Yeni psikoaktif maddeler – Avrupa daki mevcut durum (Avrupa Uyuşturucu Raporu 2023)
Yeni psikoaktif maddeler piyasası bu alanda ortaya çıkan çok sayıda madde ve her yıl yeni bileşiklerin tespit edilmeye devam edilmesi ile şekillenmektedir. Bu sayfada, Avrupa'da ilk kez tespit edilen maddelere ilişkin AB Erken Uyarı Sisteminden alınan operasyon verileri ve bilgiler ile desteklenen, Avrupa'daki yeni psikoaktif maddelere ilişkin uyuşturucu durumunun genel bir değerlendirmesini bulabilirsiniz. Bahsedilen yeni maddeler arasında sentetik kannabinoidler, hekzahidrokannabinol, sentetik katinonlar, yeni sentetik opioidler ve benzimidazol opioidler bulunmaktadır.
Bu sayfa, EMCDDA'nın Avrupa'daki uyuşturucu durumuna ilişkin yıllık değerlendirmesi olan Avrupa Uyuşturucu Raporu 2023'ün bir parçasıdır.
Son Güncelleme: 16 Haziran 2023
Yüksek etkili maddelere ilişkin sağlık endişeleri, piyasa adaptasyonunun devam etmesi ve artan operasyonlar
Yeni psikoaktif maddeler piyasası bu alanda ortaya çıkan çok sayıda madde ve her yıl yeni bileşiklerin tespit edilmeye devam edilmesi ile şekillenmektedir. "Yeni psikoaktif maddeler" terimi, bazıları ulusal mevzuat önlemlerine tabi olmakla birlikte, uluslararası uyuşturucu kontrol anlaşmaları kapsamına girmeyen çok çeşitli uyuşturucu madde türlerini kapsamaktadır. 2021 yılında, AB Üye Ülkeler tarafından rekor düzeyde, 8,5 ton yeni psikoaktif madde ele geçirilmiştir (bkz. Şekil Avrupa Birliğinde yeni psikoaktif maddelere yönelik operasyonlar: operasyon sayısı ve ele geçirilen miktar, 2005-2021). Uyuşturucu madde üreticileri, yasal kontrollerden kaçınmak için yeni uyuşturucu maddeler oluşturmaya devam ediyor. Bu yeni bileşiklerin sağlık açısından riskleri genellikle bilinmemekte olup, tüketicileri potansiyel olarak ciddi ve hatta ölümcül zehirlenmelere veya diğer sağlık sorunlarına maruz bırakmaktadır. Avrupa'daki ve AB dışındaki kaynak ülkelerdeki yasal denetimler, fentanil gibi bazı uyuşturucuların yeni türevlerinin sayısının azalmasına katkıda bulunmuş gibi görünüyor. Bununla birlikte, mevzuattaki genel tanımlardan kaçmak için tasarlanan diğer maddeler ortaya çıkmaya devam ediyor ve Çin ve Hindistan bu maddeler veya bunların üretilmesinde ihtiyaç duyulan prekürsörler için önemli kaynak ülkeler olmayı sürdürüyor.
Tespit edilen 24 yeni kannabinoid, 2022 yılında AB Erken Uyarı Sistemine ilk kez bildirilen yeni maddelerin yarısından fazlasını oluşturmaktadır (bkz. Şekil AB Erken Uyarı Sistemine ilk kez bildirilen yeni psikoaktif maddelerin kategorilere göre sayısı, 2005-2022). Bu alanda görülen çeşitlilik, yasadışı uyuşturucu üreticilerinin Çin'in 2021 yılında sentetik kannabinoidlerin tüm sınıflarına getirdiği yasağı delme girişimlerini yansıtıyor olabilir.
Esrar tüketicilerinin yanlışlıkla sentetik kannabinoidlere maruz kalma riskiyle karşı karşıya kalabileceğine ilişkin endişeler her geçen gün artmaktadır. 2021 yılında, sentetik kannabinoidlerin yanı sıra THC veya diğer doğal kannabinoidlerin bulunduğu bitkisel materyal raporlarında genel bir artış yaşanmıştır ve bu bildirimlerin birçoğu Almanya ve İsveç başta olmak üzere en az 13 Avrupa ülkesi tarafından gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, bu tür karıştırılmış ürünlerin daha yaygın şekilde bulunuyor ancak tespit edilememiş olması mümkündür. Karıştırılmış esrar görünüş olarak doğal esrara benzer ve şüphelenmeyen tüketicilere kolayca esrar olarak satılabilir. Sentetik kannabinoidler oldukça güçlü maddelerdir ve karıştırılmış ürünler zehirlenme riski taşır. Yenilebilir esrarın (tipik olarak kenevir ekstraktı ile hazırlanmış "tatlılar" şeklinde satılmaktadır) 2021 yılından bu yana yasadışı Avrupa pazarında daha belirgin hale gelmiş olması da bir diğer endişe kaynağıdır. Bu ürünlerin, THC içerikleri ve özellikle çocuklar tarafından yasal ticari ürünlerle karıştırılma olasılıkları nedeniyle yarattıkları risklere ek olarak, bazılarının sentetik kannabinoidler içerebileceğine dair endişeler de bulunmaktadır.
Esrar türevlerinin ticari olarak pazarlanması ile eğlence amaçlı uyuşturucu pazarı arasındaki etkileşim potansiyeliyle ilgili yeni mevzuat zorlukları ve endişeleri doğmaktadır. 2022 yılında yeni yarı sentetik kannabinoidlerin ortaya çıkması bu endişeleri desteklemektedir. Heksahidrokanabinol (HHC), Mayıs 2022'de tanımlanmış ve 20 AB Üye Ülke tarafından Mart 2023'e kadar rapor edilmiştir. Diğer üç yarı sentetik kannabinoid olan HHC asetat, hekzahidrokanabiphorol ve tetrahidrokanabidiol de Avrupa uyuşturucu piyasasında görülmüştür. Bu maddeler yüksek olasılıkla düşük THC'li esrardan elde edilen kannabidiolden üretilmektedir. İnternette ve mağazalarda esrarın "yasal" ikamesi olarak pazarlanan bu ürünlerin, HHC püskürtülerek doğal esrar gibi görünmesi ve kokması sağlanmaktadır ve ayrıca yenilenebilir ürünler ve elektronik sigara şeklinde de satılmaktadır. HHC'nin insanlardaki etkileri araştırılmamıştır, ancak kişisel gözleme dayalı tüketici raporları, bunların esrara benzer nitelikte olabileceğini düşündürmektedir. Ek olarak, bazı ürünlerin yüksek dozlar verebilecek formlarda olması, bu maddelerin satılmasının halk sağlığı üzerindeki olası etkileri konusunda endişelere yol açmaktadır.
Sentetik katinonlar ve yeni sentetik opioidler bazı Avrupa uyuşturucu piyasalarında nispeten yerleşmiş ürünlerdir. Bu uyuşturucu maddeler sırasıyla amfetamin gibi uyarıcıların veya eroin gibi opioidlerin yerine satılmaktadır. 2022 yılındaki operasyonlarda da 3-MMC ve 3-CMC gibi katinonlar büyük miktarlarda ele geçirilmiştir. Operasyon sayısı az olsa da, bazı operasyonlarda ele geçirilen, çoğunlukla yasadışı olarak Hindistan'dan sokulan katinonlar miktarının çok yüksek olması, bu uyuşturucu maddelerin Avrupa'nın uyarıcı piyasasında daha büyük bir rol oynama potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Bu endişeler, katinonların Avrupa'da giderek daha sofistike bir şekilde üretildiğini gösteren bilgilerle daha da güçlenmektedir. Avrupa'ya kaçırıldıktan sonra yerel imkânlarla yasadışı olan katinon 3-MMC'ye dönüştürülen yasak olmayan, kimyasal olarak maskelenmiş formların (N-asetil-3-MMC) tespit edilebilmesi bu alandaki gelişmeler arasında yer almaktadır. Uyuşturucu kontrol hizmetleri gibi göstergelerden elde edilen bilgiler, MDMA ürünlerinin 2021 yılında taranan diğer yasadışı uyuşturucu maddelere kıyasla daha az karıştırmaya maruz kaldığını işaret etse de, MDMA ürünlerinin sentetik katinonlarla karıştırılması, bilinmeyen etkilere ve potansiyel zararlara ilişkin riskleri artırmaktadır. 2022 yılında AB Erken Uyarı Sistemine, kasıtlı olarak MDMA olarak satılan veya MDMA ile karıştırılmak üzere kullanılan sentetik katinonlarda olası bir artışa dair şüpheler bildirilmiştir. Hangi ölçekte olduğu bilinmese de bu sorun İspanya, Hollanda ve Avusturya dâhil en az üç AB Üye Ülkesinde uyuşturucu kontrol hizmetleri tarafından bildirilmiştir. Etkilenen ürünler arasında, tipik olarak 4-CMC (clephedrone), 3-MMC, 4-MMC (mephedrone) ve dipentylone içeren ekstazi tabletleri, kristalleri ve tozları bulunuyor.
2022'de sadece bir yeni sentetik opioid resmî olarak bildirilmiş olsa da, çoğunlukla Baltık ülkelerinden gelen son göstergeler, özellikle fentanil türevi karfentanil ve izotonitazen, protonitazen ve metonitazen gibi uyuşturucu maddeleri içeren oldukça güçlü benzimidazol opioid grubu olmak üzere, bu maddelerin bulunabilirliğinin ve bunlara bağlı zararların (uyuşturucu kaynaklı ölümler dâhil) arttığını işaret etmektedir. Benzimidazol opioidler, karfentanil de dâhil fentanil türevlerinin bulunabilirliğini azaltmak için hem üretici ülkelerde hem de başka yerlerde uygulamaya konulan kontrol önlemlerinin ardından ortaya çıkmıştır. Sentetik opioidler çoğunlukla yüksek etkiye sahiptir, yani çok az miktarda sentetik opioid dahi yasadışı pazarlanan dozlardan çok miktarda ürün elde edilmesi için yeterlidir ve bu da yaşamı tehdit eden zehirlenme riskini artırabilir. Sentetik opioidler uyuşturucu kaynaklı ölümlerle ilişkilendirilmektedir ve hatta Estonya ve Litvanya'dan gelen son raporlarda bu uyuşturucu maddelerin bu ülkelerdeki aşırı doz ölümlerinin önemli bir kısmını oluşturduğunu göstermektedir. 2023 yılına ait yeni ön veriler, Letonya'da benzimidazol opioidlere bağlı ölümlerin giderek daha yaygın hale geldiğini göstermektedir ve bu da endişe verici bir gelişmedir. 2022 yılında Estonya polisi gerçekleştirdiği operasyonlarda yeni sentetik opioid metonitazen ve yeni bir benzodiazepin olan bromazolam içeren karışımlar ve ayrıca yeni opioidler protonitazen ve metonitazen ile hayvan sedatif ve analjezik ksilazin içeren karışımlar ele geçirdiğini bildirmiştir. Sırasıyla "benzo-dope" ve "tranq-dope" olarak bilinen bu karışımlar Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nde aşırı doz ölümlerindeki artışla ilişkilendirilmektedir. Bu nedenle, sentetik opioidlerin kullanımıyla bağlantılı ölüm risklerinin azaltılmasında hangi zarar azaltma ve önleme tedbirlerinin etkili olduğuna ilişkin düşünülmesi ve araştırmalar gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Örneğin, opioid antagonisti nalokson sağlamaya yönelik yaklaşımların, sentetik opioidlerin yarattığı sağlık risklerine daha etkili yanıt verecek şekilde uyarlanması gerektiği öne sürülmüştür.
Temel veriler ve eğilimler
Rapor edilen yeni psikoaktif maddeler
- 2022 yılının sonunda EMCDDA, 41 tanesi Avrupa'da ilk kez 2022 yılında rapor edilen yaklaşık 930 yeni psikoaktif maddeyi izlemiştir.
- 2021 yılındaki operasyonlarda yaklaşık 400 yeni psikoaktif madde tespit edilmiştir (bkz. Şekil Avrupa Birliğinde ilk defa tespit edildikten sonra her yıl rapor edilen yeni psikoaktif maddelerin kategorilere göre sayısı, 2005-2021).
- 2022 yılında, AB Erken Uyarı Sistemi 24 yeni kannabinoid ile ilgili bildirimler almış ve izlenen toplam madde sayısı 245'e yükselmiştir.
- 2009 yılından bu yana, 2022 yılında bildirilen bir yeni maddeyle birlikte Avrupa uyuşturucu piyasasında toplam 74 yeni opioid tespit edilmiştir (bu rakam 2021 yılında 6 ve 2020 yılında 10'dur) (bkz. Şekil AB Erken Uyarı Sistemine ilk defa bildirilen opioid sayısı, 2009-2022).
Yeni psikoaktif maddelere yönelik operasyonlar
- 2021 yılında, sentetik kannabinoid içeren düşük THC'li bitkisel kenevir maddesine yönelik operasyonlarda 242 kilogram ele geçirilmiştir (bu miktar 2020 yılında 37 kilogram ve 2019 yılında 200 gramdır). Numuneler farklı şekillerde "kubar", "esrar" veya THC, CBD veya CBG içerikli madde olarak rapor edilmiştir. Ayrıca, "CBD esrarı" olarak 12 kilogram kenevir reçinesi ele geçirildiği de rapor edilmiştir.
- AB Üye Ülkeleri 2021 yılında Avrupa Birliği, Türkiye ve Norveç'te gerçekleştirilen 59.620 operasyonun 29.400 tanesini gerçekleştirmiş ve ele geçirilen toplam 10,8 ton uyuşturucu maddenin 8,5 tonunu yakalamıştır. Bu artış, ketamin ve GBL'nin yanı sıra az sayıda büyük katinon (3-CMC, 3-MMC ve 4-CMC) operasyonu sayesinde elde edilmiştir (bkz. Şekil Avrupa Birliğinde yeni psikoaktif maddelere yönelik operasyonlar: operasyon sayısı ve ele geçirilen miktar, 2005-2021). Ayrıca, başta GBL (21.455 litre) ve 4-CMC (1.228 litre) olmak üzere, yeni psikoaktif maddeler içeren 23.634 litre sıvı da ele geçirilmiştir.
- 2021 yılında, AB ülkelerinde ele geçirilen yeni psikoaktif madde miktarının %80'inden fazlasını sadece şu 5 madde oluşturmaktadır: 3 katinon (4,0 ton 3-CMC, 3-MMC ve 4-CMC), ketamin (0,9 ton) ve GBL (2,0 ton) (bkz. Şekil Avrupa Birliğinde yeni psikoaktif maddelere yönelik operasyonlar: maddelere göre ele geçirilen miktarlar, 2021).
- 2021 yılında, AB Erken Uyarı Sistemine yeni opioidlere yönelik 740 operasyonun gerçekleştirildiği ve bunlardan %45'inin karfentanil ve %22'sinin izotonitazen içerdiği rapor edilmiştir. Toplam 8,2 kilogram malzeme ele geçirilmiştir ve bunların %59'u (4,9 kilogram) karfentanil ve %23'ü (1,9 kilogram) izotonitazen içermektedir. Operasyonların çoğu Kuzey Avrupa'da gerçekleşmiş olup Estonya, Letonya, Litvanya ve Polonya bu operasyonların %97'sini gerçekleştirmiş ve toplam ele geçirilen maddenin %86'sını (7,1 kilogram) yakalamıştır.
Tüm fiziksel formları içermekte ve kilogram cinsinden ifade edilmektedir.
Yeni psikoaktif maddelerin kullanım yaygınlığı
-
Yeni psikoaktif maddelerin (ketamin ve GHB hariç) geçtiğimiz yıl (15 ile 34 yaş arası) gençler arasında kullanım yaygınlığına ilişkin ulusal tahminler en düşük Letonya’da %0,1 ile en yüksek Romanya’da %5,1 arasında değişmektedir. 15 ile 16 yaş arasındaki okul çocukları arasında, 2019 yılında gerçekleştirilen en son Avrupa anketi (bkz. ESPAD 2019), yeni psikoaktif maddelerin yaşam boyu kullanımının %0,9 ile %6,6 arasında değiştiğini ve yaşam boyu kullanımın sentetik kannabinoidler için %1,1 ile %5,2 arasında ve sentetik katinonlar için %0,2 ile %2,5 arasında değiştiğini tahmin etmektedir.
Yeni psikoaktif maddelerle bağlantılı hastaneye başvurular
-
2021 yılında 5 Euro-DEN Plus hastanelerine yapılan 68 akut uyuşturucu toksisitesi başvurularında 3-MMC bildirilmiştir.
Kaynak veriler
Bu sayfadaki infografik ve grafikleri oluşturmak için kullanılan veriler aşağıda bulunabilir.
Bu sayfa hakkında
Önerilen alıntı: Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığını İzleme Merkezi (2023), Avrupa Uyuşturucu Raporu 2023: Eğilimler ve Gelişmeler, https://www.emcdda.europa.eu/publications/european-drug-report/2023_en
Tanımlayıcılar:
HTML: TD-AT-23-001-EN-Q
ISBN: 978-92-9497-865-3
DOI: 10.2810/161905