Zrozumienie sytuacji narkotykowej w Europie w 2024 r. – najważniejsze zmiany (Europejski raport narkotykowy 2024)

WSZĘDZIE, WSZYSTKO, WSZYSCY

Reagowanie na zmieniające się problemy związane z narkotykami w Europie

Głównym przesłaniem płynącym z analizy Europejskiego raportu narkotykowego 2024 jest to, że wpływ używania niedozwolonych środków odurzających jest obecnie widoczny niemal wszędzie w naszym społeczeństwie. Prawie wszystko, co ma właściwości psychoaktywne, może być używane jako narkotyk. Oznacza to, że używanie narkotyków i związane z nim problemy mogą dotknąć wszystkich, zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio.

Agencja Unii Europejskiej ds. Narkotyków – zapewnienie Europie większej zdolności do skutecznego reagowania na coraz bardziej złożone i szybko zmieniające się zjawisko narkomanii

Od czasu powstania EMCDDA w 1993 r. zakres i charakter zjawiska narkomanii znacznie się zmieniły. Aby sprostać nowym wyzwaniom związanym ze współczesnymi problemami narkotykowymi, mandat Agencji został zmieniony, a 2 lipca 2024 r. Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii zostanie przekształcone w Agencję Unii Europejskiej ds. Narkotyków (EUDA). 

EUDA będzie wspierać Unię Europejską i jej państwa członkowskie poprzez poprawę i rozszerzenie monitorowania przez nas zjawiska używania narkotyków i problemów związanych z narkotykami, zwiększenie naszej gotowości do identyfikowania i reagowania na nowe zagrożenia oraz inwestowanie w rozwój kompetencji. Działania te przyczynią się do realizacji skuteczniejszych interwencji zarówno w obszarach zdrowia, jak i bezpieczeństwa.

EUDA będzie działać w czterech powiązanych ze sobą obszarach: przewidywanie nowych i przyszłych wyzwań, identyfikacja i wydawanie ostrzeżeń o pojawiających się ryzykach i zagrożeniach związanych z narkotykami, ocena potrzeb i dostępnych rozwiązań oraz wspieranie zainteresowanych stron poprzez ocenę i rozpowszechnianie nowej wiedzy i najlepszych praktyk. 

Gromadzenie, analiza i rozpowszechnianie danych pozostaną kluczowymi zadaniami EUDA i zostaną uzupełnione nowymi kompetencjami. Należą do nich zwiększenie nakładów w celu zrozumienia i reagowania na problemy wynikające z jednoczesnego używania wielu substancji psychoaktywnych oraz wzmocnienie zdolności analitycznych poprzez utworzenie nowej sieci laboratoriów kryminalistycznych i toksykologicznych. EUDA opracuje nowy europejski system powiadamiania dotyczący narkotyków, który poszerzy obecny zakres działania naszego systemu wczesnego ostrzegania o nowych substancjach psychoaktywnych i uzupełni go o nowe zdolności w zakresie oceny zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa. Większe inwestycje zostaną również przeznaczone na identyfikację braków i potrzeb badawczych, a regularne ćwiczenia w zakresie prognozowania i analiz pomogą zwiększyć gotowość Unii Europejskiej do reagowania na przyszłe wyzwania w obszarze narkotyków. EUDA będzie nadal ściśle współpracować z Reitox – siecią krajowych punktów kontaktowych ds. narkotyków, których rola zostanie wzmocniona. Zapewnione zostanie wsparcie dla oceny i rozwoju polityk opartych na dowodach, a agencja będzie mogła więcej inwestować w działania na rzecz realizacji potrzeb politycznych na poziomie unijnym. Agencja będzie również w stanie zrobić więcej, aby stworzyć i promować interwencje i najlepsze praktyki oparte na dowodach, odgrywać silniejszą rolę na arenie międzynarodowej i wspierać Unię Europejską w polityce w dziedzinie narkotyków na szczeblu wielostronnym.

Sytuacja narkotykowa w Europie w 2024 r. – przegląd

Duża dostępność szerszej gamy substancji, często o jeszcze większej sile działania

Z analizy wskaźników podaży dotyczących powszechnie stosowanych niedozwolonych środków odurzających w Unii Europejskiej wynika, że dostępność prawie wszystkich rodzajów substancji jest w dalszym ciągu wysoka. Dostępne informacje wskazują też, że rynek charakteryzuje się obecnie powszechną dostępnością większego wyboru narkotyków niż w przeszłości, przy czym substancje często mają wysoką siłę działania lub czystość, bądź przyjmują nowe formy, mieszaniny lub kombinacje. Są to między innymi nowe substancje, w przypadku których świadomość konsumentów i wiedza naukowa o zagrożeniach dla zdrowia mogą być ograniczone. Wraz z pojawieniem się produktów jadalnych i różnych form technologii waporyzacji mamy do czynienia z coraz większą różnorodnością form, w jakich substancje mogą być dostępne na rynku, a w niektórych przypadkach, np. konopi indyjskich, dróg podania substancji. Zjawiska te zwiększają obawy, że ryzyko związane z niektórymi substancjami może rosnąć. W szczególności osoby używające narkotyków mogą być narażone na większe ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych, w tym potencjalnie śmiertelnego zatrucia, po skonsumowaniu — również nieświadomym — substancji o dużej sile działania lub nowszej generacji.

Wykorzystywanie infrastruktury komercyjnej wiąże się z dużą dostępnością narkotyków

W przypadku substancji przemycanych do Unii Europejskiej ważnym czynnikiem wpływającym na zwiększenie dostępności jest zdolność grup przestępczych do wykorzystywania możliwości oferowanych przez nowoczesną komercyjną infrastrukturę transportową. Prawie 70% konfiskat narkotyków przez organy celne ma miejsce w portach Unii Europejskiej, przy czym duże ilości narkotyków, zwłaszcza kokainy, wykrywane są w intermodalnych kontenerach transportowych. Na przykład w 2023 r. Hiszpania zgłosiła największą w historii konfiskatę kokainy w jednym transporcie. 9,5 tony narkotyku ukryto w bananach pochodzących z Ekwadoru. Duże porty w Belgii i Holandii również stale są celem organizacji przemytniczych. Istnieją obawy, że mniejsze porty w innych częściach Europy także stają się obecnie coraz bardziej zagrożone.

Metody stosowane przez grupy przestępcze działające w tym obszarze są coraz bardziej wyrafinowane. Dysponujemy dobrze udokumentowanymi przypadkami infiltracji w łańcuchach dostaw i wykorzystywania kluczowych pracowników poprzez zastraszanie i korupcję. W odpowiedzi na to unijny plan działania na rzecz zwalczania handlu narkotykami z 2023 r. uwzględnił środki mające na celu wzmocnienie zarządzania ryzykiem celnym oraz wykrywanie przemycanych narkotyków i prekursorów chemicznych. Obejmuje to wsparcie dla wdrożenia zaawansowanego sprzętu do skanowania kontenerów i zwiększanie interoperacyjności unijnych systemów informacji celnej. Plan działania wspiera również nowo utworzony sojusz portów europejskich – partnerstwo publiczno-prywatne, które podejmuje działania mające na celu zwiększenie odporności kluczowych europejskich ośrodków logistycznych na nielegalny handel środkami odurzającymi oraz infiltrację dokonywaną przez zorganizowane grupy przestępcze.

Rosną obawy polityczne dotyczące przemocy związanej z narkotykami i wykorzystywania nieletnich

Rosną obawy, że w wyniku wysokiej dostępności narkotyków, wielkoskalowego przemytu i konkurencji między grupami przestępczymi w Europie, w niektórych krajach obserwuje się wzrost przemocy i innych form przestępczości związanych z funkcjonowaniem rynku narkotykowego. W przeszłości najbardziej dotknięte przestępstwami z użyciem przemocy związanej z rynkiem narkotykowym były kraje wytwórcze i tranzytowe spoza Unii Europejskiej. I nadal tak jest. Jednak wydaje się, że w Europie, szczególnie w krajach, w których wiadomo, że duże ilości narkotyków są wprowadzane lub wytwarzane, poziom przemocy związanej z handlem narkotykami wzrasta. W związku z tym rosną również obawy dotyczące rekrutacji i wykorzystywania nieletnich przez siatki przestępcze zaangażowane w nielegalny handel narkotykami. Dlatego też organy ścigania nadają coraz większy priorytet walce z tymi zagrożeniami. Aktualnie monitorowanie trendów i rozwoju przestępczości związanej z narkotykami na szczeblu europejskim stanowi wyzwanie, dlatego EMCDDA inwestuje w poprawę narzędzi monitorowania w tym obszarze, czego przykładem są ostatnie prace nad stworzeniem wskaźnika zabójstw związanych z narkotykami. EUDA, działając w ścisłej współpracy z Europolem i Komisją Europejską, w przyszłości będzie więcej inwestować w ten obszar, ponieważ rzetelne informacje wydają się być niezbędnym warunkiem opracowania skutecznych strategii interwencji mających na celu przeciwdziałanie przemocy, korupcji i wykorzystywaniu przestępczemu coraz częściej związanemu z funkcjonowaniem niektórych współczesnych europejskich rynków narkotykowych.

Jednoczesne przyjmowanie wielu substancji i sprzedaż narkotyków wprowadzająca nabywcę w błąd zwiększają zagrożenia dla zdrowia

„Jednoczesne przyjmowanie wielu substancji” oznacza używanie dwóch lub większej liczby substancji psychoaktywnych, dozwolonych bądź niedozwolonych, równocześnie lub kolejno po sobie. Powiązanym problemem jest fakt, że sprzedawane substancje mogą zawierać jeden lub więcej narkotyków innych niż te, których oczekiwał nabywca – albo w mieszaninie z substancją, którą zamierzał nabyć, albo jako jej zamiennik. Oznacza to, że konsumenci mogą być nieświadomi tego, jaką substancję lub jakie substancje rzeczywiście przyjmują. Łączenie narkotyków może zwiększać ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych i komplikować przeprowadzanie skutecznych interwencji, na przykład w przypadku ostrych zatruć.

Kluczowym przesłaniem tegorocznego Europejskiego raportu narkotykowego jest fakt, że jednoczesne przyjmowanie wielu substancji jest powszechne wśród osób używających substancji psychoaktywnych, a używanie narkotyków w ten sposób może zwiększać ryzyko wystąpienia poważnych problemów zdrowotnych. Wyzwania pojawiające się w tej dziedzinie również są coraz większe. Wynika to częściowo z większego zintegrowania na rynku znanych niedozwolonych narkotyków z nowymi substancjami psychoaktywnymi, a częściowo z szerszej dostępności i stosowania substancji syntetycznych. Obawy w tym obszarze budzą produkty z konopi indyjskich zafałszowane syntetycznymi kannabinoidami, produkty sprzedawane jako MDMA, ale czasami zawierające syntetyczne katynony jako substancje fałszujące, a także pojawienie się syntetycznych opioidów o dużej sile działania, zmieszanych z innymi substancjami lub błędnie sprzedawanych jako inne substancje. Należy również zauważyć, że łączenie alkoholu z niedozwolonymi środkami odurzającymi może również zwiększać zagrożenie dla zdrowia, na przykład gdy alkohol jest przyjmowany w połączeniu z kokainą, opioidami bądź nowymi lub „ulicznymi” benzodiazepinami.

Potrzebne są nowe innowacyjne źródła danych kryminalistycznych i toksykologicznych

Jednym z wyzwań nadzoru narkotykowego w 2024 r. jest głębsze zrozumienie tego, jakie narkotyki są faktycznie używane i w jakich kombinacjach. Dalsze usprawnianie działań w zakresie monitorowania wzorców jednoczesnego przyjmowania wielu substancji i lepsze zrozumienie przez nas tego, co stanowi skuteczne interwencje w tym obszarze, będą zatem priorytetami przyszłych działań EUDA. Poprawa źródeł danych toksykologicznych i kryminalistycznych oraz dostarczanych przez nie informacji będzie kluczowe dla lepszego zrozumienia tego, jakie substancje są sprzedawane na rynku i które narkotyki lub kombinacje narkotyków wyrządzają szczególne szkody. Ponadto EUDA będzie nadal inwestować w rozwój nowych źródeł danych mogących zapewnić bardziej szczegółowy obraz wzorców używania narkotyków, takich jak dane z usług testowania narkotyków lub badań nad monitorowaniem strzykawek. Na przykład w zużytych strzykawkach zebranych w punktach programu wymiany strzykawek często wykrywa się wiele substancji, w tym substancje pobudzające i opioidy, co wskazuje na to, że w europejskich miastach te klasy narkotyków są powszechnie używane razem.

Rozwiązania dla bardziej zróżnicowanych i złożonych potrzeb

Wsparcie dla wdrażania programów profilaktycznych opartych na dowodach

Profilaktyka używania substancji psychoaktywnych ma na celu zaprzestanie lub opóźnienie rozpoczęcia ich używania. Może również pomóc osobom, które zaczęły je przyjmować, uniknąć rozwoju zaburzeń związanych z używaniem narkotyków. Nie wszystkie podejścia stosowane w tym obszarze okazały się jednak skuteczne, a zainteresowanie określeniem i wdrożeniem programów zapobiegawczych opartych na dowodach jest coraz większe. W osiągnięciu tego celu pomaga ustanowienie rejestrów programów profilaktycznych, inicjatyw szkoleniowych i opracowanie standardów jakości. Europejski Program Profilaktyki ma na celu poprawę ogólnej skuteczności działań zapobiegawczych. W ponad 25 państwach członkowskich UE i krajach sąsiadujących działają obecnie krajowi instruktorzy Europejskiego Programu Profilaktyki. Środki zapobiegawcze wspiera również Xchange, europejski internetowy rejestr ocenianych działań profilaktycznych. Pomimo dostępności wysokiej jakości narzędzi pomagających wskazać programy, które mogą być skuteczne, w wielu krajach nadal brakuje inwestowania w profilaktykę antynarkotykową lub istnieją dowody na to, że zasoby nie są efektywnie wykorzystywane, ponieważ inwestuje się w programy, które nie mają solidnych dowodów na ich skuteczność.

Większa różnorodność substancji przyjmowanych drogą iniekcji zwiększa zagrożenie dla zdrowia

Jeśli redukcja szkód związanych z narkotykami ma się powieść, kluczową kwestią dla polityki i praktyki jest zapewnienie skutecznej i kompleksowej odpowiedzi na potrzeby osób przyjmujących narkotyki drogą iniekcji w Europie. Wyzwania w tym obszarze stają się jednak coraz bardziej złożone – według danych niniejszego raportu w Europie rośnie różnorodność substancji przyjmowanych drogą iniekcji, a różnorodność ta może wiązać się z większymi zagrożeniami.

Osoby przyjmujące narkotyki drogą iniekcji są często bardziej narażone na szkody, takie jak zakażenia krwiopochodne lub zgon w wyniku przedawkowania narkotyku, niż osoby stosujące inne drogi podania. Przyjmowanie narkotyków drogą iniekcji może również nasilać istniejące wcześniej problemy zdrowotne lub powodować ropnie, posocznicę i uszkodzenia nerwów. Chociaż w ostatniej dekadzie w Europie odnotowywano stały spadek używania narkotyków w formie iniekcji, taka droga podania nadal odpowiada za nieproporcjonalnie dużą część zarówno ostrych, jak i przewlekłych szkód zdrowotnych wynikających z używania substancji psychoaktywnych.

W przeszłości heroina była głównym narkotykiem związanym z iniekcjami w Europie, jednak przedstawione tutaj dane pochodzące z pozostałości ze strzykawek pokazują, jak zmienne i złożone stały się wzorce używania narkotyków drogą iniekcji. Obecnie w pozostałościach ze strzykawek wykrywa się całe spektrum narkotyków, w tym amfetaminy, kokainę, syntetyczne katynony, leki z grupy agonistów receptorów opioidowych, inne leki i różne nowe substancje psychoaktywne, często w połączeniu, co potencjalnie zwiększa ryzyko przedawkowania. Badania z monitorowania strzykawek potwierdzają inne dane wskazujące, że dożylne przyjmowanie w szczególności środków pobudzających stało się bardziej powszechne wśród osób używających narkotyków drogą iniekcji. Jest to niepokojące, ponieważ dożylne przyjmowanie środków pobudzających wiąże się zarówno z częstszym przyjmowaniem substancji drogą iniekcji, jak i szeregiem lokalnych ognisk HIV odnotowanych w Europie w ciągu ostatniej dekady. W najnowszych danych nadal zgłaszane są lokalne ogniska HIV związane z przyjmowaniem środków pobudzających drogą iniekcji, w tym ognisko choroby w Monzie (Włochy) w 2022 r.

Podejścia do redukcji szkód są obecnie postrzegane jako fundamentalne dla ograniczenia przenoszenia HIV wśród osób przyjmujących narkotyki drogą iniekcji, w szczególności dostarczanie sterylnego sprzętu do iniekcji, w tym jego dystrybucja zarówno w więzieniach, jak i za pośrednictwem aptek. Niestety nasza analiza ponownie pokazuje, że zasięg i dostęp do programów bezpłatnych igieł i strzykawek pozostają w wielu krajach UE niewystarczające.

Liczba zgłoszeń o zakażeniu HIV powróciła do poziomu sprzed pandemii

Liczba nowych zakażeń HIV związanych z przyjmowaniem narkotyków drogą iniekcji w Unii Europejskiej w dłuższej perspektywie spada, jednak ponad połowa krajów przekazujących dane odnotowała wzrost liczby nowych zgłoszeń o zakażeniach HIV w 2022 r. w porównaniu z 2021 r. W 2022 r. liczba nowych zgłoszeń o zakażeniu wirusem HIV związanych z dożylnym używaniem narkotyków wzrosła w Unii Europejskiej do 968, w porównaniu z 662 w poprzednim roku, powracając tym samym do poziomu zbliżonego do 2019 r. Wzrost ten może częściowo wynikać ze zwiększonej liczby przeprowadzonych testów na obecność wirusa HIV, po tym, jak zniesiono ograniczenia związane z COVID-19 i przywrócono usługi świadczone przez służbę zdrowia, w tym testy na HIV, do poziomu sprzed pandemii. Innym możliwym czynnikiem wpływającym na te dane jest przemieszczanie się osób z rozpoznanym zakażeniem HIV między państwami europejskimi po rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Niezależnie od przyczyny ustalenie to wymaga dalszego zbadania, ponieważ jakakolwiek zmiana długoterminowej tendencji spadkowej zaobserwowanej w tym zbiorze danych może niepokoić. Ponadto, chociaż Unia Europejska wypada korzystnie na tle wielu innych regionów świata, 38-procentowy spadek liczby zgłoszeń HIV od 2010 r. nadal jest niższy od celu wyznaczonego przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), jakim jest zmniejszenie o 75%, co oznacza, że należy podjąć dodatkowe działania, aby wyeliminować w Europie zjawisko przenoszenia HIV związanego z narkotykami.

Sygnały pokazujące, że ketamina jest coraz bardziej dostępna i może powodować szkody

Do misji nowej EUDA będzie należało także rozszerzenie naszej zdolności monitorowania nowszych substancji, które obecnie nie są wystarczająco widoczne w zbiorach danych wykorzystywanych do rutynowego monitorowania narkotyków. Dobrym tego przykładem jest ketamina, w przypadku której istniejące dowody nie są znaczne, ale wskazują, że narkotyk ten jest prawdopodobnie stale dostępny na niektórych krajowych rynkach narkotykowych i w niektórych środowiskach mógł stać się narkotykiem pierwszego wyboru. Jednak pomimo niepotwierdzonych dowodów na to, że ketamina jest powszechnie stosowana przez niektóre grupy młodych ludzi, brakuje nam dobrego zrozumienia wzorców używania tej substancji.

Ilość ketaminy skonfiskowanej i zgłoszonej do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania o nowych substancjach psychoaktywnych – choć nie musi być reprezentatywna na poziomie europejskim – zmieniała się w czasie, ale ostatnio utrzymuje się na stosunkowo wysokim poziomie, a zgłoszone konfiskaty wzrosły z nieco poniżej 1 tony w 2021 r. do 2,8 tony w 2022 r. Uważa się, że większość ketaminy skonfiskowanej w Europie pochodzi z Indii, ale krajami pochodzenia tej substancji mogą być również Pakistan i Chiny.

Ketamina może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z innymi substancjami. W 2022 r. dane ze szpitalnych oddziałów ratunkowych należących do sieci Euro-DEN Plus wykazały, że kokaina była substancją najczęściej zgłaszaną w przypadkach ostrego działania toksycznego.

Ketamina jest powszechnie wciągana przez nos, ale może być również przyjmowana drogą iniekcji. Z jej przyjmowaniem wiążą się różne, zależne od dawki, ostre i przewlekłe szkody dla zdrowia, w tym toksyczność dla układu nerwowego i układu krążenia, problemy ze zdrowiem psychicznym oraz powikłania urologiczne, np. uszkodzenie pęcherza moczowego w wyniku długotrwałego stosowania lub obecności substancji fałszujących. Obecnie nasza wiedza na temat zakresu, w jakim narkotyk ten wiąże się ze znacznymi szkodami w Europie, pozostaje ograniczona. Istnieją mocne argumenty przemawiające za poprawą monitorowania używania ketaminy i wszelkich związanych z tym szkód.

„Różowa kokaina” – przykład nowych syntetycznych mieszanek narkotykowych pojawiających się na unijnym rynku

Ketamina może być również dodawana do innych mieszanek narkotykowych, w tym do proszku i tabletek MDMA, co potencjalnie zwiększa ryzyko niezamierzonej konsumpcji. Mieszaniny sprzedawane jako „różowa kokaina” mogą również zawierać ketaminę. Produkt ten jest obecny w niektórych częściach europejskiego rynku narkotykowego, ale dłuższą historię ma w Ameryce Łacińskiej, gdzie często zgłaszano, że zawiera substancję 2C-B, stąd jego alternatywna uliczna nazwa „tucibi”. Jednak w Europie w tym jaskrawo kolorowym, charakterystycznym produkcie znaleziono szereg substancji syntetycznych, w tym ketaminę i MDMA. Pod wieloma względami różowa kokaina jest przykładem bardziej wyrafinowanego marketingu substancji syntetycznych dla konsumentów, którzy prawdopodobnie mają bardzo małą wiedzę na temat tego, jakie substancje chemiczne faktycznie przyjmują.

Reakcja Europy na konopie indyjskie

Potrzeba lepszego zrozumienia, jakie działania są najskuteczniejsze w leczeniu problemów związanych z konopiami indyjskimi

Konopie indyjskie pozostają najczęściej stosowanym niedozwolonym środkiem odurzającym w Unii Europejskiej. Częstotliwość jego używania jest około pięciokrotnie wyższa niż w przypadku następnej innej substancji (Wykres w skrócie). Używanie konopi indyjskich wiąże się z szeregiem problemów związanych ze zdrowiem fizycznym i psychicznym. Uważa się, że ryzyko zwiększają wczesne rozpoczęcie, regularne i długotrwałe stosowanie oraz przyjmowanie wysokich dawek. Wciąż istnieje jednak potrzeba lepszego zrozumienia rodzajów problemów, jakich doświadczają osoby używające konopi indyjskich, a także tego, co może stanowić odpowiednie ścieżki kierowania do właściwych organów i skuteczne możliwości leczenia dla osób poszukujących pomocy w związku z używaniem konopi indyjskich. Konopie indyjskie stanowią ponad jedną trzecią wszystkich zgłoszeń na leczenie uzależnienia od narkotyków w Europie. Ustalenie to jest trudne do zinterpretowania, częściowo ze względu na szeroki zakres interwencji w stosunku do użytkowników konopi indyjskich, które mogą obejmować krótkie interwencje lub przymusowe skierowania wydane przez system sądownictwa karnego. Potrzeba dalszych prac, aby lepiej zrozumieć rodzaje usług oferowanych osobom mającym problemy związane z konopiami indyjskimi. Z dostępnych informacji wynika jednak, że terapie psychospołeczne, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, są powszechnie oferowane, a interwencje z zakresu e-zdrowia stają się coraz bardziej dostępne.

Ocenę ryzyka szkód związanych z używaniem konopi indyjskich komplikuje coraz szerszy zakres produktów na bazie konopi indyjskich potencjalnie dostępnych dla konsumentów, które mogą obejmować produkty jadalne, różne formy technologii waporyzacji, produkty o dużej sile działania i różne pochodne tego narkotyku. Taka różnorodność może mieć wpływ na ryzyko wystąpienia problemów związanych z używaniem konopi indyjskich, ale temat ten jest słabo poznany, dlatego wymaga większego zbadania i lepszych regulacji.

Monitorowanie i ocena są kluczowymi kryteriami oceny wpływu zmian polityki dotyczącej konopi indyjskich

Niektóre państwa członkowskie Unii zmieniły lub rozważają zmianę swojego podejścia do regulacji używania konopi indyjskich do celów rekreacyjnych, stwarzając możliwość większego dostępu do tego narkotyku dla niektórych konsumentów lub pod pewnymi warunkami. W grudniu 2021 r. Malta wprowadziła przepisy przewidujące pozwolenie na uprawę domową i używanie konopi indyjskich w celach prywatnych oraz w niekomercyjnych miejskich klubach upraw. W lipcu 2023 r. Luksemburg przyjął przepisy przewidujące pozwolenie na uprawę domową i używanie w celach prywatnych, a w lutym 2024 r. Niemcy wprowadziły przepisy zezwalające na uprawę domową i w niekomercyjnych klubach uprawy konopi indyjskich. Również Czechy ogłosiły plany dotyczące regulowanego i opodatkowanego systemu dystrybucji.

Uprawa, sprzedaż i posiadanie konopi indyjskich nadal pozostaje przestępstwem w Holandii. Od dziesięcioleci jednak toleruje się sprzedaż niewielkich ilości konopi indyjskich osobom dorosłym (w wieku powyżej 18 lat) w coffeeshopach. Jednym z celów tej polityki tolerancji było oddzielenie rynku konopi indyjskich od rynku innych narkotyków. Problem związany z takim podejściem polega na tym, że konopie indyjskie sprzedawane w coffeeshopach pochodzą z nielegalnego rynku, a grupy przestępcze czerpią z tego handlu korzyści. Aby rozwiązać ten problem, Holandia wprowadziła pilotażowy model zamkniętego łańcucha dostaw konopi indyjskich, w którym konopie sprzedawane w coffeeshopach są produkowane w zakładach poddanych regulacjom. 

Żywa debata publiczna i polityczna, która ma obecnie miejsce w Europie i poza nią, na temat tego, w jaki sposób konopie indyjskie powinny być regulowane, prawdopodobnie będzie nadal się toczyć. Duże rynki komercyjne tego narkotyku, które istnieją w Ameryce Północnej i innych częściach świata, już napędzają innowacje i prawdopodobnie pośrednio wpływają na poszerzenie gamy produktów z konopi indyjskich dostępnych obecnie na rynku europejskim. Nie jest jasne, w jakim kierunku będą podążać przyszłe polityki europejskie. Oczywiste jest jednak, że wszelkim zmianom politycznym w tym obszarze powinna towarzyszyć ocena wpływu takich zmian. Taka ocena będzie zależała od dobrych danych wyjściowych. To ponownie podkreśla potrzebę poprawy przez nas monitorowania obecnych wzorców używania najpowszechniej używanych w Europie niedozwolonych środków odurzających.

Zmieniające się rynki konopi indyjskich stwarzają nowe wyzwania dla polityki w dziedzinie narkotyków

Rośnie różnorodność produktów z konopi indyjskich dostępnych w Europie. Dotyczy to rynku nielegalnych substancji odurzających, ale również rynku konsumenckiego, na którym pojawiają się produkty zawierające niskie stężenia THC lub inne substancje, które mogą pochodzić z roślin konopi, takich jak CBD, bądź obie te substancje. W przypadku rynku nielegalnych substancji odurzających dostępność wyciągów i produktów jadalnych o dużej sile działania jest szczególnie niepokojąca i jest korelowana z przypadkami zgłoszeń do szpitalnych oddziałów ratunkowych z powodu ostrych działań toksycznych. Ponadto występują obawy, że niektóre produkty sprzedawane na rynku nielegalnych substancji jako konopie indyjskie mogą być domieszkowane silnie działającymi kannabinoidami syntetycznymi.

Niektóre półsyntetyczne kannabinoidy pojawiły się również niedawno na rynku komercyjnym w niektórych częściach Europy. Prawdopodobnie najczęściej spotykanym półsyntetycznym kannabinoidem jest heksahydrokannabinol (HHC), ale ostatnio w niektórych państwach członkowskich UE komercyjnie dostępne stały się również heksahydrokannabiforol (HHC-P) i tetrahydrokannabiforol (THCP). Substancje te były sprzedawane jako rzekomo „legalne” zamienniki konopi indyjskich, co dodatkowo zwiększa wyzwania regulacyjne w tym obszarze. Wiedza na temat wpływu HHC na ludzi jest ograniczona. Pojawiły się przy tym obawy związane z nowymi badaniami, w tym doniesieniami o powiązaniach z psychozą. Istnieją również doniesienia o zatruciach spowodowanych spożyciem produktów jadalnych zawierających HHC wśród dzieci.

Kokaina i syntetyczne środki pobudzające odgrywają obecnie coraz większą rolę w problematyce narkotykowej w Europie

Już szósty rok z rzędu w Europie skonfiskowano rekordowe ilości kokainy

W 2022 r. unijne państwa członkowskie ponownie przechwyciły rekordowe ilości kokainy, wynoszące co najmniej 323 tony. Konfiskaty w Europie przewyższają obecnie te dokonywane w Stanach Zjednoczonych – kraju historycznie uważanym za jeden z największych rynków tego narkotyku. Kokaina trafia do Europy różnymi drogami, ale istotnym kanałem odpowiadającym za wysoką dostępność tej substancji pozostaje przemyt dużych ilości kokainy przez europejskie porty morskie w intermodalnych kontenerach handlowych.

Przemyt narkotyków cechuje się wysoką dynamiką i szybko dostosowuje się do rozwoju sytuacji geopolitycznej, konfliktów regionalnych i zmian na szlakach handlowych. Uważa się, że rozwój sytuacji w Kolumbii, Brazylii i Ekwadorze przyczynił się do obserwowanego wzrostu ilości kokainy przemycanej do Unii Europejskiej. Jako że w głównych punktach wejścia tego narkotyku poszerza się zakres stosowanych środków udaremniających przemyt, przemytnicy coraz częściej korzystają z mniejszych portów w innych krajach Unii i krajach z nią graniczących, gdzie środki odstraszające mogą być stosowane mniej intensywnie. Niektóre kraje północnoeuropejskie, w tym Szwecja i Norwegia, zgłosiły rekordowe konfiskaty kokainy w portach morskich w 2023 r., co sugeruje, że wszystkie punkty wejścia do Unii Europejskiej stały się teraz podatne na zagrożenia.

Miejsca wytwarzania kokainy w Europie pokazują, w jaki sposób grupy przemytnicze wprowadzają innowacje, aby uniknąć wykrycia 

Regularne wykrywanie laboratoriów przetwarzających kokainę na dużą skalę w całej Europie, zwłaszcza w Belgii, Hiszpanii i Holandii, ujawnia, w jaki sposób międzynarodowe siatki przestępcze po obu stronach Atlantyku współpracują ze sobą w celu opracowania nowych metod przemytu kokainy do Europy. Widać to w użyciu specjalistycznego sprzętu i angażowaniu chemików z doświadczeniem w ukrywaniu i przetwarzaniu kokainy. Przetwarzanie kokainy w Europie zwykle obejmuje wtórną ekstrakcję kokainy, która została połączona z innymi materiałami w celu zmniejszenia ryzyka wykrycia podczas komercyjnego transportu legalnych towarów. Metody przemytu wahają się od prostego nasączania materiału kokainą, po bardziej wyrafinowane chemiczne metody ukrywania, w których narkotyk wnika w różne tworzywa sztuczne, polimery lub związki kompleksowych metali.

Ponadto do Europy przemyca się obecnie również pastę z koki i wolną zasadę, po czym w tajnych laboratoriach dokonuje się ostatnich etapów przetwarzania na chlorowodorek kokainy. Przyczyny tego nie są znane, ale wskazuje się, że może to być reakcja na względny niedobór chemikaliów potrzebnych do przetwarzania kokainy w Ameryce Łacińskiej i korzyści ekonomiczne wynikające z kontrolowania końcowych etapów procesu produkcji w Europie.

Wpływ wysokiej dostępności kokainy na zdrowie publiczne staje się coraz bardziej widoczny

Kokaina to, po konopiach indyjskich, druga najczęściej używana w Europie nielegalna substancja odurzająca. Widać coraz więcej oznak tego, że utrzymująca się wysoka dostępność tego narkotyku ma coraz większy negatywny wpływ na zdrowie publiczne w Europie. Chociaż w danych można zauważyć dużą niejednorodność geograficzną, ogólnie kokaina jest drugą najczęściej zgłaszaną nielegalną substancją odurzającą, zarówno przez osoby rozpoczynające leczenie uzależnienia od narkotyków po raz pierwszy, jak i w bardziej ograniczonych dostępnych informacjach na temat zgłoszeń do szpitalnych oddziałów ratunkowych z powodu ostrych działań toksycznych substancji odurzającej. W ramach europejskich usług kontroli substancji odurzających, choć nie są one reprezentatywne na poziomie krajowym, odnotowano, że w 2022 r. kokaina była najczęściej badaną substancją. Dostępne dane toksykologiczne wskazują, że ten narkotyk miał udział w około jednej piątej zgonów związanych z przedawkowaniem narkotyków w 2022 r., często w powiązaniu z innymi substancjami. Ponadto, ponieważ używanie kokainy może nasilać istniejące choroby sercowo-naczyniowe, które są główną przyczyną zgonów w Europie, prawdopodobnie ogólny wpływ tej substancji na śmiertelność nie jest wystarczająco rozpoznany.

Pozostałości kokainy w ściekach miejskich również wzrosły w dwóch trzecich miast, dla których dostępne są dane za lata 2023 i 2022. Fakt ten, wraz z innymi informacjami, wskazuje na to, że kokaina staje się coraz bardziej dostępna, wzrósł też jej zasięg geograficzny i społeczny. Szczególnie niepokojący jest fakt, że w niektórych krajach używanie kokainy wydaje się rosnąć wśród bardziej zmarginalizowanych grup społecznych. Zaprzecza to publicznemu wizerunkowi tego narkotyku jako częściej używanego przez osoby dobrze zintegrowane społecznie i zamożne. Zarówno palenie kokainy, jak i przyjmowanie jej drogą iniekcji, wiąże się z większymi problemami zdrowotnymi niż wciąganie przez nos, dlatego niepokojące jest to, że w wielu krajach odnotowuje się wzrost liczby przypadków przyjmowania kokainy drogą iniekcji i używania cracku. Kokaina w postaci cracku do palenia jest tą formą narkotyku, która wiąże się z bardziej problematycznymi wzorcami używania i stosowaniem przez bardziej zmarginalizowane grupy. Jak wspomniano w innej części niniejszego raportu, przyjmowanie kokainy drogą iniekcji wiąże się z szeregiem lokalnych ognisk występowania HIV w Europie w ostatnich latach.

Europa pozostaje znaczącym producentem narkotyków syntetycznych

Monitorowanie nielegalnej działalności zawsze stanowi wyzwanie, jednak dostępne informacje sugerują, że skala i złożoność nielegalnej produkcji narkotyków w Europie stale rośnie. W 2022 r. w Unii Europejskiej zlikwidowano setki zakładów produkujących narkotyki syntetyczne. Zakłady te produkowały różnorodne substancje, w tym amfetaminę, metamfetaminę, syntetyczne katynony i MDMA. Wykryto również obiekty, w których realizowano końcowe etapy wytwarzania heroiny. Ponadto regularne wykrywanie oddzielnych miejsc wytwarzania, ekstrakcji, stosowania domieszek i pakowania kokainy w ostatnich latach sugeruje, że wtórne wytwarzanie kokainy jest obecnie dobrze ugruntowane w niektórych częściach Europy, co ułatwia stosowanie innowacyjnych metod chemicznego ukrywania i przemytu tego narkotyku do Europy.

O innowacyjności w procesach produkcji świadczą również niedawne konfiskaty substancji chemicznych, które mogą być wykorzystywane do produkcji prekursorów chemicznych koniecznych do wytwarzania amfetaminy, metamfetaminy i MDMA, co pozwala na obejście istniejących mechanizmów kontrolnych w celu ograniczenia dostępności tych narkotyków. 

Wyzwaniem w tym obszarze jest to, że stosowanie bardziej zróżnicowanego zestawu chemikaliów i wprowadzenie nowych dróg syntezy chemicznej oznacza, że organy celne, organy ścigania oraz istniejące przepisy mogą mieć trudności z nadążaniem za rozwojem sytuacji na rynku. Co więcej, tam, gdzie ma miejsce nielegalna produkcja narkotyków syntetycznych, rośnie też świadomość zagrożeń dla zdrowia publicznego i środowiska wynikających z wyrzucania lub usuwania często dużych ilości niebezpiecznych substancji wykorzystywanych w procesie produkcji narkotyków.

Produkcja metamfetaminy i handel nią wskazują na możliwość wzrostu jej użycia w Europie

W skali globalnej problemy związane z metamfetaminą wydają się narastać. Ten syntetyczny środek pobudzający w znacznym stopniu przyczynia się do szkód związanych z narkotykami w wielu częściach świata. W Europie, z istotnym wyjątkiem kilku krajów, metamfetamina jest stosunkowo niezbyt często stosowaną substancją pobudzającą. Jednak trendy stosowania narkotyków są coraz bardziej dynamiczne i mogą się szybko zmieniać. Dlatego niepokoi fakt, że istnieją pewne sygnały wskazujące na to, że używanie metamfetaminy może rozprzestrzenić się na większą liczbę krajów, nawet jeśli ogólny poziom jej używania utrzymuje się na niskim poziomie. Dodatkowym powodem do niepokoju jest ciągły wzrost produkcji tego narkotyku w Europie. Chociaż w 2022 r. liczba zlikwidowanych miejsc wytwarzania metamfetaminy nieznacznie spadła, to te uogólnione liczby podlegają z roku na rok wahaniom, ponieważ w dużej mierze odnoszą się one do licznych „kuchennych laboratoriów” o niewielkich rozmiarach. Produkcja niewielkich ilości metamfetaminy na potrzeby lokalnej konsumpcji jest zjawiskiem długotrwałym w niektórych częściach Europy, takich jak Czechy, gdzie znane grupy społeczeństwa używają tego narkotyku. Ostatnio jednak pojawia się coraz więcej dowodów na istnienie większych zakładów, często zlokalizowanych w innych częściach Europy, które wytwarzają duże ilości tego narkotyku z przeznaczeniem na eksport na rynki pozaunijne.

W 2022 r. znacznie wzrosła liczba konfiskat glicydowych pochodnych BMK, prekursora wykorzystywanego do wytwarzania metamfetaminy na dużą skalę. Skonfiskowano również nowe alternatywne substancje chemiczne, z których można wytwarzać BMK. Ponadto nadal konfiskowano duże ilości kwasu winowego. Kwas winowy stosuje się w produkcji silnie działającej i poszukiwanej na rynku postaci metamfetaminy (d-metamfetaminy, stosowanej do „mety krystalicznej”). Wszystkie te informacje łącznie wskazują na to, że wytwarzanie metamfetaminy na dużą skalę jest obecnie ugruntowane w Unii Europejskiej. Na tę chwilę wydaje się, że produkcja na taką skalę przeznaczona jest głównie na eksport na rynki pozaunijne. Jest to niepokojące samo w sobie, ale stwarza również ryzyko, że stosowanie tego narkotyku może stać się jeszcze bardziej powszechne w Unii Europejskiej, jeśli warunki rynkowe będą temu sprzyjać.

Syntetyczne katynony stanowią coraz większe wyzwanie

Dynamiczny charakter europejskiego rynku narkotykowego podkreślają coraz częstsze doniesienia o wytwarzaniu i stosowaniu syntetycznych katynonów, stosunkowo nowej klasy narkotyków w Europie. Przedstawione tutaj dane nadal wskazują na przemyt syntetycznych katynonów na dużą skalę do Europy z krajów pochodzenia, takich jak Indie. Jednocześnie mamy coraz więcej dowodów na ich wytwarzanie w Unii Europejskiej, zwłaszcza w Polsce. Rozmiar i skala miejsc wytwarzania zgłoszonych jako zlikwidowane przez organy ścigania waha się od stosunkowo niewielkich „kuchennych laboratoriów” do obiektów zdolnych do produkcji dużych ilości tych substancji. Biorąc pod uwagę ilości skonfiskowanych obecnie prekursorów chemicznych i przechwycenie alternatywnych, niepodlegających regulacjom substancji chemicznych, wydaje się, że obecnie prowadzona jest produkcja na dużą skalę na rynki zarówno europejskie, jak i zewnętrzne.

Rozwój sytuacji w obszarze opioidów stwarza nowe wyzwania zarówno dla polityki w dziedzinie narkotyków, jak i modeli reagowania

Obecność wielu substancji w przypadku większości zgonów spowodowanych opioidami wymaga większego rozpoznania

Obserwacja, że wzorce używania narkotyków stają się zarówno bardziej dynamiczne, jak i bardziej złożone, pojawia się ponownie w naszej analizie zgonów spowodowanych narkotykami, czasami określanych jako „zgony z przedawkowania". Opioidy pozostają grupą substancji najczęściej związanych z tymi zgonami, ale często występują w połączeniu z innymi substancjami, co wskazuje na to, że wzorce jednoczesnego używania wielu substancji psychoaktywnych są ważnym czynnikiem wpływającym na szkody związane z narkotykami w Europie. Na przykład w dostępnych danych toksykologicznych wraz z opioidami często pojawiają się benzodiazepiny, alkohol lub kokaina i prawdopodobne jest, że jednoczesne przyjmowanie tych różnych klas narkotyków jest ważnym, choć nie zawsze wystarczająco rozpoznanym, czynnikiem dla zrozumienia i reagowania na śmiertelność z powodu narkotyków.

Na poziomie UE ostatnie trendy dotyczące zgonów, których przyczyn upatruje się w opioidach, pozostają stabilne, jednak odsetek zgonów w starszej grupie wiekowej rośnie. Szacuje się, że heroina miała udział w ponad 1800 zgonów w Unii Europejskiej w 2022 r. i pozostaje narkotykiem najczęściej identyfikowanym w przypadku zgonów związanych z opioidami w niektórych krajach Europy Zachodniej. Dostępne dane wskazują jednak, że heroina występuje obecnie w przypadku większości zgonów z przedawkowania tylko w mniejszości krajów, a ważniejszą rolę odgrywają inne opioidy i inne narkotyki. Ogólnie rzecz biorąc, sytuacja wydaje się bardziej zróżnicowana niż w przeszłości, a opioidy inne niż heroina, w tym metadon i w mniejszym stopniu buprenorfina, leki przeciwbólowe zawierające opioidy i inne nowsze syntetyczne opioidy są w niektórych krajach związane ze znaczną częścią zgonów z przedawkowania.

Dostępne dane sugerują, że w niektórych krajach rośnie liczba zgonów związanych z używaniem środków pobudzających. Interpretacja tych danych jest jednak trudna, zarówno dlatego, że zgony związane ze środkami pobudzającymi mogą być szczególnie podatne na niedoszacowanie, jak i dlatego, że środki pobudzające są często powiązane ze zgonami, w których stwierdzono również obecność innych narkotyków, w tym opioidów.

Rośnie obawa, że syntetyczne opioidy o dużej sile działania stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego

Zgony związane z używaniem opioidów są ważnym problemem zdrowia publicznego w Europie, ale i tak obecnie stanowią jedynie niewielki ułamek liczby zgonów związanych z tą klasą narkotyków rejestrowanych w Ameryce Północnej. Zarówno Stany Zjednoczone, jak i Kanada znajdują się w stanie zagrożenia zdrowia publicznego spowodowanego syntetycznymi opioidami, głównie pochodnymi fentanylu. Sytuacja w Europie jest jednak zupełnie inna. Pochodne fentanylu były powiązane tylko ze 163 zgonami w 2022 roku, chociaż możliwe jest tu pewne niedoszacowanie. Przypadki te obejmują również zgony związane z fentanylem wycofanym z użytku medycznego, a nie pozyskanym z nielegalnego rynku.

Jednak pomimo tej różnicy skali rosną obawy, że syntetyczne opioidy o dużej sile działania coraz częściej pojawiają się na europejskim rynku narkotykowym i powodują szkody. Należy też pamiętać, że nawet jeśli kontekst północnoamerykański jest inny, stanowi ostrzeżenie o tym, jak szybko mogą rozwijać się trendy używania opioidów, co może mieć dramatyczne konsekwencje dla zdrowia publicznego. Niepokoi zatem fakt, że od 2009 r. do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania zgłoszono 81 nowych syntetycznych opioidów, a w 2023 r. pojawiło się 7 nowych substancji. Sześć z nich to opioidy nitazenowe o dużej sile działania. Nitazeny po raz pierwszy zgłoszono do EMCDDA około 2019 r. Od tego czasu w Europie zidentyfikowano 16 nitazenów, przy czym większość krajów wykryła jedną z tych substancji na swoim terytorium.

Pojawienie się opioidów nitazenowych, które były już związane ze szkodami w niektórych krajach

Nitazeny były sprzedawane w preparatach przypominających uliczną heroinę lub online jako „syntetyczna heroina”, a także w tabletkach błędnie sprzedawanych jako opioidy medyczne lub inne leki. Istnieją również doniesienia o paleniu mieszanek narkotykowych zafałszowanych nitazenami. W 2023 r. substancje te zostały powiązane ze wzrostem liczby zgonów spowodowanych narkotykami w Estonii i na Łotwie, gdzie obecnie stanowią znaczną część zgonów z przedawkowania. Zlokalizowane ogniska zatruć odnotowano również w Irlandii i Francji w 2023 r. W Irlandii nitazeny były błędnie sprzedawane jako heroina, co doprowadziło do licznych przedawkowań. W 2024 r. były także powiązane z przypadkami przedawkowania w dwóch więzieniach. Poza Unią Europejską nitazeny są wiązane z przedawkowaniem narkotyków w Australii, Ameryce Północnej i Zjednoczonym Królestwie. Narkotyki te nie zajmują obecnie znaczącego miejsca w rutynowych danych dostępnych na poziomie UE. Istnieją jednak obawy, że opioidy nitazenowe, ze względu na dużą siłę działania i efekt nowości, mogą nie być rutynowo wykrywane w powszechnie stosowanych procedurach w ramach pośmiertnych badań toksykologicznych. Rodzi to możliwość, że liczba zgonów lub zatruć bez skutku śmiertelnego przypisywanych tym substancjom może być zaniżona.

Zmiany te zachodzą w kontekście innych ostatnich sygnałów o niepokojących zmianach na rynku opioidów w Europie. Obejmują one pojawienie się w 2021 r. „tranq-dope”, w którym syntetyczne opioidy miesza się ze środkiem uspokajającym i przeciwbólowym dla zwierząt (ksylazyny), oraz „benzo-dope” w 2022 r., w którym syntetyczne opioidy miesza się z nowymi benzodiazepinami (takimi jak bromazolam). Takie mieszaniny powszechnie występują w niektórych częściach Ameryki Północnej, gdzie związane są z szeregiem problemów zdrowotnych.

Nowe wyzwania dla polityki, praktyki i badań naukowych

Pojawienie się nowych opioidów syntetycznych o dużej sile działania stwarza nowe wyzwania dla polityki i praktyki w dziedzinie narkotyków. Uwydatnia to również istotne braki w wiedzy wymagające szczegółowej kontroli. Wiele z tych substancji nie podlega kontroli narkotykowej, gdy pojawiają się po raz pierwszy. W tym względzie Europa wprowadziła na szczęście, w ramach swojego systemu wczesnego ostrzegania, szybki mechanizm identyfikacji, oceny ryzyka i kontroli narkotyków. Istotne jest jednak, aby państwa członkowskie wspierały ten mechanizm za pomocą odpowiednich środków krajowych. Obecnie wydaje się, że większość nowych syntetycznych opioidów dostarczanych jest z krajów azjatyckich. W związku z tym prawdopodobnie istotne będą dalsze kroki na szczeblu wielostronnym. Wiadomo, że w Europie odbywa się pewne wytwarzanie pochodnych fentanylu, ale jak dotąd było ono ograniczone. Bariery techniczne w wytwarzaniu tych substancji są jednak stosunkowo niskie, dlatego konieczne jest rozważenie, co może stanowić skuteczne środki zapobiegające możliwości wytwarzania tych narkotyków na dużą skalę w Unii Europejskiej.

Niedawne doświadczenia w Unii Europejskiej pokazały, jak nagłe pojawienie się silnych syntetycznych opioidów może doprowadzić do licznych przypadków zatrucia w krótkim okresie, co może przeciążyć lokalne służby zdrowia. Odporność w tym obszarze można zwiększyć poprzez wprowadzenie multiagencyjnego planu szybkiego reagowania, wraz ze skutecznym komponentem informowania o ryzyku w celu ostrzegania zarówno osób zagrożonych, jak i służb pierwszej linii. Należy również rozszerzyć modele reagowania w tym obszarze, uznając, że ponieważ substancje te są sprzedawane jako mieszaniny lub w mieszaninach z innymi substancjami, zagrożona populacja niekoniecznie ogranicza się do osób, które w przeszłości przyjmowały opioidy. Ważna będzie również zdolność do szybkiej identyfikacji obecności opioidów o dużej sile działania na lokalnych rynkach narkotykowych. Kluczowym wymogiem modeli reagowania w tym obszarze będzie zapewnienie dostępu do naloksonu, będącego antagonistą opioidów, służbom pierwszej linii, takim jak policja, pogotowie ratunkowe i podmioty świadczące pomoc niskoprogową, oraz umożliwienie im podawania tego narkotyku w razie potrzeby. Wreszcie, nasza baza dowodowa w Europie dotycząca tego, co stanowi skuteczną reakcję na problemy związane z opioidami, jest w dużej mierze zbudowana w oparciu o nasze historyczne doświadczenia w zakresie reagowania na problemy związane z heroiną. W związku z tym pilnie potrzebne są badania w celu oceny, w jakim zakresie nasze obecne modele reakcji wymagają dostosowania, aby nadal były odpowiednie w sytuacji dostępności nowszych opioidów o dużej sile działania, zwłaszcza jeśli substancje te pojawiają się w mieszaninach z innymi narkotykami, takimi jak ksylazyna.

Czy spadek dostępności heroiny może prowadzić do zwiększenia rynku opioidów syntetycznych?

W kwietniu 2022 r. talibowie ogłosili zakaz uprawy maku lekarskiego. Podobny, choć krótkotrwały zakaz z 2001 r. spowodował wprowadzenie na rynek europejski substancji zamiennych, w tym środków pobudzających i syntetycznych opioidów. W większości krajów zmiany te były krótkotrwałe, ale w niewielkiej liczbie krajów zaobserwowano długoterminowe zmiany na rynku opioidów. Biorąc pod uwagę, że Afganistan jest głównym źródłem heroiny konsumowanej w Europie, najnowszy zakaz opium wywołał spekulacje, że może to spowodować niedobór heroiny w przyszłości, co mogłoby doprowadzić do zwiększonej podaży syntetycznych opioidów i ich stosowania w Europie.

Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC) szacuje, że produkcja opium w 2023 r. spadła o 95%. Chociaż istnieje znaczna niepewność w tym obszarze, dowody wskazują, że w Afganistanie pozostają znaczne zapasy opium. Może to pomóc wyjaśnić, dlaczego nie obserwujemy żadnych zakłóceń w przepływie heroiny do Unii Europejskiej. Rynek mógł jednak podjąć określone działania przystosowujące w odpowiedzi na ogłoszony wzrost cen opium w Afganistanie. W momencie sporządzania niniejszego dokumentu jest zbyt wcześnie, aby stwierdzić, czy obecny zakaz produkcji opium utrzyma się przez dłuższy czas. Niemniej jednak rozsądne byłoby przygotowanie się na możliwy niedobór heroiny pod koniec 2024 lub 2025 r. Takim natychmiastowym działaniem mogłoby być dopilnowanie, aby ośrodki leczenia uzależnienia od narkotyków dysponowały wystarczającą liczbą miejsc dla osób poszukujących pomocy w radzeniu sobie z używaniem opioidów. Ważne byłoby również ścisłe monitorowanie, czy zmiany w podaży heroiny mają wpływ na dostępność lub stosowanie innych substancji. Substancje, które należy wziąć pod uwagę, obejmują syntetyczne opioidy o dużej sile działania, ale także bardziej znane substancje, takie jak środki pobudzające.

Czy Mjanma/Birma mogłaby zastąpić Afganistan jako źródło heroiny dla Europy?

W przeszłości Mjanma/Birma była znaczącym źródłem opium i heroiny, choć generalnie nie na rynki europejskie. Uważa się, że heroina pochodząca z Mjanmy/Birmy jest przemycana do różnych krajów w Azji i Oceanii. Po okresie spadku, w ciągu ostatnich 3 lat pojawiły się doniesienia o wzroście upraw opium. UNODC szacuje, że w 2023 r. Mjanma/Birma wytworzyła 1080 ton opium, co stanowi wzrost o 36% w porównaniu z 2022 r., ale nadal są to znacznie mniejsze ilości, niż te wyprodukowane w Afganistanie w ostatnich latach. Biorąc pod uwagę potencjalną wartość tej uprawy dla przemytników, gdy zostanie ona przekształcona w heroinę, oraz wzrost przepływów handlowych drogą morską między Azją Południowo-Wschodnią a Europą, istnieje potencjalne ryzyko, że część może zostać w przyszłości skierowana do obsługi dochodowych rynków w Europie. Konieczność monitorowania wszelkich przypadków pojawienia się heroiny z tego regionu jest zatem uzasadniona, choć trudna, biorąc pod uwagę kontekst bezpieczeństwa w Mjanmie/Birmie, która od 2021 r. jest uwikłana w wojnę domową. W perspektywie krótko- i średnioterminowej wydaje się jednak, że heroina wytwarzana w tym regionie prawdopodobnie nie zastąpi ilości heroiny dostarczanej dotychczas z Afganistanu na rynek europejski.

W skrócie

Dane źródłowe

Dane wykorzystane do opracowania infografik i wykresów na tej stronie można znaleźć poniżej.

Pokaż tabele z danymi źródłowymi