Nowe substancje psychoaktywne — bieżąca sytuacja w Europie (Europejski raport narkotykowy 2024)

Rynek nowych substancji psychoaktywnych charakteryzuje się dużą liczbą pojawiających się substancji – każdego roku wykrywane są nowe. Na tej stronie zamieszczono przegląd sytuacji dotyczącej narkotyków – w odniesieniu do nowych substancji psychoaktywnych – w Europie, na podstawie informacji z systemu wczesnego ostrzegania UE o konfiskatach i substancjach wykrytych w Europie po raz pierwszy. Nowe substancje obejmują kannabinoidy syntetyczne i półsyntetyczne, syntetyczne katynony, nowe syntetyczne opioidy i nitazeny. 

Niniejsza strona stanowi część Europejskiego raportu narkotykowego 2024 – corocznego przeglądu sytuacji narkotykowej w Europie sporządzonego przez EMCDDA.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Ostatnia aktualizacja: 11 czerwca 2024 r.

Pojawianie się silnie działających nowych substancji i nieumyślna konsumpcja budzą obawy zdrowotne

Rynek nowych substancji psychoaktywnych charakteryzuje się dużą liczbą pojawiających się substancji – każdego roku wykrywane są nowe. Termin „nowe substancje psychoaktywne” obejmuje szeroki zakres substancji, które nie podlegają kontroli na mocy międzynarodowych konwencji o kontroli narkotyków, choć niektóre z nich mogą podlegać krajowym środkom regulacyjnym. W 2022 r. państwa członkowskie UE skonfiskowały rekordową ilość 30,7 ton nowych substancji psychoaktywnych (zob. Konfiskaty nowych substancji psychoaktywnych, poniżej).

Najnowsze dane pokazują, że producenci narkotyków nadal tworzą nowe substancje, aby ominąć kontrole prawne, mimo że tempo, w jakim nowe substancje psychoaktywne trafiają na rynek, wydaje się zwalniać. W latach 2016–2022 co roku na rynku pojawiało się po raz pierwszy około 50 nowych substancji psychoaktywnych; w 2023 r. liczba ta spadła do 26. Ponadto każdego roku na rynku wykrywa się około 400 wcześniej zgłoszonych nowych substancji.

Ogólnie rzecz biorąc, zagrożenia dla zdrowia, jakie niosą ze sobą te nowe związki, są zazwyczaj nieznane, chociaż niektóre z nich wyraźnie stwarzają dla konsumentów duże ryzyko wystąpienia poważnych lub nawet śmiertelnych zatruć lub innych problemów zdrowotnych. Wygląda na to, że z biegiem czasu kontrole prawne i inne środki regulacyjne podejmowane w Europie i krajach spoza UE przyczyniały się do zmniejszenia liczby nowych pochodnych niektórych rodzajów narkotyków, zwłaszcza tych, które były przedmiotem konkretnych działań, takich jak fentanyl. Wciąż pojawiają się jednak nowe substancje, opracowywane z myślą o obejściu istniejących definicji w przepisach prawa, przy czym ważnymi krajami pochodzenia takich substancji bądź prekursorów do ich wytwarzania są nadal Chiny i Indie.

Konsumenci konopi indyjskich są narażeni na ryzyko przypadkowego kontaktu z syntetycznymi kannabinoidami

Wykryto 9 nowych kannabinoidów, z czego 4 to kannabinoidy półsyntetyczne, co stanowiło około jednej trzeciej nowych substancji zgłoszonych po raz pierwszy do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania w 2023 r. (zob. Substancje psychoaktywne zgłoszone po raz pierwszy, poniżej).

Ciągłe pojawianie się nowych substancji w tym obszarze potęguje obawy, że konsumenci konopi indyjskich mogą być narażeni na ryzyko przypadkowego kontaktu z syntetycznymi kannabinoidami. Zafałszowane konopie indyjskie wyglądają podobnie do konopi naturalnych i mogą być fałszywie sprzedawane jako konopie nieświadomym konsumentom. Możliwe zatem, że tak zafałszowane produkty występują o wiele częściej, ale nie są wykrywane.

Syntetyczne kannabinoidy mają bardzo silne działanie, a produkty zafałszowane niosą ze sobą ryzyko zatrucia. Dodatkowym problemem jest fakt, że od 2021 r. w Europie na czarnym wzrosła dostępność rynku artykułów spożywczych zawierających konopie indyjskie (żywność, często w formie słodyczy, zazwyczaj z dodatkiem ekstraktu z konopi). Oprócz ryzyka, jakie te produkty stwarzają z powodu zawartości THC i możliwości pomylenia ich z legalnymi produktami komercyjnymi, zwłaszcza przez dzieci, istnieją obawy, że niektóre z tych produktów zawierają syntetyczne kannabinoidy. Od 2019 r. co najmniej 5 krajów zgłosiło zidentyfikowanie artykułów spożywczych zawierających syntetyczne kannabinoidy w postaci słodyczy (żelków). W Unii Europejskiej odnotowano przypadki poważnych zatruć po spożyciu słodyczy nasączonych syntetycznymi kannabinoidami.

Syntetyczne kannabinoidy czasami pojawiają się również w próbkach innych narkotyków. Na przykład w maju 2023 r. w Paryżu we Francji odnotowano nietypową i niespodziewaną epidemię zatruć bez skutku śmiertelnego z udziałem ponad 20 osób, spowodowaną heroiną zafałszowaną syntetycznymi kannabinoidami. Mniej więcej w tym samym czasie, w kwietniu 2023 r., Litwa poinformowała o skonfiskowaniu podobnej zafałszowanej próbki heroiny.

Zagrożenia dla zdrowia związane z HHC i innymi półsyntetycznymi kannabinoidami są nadal słabo poznane

W zakresie potencjalnych interakcji między komercjalizacją pochodnych konopi indyjskich a rynkiem narkotyków rekreacyjnych pojawiły się nowe wyzwania regulacyjne i obawy. W 2022 r. na europejskim rynku narkotykowym po raz pierwszy pojawiły się półsyntetyczne kannabinoidy, które nie są kontrolowane na mocy międzynarodowych przepisów antynarkotykowych. Pierwszym z nich był HHC (heksahydrokannabinol), który zidentyfikowano w maju 2022 r. Do grudnia 2023 r. zgłosiły go 23 państwa członkowskie UE i Norwegia. Od marca 2024 r. HHC znajduje się na liście narkotyków kontrolowanych w co najmniej 18 państwach członkowskich UE. Na europejskim rynku narkotykowym zidentyfikowano również pięć innych półsyntetycznych kannabinoidów: octan HHC, heksahydrokannabiforol, tetrahydrokannabidiol, tetrahydrokannabiforol i heksahydrokannabiheksol. Są one prawdopodobnie wytwarzane z kannabidiolu ekstrahowanego z konopi indyjskich o niskiej zawartości THC. Początkowo półsyntetyczne kannabinoidy przemycano ze Stanów Zjednoczonych. Obecnie pojawiają się jednak oznaki, że produkuje się je również w Europie. Produkty te, sprzedawane w internecie i w sklepach jako „legalna” alternatywa dla konopi, obejmują konopie siewne natryskiwane lub mieszane z HHC, wyglądające i pachnące jak naturalne konopie indyjskie, a także liquidy i produkty jadalne. Wpływ HHC na ludzi nie został wystarczająco zbadany, ale niepotwierdzone doniesienia konsumentów wskazują, że może być subiektywnie podobny do wpływu konopi indyjskich. Niektóre z dostępnych produktów występują jednak w postaciach umożliwiających przyjmowanie dużych dawek, co budzi obawy o możliwość wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia. Potrzebne są dalsze badania nad skutkami używania tych substancji, zwłaszcza w większych dawkach. Obecnie brak rzetelnych danych z monitorowania utrudnia ocenę dostępności tych substancji oraz ryzyka związanego z ich używaniem.

Syntetyczne katynony zyskują coraz większe znaczenie na europejskim rynku substancji pobudzających

W niektórych częściach Europy pojawiły się syntetyczne katynony, które stały się zamiennikiem substancji pobudzających, np. amfetaminy.

W 2022 r. w Europie nadal konfiskowano duże ilości katynonów, takich jak 3-CMC i 3-MMC, przemycanych głównie z Indii, co wskazuje na istotną rolę, jaką narkotyki te odgrywają obecnie w niektórych krajach. Jest to powód do niepokoju, tym bardziej że pojawiają się informacje sugerujące, że katynony są obecnie coraz częściej produkowane w Europie. Katynony sprzedaje się również razem z innymi narkotykami lub jako inne narkotyki, co może zwiększać ryzyko wystąpienia szkód. W latach 2022 i 2023 w europejskim systemie wczesnego ostrzegania odnotowano wzrost liczby zgłoszeń dotyczących syntetycznych katynonów fałszywie sprzedawanych jako MDMA lub używanych do fałszowania MDMA.

Nitazeny: nowe i rosnące zagrożenie dla zdrowia

Syntetyczne opioidy często mają bardzo silne działanie, a więc niewielka ich ilość może wywołać taki sam skutek jak wiele dawek narkotyków ulicznych i wiązać się z większym ryzykiem zatrucia zagrażającego życiu. W Ameryce Północnej syntetyczny opioid fentanyl okazał się główną przyczyną zagrożenia zdrowia publicznego, charakteryzującego się wysokim poziomem śmiertelności. Mimo że do tej pory narkotyki te nie zajmowały znaczącego miejsca w kontekście problemu narkotykowego w Europie, obecnie pojawiają się obawy, że zagrożenia w tym obszarze rosną. Nowe syntetyczne opioidy wiązano w Europie ze zgonami z powodu narkotyków a niedawne doniesienia z Estonii i Litwy wskazują, że w tych krajach substancje te są odpowiedzialne za znaczną część zgonów z przedawkowania. Co najmniej 163 zgony w Europie w 2022 r. były związane z fentanylem i pochodnymi fentanylu. Wiele z nich wiązało się z fentanylem przeznaczonym do użytku pozamedycznego, w przeciwieństwie do fentanylu produkowanego na potrzeby nielegalnego rynku narkotykowego.

W 2023 r. do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania formalnie zgłoszono siedem nowych syntetycznych opioidów, z czego sześć należało do grupy bardzo silnie działających opioidów benzimidazolowych (nitazenowych). Jest to największa liczba opioidów nitazenowych zgłoszonych w ciągu jednego roku. Od 2019 r. obecność nitazenu odnotowano w co najmniej 20 krajach UE. Prawdopodobnie opioidy nitazenowe pojawiły się w następstwie środków kontroli, wprowadzonych zarówno w krajach produkujących, jak i gdzie indziej, w celu ograniczenia dostępności pochodnych fentanylu. Wstępne raporty z 2023 r. wskazują na wzrost liczby zgonów związanych z nitazenami w Estonii i na Łotwie. Ponadto w Irlandii i Francji odnotowano lokalne przypadki zatruć nitazenami sprzedawanymi nielegalnie jako heroina.

Istnieją również doniesienia sugerujące wzrost liczby wykrywanych podrobionych leków zawierających opioidy nitazenowe. Pojawieniu się nitazenów towarzyszyły również inne zmiany na rynku, na którym nowe syntetyczne opioidy występują w połączeniu z innymi substancjami. Obejmują one pojawienie się w 2021 r. „tranq-dope”, w którym nowe syntetyczne opioidy miesza się ze środkiem uspokajającym i przeciwbólowym dla zwierząt (ksylazyną), oraz „benzo-dope” w 2022 r., w którym nowe syntetyczne opioidy miesza się z nowymi benzodiazepinami (takimi jak bromazolam).

Na europejski rynek opioidów może mieć również wpływ rozwój sytuacji w innych krajach. W tym kontekście szczególną uwagę należy zwrócić na niedawno wprowadzony zakaz uprawy maku lekarskiego w Afganistanie, który najwyraźniej doprowadził do drastycznego ograniczenia produkcji opium. Choć jest jeszcze zbyt wcześnie, by jednoznacznie stwierdzić, może to doprowadzić do ograniczenia dostaw heroiny do Europy. Jeśli tak się stanie, istnieje obawa, że nowe syntetyczne opioidy mogą stać się substytutem heroiny, co potencjalnie zwiększy ryzyko związane z używaniem opioidów.

Bardziej ogólnie rzecz biorąc, pojawienie się niezwykle silnych syntetycznych opioidów zmusza nas do sprawdzenia, czy obecne podejścia stosowane w celu zapobiegania, leczenia i ograniczania szkodliwości problemów związanych z opioidami są nadal odpowiednie do zamierzonego celu. Zasugerowano na przykład, że podejścia do dostarczania antagonisty receptorów opioidowych – naloksonu powinny zostać zmienione, ponieważ modele opieki mogą wymagać dostosowania w celu skuteczniejszego reagowania w przypadku osób, które spożyły nowe syntetyczne opioidy lub mieszaniny zawierające nowe syntetyczne opioidy i inne substancje.

Kluczowe dane i tendencje

Zgłoszone nowe substancje psychoaktywne

• Pod koniec 2023 r. EMCDDA monitorowała ponad 950 nowych substancji psychoaktywnych, z których 26 zgłoszono w Europie po raz pierwszy w 2023 r. (Wykres 7.1 i Tabela 7.1).
• W konfiskatach dokonanych w 2022 r. wykryto około 400 nowych substancji psychoaktywnych (Wykres 7.2).
• W 2023 r. do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania zgłoszono 9 nowych kannabinoidów, co zwiększyło całkowitą liczbę monitorowanych substancji do 254.
• Od 2009 r. na europejskim rynku narkotykowym zidentyfikowano łącznie 81 nowych opioidów, przy czym w 2023 r. zgłoszono 7 nowych substancji (1 w 2022 r., 6 w 2021 r.), z których 6 to opioidy nitazenowe o bardzo dużej sile działania, które czasami mogą być setki razy silniejsze niż heroina. Do tej pory w Europie zidentyfikowano 16 nitazenów (Wykres 7.3).

Konfiskaty nowych substancji psychoaktywnych

• W 2022 r. 24 kraje zgłosiły konfiskatę 281 kilogramów (385 kilogramów w 2021 r.) syntetycznych kannabinoidów jako materiału ziołowego. Produkty z konopi indyjskich o niskiej zawartości THC stanowiły około 30% skonfiskowanych materiałów i wyniosły 76 kilogramów (242 kilogramy w 2021 r.), jak zgłosiło 10 krajów. Próbki były opisywane w różny sposób, jako konopie siewne, konopie indyjskie lub materiał zawierający THC, CBD lub CBG.
• W 2022 r. w państwach członkowskich dokonano prawie 26 390 z 38 860 konfiskat nowych substancji psychoaktywnych zgłoszonych w UE, Norwegii i Turcji, co stanowi 30,7 z 31,8 ton skonfiskowanych materiałów (Wykres 7.4). Wzrost ten był spowodowany niewielką liczbą dużych konfiskat katynonów (3-CMC, 3-MMC, 2-MMC) i ketaminy (Wykres 7.5). Ponadto skonfiskowano 1472 litrów materiałów płynnych zawierających nowe substancje psychoaktywne, głównie GBL (1115 litrów) i HHC (96 litrów).
• W 2022 r. ponad 90% ilości skonfiskowanych w krajach UE nowych substancji psychoaktywnych stanowiło zaledwie 5 substancji: 4 katynony (3-CMC, 3-MMC, 2-MMC i N-etylonorpentedron, w ilości 24,8 tony) i ketamina (2,8 tony, wzrost z 0,87 tony w 2021 r.) (Wykres 7.5).
• W 2022 r. do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania zgłoszono 749 konfiskat nowych opioidów, z czego 40% zawierało karfentanyl, a 22% — tramadol. Łącznie skonfiskowano 16,6 kg materiału, z czego 50% (8,2 kilograma) zawierało karfentanyl, a 31% (5,2 kilograma) — tramadol. Większość konfiskat miała miejsce w północnej części Europy — na terenie Estonii, Łotwy, Litwy i Finlandii dokonano 87% konfiskat ogółem i skonfiskowano 67% (11,1 kilograma) całkowitej ilości materiału.

Rozpowszechnienie używania nowych substancji psychoaktywnych

• Krajowe dane szacunkowe dotyczące używania nowych substancji psychoaktywnych (z wyłączeniem ketaminy i GHB) w ostatnim roku wśród młodych osób dorosłych (w wieku 15–34 lat) wynosiły od 0,1% w przypadku Łotwy i Norwegii do 5,1% w przypadku Rumunii. Zgodnie z najnowszym europejskim badaniem ankietowym (zob. ESPAD) oszacowano, że od 2019 r. 0,9–6,6% uczniów szkół w wieku 15–16 lat używało nowych substancji psychoaktywnych w dowolnym momencie całego życia, z czego 1,1–5,2% — syntetyczne kannabinoidy, a 0,2–2,5% — syntetyczne katynony.

Skróty

Dane źródłowe

Pokaż tabele z danymi źródłowymi