Yeni psikoaktif maddeler - Avrupa’daki mevcut durum (Avrupa Uyuşturucu Raporu 2024)

Yeni psikoaktif maddeler piyasası, ortaya çıkan çok sayıda madde ile nitelendirilmektedir ve her yıl yenileri tespit edilmektedir. Avrupa’da ilk kez tespit edilen maddelere ilişkin AB Erken Uyarı Sisteminden alınan uyuşturucu yakalamaları bilgileri ile desteklenen, Avrupa’daki yeni psikoaktif maddelere ilişkin uyuşturucu durumunun genel bir değerlendirmesini bu sayfada bulabilirsiniz. Kapsama dâhil edilen yeni maddeler arasında sentetik ve yarı sentetik kannabinoidler, sentetik katinonlar, yeni sentetik opioidler ve nitazenler bulunmaktadır. 

Bu sayfa Avrupa Uyuşturucu Raporu 2024’ün bir parçası olup Avrupa’daki uyuşturucu durumuna ilişkin EMCDDA’nın yıllık genel bakışıdır.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Son Güncelleme: 11 Haziran 2024

Güçlü yeni maddelerin ortaya çıkması ve yanlışlıkla tüketilmesi sağlık endişelerini artırmaktadır

Yeni psikoaktif maddeler piyasası, ortaya çıkan çok sayıda madde ile nitelendirilmektedir ve her yıl yenileri tespit edilmektedir. “Yeni psikoaktif maddeler” terimi, bazıları ulusal mevzuat önlemlerine tabi olmakla birlikte uluslararası uyuşturucu kontrol anlaşmaları kapsamına girmeyen çok çeşitli uyuşturucu madde türlerini kapsamaktadır. 2022 yılında AB Üye Devletleri 30,7 tonluk rekor miktarda yeni psikoaktif madde yakalamıştır (aşağı bkz. Yeni psikoaktif maddelerin yakalanması).

En son veriler, uyuşturucu üreticilerinin yasal kontrollerden kaçınmak için yeni maddeler üretmeye devam ettiğini göstermektedir, ancak yeni psikoaktif maddelerin piyasaya girme hızı yavaşlıyor gibi görünmektedir. 2016-2022 yılları arasında tipik olarak her yıl yaklaşık 50 yeni psikoaktif madde piyasaya ilk kez çıkarken bu sayı 2023 yılında 26’ya düşmüştür. Ek olarak her yıl piyasada daha önce bildirilmemiş yaklaşık 400 yeni madde tespit edilmektedir.

Genel olarak bu yeni bileşiklerin sağlık riskleri genellikle bilinmemekle birlikte bazıları ciddi ve hatta ölümcül zehirlenmeler veya başka sağlık sorunları yaşayan tüketiciler için akut bir risk oluşturmaktadır. Avrupa’da ve AB dışındaki kaynak ülkelerde alınan yasal kontroller ve diğer düzenleyici tedbirler, zaman içinde özellikle fentanil gibi özel olarak hedeflenen bazı uyuşturucu türlerinin yeni türevlerinin sayısında azalmaya katkıda bulunmuş gibi görünmektedir. Bununla birlikte mevzuattaki genel tanımlardan kaçmak için tasarlanan diğer maddeler ortaya çıkmaya devam etmekte olup Çin ve Hindistan, bu maddelerin veya bunların üretilmesinde ihtiyaç duyulan prekürsörler için önemli kaynak ülkeler olmayı sürdürmektedir.

Kenevir tüketicileri yanlışlıkla sentetik kannabinoidlere maruz kalma riskiyle karşı karşıya

Tespit edilen ve 4’ü yarı sentetik kannabinoid olan 9 yeni kannabinoid, 2023 yılında AB Erken Uyarı Sistemi’ne ilk kez rapor edilen yeni maddelerin yaklaşık üçte birini oluşturmaktadır (bkz. aşağıdaki Rapor edilen yeni psikoaktif maddeler).

Bu alanda yeni maddelerin ortaya çıkmaya devam etmesi, esrar tüketicilerinin yanlışlıkla sentetik kannabinoidlere maruz kalma riski altında olabileceği yönündeki endişeleri artırmaktadır. Karıştırılmış esrar, görünüş olarak doğal esrara benzemektedir ve şüphelenmeyen tüketicilere esrar olarak hileli satılabilmektedir. Ayrıca bu tür karıştırılmış ürünlerin daha yaygın şekilde bulunsa da tespit edilememiş olması mümkündür.

Sentetik kannabinoidler oldukça güçlü maddelerdir ve karıştırılmış ürünler zehirlenme riski taşımaktadır. Yenilebilir esrarın (tipik olarak kenevir ekstraktı ile hazırlanmış “tatlı” şeklinde satılmaktadır) 2021 yılından bu yana yasa dışı Avrupa piyasasında daha belirgin hâle gelmiş olması da bir diğer endişe kaynağıdır. Bu ürünlerin, THC içerikleri ve özellikle çocuklar tarafından yasal ticari ürünlerle karıştırılma olasılıkları nedeniyle yarattıkları risklere ek olarak bazılarının sentetik kannabinoidler içerebileceğine dair endişeler de bulunmaktadır. 2019’dan bu yana en az 5 ülke, şekerleme (jöle “gummies”) şeklinde sentetik kannabinoidler içeren yenilebilir gıdaların tespit edildiğini bildirmiştir. Avrupa Birliği'nde, içine sentetik kannabinoidler enjekte edilmiş şekerlerin yenmesi sonrasında ciddi zehirlenme vakaları kaydedilmiştir.

Sentetik kannabinoidler bazen diğer uyuşturucuların örneklerinde de görülmektedir. Örneğin Mayıs 2023’te Fransa’nın başkenti Paris’te sentetik kannabinoidlerle karıştırılmış eroinin yol açtığı, 20’den fazla kişinin ölümcül olmayan zehirlenmelerine ilişkin olağandışı ve beklenmedik bir olay yaşandığı rapor edilmiştir. Aynı tarihlerde (Nisan 2023) Litvanya da benzer bir tağşiş edilmiş eroin örneğinin yakalandığı bildirmiştir.

HHC ve diğer yarı sentetik kannabinoidlerden kaynaklanan sağlık riskleri tam olarak anlaşılamamıştır

Esrar türevlerinin ticari olarak pazarlanması ile eğlence amaçlı uyuşturucu piyasası arasındaki etkileşim potansiyeliyle ilgili yeni mevzuat zorlukları ve endişeleri ortaya çıkmaktadır. 2022 yılında uluslararası uyuşturucu yasaları altında kontrol edilmeyen yarı sentetik kannabinoidler, ilk kez Avrupa uyuşturucu piyasasında görünmeye başlamıştır. Bunlardan ilki, Mayıs 2022’de tespit edilen ve Aralık 2023’e kadar 23 AB Üye Devleti ve Norveç tarafından rapor edilen HHC (hekzahidrokannabinol) olmuştur. Mart 2024 itibarıyla HHC, en az 18 AB üyesi ülkede kontrollü uyuşturucu olarak listelenmiştir. Diğer beş yarı sentetik kannabinoid olan HHC asetat, hekzahidrokanabiphorol, tetrahidrokanabidiol, tetrahidrokanabiphorol ve hekzahydrokanabihekzol da Avrupa uyuşturucu piyasasında görülmüştür. Bu maddeler yüksek olasılıkla düşük THC’li esrardan elde edilen kannabidiolden üretilmektedir. İlk başta Amerika Birleşik Devletleri’nden yarı sentetik kannabinoid kaçakçılığı yapılıyordu. Ancak şimdi Avrupa’da da üretildiğine dair işaretler mevcuttur. İnternette ve mağazalarda esrarın “yasal” ikamesi olarak pazarlanan bu ürünler, esrar gibi görünen ve kokan HHC püskürtülen veya karıştırılan kenevir içermektedir. Ayrıca yenilenebilir ürünler ve elektronik sigara şeklinde de satılmaktadır. HHC’nin insanlardaki etkileri yeterince araştırılmamıştır, ancak kişisel gözleme dayalı tüketici raporları, bunların esrara benzer nitelikte olabileceğini düşündürmektedir. Bununla birlikte mevcut ürünlerden bazıları, yüksek dozlar sağlayabilecek formlarda olup olumsuz sağlık etkileri olasılığı konusunda endişelere yol açmaktadır. Bu maddelerin özellikle yüksek dozlarda tüketilmesinin sonuçları hakkında daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Şu anda sağlam izleme verilerinin eksikliği, bu maddelerin kullanılabilirlik durumunu ve kullanımından kaynaklanan riskleri değerlendirmeyi zorlaştırmaktadır.

Sentetik katinonlar Avrupa’nın uyarıcı pazarında daha önemli hâle geliyor

Avrupa’nın bazı bölgelerinde sentetik katinonlar ortaya çıkmış ve amfetamin gibi uyarıcıların yerine kullanılmaya başlanmıştır.

2022 yılında çoğunlukla Hindistan’dan kaçakçılığı yapılan 3-CMC ve 3-MMC gibi büyük miktarlarda katinon Avrupa'da ele geçirilmeye devam etmiştir. Bu da bu uyuşturucuların bazı ülkelerde oynadığı önemli rolün bir göstergesidir. Bu durum, katinonların artık Avrupa’da da giderek daha fazla üretildiğini gösteren bilgilerle bir araya gelerek daha da artan bir endişe kaynağı olmuştur. Katinonlar ayrıca diğer uyuşturucuların yanında veya onlarla birlikte satılmakta ve potansiyel olarak zarar riskini artırmaktadır. 2022 ve 2023’te AB Erken Uyarı Sistemi, sentetik katinonların MDMA olarak hileli satışına veya MDMA’da katkı maddesi olarak kullanıldığına dair raporlarda artış bildirmiştir.

Nitazenler: Sağlık için yeni ve büyüyen bir tehdit

Yeni sentetik opioidler çoğunlukla yüksek etkiye sahiptir, yani çok az miktarda sentetik opioid dahi yasa dışı pazarlanan dozlardan çok miktarda ürün elde edilmesi için yeterlidir ve bu da yaşamı tehdit eden zehirlenme riskini artırabilmektedir. Kuzey Amerika’da, sentetik opioid fentanil, yüksek ölüm seviyeleri ile karakterize edilen bir halk sağlığı acil durumunun ana tetikleyicisi olmuştur. Her ne kadar bu uyuşturucular bugüne kadar Avrupa uyuşturucu sorununda belirgin bir şekilde yer almamış olsa da artık bu alandaki risklerin arttığına dair endişeler mevcuttur. Yeni sentetik opioidler uyuşturucu kaynaklı ölümlerle ilişkilendirilmektedir. Avrupa’da Estonya, Letonya ve Litvanya'dan gelen son raporlar bu maddelerin bu ülkelerdeki aşırı doza bağlı ölümlerin önemli bir kısmını oluşturduğunu göstermektedir. 2022 yılında Avrupa’da fentanil ve fentanil türevleri ile en az 163 ölüm ilişkilendirilmiştir. Bunların birçoğu, yasa dışı uyuşturucu pazarı için üretilen fentanilin aksine tıbbi kullanımdan saptırılmış fentanil ile ilişkilendirilmiştir.

Yedi yeni sentetik opioid 2023 yılında AB Erken Uyarı Sistemine resmî olarak bildirilmiş olup bunlardan 6’sı oldukça güçlü benzimidazol (nitazen) opioid grubuna aittir. Bu, tek bir yıl içinde bildirilen en yüksek nitazen opioid sayısıdır. 2019’dan bu yana en az 20 AB ülkesi nitazenin varlığını rapor etmiştir. Benzimidazol opioidler, karfentanil de dâhil fentanil türevlerinin kullanılabilirlik durumunu azaltmak için hem üretici ülkelerde hem de başka yerlerde uygulamaya konulan kontrol önlemlerinin ardından ortaya çıkmıştır. 2023’e ait ön raporlar, Estonya ve Letonya’da nitazenlere bağlı ölümlerde bir artış olduğunu göstermektedir. Ek olarak İrlanda ve Fransa’da eroin olarak hileli satılan nitazenlerin neden olduğu lokal zehirlenme vakaları rapor edilmiştir.

Nitazen opioidleri içeren sahte ilaçların tespitinde bir artış olduğunu gösteren bazı raporlar da vardır. Nitazenlerin ortaya çıkışına, yeni sentetik opioidlerin diğer maddelerle kombinasyon hâlinde bulunduğu pazardaki diğer gelişmeler de eşlik etmiştir. 2021’de sentetik opioidlerin hayvansal sedatif ve analjezik ksilazin ile karıştırıldığı “tranq-dope” ve 2022’de sentetik opioidlerin bromazolam gibi yeni benzodiazepinlerle karıştırıldığı “benzo-dope” türlerinin ortaya çıkması bu gelişmeler arasında yer almaktadır.

Avrupa opioid piyasası başka yerlerdeki gelişmelerden de etkilenebilmektedir. Bu bağlamda Afganistan’da haşhaş ekiminin yakın zamanda yasaklanmış olması ve bunun afyon üretiminde önemli bir azalmaya yol açmış olması özellikle dikkate değerdir. Kesin konuşmak için henüz çok erken olsa da bu, Avrupa’ya eroin arzının azalmasına neden olabilecektir. Böyle bir durumda, yeni sentetik opioidlerin eroinin yerine kullanılan uyuşturucular arasında yer alabileceği ve opioid kullanımıyla ilişkili riskleri potansiyel olarak artırabileceği endişesi mevcuttur.

Daha genel olarak son derece güçlü sentetik opioidlerin ortaya çıkması, opioidle ilgili sorunların önlenmesi, tedavisi ve zararlarının azaltılması için kullanılan mevcut yaklaşımların amaca uygun olup olmadığını gözden geçirmemizi gerektirmektedir. Örneğin, opioid antagonisti nalokson sağlama yaklaşımlarının gözden geçirilmesi gerektiği öne sürülmüştür, çünkü bakım modellerinin yeni sentetik opioidler veya hem yeni sentetik opioidler hem de diğer maddeler içeren karışımları tüketenlere daha etkili bir şekilde yanıt vermek için uyarlanması gerekebilmektedir.

Temel veriler ve eğilimler

Rapor edilen yeni psikoaktif maddeler

• 2023 yılı sonunda EMCDDA, 26’sı Avrupa’da ilk kez 2023 yılında rapor edilen 950’den fazla yeni psikoaktif maddeyi izlemekteydi (Şekil 7.1 ve Tablo 7.1).
• 2022 yılında yakalanan vakalarda yaklaşık 400 yeni psikoaktif madde tespit edilmiştir (Şekil 7.2).
• 2023 yılında, AB Erken Uyarı Sistemi 9 yeni kannabinoid ile ilgili bildirimler almış ve izlenen toplam madde sayısı 254’e yükselmiştir.
• 2009 yılından bu yana Avrupa uyuşturucu pazarında toplam 81 yeni opioid tespit edilmiş olup 2023 yılında 7 yeni madde bildirilmiştir (1’i 2022’de, 6’sı 2021’de); bunlardan 6’sı, bazı durumlarda eroinden yüzlerce kat daha güçlü olabilen yüksek etkili nitazen opioidlerdir. Bugüne kadar Avrupa’da 16 nitazen tespit edilmiştir (Şekil 7.3).

Yeni psikoaktif maddelere yönelik yakalamalar

• 2022’de 24 ülke bitkisel materyal olarak 281 kilogram (2021’de 385 kilogram) sentetik kannabinoid yakalandığını bildirmiştir. Düşük THC’li bitkisel kenevir ürünleri, 10 ülke tarafından bildirilen 76 kilogram (2021’de 242 kilogram) ile yakalanan bu malzemelerin yaklaşık %30’unu oluşturmaktadır. Numuneler “kenevir”, “esrar” veya THC, CBD veya CBG içerikli madde olarak farklı şekillerde rapor edilmiştir.
• AB Üye Ülkeleri 2022 yılında Avrupa Birliği, Türkiye ve Norveç’te rapor edilen yeni psikoaktif maddelerle ilgili 38.860 yakalamanın 26.390 tanesini gerçekleştirmiş ve toplam 31,8 ton uyuşturucu maddenin 30,7 tonunu yakalamıştır (Şekil 7.4). Az sayıdaki büyük katinon (3-CMC, 3-MMC, 2-MMC) ve ketamin yakalamalarını bu artışı etkilemiştir (Şekil 7.5). Ayrıca başta GBL (1.115 litre) ve HHC (96 litre) olmak üzere yeni psikoaktif maddeler içeren 1.472 litre sıvı da yakalanmıştır.
• 2022 yılında AB ülkelerinde ele geçirilen yeni psikoaktif madde miktarının %90’ından fazlasını sadece şu 5 madde oluşturmaktadır: 4 katinon (3-CMC, 3-MMC, 2-MMC ve N-etilnorpentron, toplam 24,8 ton) ve ketamin (2021’de 0,87 tondan 2,8 tona yükselmiştir) (Şekil 7.5).
• 2022 yılında AB Erken Uyarı Sistemi’ne yeni opioidlere yönelik 749 yakalama gerçekleştirildiği, bunlardan %40’ının karfentanil ve %22’sinin tramadol içerdiği rapor edilmiştir. Ele geçirilen toplam 16,6 kilogram maddenin %50’si (8,2 kilogram) karfentanil ve %31’i (5,2 kilogram) izotonitazen içermektedir. Yakalamaların çoğu Kuzey Avrupa’da gerçekleşmiş olup Estonya, Letonya, Litvanya, İsveç ve Finlandiya bu yakalamaların %87’sini gerçekleştirmiş ve toplam maddelerin %67’sini (11,1 kilogram) ele geçirmiştir.

Yeni psikoaktif maddelerin kullanım yaygınlığı

• Yeni psikoaktif maddelerin (ketamin ve GHB hariç) geçtiğimiz yıl (15 ile 34 yaş arası) gençler arasında kullanım yaygınlığına ilişkin ulusal tahminler en düşük Letonya ve Norveç’te %0,1 ile en yüksek Romanya’da %5,1 arasında değişmektedir. 15 ile 16 yaş arasındaki okul çocukları arasında, 2019 yılında gerçekleştirilen en son Avrupa anketi (bkz. ESPAD), yeni psikoaktif maddelerin yaşam boyu kullanımının %0,9 ile %6,6 arasında değiştiğini ve yaşam boyu kullanımın sentetik kannabinoidler için %1,1 ile %5,2 arasında ve sentetik katinonlar için %0,2 ile %2,5 arasında değiştiğini tahmin etmektedir.

Kısaltmalar

Kaynak veriler

Kaynak tabloları göster