Dożylnie używanie narkotyków w Europie – bieżąca sytuacja (Europejski raport narkotykowy 2024)

Pomimo stałego spadku dożylnego używania narkotyków w ciągu ostatniej dekady w Unii Europejskiej ten sposób ich konsumpcji nadal odpowiada za nieproporcjonalnie wysoki poziom zarówno ostrych, jak i przewlekłych szkód zdrowotnych związanych z używaniem niedozwolonych środków odurzających. Na tej stronie zamieszczono najnowsze analizy dotyczące dożylnego używania narkotyków w Europie, między innymi najważniejsze dane na temat rozpowszechnienia na poziomie krajowym i wśród pacjentów podejmujących specjalistyczne leczenie, a także spostrzeżenia z badań dotyczących analizy pozostałości strzykawek.

Niniejsza strona stanowi część Europejskiego raportu narkotykowego 2024 – corocznego przeglądu sytuacji narkotykowej w Europie sporządzonego przez EMCDDA.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Ostatnia aktualizacja: 11 czerwca 2024 r.

Różnorodność obecnie używanych dożylnie substancji powodujących poważne szkody dla zdrowia

Pomimo stałego spadku dożylnego używania narkotyków w ciągu ostatniej dekady w Unii Europejskiej ten sposób ich konsumpcji nadal odpowiada za nieproporcjonalnie wysoki poziom zarówno ostrych, jak i przewlekłych szkód zdrowotnych związanych z używaniem niedozwolonych środków odurzających. Szacuje się, że w ciągu ostatniego roku dożylnie użyło nielegalnego narkotyku pół miliona Europejczyków. Podkreśla to skalę bieżących wyzwań w tym obszarze i fakt, że ograniczenie szkodliwości dożylnego używania narkotyków pozostaje ważnym priorytetem zdrowia publicznego.

Osoby dożylnie używające narkotyków są bardziej narażone na ryzyko zakażenia krwiopochodnego lub zgonu w wyniku przedawkowania narkotyku. Dożylne używanie może również zaostrzyć inne istniejące wcześniej problemy zdrowotne lub być przyczyną ropni, posocznicy i uszkodzenia nerwów. W przeszłości w Europie głównym narkotykiem kojarzonym z używaniem dożylnym była heroina, jednak w ostatnich latach sytuacja ta uległa zmianie. Obecnie coraz częściej dożylnie używane są również inne narkotyki, w tym amfetamina, kokaina, syntetyczne katynony, leki z grupy agonistów receptorów opioidowych i inne leki oraz różne nowe substancje psychoaktywne, zarówno osobno, jak i w połączeniu. Choć wiadomo, że pomiędzy poszczególnymi krajami występują znaczne różnice w dożylnym używaniu narkotyków, najnowsze badania pozostałości w strzykawkach wskazują również, że mogą występować znaczne różnice w ilości dożylnie używanych narkotyków pomiędzy różnymi miejscami w obrębie jednego kraju. W pozostałościach po strzykawkach niejednokrotnie wykrywa się kilka substancji, często są to zarówno substancje pobudzające, jak i opioidowe, a jednoczesne używanie wielu narkotyków może zwiększać ryzyko przedawkowania. Uświadomienie sobie złożoności problemu dożylnego używania narkotyków w Europie i znaczenia politoksykomanii w tym kontekście będzie miało istotne znaczenie zarówno dla poznania szkód związanych z tą metodą używania narkotyków, jak i dla opracowania interwencji mających na celu ich ograniczenie.

Dożylne używanie substancji pobudzających, takich jak kokaina czy syntetyczne katynony, zwykle wiąże się z częstym używaniem tych narkotyków. W Europie w ciągu ostatniej dekady miało ono również związek z występowaniem lokalnych ognisk zakażeń HIV. Dożylne używanie metamfetaminy niesie ze sobą podobne ryzyko. Jest to niepokojące, ponieważ istnieje wiele sygnałów świadczących o tym, że dożylne używanie substancji pobudzających staje się coraz powszechniejszym zachowaniem wśród osób używających narkotyków w ten sposób. Ponadto osoby dożylnie używające narkotyków mogą stosować substancje pobudzające jako zastępcze, gdy opioidy, takie jak heroina nie są dostępne.

Z dożylnym używaniem rozpuszczonych tabletek i kapsułek, a także cracku, wiążą się liczne długoterminowe zagrożenia, w tym uszkodzenie naczyń krwionośnych, infekcyjne zapalenie wsierdzia i inne zakażenia bakteryjne. Dodatkowe obawy budzi dostępność bardzo silnych syntetycznych opioidów, takich jak fentanyl i jego pochodne, które mogą powodować szybką, zagrażającą życiu depresję oddechową prowadzącą do śmiertelnego przedawkowania, a ryzyko to prawdopodobnie wzrasta w przypadku dożylnego używania takich substancji. Bardzo silne opioidy benzimidazolowe (nitazeny), które mogą być silniejsze niż fentanyl, były przyczyną trzech lokalnych ognisk zatruć we Francji (1) i Irlandii (2) w 2023 r., gdzie użycie nitazenów błędnie sprzedawanych jako heroina doprowadziło do licznych przedawkowań (zob. także Nowe substancje psychoaktywne – obecna sytuacja w Europie)

Oprócz zapewniania leczenia uzależnień od narkotyków, interwencje służące redukcji szkód, takie jak udostępnianie sterylnego sprzętu do wstrzykiwań, pozostają najczęstszymi środkami zdrowia publicznego mającymi na celu ograniczenie ryzyka związanego z dożylnym używaniem narkotyków. Choć według międzynarodowych standardów tego rodzaju interwencje są w Europie stosunkowo dobrze rozwinięte, widać również, że niektóre państwa członkowskie UE zmagają się z problemami związanymi z zapewnieniem wystarczającego zasięgu i dostępu do interwencji w zakresie redukcji szkód i leczenia narkomanii osobom dożylnie używającym narkotyków. Na przykład zakres programów wymiany igieł i strzykawek jest niski w Bułgarii, we Włoszech, w Cyprze, Węgrzech i Rumunii w porównaniu z innymi państwami członkowskimi UE przy porównywalnych danych szacunkowych dotyczących dożylnego używania narkotyków. Co więcej, w przeszłości potrzeba zmniejszenia ryzyka zarażenia się chorobami zakaźnymi przenoszonymi przez krew była głównym celem wielu interwencji w tym obszarze. Obawa ta jest nadal poważna, jednak obecnie coraz powszechniejsza jest świadomość, że należy podjąć więcej działań ograniczających liczbę zgonów z powodu przedawkowania i szerszego zakresu szkód zdrowotnych związanych z dożylnym używaniem narkotyków. Analiza kryminalistyczna i toksykologiczna partii narkotyków, co do których istnieje podejrzenie, że zawierają silnie działające substancje (np. nitazeny), w połączeniu z szybkim informowaniem o ryzyku, stanowi istotny element ogólnego podejścia do zapobiegania przedawkowaniu i należy ją rozszerzyć na większą skalę. Inne interwencje ukierunkowane na te wyniki, m. in. możliwość uzyskania naloksonu do użytku domowego oraz pomieszczenia do konsumpcji narkotyków, są na ogół słabiej rozwinięte, dlatego też pozostają ważnym obszarem inwestycji i rozwoju usług.

Zmieniające się wzorce dożylnego używania narkotyków, coraz większa różnorodność substancji oraz adekwatność rodzaju i poziomu istniejących reakcji to w dalszym ciągu kluczowe kwestie zarówno dla służb ratunkowych, jak i decydentów politycznych w Unii Europejskiej. Wraz ze zmianą podgrup osób dożylnie używających narkotyków, obejmujących obecnie przede wszystkim otwarte sceny narkotykowe oparte na opioidach i substancjach pobudzających, w których biorą udział zmarginalizowane grupy osób dożylnie używających narkotyków, a także używanie substancji takich jak metamfetamina i katynony w niektórych środowiskach i podgrupach, skuteczne reagowanie na ryzyko związane z dożylnym używaniem narkotyków stało się pilniejszym i bardziej złożonym wyzwaniem.

Kluczowe dane i tendencje

Rozpowszechnienie dożylnego używania narkotyków

• Tylko w 18 krajach dostępne są szacunkowe dane na temat rozpowszechnienia dożylnego używania narkotyków od 2015 r., przy czym wahają się one od poniżej 0,1 na 1000 osób w wieku od 15 do 64 lat w Holandii do ponad 10 na 1000 w Estonii. Opioidy są zgłaszane jako główne narkotyki używane dożylnie w większości (19) z 22 krajów, w których dostępne są dane dotyczące pacjentów podejmujących leczenie w 2022 r.
• Skorygowanie szacunkowych danych populacji użytkowników opioidów i substancji pobudzających wysokiego ryzyka o odsetek osób podejmujących leczenie uzależnienia od narkotyków, zgłaszających dożylne używanie narkotyków pozwala uzyskać szacunkowy wskaźnik dożylnego używania narkotyków na poziomie 1,8 na 1000 osób w wieku od 15 do 64 lat. Oznacza to, że w 2022 r. w Unii Europejskiej odnotowano około 504 000 osób dożylnie używających narkotyków lub 512 000, jeżeli weźmiemy pod uwagę Norwegię (Wykres 9.1).

Dożylne używanie narkotyków wśród pacjentów podejmujących specjalistyczne leczenie

• Wśród pacjentów rozpoczynających specjalistyczne leczenie uzależnienia od narkotyków po raz pierwszy w 2022 r. lub w ostatnim dostępnym roku, dla których heroina była narkotykiem podstawowym, 18% (spadek z 37% w 2013 r.) zgłosiło używanie dożylne jako główną drogę podania. W omawianej grupie odsetek osób dożylnie używających narkotyków różni się w zależności od kraju i wynosi od mniej niż 10% w Belgia, Hiszpanii i Portugalii do co najmniej 60% w Czechach, Słowacja i Łotwie.
• Dostępne dane wskazują, że dożylne używanie jest główną drogą podania narkotyku w przypadku mniej niż 1% pacjentów po raz pierwszy uzależnionych od kokainy, 2% pacjentów po raz pierwszy uzależnionych od amfetaminy i 16% pacjentów po raz pierwszy uzależnionych od metamfetaminy. Należy zauważyć, że w Czechach i Słowacji ponad 90% osób po raz pierwszy rozpoczynających leczenie z powodu uzależnienia od metamfetaminy zgłosiło, że ich główną drogą podania jest używanie dożylne.
• Biorąc pod uwagę łącznie cztery główne narkotyki używane dożylnie, odsetek osób dożylnie używających narkotyków zgłaszających się na leczenie po raz pierwszy w Europie spadł z 10% w 2017 r. do 7% w 2022 r. (Wykres 9.2).

Analiza pozostałości ze strzykawek

• W analizie 1845 zużytych strzykawek przeprowadzonej przez sieć ESCAPE obejmującej 12 miast w 11 państwach członkowskich UE w latach 2021–2022 wykryto 54 substancje psychoaktywne. Dane te nie są reprezentatywne w skali kraju i dlatego należy je traktować jako wskaźnik zróżnicowania w dynamice używania narkotyków na poziomie lokalnym, a nie jako odzwierciedlenie ogólnej sytuacji w kraju.
• Heroina nadal była najczęściej wykrywanym narkotykiem w 5 z 12 miast biorących udział w badaniu, ale substancje pobudzające, głównie kokaina, zostały znalezione w strzykawkach we wszystkich miastach. Znaleziono je w dużej części (ponad 50%) strzykawek, z których pobrano próbki w Atenach (kokaina), Kolonii (kokaina), Dublinie (kokaina), Salonikach (kokaina), Pradze (metamfetamina), Oslo (amfetamina), Tallinie (amfetamina) i Paryżu (syntetyczne katynony).(Wykres 9.3).
• W niektórych miastach powszechne było dożylne używanie przeznaczonych do użytku pozamedycznego agonistów receptorów opioidowych – buprenorfinę wykryto w ponad 30% strzykawek w Helsinkach, Pradze i Salonikach, a metadon w ponad 30% strzykawek w Dublinie, Rydze i Wilnie. Wykryto również benzodiazepiny, choć w mniejszym stopniu (w ponad 5% strzykawek w Helsinkach, Dublinie i Tallinie). Karfentanyl powszechnie znajdowano w strzykawkach w Wilnie (92%) i Rydze (29%). Inny silny syntetyczny opioid – izotonitazen – wykryto w odpowiednio 10% i 26% strzykawek z Tallina i Rygi. Ksylazynę, silny środek uspokajający stosowany w weterynarii, wykryto w 25 z 194 (13%) strzykawek w Rydze, przy czym we wszystkich 25 strzykawkach wykryto ją w obecności izotonitazenu lub metonitazenu, a w 3 strzykawkach łącznie z karfentanylem.
• Ogółem w jednej trzeciej strzykawek znajdowały się pozostałości co najmniej dwóch kategorii narkotyków, co wskazuje na częstą politoksykomanię w lub ponowne używanie przyrządów do wstrzykiwania. Najczęściej występującą kombinacją była mieszanina środka pobudzającego i opioidu.
• Wstępne dane dotyczące analizy pozostałości strzykawek za 2023 r. potwierdzają istniejące tendencje. W Tallinie silny syntetyczny opioid, protonitazen, znaleziono w połowie (77 ze 154) strzykawek, co sugeruje, że nitazeny są stale dostępne na lokalnym rynku narkotykowym. Chociaż w 155 przebadanych w Dublinie strzykawkach nie wykryto nitazenów, obecność heroiny stwierdzono w 150 (97%), a kokainy w 139 (90%), co wskazuje na politoksykomanię lub ponowne używanie strzykawek, bądź też jedno i drugie. W Budapeszcie spośród 147 przeanalizowanych strzykawek w 101 (69%) znaleziono katynony, w 35 (24%) amfetaminę, a w 22 (15%) heroinę, co wskazuje na większą rolę syntetycznych substancji pobudzających na lokalnym rynku narkotykowym. Odzwierciedlając inną dynamikę konsumpcji, spośród 159 strzykawek przeanalizowanych w Splicie, metadon znaleziono w 132 (83%), kokainę wykryto w 67 (44%), a amfetaminę stwierdzono w 41 (24%). W Helsinkach w 163 przeanalizowanych strzykawkach wykryto nadal wysoki odsetek buprenorfiny i amfetaminy, natomiast benzodiazepiny, głównie alprazolam, wykryto w 60 strzykawkach (37%).

Dane źródłowe

Dane wykorzystane do opracowania infografik i wykresów na tej stronie można znaleźć poniżej.

Pokaż tabele z danymi źródłowymi