Inzicht in de drugssituatie in Europa in 2024 – belangrijkste ontwikkelingen (Europees Drugsrapport 2024)

De laatste analyse van het Europese drugsfenomeen door het EMCDDA toont een veerkrachtige markt die tevens beïnvloed wordt door ontwikkelingen die op mondiaal niveau plaatsvinden. De aanhoudende gezondheids- en veiligheidsproblemen die het gevolg zijn van gevestigde en nieuwere illegale drugs, en in toenemende mate de wisselwerking daartussen, vormen een uitdagende beleidscontext voor het ontwikkelen en uitvoeren van doeltreffende reacties. Het Europees Drugsrapport 2024 biedt een momentopname van de drugssituatie in Europa op basis van de meest recente beschikbare gegevens. Deze inleiding levert een beknopt analytisch commentaar op een aantal belangrijke kwesties die momenteel spelen op de Europese agenda inzake drugsbeleid.

Deze pagina maakt deel uit van het Europees Drugsrapport 2024, het jaarlijkse overzicht van het EMCDDA over de drugssituatie in Europa.

Voor het laatst bijgewerkt op: 11 juni 2024

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

OVERAL, ALLES, IEDEREEN

Reageren op de veranderende drugsproblemen in Europa

Een centrale boodschap uit de analyse van het Europees Drugsrapport 2024 is dat de impact van het gebruik van illegale drugs nu bijna overal in onze samenleving wordt waargenomen. Bijna alles met psychoactieve eigenschappen heeft de potentie om als drugs gebruikt te worden. Dit betekent dat iedereen, rechtstreeks of indirect, getroffen kan worden door het gebruik van illegale drugs en de daarmee samenhangende problemen.

Overal

Tegenwoordig hebben drugsproblemen bijna overal een effect. Op nationaal niveau manifesteren ze zich in andere complexe beleidsproblemen, zoals dakloosheid, psychische stoornissen en jeugdcriminaliteit, die erdoor worden verergerd. Ook zien we in sommige landen meer geweld en corruptie als gevolg van de drugsmarkt. Op internationaal niveau nemen de drugsproblemen toe in veel lage- en middeninkomenslanden, waardoor de overheid en de ontwikkeling worden ondermijnd. Dit zorgt ervoor dat de toch al aanzienlijke uitdagingen op het gebied van volksgezondheid en veiligheid in veel landen nog groter worden.

Alles

We zien steeds meer dat bijna alles met psychoactieve eigenschappen op de drugsmarkt kan verschijnen, vaak verkeerd geëtiketteerd of in mengsels, waardoor consumenten mogelijk niet op de hoogte zijn van wat ze gebruiken, de gezondheidsrisico’s toenemen en nieuwe uitdagingen op het gebied van rechtshandhaving en regelgeving ontstaan.

 

 

Iedereen

Het effect van de ontwikkelingen die we zien, betekent dat iedereen op de een of andere manier waarschijnlijk te maken zal krijgen met illegaal drugsgebruik, de werking van de drugsmarkt en de daarmee samenhangende problemen. We zien dit rechtstreeks bij degenen die in de problemen komen en een behandeling of andere vormen van hulpverlening nodig hebben. Indirect zien we dit in de rekrutering van kwetsbare jongeren voor criminele activiteiten, de druk op de budgetten voor gezondheidszorg en de maatschappelijke kosten voor samenlevingen die zich onveilig voelen of waar instellingen of bedrijven worden ondermijnd door corruptie of criminele praktijken.

Het Drugsagentschap van de Europese Unie – Europa meer capaciteit bieden om doeltreffend te reageren op een complexer en sneller veranderend drugsfenomeen

Sinds de oprichting van het EMCDDA in 1993 zijn de omvang en aard van het drugsfenomeen aanzienlijk veranderd. Om de nieuwe uitdagingen van de huidige drugsproblematiek het hoofd te bieden, is het mandaat van het agentschap herzien, en op 2 juli 2024 zal het Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving worden gereorganiseerd tot het Drugsagentschap van de Europese Unie (EUDA). 

Het EUDA zal de Europese Unie en haar lidstaten ondersteunen door onze monitoring van het drugsgebruik en drugsgerelateerde problemen te verbeteren en uit te breiden, zodat we beter voorbereid zijn op het opsporen van en het reageren op nieuwe bedreigingen en door te investeren in competentieontwikkeling. Deze acties zullen bijdragen tot betere interventies op het gebied van gezondheid en veiligheid.

Het EUDA zal doorheen vier overlappende gebieden diensten verlenen: anticiperen op nieuwe en toekomstige uitdagingen, opkomende risico’s en drugsgerelateerde bedreigingen identificeren en ervoor waarschuwen, behoeften en beschikbare maatregelen beoordelen en belanghebbenden bijstaan door nieuwe kennis en beste praktijken te evalueren en verspreiden. 

De verzameling, analyse en verspreiding van gegevens blijven belangrijke taken voor het EUDA en worden aangevuld met nieuwe bevoegdheden. Dit omvat een grotere investering in het begrijpen van en reageren op problemen die het gevolg zijn van polydrugsgebruik, en het versterken van de analytische capaciteit door de oprichting van een nieuw netwerk van forensische en toxicologische laboratoria. Het EUDA zal een nieuw Europees waarschuwingssysteem voor drugs ontwikkelen om het huidige werk van ons systeem voor vroegtijdige waarschuwing op het gebied van nieuwe psychoactieve stoffen uit te breiden en aan te vullen met nieuwe capaciteiten voor de beoordeling van bedreigingen voor de gezondheid en veiligheid. Er zal ook meer worden geïnvesteerd in het identificeren van hiaten en behoeften op onderzoeksgebied, en regelmatige prognose- en scanoefeningen zullen de paraatheid van de EU om te reageren op toekomstige uitdagingen op het gebied van drugs helpen vergroten. Het EUDA zal nauw blijven samenwerken met het Reitox-netwerk van nationale focal points, waarvan de rol zal worden versterkt. Er zal steun worden verleend voor de evaluatie en ontwikkeling van empirisch onderbouwd beleid en het Agentschap zal meer kunnen investeren in de ondersteuning van beleidsbehoeften op EU-niveau. Bovendien zal het agentschap meer kunnen doen om empirisch onderbouwde interventies en beste praktijken te ontwikkelen en te bevorderen, een sterkere internationale rol te spelen en de Europese Unie te ondersteunen bij het drugsbeleid op multilateraal niveau.

De drugssituatie in Europa in 2024 – een overzicht

Hoge beschikbaarheid van een breder scala aan vaak krachtiger stoffen

Uit analyse van aanbodgerelateerde indicatoren voor veelgebruikte illegale drugs in de Europese Unie blijkt dat de beschikbaarheid voor bijna alle soorten drugs hoog blijft. Daarnaast wijst de beschikbare informatie erop dat de markt nu wordt gekenmerkt door de wijdverspreide beschikbaarheid van een breder scala aan drugs dan in het verleden, met stoffen die vaak beschikbaar zijn in hoge concentratie of zuiverheid of in nieuwe vormen, mengsels of combinaties. Het gaat onder meer om nieuwere stoffen waarvan de gezondsheidsrisico’s zowel onder gebruikers als in de wetenschap minder bekend zijn. Er is sprake van een toenemende diversiteit wat betreft de vormen waarin drugs op de markt kunnen worden aangeboden en, in sommige gevallen, zoals cannabis, de gebruikswijzen, waarbij steeds meer cannabishoudende etenswaren (edibles) en verschillende vormen van vapingtechnologie worden aangeboden. Door deze ontwikkelingen nemen de bezorgdheden toe dat de risico’s die aan sommige stoffen verbonden zijn, zullen toenemen. Met name mensen die drugs gebruiken lopen een groter risico op gezondheidsproblemen, waaronder fatale vergiftiging, doordat ze, mogelijk onbewust, stoffen met een hogere concentratie of nieuwere stoffen gebruiken.

Bestrijding van commerciële infrastructuur houdt verband met grote beschikbaarheid van drugs

Voor stoffen die in de Europese Unie worden vervoerd, is het vermogen van criminele groepen om de mogelijkheden van de moderne commerciële vervoersinfrastructuur te benutten een belangrijke drijvende kracht achter de grotere beschikbaarheid. Bijna 70 % van de inbeslagnames van drugs door de douaneautoriteiten in de Europese Unie vindt plaats in de havens van de Europese Unie, waarbij grote hoeveelheden drugs, met name cocaïne, werden ontdekt in intermodale transportcontainers. In 2023 meldde Spanje bijvoorbeeld zijn grootste inbeslagname van cocaïne ooit in één enkele zending, met 9,5 ton van de drug verstopt in bananen afkomstig uit Ecuador. Grote havens in België en Nederland zijn ook voortdurend het doelwit van smokkelorganisaties, en de zorg bestaat dat kleinere havens elders in Europa nu steeds meer onder druk komen te staan.

De methoden die worden gebruikt door criminele groepen die op dit gebied actief zijn, zijn steeds geavanceerder geworden, met goed gedocumenteerde gevallen van infiltratie van toeleveringsketens en uitbuiting van belangrijke medewerkers door intimidatie en corruptie. In reactie hierop bevat de EU-routekaart van 2023 tegen drugssmokkel maatregelen ter versterking van het douanerisicobeheer en de opsporing van gesmokkelde drugs en chemische precursoren. Dit behelst onder meer het ondersteunen van de inzet van geavanceerde apparatuur voor het scannen van containers en het vergroten van de interoperabiliteit van EU-douane-informatiesystemen. De routekaart ondersteunt ook de onlangs opgerichte Europese havenalliantie, een publiek-privaat partnerschap, dat actie onderneemt om de belangrijkste logistieke centra van Europa beter bestand te maken tegen drugshandel en infiltratie door criminele organisaties.

Toenemende bezorgdheid over drugsgerelateerd geweld en de uitbuiting van minderjarigen

De bezorgdheid neemt toe dat als gevolg van de grote beschikbaarheid van drugs, de grootschalige handel en de concurrentie tussen criminele groepen in Europa, sommige landen te maken hebben met een toename van het geweld en andere vormen van criminaliteit die verband houden met de werking van de drugsmarkt. Historisch gezien werd de grootste last van gewelddadige criminaliteit in verband met de drugsmarkt gedragen door producerende en doorvoerlanden buiten de Europese Unie, en dit is nog steeds het geval. In Europa echter, met name in landen waarvan bekend is dat daar grote hoeveelheden drugs binnenkomen of worden geproduceerd, lijkt de mate van geweld in verband met de drugshandel toe te nemen. Tegelijkertijd neemt de bezorgdheid toe over de werving en uitbuiting van jongeren door criminele netwerken die betrokken zijn bij de handel in illegale drugs. Wetshandhavingsinstanties hechten dan ook steeds meer belang aan het bestrijden van deze dreiging. Momenteel is het monitoren van trends en ontwikkelingen op het gebied van drugsgerelateerde misdaad op Europees niveau een uitdaging. In reactie hierop heeft het EMCDDA geïnvesteerd in het verbeteren van monitoringinstrumenten op dit gebied. Een voorbeeld hiervan is te zien in het recente werk aan de ontwikkeling van een indicator voor drugsgerelateerde moorden. Het EUDA zal, in nauwe samenwerking met Europol en de Europese Commissie, in de toekomst meer op dit gebied investeren, aangezien goede informatie waarschijnlijk een randvoorwaarde is voor het opzetten van doeltreffende interventiestrategieën tegen geweld, corruptie en criminele uitbuiting die steeds meer gepaard gaan met de exploitatie van sommige hedendaagse Europese drugsmarkten.

Polydrugsgebruik en onverantwoorde verkoop van drugs vergroten de risico’s voor de gezondheid

Polydrugsgebruik is het gelijktijdig of achtereenvolgens gebruiken van twee of meer legale of illegale psychoactieve stoffen. Een aanverwant probleem is dat stoffen kunnen worden verkocht die een of meer andere drugs bevatten dan de koper verwachtte, hetzij in een mengsel met de stof die zij wilden kopen, hetzij als vervanging daarvan. Dit betekent dat gebruikers zich er mogelijk niet van bewust zijn welke stof of stoffen zij daadwerkelijk gebruiken. Het gecombineerde gebruik van drugs kan het risico op gezondheidsproblemen vergroten en de toepassing van doeltreffende ingrepen bemoeilijken, wat bijvoorbeeld een probleem kan zijn bij het reageren op acute vergiftiging.

Een belangrijke boodschap van het Europees Drugsrapport van dit jaar is dat polydrugsgebruik veel voorkomt bij mensen die psychoactieve stoffen gebruiken, en dat het gebruik van drugs op deze manier het risico op ernstige gezondheidsproblemen kan vergroten. Ook op dit gebied lijken de uitdagingen toe te nemen. Dit is deels te wijten aan de toegenomen marktintegratie van bestaande illegale drugs en nieuwe psychoactieve stoffen, en deels aan de bredere beschikbaarheid en het gebruik van synthetische stoffen. Zorgen op dit gebied betreffen onder andere cannabisproducten die zijn versneden met synthetische cannabinoïden, producten die worden verkocht als MDMA maar soms synthetische cathinonen bevatten als versnijdingsmiddel, en zeer krachtige synthetische opioïden die worden gemengd met of misleidend worden verkocht als andere stoffen. Het is ook belangrijk op te merken dat het gecombineerde gebruik van alcohol met illegale drugs ook de gezondheidsrisico’s kan verhogen, bijvoorbeeld wanneer alcohol wordt gebruikt in combinatie met cocaïne, met opioïden of met nieuwe of “straat”-benzodiazepinen.

Forensische, toxicologische en innovatieve nieuwe gegevensbronnen zijn nodig

Een van de uitdagingen voor het toezicht op drugs in 2024 is om meer inzicht te krijgen in welke drugs er daadwerkelijk worden gebruikt en in welke combinaties. Het verbeteren van de monitoring van patronen van polydrugsgebruik en het vergroten van ons begrip van wat doeltreffende interventies op dit gebied zijn, zullen daarom prioriteiten zijn voor de toekomstige werkzaamheden van het EUDA. Het verbeteren van de bronnen van toxicologische en forensische gegevens en de informatie die deze opleveren, zal een sleutelrol spelen bij het verkrijgen van een beter inzicht in welke stoffen er op de markt worden verkocht en welke drugs of drugscombinaties in het bijzonder schade veroorzaken. Daarnaast zal het EUDA blijven investeren in de ontwikkeling van nieuwe gegevensbronnen die een gedetailleerder beeld kunnen geven van patronen van drugsgebruik, zoals gegevens afkomstig van drugstests en analyses van gebruikte drugsspuiten. Zo worden er in gebruikte injectiespuiten die worden verzameld bij spuitenruillocaties dikwijls meerdere stoffen gedetecteerd, waaronder vaak analeptica en opioïden, wat erop wijst dat deze drugs in Europese steden vaak samen worden gebruikt.

Inspelen op een diversere en complexere reeks van behoeften

Ondersteuning van de uitvoering van empirisch onderbouwde preventie van drugsgebruik

De preventie van drugsgebruik is gericht op het stoppen of uitstellen van het gebruik van psychoactieve drugs. Preventie kan ook mensen die met het gebruik van stoffen zijn gestart, helpen om de ontwikkeling van stoornissen wegens drugsgebruik te voorkomen. Niet alle benaderingen die op dit gebied worden toegepast, zijn echter doeltreffend gebleken en de belangstelling voor de selectie en uitvoering van empirisch onderbouwde preventieprogramma’s is toegenomen. De verwezenlijking van deze doelstelling wordt nu ondersteund door het opzetten van registers van preventieprogramma’s, opleidingsinitiatieven en de ontwikkeling van kwaliteitsnormen. Het Europees preventiecurriculum is ontworpen om de algehele effectiviteit van preventie-inspanningen te verbeteren. Meer dan 25 EU-lidstaten en buurlanden hebben nu nationale trainers voor het Europees preventiecurriculum. Preventie-inspanningen worden ook ondersteund door Xchange, een Europees onlineregister van beoordeelde preventieve interventies. Ondanks de beschikbaarheid van hoogwaardige hulpmiddelen om programma’s te identificeren die waarschijnlijk effectief zijn, wordt er in veel landen nog steeds te weinig geïnvesteerd in drugspreventie of zijn er aanwijzingen dat middelen niet efficiënt worden gebruikt door te investeren in programma’s waarvan de effectiviteit niet goed is bewezen.

Grotere diversiteit van de geïnjecteerde stoffen vergroot de gezondheidsrisico’s

Het waarborgen van een doeltreffende en alomvattende respons voor mensen die drugs injecteren in Europa blijft een belangrijk thema voor het beleid en de praktijk als het gaat om het beperken van drugsgerelateerde schade. De uitdagingen op dit gebied worden echter complexer, aangezien de hier gerapporteerde gegevens wijzen op de toenemende diversiteit van stoffen die in Europa worden geïnjecteerd, en dat deze diversiteit gepaard kan gaan met een groter risico.

Mensen die drugs injecteren lopen vaak een groter risico op schadelijke gevolgen, zoals via bloed overdraagbare infecties of overlijden als gevolg van een overdosis, dan mensen die andere toedieningswijzen gebruiken. Injecterend drugsgebruik kan ook bestaande gezondheidsproblemen verergeren of abcessen, sepsis en zenuwbeschadiging veroorzaken. Hoewel drugsgebruik door middel van injectie in Europa de afgelopen tien jaar is blijven dalen, is het nog steeds verantwoordelijk voor een onevenredig groot deel van de acute en chronische schadelijke effecten voor de gezondheid die het gevolg zijn van het drugsgebruik.

Heroïne is historisch gezien de belangrijkste drug die in Europa in verband wordt gebracht met gebruik via injectie, maar hier gerapporteerde gegevens over de residuen van injectiespuiten illustreren hoe wisselend en complex injectiepatronen zijn geworden. Een breed scala aan drugs, waaronder amfetaminen, cocaïne, synthetische cathinonen, opioïden, andere geneesmiddelen en diverse nieuwe psychoactieve stoffen, worden nu aangetroffen in spuitresiduen, vaak in combinatie, waardoor het risico op overdosering kan toenemen. Onderzoeken naar injectienaalden ondersteunen andere gegevens die suggereren dat met name het injecteren van analeptica gebruikelijker is geworden onder mensen die drugs injecteren. Dit is een punt van bezorgdheid, omdat het injecteren van analeptica in verband is gebracht met zowel frequentere injecties als een aantal lokale uitbraken van hiv die de afgelopen tien jaar in Europa zijn gemeld. In de meest recente gegevens worden nog steeds lokale hiv-uitbraken gemeld die verband houden met het injecteren van analeptica, waaronder een uitbraak in Monza, Italië, in 2022.

Schadebeperkende benaderingen worden nu van fundamenteel belang geacht voor het terugdringen van de overdracht van hiv onder mensen die drugs injecteren, met name het beschikbaar stellen van steriele injectiespuiten, die zowel in gevangenissen als in apotheken worden gedistribueerd. Uit onze analyse blijkt echter opnieuw dat de dekking van en de toegang tot gratis naald- en spuitenruilprogramma’s in veel EU-landen ontoereikend blijven.

Hiv-meldingen keren terug naar het niveau van vóór de pandemie

Hoewel nieuwe hiv-infecties in verband met drugsgebruik door injectie in de Europese Unie op lange termijn zijn afgenomen, is het aantal nieuwe hiv-meldingen in 2022 in meer dan de helft van de landen die gegevens hebben verstrekt, gestegen ten opzichte van 2021. In 2022 steeg het aantal nieuwe hiv-meldingen in verband met drugsgebruik door injectie in de Europese Unie tot 968, vergeleken met 662 in het voorgaande jaar, waarmee het weer op een vergelijkbaar niveau kwam als in 2019. Deze toename kan deels het gevolg zijn van het toegenomen aantal hiv-tests na de opheffing van de COVID-19-gerelateerde beperkingen en de terugkeer van de gezondheidszorg, waaronder hiv-tests, naar de situatie van voor de pandemie. Een andere mogelijke bijdragende factor is het verkeer van personen die leven met een bekende hiv-diagnose tussen Europese landen na de Russische invasie van Oekraïne. Ongeacht de oorzaak verdient deze bevinding nader onderzoek, aangezien elke verandering in de neerwaartse langetermijntrend die in deze gegevensreeks wordt waargenomen, zorgwekkend zou zijn. Bovendien, hoewel de Europese Unie gunstig afsteekt bij veel andere regio’s in de wereld, schiet de vermindering van het aantal hiv-meldingen met 38 % sinds 2010 tekort bij de doelstelling van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van 75 %, wat erop wijst dat er meer moet worden gedaan om de drugsgerelateerde hiv-overdracht in Europa uit te bannen.

Signalen dat ketamine steeds ruimer beschikbaar is en schade kan veroorzaken

Een deel van de missie voor het nieuwe EUDA zal erin bestaan onze monitoringcapaciteit uit te breiden tot meer nieuwe stoffen die momenteel niet voldoende zichtbaar zijn binnen de datasets die worden gebruikt voor routinematige drugsmonitoring. Een goed voorbeeld hiervan is ketamine, waarover het bestaande bewijs beperkt is, maar waarvoor er aanwijzingen zijn dat deze drug waarschijnlijk consistent beschikbaar is op sommige nationale drugsmarkten en in sommige situaties mogelijk een gevestigde voorkeursdrug is geworden. Hoewel er anekdotische aanwijzingen zijn dat ketamine door sommige groepen jongeren op grote schaal wordt gebruikt, ontbreekt het ons aan een goed inzicht in de gebruikspatronen van deze stof.

De gegevens zijn niet noodzakelijkerwijs representatief op Europees niveau, maar de hoeveelheid ketamine die in beslag is genomen en is gerapporteerd aan het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing inzake nieuwe psychoactieve stoffen, varieert in de loop van de tijd. Deze hoeveelheid is echter recentelijk op een relatief hoog niveau gebleven, met gerapporteerde inbeslagnames die zijn gestegen van iets minder dan 1 ton in 2021 tot 2,8 ton in 2022. Aangenomen wordt dat het grootste deel van de in Europa in beslag genomen ketamine afkomstig is uit India, maar Pakistan en China kunnen ook landen van herkomst van deze stof zijn.

Ketamine kan alleen of in combinatie met andere stoffen worden gebruikt. In 2022 meldden gegevens van spoedgevallendiensten van ziekenhuizen die deelnamen aan het Euro-DEN Plus-netwerk, dat cocaïne de stof was die het vaakst werd gemeld in combinatie met ketamine bij gevallen van acute toxiciteit.

Ketamine wordt gewoonlijk gesnoven, maar kan ook worden geïnjecteerd en is in verband gebracht met verschillende dosisafhankelijke acute en chronische schadelijke gevolgen, waaronder neurologische en cardiovasculaire toxiciteit, geestelijke gezondheidsproblemen en urologische complicaties, zoals schade aan de blaas als gevolg van intensief gebruik of de aanwezigheid van versnijdingsmiddelen. Op dit moment hebben we nog steeds weinig inzicht in de mate waarin deze drug in Europa in verband wordt gebracht met aanzienlijke schade, en er zijn goede argumenten om de monitoring van het gebruik van ketamine en eventuele daarmee samenhangende schadelijke gevolgen te verbeteren.

“Pink cocaine”: een voorbeeld van nieuwe synthetische drugsmengsels die op de EU-markt verschijnen

Ketamine kan ook worden toegevoegd aan andere drugsmengsels, waaronder MDMA-poeders en ‑tabletten, waardoor het risico op onbedoelde consumptie mogelijk toeneemt. Mengsels die worden verkocht als “pink cocaine” kunnen ook ketamine bevatten. Dit product komt voor in delen van de drugsmarkt in de EU, maar heeft een langere geschiedenis in Latijns-Amerika, waar vaak wordt gemeld dat het de stof 2C-B bevat, wat tot uiting komt in de alternatieve straatnaam ervan, “tucibi”. In Europa is echter een reeks synthetische stoffen, waaronder ketamine en MDMA, aangetroffen in dit felgekleurde, kenmerkende product. In veel opzichten is “pink cocaine” een voorbeeld van de meer doordachte marketing van synthetische stoffen aan gebruikers, die waarschijnlijk zeer weinig inzicht hebben in welke chemische stoffen zij daadwerkelijk gebruiken.

De reactie van Europa op cannabis

Behoefte om beter te begrijpen welke reacties het effectiefst zijn voor de behandeling van cannabisgerelateerde problemen

Cannabis blijft de meest gebruikte illegale drug in de Europese Unie, met een prevalentie van gebruik van ongeveer vijfmaal die van de op één na meest gebruikte drug (figuur in één oogopslag). Cannabisgebruik wordt in verband gebracht met een reeks fysieke en geestelijke gezondheidsproblemen, waarbij wordt aangenomen dat de risico’s toenemen door een vroege start van het gebruik, regelmatig en langdurig gebruik en gebruik in hoge doses. Er blijft echter behoefte aan een beter begrip van de soorten problemen die cannabisgebruikers ervaren, en van wat passende verwijspaden en effectieve behandelopties zouden kunnen zijn voor mensen die hulp zoeken voor hun cannabisgebruik. Cannabis is goed voor meer dan een derde van alle gerapporteerde opnamen voor drugsbehandeling in Europa. Het is lastig om deze bevinding te interpreteren. Dit komt deels door de grote variëteit aan interventies voor cannabisgebruikers, waarbij soms sprake is van kortdurende interventies of gerichte doorverwijzingen vanuit het strafrechtelijk systeem. Er is verder onderzoek nodig om een beter inzicht te krijgen in de soorten hulpverlening die worden aangeboden aan mensen met cannabisproblemen. Uit de beschikbare informatie blijkt echter dat psychosociale interventies, zoals cognitieve gedragstherapie, vaak worden aangeboden en dat e-gezondheidsinterventies steeds vaker beschikbaar worden.

De beoordeling van het risico op schade in verband met cannabisgebruik wordt bemoeilijkt door het ogenschijnlijk toenemende scala aan producten op basis van cannabis die potentieel beschikbaar zijn voor consumenten, waaronder edibles, verschillende vormen van vapingtechnologieën, hooggeconcentreerde producten en diverse afgeleide producten van de drug. Deze diversiteit kan gevolgen hebben voor het risico voor iemand die problemen ervaart met zijn cannabisgebruik, maar over die gevolgen is weinig bekend. Dit blijft daarom een gebied dat meer onderzoek en regelgeving vereist.

Monitoring en evaluatie zijn van cruciaal belang voor de beoordeling van het effect van veranderingen in het cannabisbeleid

Sommige EU-lidstaten hebben hun aanpak van de regulering van recreatief cannabisgebruik gewijzigd, of overwegen dit te doen, waardoor de drug voor sommige consumenten of onder bepaalde voorwaarden toegankelijker wordt. In december 2021 vaardigde Malta wetgeving uit waarin thuisteelt en cannabisgebruik in de privésfeer en collectieve teeltclubs zonder winstoogmerk wordt toegestaan. In juli 2023 vaardigde Luxemburg wetgeving uit om thuisteelt en privégebruik toe te staan, en in februari 2024 vaardigde Duitsland wetgeving uit om thuisteelt en cannabisteeltclubs zonder winstoogmerk toe te staan. Ook Tsjechië heeft plannen aangekondigd voor een gereguleerd distributiesysteem dat belasting zal afdragen.

In Nederland blijven de teelt, de verkoop en het bezit van cannabis strafbare feiten. De verkoop van kleine hoeveelheden cannabis aan volwassenen (ouder dan 18 jaar) in “coffeeshops” wordt echter al tientallen jaren gedoogd. Een van de beleidsdoelstellingen voor deze tolerantie was om de cannabismarkt te scheiden van de markt voor andere drugs. Een punt van bezorgdheid bij deze aanpak is dat cannabis die in coffeeshops wordt verkocht, afkomstig is van de illegale markt en dat criminele groepen daarom profiteren van deze handel. Om dit probleem aan te pakken experimenteert Nederland met een gesloten model voor de toeleveringsketen van cannabis, waarbij cannabis die in coffeeshops wordt verkocht in gereguleerde kwekerijen wordt geproduceerd. 

In Europa en elders zal het huidige dynamische publieke en beleidsdebat over hoe cannabis moet worden gereguleerd, waarschijnlijk doorgaan. De grote commerciële markten voor deze drug die in Noord-Amerika en elders bestaan, zijn al een drijvende kracht achter innovatie en beïnvloeden waarschijnlijk indirect het bredere scala aan cannabisproducten dat nu op de Europese markt verkrijgbaar is. Het is onduidelijk welke richting toekomstig Europees beleid zal inslaan. Wat wel duidelijk is, is dat elke beleidsmatige ontwikkeling op dit gebied gepaard moet gaan met een beoordeling van het effect van de ingevoerde veranderingen. Dit soort evaluaties is afhankelijk van het bestaan van goede uitgangsgegevens en onderstreept opnieuw de noodzaak om onze monitoring van de huidige gebruikspatronen van de meest gebruikte illegale drug in Europa te verbeteren.

Veranderende cannabismarkten creëren nieuwe uitdagingen voor het drugsbeleid

De diversiteit van de in Europa verkrijgbare cannabisproducten neemt toe. Dit geldt voor de illegale drugsmarkt. Dit geldt ook voor de consumentenmarkt, waar producten verschijnen die lage concentraties THC bevatten, of andere stoffen die kunnen worden afgeleid van de cannabisplant, zoals CBD, of beide. Op de illegale drugsmarkt is de beschikbaarheid van zeer krachtige extracten en edibles een bijzonder punt van bezorgdheid dat in verband wordt gebracht met gevallen van acute toxiciteit op de spoedgevallendiensten van ziekenhuizen. Daarnaast bestaat er bezorgdheid over het feit dat sommige producten die op de illegale markt als cannabis worden verkocht, mogelijk versneden worden met krachtige synthetische cannabinoïden.

Onlangs zijn op de commerciële markt in delen van Europa ook enkele halfsynthetische cannabinoïden verschenen. De meest voorkomende halfsynthetische cannabinoïde is waarschijnlijk hexahydrocannabinol (HHC), maar meer recentelijk zijn ook hexahydrocannabiphorol (HHC-P) en tetrahydrocannabiphorol (THCP) commercieel verkrijgbaar geworden in sommige EU-lidstaten. Deze stoffen worden verkocht als zogenaamde “legale” alternatieven voor cannabis, waardoor de uitdagingen op het gebied van regelgeving nog groter worden. Hoewel de kennis van de effecten van HHC bij de mens beperkt is, is er bezorgdheid gerezen naar aanleiding van studies, waaronder enkele meldingen van verbanden met psychose. Er zijn ook meldingen van vergiftiging bij kinderen als gevolg van het consumeren van edibles die HHC bevatten.

Cocaïne en synthetische stimulerende middelen spelen nu een grotere rol in de drugsproblemen van Europa

Voor het zesde achtereenvolgende jaar recordhoeveelheden cocaïne in beslag genomen in Europa

In 2022 hebben de EU-lidstaten opnieuw recordhoeveelheden cocaïne in beslag genomen: ten minste 323 ton. Europese inbeslagnames overtreffen nu die van de Verenigde Staten, van oudsher een land dat wordt beschouwd als een van de grootste markten voor deze drug. Cocaïne komt langs verschillende routes Europa binnen, maar de smokkel van grote hoeveelheden cocaïne via de Europese zeehavens in intermodale commerciële scheepscontainers blijft een belangrijke factor bij de grote beschikbaarheid van deze drug.

De smokkel van illegale drugs is zeer dynamisch en past zich snel aan geopolitieke ontwikkelingen, regionale conflicten en veranderingen in handelsroutes aan. De ontwikkelingen in Colombia, Brazilië en Ecuador zouden allemaal hebben bijgedragen aan de toename van cocaïne die naar de Europese Unie wordt gesmokkeld. Naarmate de verbodsmaatregelen zijn opgevoerd op belangrijke bekende toegangspunten voor de drug, lijken smokkelaars zich steeds meer te richten op kleinere havens in andere EU-landen en landen die grenzen aan de Europese Unie, waar afschrikkende maatregelen mogelijk minder intensief worden toegepast. Sommige Noord-Europese landen, waaronder Zweden en Noorwegen, meldden in 2023 recordinbeslagnames van cocaïne in zeehavens, wat erop wijst dat alle plaatsen van binnenkomst in de Europese Unie nu kwetsbaar zijn geworden.

Cocaïneproductielocaties in Europa laten zien hoe smokkelgroepen innoveren om opsporing te voorkomen 

Het feit dat regelmatig in heel Europa, met name in België, Spanje en Nederland, grootschalige laboratoria voor cocaïneverwerking worden opgespoord, laat zien hoe transnationale criminele netwerken van beide zijden van de Atlantische Oceaan samenwerken om nieuwe methoden te ontwikkelen om cocaïne naar Europa te vervoeren. Dit is te zien aan het gebruik van gespecialiseerde apparatuur en de betrokkenheid van chemici met expertise in het verbergen en verwerken van cocaïne. Cocaïneverwerking in Europa omvat meestal de secundaire extractie van cocaïne die is verwerkt in andere materialen om het risico op ontdekking te verminderen wanneer de cocaïne wordt verborgen in commerciële zendingen van legitieme goederen. Deze smokkelmethoden variëren van het eenvoudig impregneren van cocaïne in een materiaal tot geavanceerdere chemische verhullingen, waarbij de drug wordt verwerkt in een verscheidenheid aan kunststoffen, polymeren of metaalcomplexen.

Daarnaast worden nu ook cocapasta en cocaïnebase naar Europa gesmokkeld, waarbij de laatste stappen van de verwerking tot cocaïnehydrochloride worden voltooid in clandestiene laboratoria. De redenen hiervoor zijn niet bekend, maar er is gesuggereerd dat het een reactie zou kunnen zijn op de relatieve schaarste van chemische stoffen voor de verwerking van cocaïne in Latijns-Amerika en het economische voordeel van het uitvoeren van de laatste fasen van het productieproces in Europa.

De impact van een hoge beschikbaarheid van cocaïne op de volksgezondheid wordt zichtbaarder

Cocaïne is op cannabis na de meest gebruikte illegale drug in Europa. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat de aanhoudende hoge beschikbaarheid van deze drug een steeds groter negatief effect heeft op de volksgezondheid in Europa. Hoewel er aanzienlijke geografische heterogeniteit waarneembaar is in de gegevens, is cocaïne over het geheel genomen de op één na meest gemelde illegale drug, zowel door mensen die voor het eerst naar een verslavingszorginstelling gaan als in de beperktere informatie die beschikbaar is over gevallen van acute drugtoxiciteit op spoedgevallendiensten in ziekenhuizen. De Europese instellingen die drugstests uitvoeren meldden dat cocaïne het meest voorkomende middel was dat ze in 2022 hadden gescreend, hoewel deze gegevens geen representatief beeld geven van de nationale situatie. De beschikbare toxicologische gegevens suggereren dat de drug een rol speelde in ongeveer een vijfde van de sterfgevallen door overdoses in 2022, vaak in combinatie met andere stoffen. Omdat cocaïnegebruik onderliggende cardiovasculaire problemen, een belangrijke doodsoorzaak in Europa, kan verergeren, is het bovendien waarschijnlijk dat de totale bijdrage van deze drug aan de mortaliteit niet voldoende wordt gezien.

De cocaïneresiduen in gemeentelijk afvalwater namen ook in twee derde van de steden toe volgens gegevens voor 2023 en 2022. Dit, samen met andere informatie, suggereert dat naarmate cocaïne steeds meer beschikbaar is geworden, ook de geografische en sociale verspreiding ervan is toegenomen. Bijzonder zorgwekkend is dat in sommige landen het cocaïnegebruik onder meer kwetsbare groepen lijkt toe te nemen. Dit staat in contrast met de algemene opvatting dat de drug vaker wordt gebruikt door sociaal geïntegreerde en welvarende mensen. Roken en het injecteren van cocaïne worden beide in verband gebracht met grotere gezondheidsproblemen dan inhalatie via de neus, en het is daarom zorgwekkend dat het injecteren van cocaïne en het gebruik van crack naar verluidt in een aantal landen toeneemt. Rookbare crack is een vorm van de drug die wordt geassocieerd met problematischere gebruikspatronen en gebruik door meer kwetsbare groepen. Zoals elders in dit rapport is opgemerkt, is de injectie van cocaïne in verband gebracht met een aantal lokale hiv-uitbraken in Europa in de afgelopen jaren.

Europa blijft een belangrijke producent van synthetische drugs

Hoewel het monitoren van illegale activiteiten altijd een uitdaging is, blijkt uit de beschikbare informatie dat de omvang en complexiteit van de illegale drugsproductie in Europa blijven toenemen. In 2022 werd gemeld dat honderden productiefaciliteiten voor synthetische drugs in de Europese Unie waren ontmanteld. Deze productielocaties produceerden verschillende stoffen, waaronder amfetamine, methamfetamine, synthetische cathinonen en MDMA. Ook werden productielocaties voor de laatste stadia van heroïneproductie ontdekt. Bovendien duidt de regelmatige ontdekking van afzonderlijke locaties voor de productie, extractie, versnijding en verpakking van cocaïne in de afgelopen jaren erop dat de secundaire productie van cocaïne nu gevestigd is in delen van Europa, waardoor het gebruik van innovatieve methoden voor chemische verberging en de smokkel van deze drug naar Europa wordt vergemakkelijkt.

Dat er sprake is van innovatie van productieprocessen blijkt ook uit een aantal recente inbeslagnames van chemische stoffen die kunnen worden gebruikt om de precursoren te vervaardigen die nodig zijn om amfetamine, methamfetamine en MDMA te produceren en zo de controles die de beschikbaarheid van deze drugs moeten verminderen, te omzeilen. 

Een uitdaging op dit gebied is dat het gebruik van een meer gevarieerde reeks chemische stoffen en de invoering van nieuwe routes voor chemische synthese ertoe leiden dat de douane, de rechtshandhaving en de bestaande regelgeving moeite kunnen hebben om gelijke tred te houden met de marktontwikkelingen. Daar waar illegale productie van synthetische drugs plaatsvindt, is men zich bovendien steeds meer bewust van de risico’ voor de volksgezondheid en het milieu van het dumpen of achterlaten van de vaak grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen die in het drugsproductieproces worden gebruikt.

De productie van en handel in methamfetamine onderstrepen dat het gebruik ervan in Europa mogelijk zal toenemen

Wereldwijd lijken de problemen met methamfetamine toe te nemen en dit synthetische stimulerende middel levert in veel delen van de wereld een belangrijke bijdrage aan drugsgerelateerde schade. In Europa, met een paar landen als opmerkelijke uitzondering, is methamfetamine een relatief weinig gebruikt stimulerend middel. Trends op het gebied van drugs zijn echter steeds dynamischer en kunnen snel veranderen. Het is daarom zorgwekkend dat er signalen zijn dat het gebruik van methamfetamine zich naar meer landen verspreidt, ook al blijven de totale gebruiksniveaus laag. Een bijkomend punt van bezorgdheid zijn de aanhoudende aanwijzingen voor productie in Europa. Hoewel het aantal ontmantelde methamfetamineproductielocaties in 2022 licht is afgenomen, schommelen deze cijfers van jaar tot jaar, aangezien ze grotendeels een afspiegeling zijn van talrijke kleinschalige “keukenlaboratoria”. De productie van methamfetamine in geringe hoeveelheden voor lokale consumptie is een wijdverbreid fenomeen in delen van Europa, zoals Tsjechië, met vaste gebruikersgroepen die deze drug gebruiken. Meer recent is er echter steeds meer bewijs van het bestaan van grootschalige productielocaties, die vaak elders in Europa zijn gevestigd, die deze drug in grote hoeveelheden hebben geproduceerd voor uitvoer naar markten buiten de EU.

Het aantal inbeslagnames van glycidische derivaten van BMK, een precursor die wordt gebruikt voor grootschalige productie van methamfetamine, nam in 2022 aanzienlijk toe, terwijl ook nieuwe alternatieve chemische stoffen waaruit BMK kan worden gemaakt, in beslag werden genomen. Daarnaast werden nog steeds grote hoeveelheden wijnsteenzuur in beslag genomen. Wijnsteenzuur wordt gebruikt bij de productie van de krachtige en gewilde vorm van methamfetamine (d-methamfetamine, gebruikt voor “crystal meth”). Alles bij elkaar suggereert deze informatie dat grootschalige productie van methamfetamine nu een feit is in de Europese Unie. Momenteel lijkt de productie op deze schaal voornamelijk bestemd te zijn voor uitvoer naar markten buiten de EU. Dit is op zich al een punt van bezorgdheid, maar het houdt ook het risico in dat het gebruik van deze drug in de Europese Unie toeneemt, zodra de marktomstandigheden hiertoe bijdragen.

Synthetische cathinonen vormen een steeds grotere uitdaging

De dynamische aard van de Europese drugsmarkt wordt benadrukt door toegenomen meldingen van de productie en het gebruik van synthetische cathinonen, een klasse van drugs die relatief nieuw is in Europa. De hier gerapporteerde gegevens wijzen nog steeds op de grootschalige handel in synthetische cathinonen naar Europa vanuit herkomstlanden zoals India. Tegelijkertijd zijn er steeds meer aanwijzingen voor productie in de Europese Unie, met name in Polen. De grootte en de schaal van de productielocaties die door de rechtshandhavingsinstanties zijn ontmanteld, variëren van relatief kleinschalige laboratoria van “keukenformaat” tot faciliteiten die grote hoeveelheden van deze stoffen kunnen produceren. Gezien de hoeveelheden in beslag genomen precursoren en de onderschepping van niet-gereguleerde alternatieve chemische stoffen, lijkt het waarschijnlijk dat grootschalige productie voor zowel de Europese als externe markten plaatsvindt.

Ontwikkelingen op het gebied van opioïden creëren nieuwe uitdagingen voor zowel het drugsbeleid als de responsmodellen

De aanwezigheid van meerdere stoffen in de meeste opioïdensterfgevallen verdient een grotere aandacht

De constatering dat drugsconsumptiepatronen dynamischer en complexer worden, komt opnieuw ter sprake in onze analyse van drugsgerelateerde sterfgevallen, ook wel “sterfgevallen door overdosis” genoemd. Opioïden blijven de groep stoffen die het vaakst daarbij betrokken zijn, maar worden vaak aangetroffen in combinatie met andere stoffen, waaruit blijkt hoe patronen van polydrugsgebruik een belangrijke oorzaak zijn van drugsgerelateerde schade in Europa. Benzodiazepinen, alcohol of cocaïne, bijvoorbeeld, worden allemaal vaak naast opioïden in de beschikbare toxicologische gegevens gerapporteerd, en het is waarschijnlijk dat het gelijktijdig gebruik van deze verschillende drugs een belangrijke, maar niet altijd voldoende erkende factor is voor het begrijpen van en reageren op drugsgerelateerde mortaliteit.

Hoewel de trends met betrekking tot sterfgevallen waarbij opioïden betrokken zijn, op EU-niveau stabiel lijken, neemt het sterftepercentage in oudere leeftijdsgroepen toe. Geschat wordt dat heroïne betrokken was bij meer dan 1 800 sterfgevallen in 2022 in de Europese Unie, en het blijft de drug die het meest wordt geïdentificeerd in opioïde-gerelateerde sterfgevallen in sommige West-Europese landen. De beschikbare gegevens wijzen er echter op dat heroïne nu slechts in een minderheid van de landen aanwezig is in de meeste sterfgevallen door overdosis en dat andere opioïden en andere drugs een belangrijkere rol spelen. Over het geheel genomen lijkt de situatie meer heterogeen dan in het verleden, waarbij andere opioïden dan heroïne, waaronder methadon en, in mindere mate, buprenorfine, pijnstillers die opioïden en andere, nieuwe, synthetische opioïden bevatten, in sommige landen in verband worden gebracht met een aanzienlijk deel van de sterfgevallen door overdosis.

De beschikbare gegevens wijzen erop dat sterfgevallen waarbij analeptica betrokken zijn, in sommige landen toenemen. Het is echter moeilijk om deze gegevens te interpreteren, enerzijds omdat sterfgevallen in verband met analeptica waarschijnlijk bijzonder gevoelig zijn voor onderrapportage, anderzijds omdat analeptica vaak betrokken zijn bij sterfgevallen waarbij ook andere drugs, waaronder opioïden, aanwezig blijken te zijn.

Er is steeds meer bezorgdheid over het feit dat zeer krachtige synthetische opioïden een aanzienlijke bedreiging voor de volksgezondheid vormen

Sterfgevallen in verband met het gebruik van opioïden vormen een belangrijk probleem voor de volksgezondheid in Europa, maar zijn laag vergeleken met het aantal sterfgevallen in verband met deze categorie drugs dat in Noord-Amerika wordt gemeld. Zowel de Verenigde Staten als Canada hebben te maken met een noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid, veroorzaakt door synthetische opioïden, voornamelijk derivaten van fentanyl. De situatie in Europa is heel anders. Hoewel er waarschijnlijk sprake is van enige onderrapportage, werden fentanylderivaten in 2022 slechts in verband gebracht met 163 sterfgevallen. Deze sterfgevallen omvatten ook sterfgevallen als gevolg van het gebruik van fentanyl dat niet op de illegale markt is verkregen, maar uitsluitend voor medisch gebruik is bestemd.

Ondanks dit verschil in schaal nemen de bezorgdheden toe dat zeer krachtige synthetische opioïden steeds vaker op de Europese drugsmarkt verschijnen en schade veroorzaken. Hoewel de Noord-Amerikaanse context anders is, geeft het bovendien een waarschuwing voor hoe snel trends in het opioïdengebruik zich kunnen ontwikkelen, met vergaande gevolgen voor de volksgezondheid. Het is dan ook zorgwekkend dat er sinds 2009 bij het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing 81 nieuwe synthetische opioïden zijn gemeld, waarbij er zeven nieuwe stoffen zijn verschenen in 2023. Zes daarvan waren zeer krachtige nitazenen. Nitazenen werden rond 2019 voor het eerst bij het EMCDDA gemeld. Sindsdien zijn in Europa 16 nitazenen geïdentificeerd, waarbij de meeste landen een van deze stoffen op hun grondgebied hebben aangetroffen.

Verschijning van nitazenen in sommige landen reeds met schade in verband gebracht

Nitazenen zijn verkocht in preparaten die lijken op straatheroïne, of online als “synthetische heroïne” en zijn ook opgedoken in tabletten die onverantwoord zijn verkocht als medicinale opioïden of andere geneesmiddelen. Er zijn ook meldingen van rookbare mengsels die zijn versneden met nitazenen. Deze drugs zijn in verband gebracht met een toename van het aantal drugsgerelateerde sterfgevallen in Estland en Letland in 2023, waar ze nu een aanzienlijk deel van de sterfgevallen door overdosis voor hun rekening nemen. Ook in Ierland en Frankrijk is in 2023 melding gemaakt van lokale uitbraken van vergiftigingen. In Ierland werden nitazenen onverantwoord verkocht als heroïne, wat leidde tot meerdere overdoses, en werden ze ook in verband gebracht met overdoses in twee gevangenissen in 2024. Buiten de Europese Unie zijn nitazenen in verband gebracht met drugsoverdoses in Australië, Noord-Amerika en het Verenigd Koninkrijk. Deze drugs komen momenteel niet prominent voor in de routinegegevens die op EU-niveau beschikbaar zijn. Vanwege hun hoge werkzaamheid en het gegeven dat ze nieuw zijn bestaat echter de bezorgdheid dat nitazenen niet routinematig worden gedetecteerd in procedures die gewoonlijk worden gebruikt voor postmortale toxicologie. Dit vergroot de mogelijkheid dat het aantal sterfgevallen of niet-dodelijke vergiftigingen dat aan deze stoffen wordt toegeschreven, een onderschatting zou kunnen zijn.

Deze ontwikkelingen vinden plaats in de context van andere recente signalen van zorgwekkende veranderingen in de opioïdenmarkt in Europa. Hierbij gaat het om de opkomst in 2021 van “tranq-dope”, waarbij synthetische opioïden worden gemengd met het kalmerings- en pijnstillend middel voor dieren xylazine, en “benzo-dope” in 2022, waarbij synthetische opioïden worden gemengd met nieuwe benzodiazepinen (zoals bromazolam). Dergelijke mengsels worden vaak aangetroffen in delen van Noord-Amerika, waar ze in verband worden gebracht met uiteenlopende gezondheidsproblemen.

Nieuwe uitdagingen voor beleid, praktijk en onderzoek

De opkomst van nieuwe en zeer krachtige synthetische opioïden creëert nieuwe uitdagingen voor het drugsbeleid en de drugspraktijk. Ook wordt hierdoor de vinger gelegd op belangrijke hiaten in de kennis die nader onderzoek vereisen. Veel van deze stoffen zijn niet onderworpen aan drugscontrole wanneer ze voor het eerst opduiken. In dit opzicht heeft Europa het geluk dat het via zijn systeem voor vroegtijdige waarschuwing een snel mechanisme heeft opgezet voor de identificatie, risicobeoordeling en controle van drugs. Het is echter van essentieel belang dat de lidstaten dit mechanisme met passende nationale maatregelen ondersteunen. Momenteel lijken de meeste nieuwe synthetische opioïden uit Aziatische landen te worden aangevoerd. Bijgevolg zal multilaterale follow-up waarschijnlijk belangrijk zijn. Het is bekend dat er in Europa enige productie van fentanylderivaten plaatsvindt, maar tot nu toe is deze beperkt. De technische belemmeringen voor de productie van deze stoffen zijn echter relatief laag en daarom is het absoluut noodzakelijk te overwegen wat doeltreffende maatregelen kunnen zijn om de mogelijkheid van grootschalige productie van deze drugs binnen de Europese Unie te voorkomen.

Recente ervaringen binnen de Europese Unie hebben aangetoond hoe de plotselinge opkomst van krachtige synthetische opioïden kan leiden tot meerdere vergiftigingen in een korte periode, met het potentieel om lokale voorzieningen te overbelasten. De veerkracht op dit gebied kan worden vergroot door een plan voor snelle respons van meerdere agentschappen op te zetten, dat een doeltreffende risicocommunicatiecomponent omvat om zowel degenen die risico lopen als eerstelijnsdiensten te waarschuwen. Bovendien moeten de responsmodellen op dit gebied worden uitgebreid in het besef dat, aangezien deze stoffen zijn verkocht als of in mengsels met andere stoffen, de risicopopulatie niet noodzakelijkerwijs beperkt is tot degenen die in het verleden opioïden hebben gebruikt. Het vermogen om snel de aanwezigheid van zeer krachtige opioïden op lokale drugsmarkten vast te stellen zal ook belangrijk zijn. Een cruciale vereiste van responsmodellen op dit gebied is ervoor te zorgen dat er voldoende voorraden van de opioïde antagonist naloxon beschikbaar zijn voor eerstelijnswerkers, zoals politie, ambulancemedewerkers en laagdrempelige hulpverleners, en dat zij in staat worden gesteld deze drug toe te dienen wanneer dat nodig is. Tot slot is onze empirische onderbouwing in Europa voor wat een doeltreffende respons op problemen met opioïden inhoudt, grotendeels gebaseerd op onze historische ervaring met de aanpak van heroïneproblemen. Er is daarom dringend onderzoek nodig om te beoordelen in hoeverre onze huidige responsmodellen moeten worden aangepast om geschikt te blijven voor het beoogde doel in de context van de beschikbaarheid van nieuwere en zeer krachtige opioïden, met name als deze stoffen voorkomen in mengsels met andere drugs zoals xylazine.

Kan een daling van de beschikbaarheid van heroïne leiden tot een grotere markt voor synthetische opioïden?

In april 2022 kondigde de Taliban een verbod op de opiumpapaverteelt aan. Een soortgelijk, zij het kortstondig, verbod in 2001 had de introductie van vervangende stoffen, waaronder analeptica en synthetische opioïden, op de Europese markt tot gevolg. Deze veranderingen waren in de meeste landen van korte duur, maar in een klein aantal landen werden langetermijnveranderingen in de opioïdenmarkt waargenomen. Aangezien Afghanistan de belangrijkste bron is van heroïne die in Europa wordt geconsumeerd, heeft het recente opiumverbod geleid tot speculaties dat het een toekomstig heroïnetekort tot gevolg kan hebben, wat zou kunnen leiden tot een groter aanbod en gebruik van synthetische opioïden in Europa.

Volgens ramingen van het Bureau van de Verenigde Naties voor drugs- en misdaadbestrijding (UNODC) is de opiumproductie in 2023 met 95 % gedaald. Hoewel er op dit gebied grote onzekerheid heerst, zijn er aanwijzingen dat er in Afghanistan nog steeds een aanzienlijke voorraad opium bestaat. Dit kan mede verklaren waarom we geen aanwijzingen hebben gevonden voor een verstoring van de heroïnestromen naar de Europese Unie. Er kunnen echter enkele marktaanpassingen hebben plaatsgevonden als reactie op een gerapporteerde stijging van de opiumprijzen in Afghanistan. Op het moment van schrijven is het nog te vroeg om te zeggen of het huidige verbod op opiumproductie in de loop van de tijd in stand zal blijven. Desalniettemin zou het verstandig zijn om voorbereid te zijn op een mogelijk tekort aan heroïne eind 2024 of 2025. Een onmiddellijke respons zou er onder meer voor zorgen dat er voldoende hulpverlening beschikbaar is voor mensen die hulp zoeken bij de behandeling van hun opioïdengebruik. Het zou ook belangrijk zijn om nauwlettend in de gaten te houden of veranderingen in het aanbod van heroïne van invloed waren op de beschikbaarheid of het gebruik van andere middelen. Stoffen om in rekening te nemen zijn krachtige synthetische opioïden, maar ook meer gevestigde stoffen zoals analeptica.

Kan Myanmar de plaats van Afghanistan overnemen als bron van heroïne voor Europa?

Myanmar is in het verleden een belangrijke bron van opium en heroïne geweest, zij het over het algemeen niet voor Europese markten. Aangenomen wordt dat heroïne uit Myanmar wordt gesmokkeld naar verschillende landen in Azië en Oceanië. Na een periode van afname zijn er de afgelopen drie jaar meldingen geweest van een toename van de opiumteelt. Het UNODC schat de hoeveelheid opium die Myanmar in 2023 heeft geproduceerd op 1 080 ton, een stijging van 36 % ten opzichte van 2022, maar nog steeds veel minder dan de hoeveelheden die de afgelopen jaren in Afghanistan zijn geproduceerd. Gezien de potentiële waarde van dit gewas voor smokkelaars wanneer het wordt omgezet in heroïne, en de toenemende handelsstromen over zee tussen Zuidoost-Azië en Europa, bestaat er een potentieel risico dat een deel in de toekomst wordt vervoerd via andere routes om winstgevende markten in Europa te bedienen. Toezicht op heroïne uit deze regio is daarom gerechtvaardigd, maar blijft een uitdaging gezien de veiligheidscontext in Myanmar, dat sinds 2021 verwikkeld is in een burgeroorlog. Op korte tot middellange termijn lijkt het echter onwaarschijnlijk dat de in deze regio geproduceerde heroïne de hoeveelheden heroïne zal vervangen die tot nu toe vanuit Afghanistan aan de Europese markt zijn geleverd.

In het kort

Brongegevens

De gegevens die worden gebruikt voor het genereren van infographics en grafieken op deze pagina zijn hieronder te vinden.

Brontabellen weergeven