Cocaïne – actuele situatie in Europa (Europees Drugsrapport 2024)
Cocaïne is, na cannabis, de op één na meest gebruikte illegale drug in Europa, hoewel de prevalentieniveaus en gebruikspatronen van land tot land aanzienlijk verschillen. Op deze pagina vindt u de meest recente analyse van de drugssituatie voor cocaïne in Europa, waaronder de prevalentie van het gebruik, de vraag naar behandelingen, inbeslagnames, prijs en zuiverheid, schadelijke gevolgen en meer.
Deze pagina maakt deel uit van het Europees Drugsrapport 2024, het jaarlijkse overzicht van het EMCDDA over de drugssituatie in Europa.
Voor het laatst bijgewerkt op: 11 juni 2024
Steeds meer tekenen van de gezondheidsgerelateerde en sociale kosten van de ruime beschikbaarheid van cocaïne
Cocaïne is op cannabis na de meest gebruikte illegale drug in Europa. Hoewel de prevalentieniveaus en de gebruikspatronen aanzienlijk verschillen van land tot land (zie Prevalentie en patronen van cocaïnegebruik), neemt de beschikbaarheid van deze drug al een aantal jaren toe. Ook bestaat er steeds meer bezorgdheid over de sterk rijzende gezondheidsgerelateerde en sociale kosten waarmee deze drug gepaard gaat. Cocaïnegebruik kan leiden tot verslaving en dwangmatige gebruikspatronen en wordt in verband gebracht met verschillende nadelige gezondheidseffecten, waaronder agitatie, psychose, tachycardie, hypertensie, aritmie, pijn op de borst als gevolg van acuut coronair syndroom en beroerte. Chronisch cocaïnegebruik gaat hand in hand met een verhoogd risico op coronaire hartziekte, cardiomyopathie en beroerte. Cocaïne en synthetische stimulerende middelen kunnen psychotische aandoeningen, zoals door stimulerende middelen veroorzaakte psychose, teweegbrengen of bespoedigen. Bij langer en intensiever gebruik van stimulerende middelen verloopt het herstel langzamer en kent dit een slechtere prognose. Onder gebruikers van de drug komt gecombineerd gebruik van cocaïne en alcohol veelvuldig voor. Wanneer deze twee stoffen samen in het lichaam aanwezig zijn, wordt er coca-ethyleen aangemaakt in de lever, wat met ernstigere gezondheidsrisico’s in verband wordt gebracht. De behandeling van psychiatrische comorbiditeit bij personen die problemen ondervinden vanwege drugsgebruik blijft een uitdaging vormen, aangezien het vaak ontbreekt aan geïntegreerde benaderingen van medische behandeling en mentale gezondheidszorg. Uit een recente evaluatie van de sterfte onder mensen met regelmatig of problematisch cocaïnegebruik bleek dat het risico op overlijden door zelfdoding, accidentele verwondingen, doodslag en aids-gerelateerde sterfte hoger was dan bij personen in vergelijkbare situaties die geen cocaïne gebruiken.
Cocaïne is in Europa doorgaans in twee vormen beschikbaar. De meest voorkomende vorm is cocaïnepoeder (de zoutvorm). Crackcocaïne, een freebase-vorm van de drug die kan worden gerookt, is minder algemeen verkrijgbaar. Cocaïne wordt gemaakt van de cocaplant, die in Zuid-Amerika wordt verbouwd. Cocaïne komt Europa binnen via verschillende routes, maar de smokkel van grote hoeveelheden cocaïne via de Europese zeehavens in intermodale commerciële scheepscontainers blijkt een belangrijke rol te spelen in de momenteel waargenomen ruime beschikbaarheid van deze stof. In landen met grote containerhavens waarvan bekend is dat ze worden gebruikt voor de invoer van cocaïne, is sprake van groeiende drugsgerelateerde criminaliteit, waaronder de corruptie van medewerkers in toeleveringsketens, intimidatie en geweld. Elders bestaat er bezorgdheid over het feit dat de concurrentie op de cocaïnemarkt, zowel op groot- als straathandelsniveau, thans in sommige landen een belangrijke aanjager is van drugsgerelateerde criminaliteit, waaronder bendegeweld en moorden. Tegelijkertijd lijkt het gebruik van cocaïne – en met name crack – steeds vaker voor te komen, met name in bepaalde gemarginaliseerde gemeenschappen. Alles bij elkaar betekent dit dat de groeiende beschikbaarheid en het toenemende gebruik van cocaïne in Europa een steeds hogere prijs hebben, zowel qua effect op de volksgezondheid als vanwege de criminaliteit en het geweld die de cocaïnemarkt met zich meebrengt.
Aanwijzingen van intensievere cocaïnehandel en innovatieve benaderingen om ontdekking te vermijden
In 2022 meldden de EU-lidstaten voor het zesde jaar op rij een recordhoeveelheid in beslag genomen cocaïne: 323 ton. België, Spanje en Nederland bleven goed voor de grootste in beslag genomen hoeveelheden, wat duidt op het belang van deze landen als toegangspunten voor cocaïne in Europa. De hoeveelheid cocaïne die in 2023 in Antwerpen, de op één na grootste zeehaven van Europa, in beslag werd genomen, is gestegen van 110 ton in 2022 naar 116 ton. Sinds 2016 wordt elk jaar meer cocaïne in beslag genomen dan voordien. In 2023 meldde Spanje zijn grootste inbeslagname van cocaïne (9,5 ton) in één enkele zending ooit; de drug was verstopt in bananen die afkomstig waren uit Ecuador (zie figuur 3.1).
Foto: Policía Nacional en de Spaanse douanebewakingsdienst (SVA-DAVA).
De smokkel van illegale drugs is zeer dynamisch en past zich snel aan geopolitieke ontwikkelingen, regionale conflicten en veranderingen in handelsroutes aan. Tegen deze achtergrond wordt aangenomen dat de ontwikkelingen in Colombia, Brazilië en Ecuador hebben bijgedragen aan de waargenomen stijging van de hoeveelheid cocaïne die door misdaadorganisaties naar de Europese Unie wordt gesmokkeld (zie het Verslag over de Europese drugsmarkt: cocaïne voor een grondige analyse). Naast commerciële containers worden nu ook tal van andere methoden gebruikt, vaak in combinatie met elkaar, om aan ontdekking te ontsnappen (zie figuur 3.2).
Toon mij een tekstversie van bovenstaande grafiek
Smokkelmethoden
- Infiltratie van logistieke toeleveringsketens
- Intermodale vervoerscontainers
- Verwisseling van containers, codefraude, extractieteams
- Corruptie, intimidatie van ambtenaren en scheepsexploitanten
- Toegenomen gebruik van kleinere havens
- Drijvende pakketten met gps-tag
- Ophaling van moederschepen met behulp van kleine vaartuigen
- Speedboten, pleziervaartuigen
- Halfafzinkbare vaartuigen (drugsduikboten en -torpedo’s)
- Chemische verberging of maskering van zendingen
- Groter gebruik van algemene luchtvaart, kleine vliegvelden
Nu de verbodsmaatregelen op de belangrijkste bekende toegangspunten voor deze drug zijn geïntensiveerd, lijkt het erop dat cocaïnesmokkelaars zich steeds meer richten op kleinere havens in andere EU-landen en landen die grenzen aan de Europese Unie, die mogelijk kwetsbaarder zijn voor drugssmokkelactiviteiten. In sommige Noord-Europese landen, waaronder Zweden en Noorwegen, werden in 2023 recordvangsten van cocaïne in zeehavens gemeld. Samen genomen kunnen deze ontwikkelingen helpen verklaren waarom de zuiverheid van cocaïne op straatniveau, ondanks de inbeslagname van grote hoeveelheden, naar historische maatstaven hoog blijft en de prijs stabiel is. Het is inmiddels algemeen bekend dat in verschillende EU-lidstaten cocaïneproducten illegaal worden verwerkt. In 2022 werden volgens de meldingen 39 cocaïnelaboratoria ontmanteld. Bij de verwerking van cocaïne in Europa vindt gewoonlijk een secundaire extractie plaats van cocaïne die in andere materialen was verborgen (bijv. door chemische verhulling in plastic), wat het lastig maakt om de drug in commerciële zendingen te ontdekken. Onlangs zijn enkele relatief grootschalige faciliteiten aan het licht gebracht. Zo werd er in Spanje in 2023 een laboratorium voor de verwerking van cocaïne ontmanteld met een gemelde dagelijkse productiecapaciteit van 200 kilogram (zie figuur 3.3).
Foto: Policía Nacional.
De impact van de beschikbaarheid van cocaïne op de volksgezondheid wordt steeds zichtbaarder
Om diverse praktische en methodologische redenen kunnen cocaïnegerelateerde gezondheidsproblemen moeilijk te monitoren zijn, maar er bestaan steeds meer aanwijzingen dat de ruime beschikbaarheid van deze drug groeiende negatieve gevolgen heeft voor de volksgezondheid in Europa. Cocaïne is de op één na meest gemelde illegale drug, zowel onder personen die zich voor het eerst voor behandeling melden als in de beschikbare gegevens over gevallen van acute drugstoxiciteit op de afdeling spoedeisende hulp van ziekenhuizen met een poortwachtersfunctie. De Europese drugscontrolediensten meldden dat cocaïne het meest voorkomende middel was dat ze in 2022 hadden gescreend, hoewel deze gegevens geen representatief beeld geven van de nationale situatie. De beschikbare gegevens wijzen er ook op dat de drug in 2022 een rol speelde bij ongeveer een vijfde van de sterfgevallen als gevolg van een overdosis. Omdat cocaïnegebruik onderliggende cardiovasculaire problemen kan verergeren, is het waarschijnlijk dat de totale bijdrage van deze drug aan de mortaliteit in Europa niet voldoende wordt erkend.
De cocaïneresiduen in gemeentelijk afvalwater namen ook toe in twee derde van de steden met gegevens voor 2023 en 2022. Dit, samen met andere informatie, suggereert dat naarmate cocaïne steeds meer beschikbaar is geworden, ook de geografische en sociale verspreiding ervan is toegenomen. Bijzonder zorgwekkend is dat in sommige landen cocaïnegebruik steeds meer voor lijkt te komen in meer gemarginaliseerde groepen. Zowel het roken als het injecteren van cocaïne wordt in verband gebracht met grotere gezondheidsproblemen, en het is daarom zorgwekkend dat het injecteren van cocaïne en het gebruik van crack naar verluidt in een aantal landen toeneemt. Stimulerende middelen als cocaïne kennen een hogere injectiefrequentie en zijn in zeven Europese steden in de afgelopen tien jaar betrokken geweest bij lokale uitbraken van hiv onder personen die drugs injecteren (zie Injecterend drugsgebruik – actuele situatie in Europa).
De behandeling van mensen die problemen ondervinden als gevolg van hun cocaïnegebruik vormt een uitdaging, of het nu gaat om cliënten die meer sociaal geïntegreerd zijn en incidenteel of episodisch cocaïne in poedervorm gebruiken of om meer gemarginaliseerde groepen die de drug injecteren of crack roken. De meeste chronische schadelijke gevolgen van het gebruik van stimulerende middelen zoals cocaïne hangen samen met intensieve, hooggedoseerde of langdurige consumptie. Personen die met stimulerende middelen experimenteren, kunnen ook acute problemen ondervinden, maar de kans daarop is kleiner als het middel slechts sporadisch en in lage doseringen wordt gebruikt. Hoewel onze kennis over de effectieve behandeling van problemen met stimulerende middelen toeneemt, blijft deze betrekkelijk beperkt. Op basis van het tot dusver beschikbare bewijs lijkt het gebruik van psychosociale interventies, waaronder cognitieve gedragstherapie en crisisbeheer, aangewezen. Er is momenteel onvoldoende sterk bewijs ter ondersteuning van farmacologische behandeling, hoewel er enkele potentieel nuttige nieuwe farmacotherapieën in ontwikkeling zijn. De behandeling van cocaïneproblemen bij meer gemarginaliseerde groepen kan bijzonder lastig zijn, aangezien deze cliënten mogelijk ook problemen ondervinden met een reeks andere drugs, waaronder opioïden of alcohol. Voor het injecteren van cocaïne en het roken van crack zijn de bestaande schadebeperkende maatregelen, die oorspronkelijk voor een groot deel werden ontwikkeld voor problemen met opioïden, naar verwachting gepast om schade in verband met de toedieningsweg te beperken. Er moet evenwel verder worden gewerkt aan meeromvattende interventies en er moeten grotere investeringen worden gedaan om ervoor te zorgen dat de dienstverlening voldoet aan de groeiende behoeften die op dit gebied in sommige landen worden waargenomen.
Belangrijkste gegevens en trends
Prevalentie en patronen van cocaïnegebruik
-
Uit onderzoeken in de Europese Unie blijkt dat bijna 2,5 miljoen 15- tot 34-jarigen (2,5 % van deze leeftijdsgroep) in het afgelopen jaar cocaïne hebben gebruikt (zie figuur 3.4). Van de dertien Europese landen die sinds 2021 enquêtes hebben gehouden en betrouwbaarheidsintervallen hebben aangeleverd, meldden vijf landen hogere ramingen dan in de voorgaande vergelijkbare enquête en meldden acht landen dat de cijfers stabiel waren gebleven.
Met deze gegevensverkenner kunt u onze gegevens over de prevalentie van cocaïnegebruik bekijken per recallperiode en leeftijdsgroep. U kunt gegevens per land raadplegen door op de kaart te klikken of een land te selecteren in het vervolgkeuzemenu.
Opmerkingen
De hier gepresenteerde prevalentiegegevens zijn gebaseerd op enquêtes onder de algemene bevolking die de nationale focal points bij het EMCDDA hebben ingediend. De meest recente gegevens en gedetailleerde methodologische informatie vindt u in het Statistisch Bulletin 2024: Prevalentie van drugsgebruik.
De grafieken met de meest recente gegevens voor een land zijn gebaseerd op studies die tussen 2013 en 2023 zijn uitgevoerd.
Prevalentieramingen voor de algemene bevolking: de leeftijdsgroepen zijn 18-64 en 18-34 jaar voor Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije en Italië; 16-64 en 16-34 jaar voor Denemarken, Estland en Noorwegen; 18-65 jaar voor Malta en 17-34 jaar voor Zweden.
-
De cocaïneresiduen in het gemeentelijk afvalwater namen in 49 van 72 steden waarover gegevens bestaan voor zowel 2023 als 2022 toe, terwijl 13 steden geen verandering meldden en 10 steden een daling aangaven (zie figuur 3.5).
Rood = toename | Groen = afname | Geel = stabiel, ten opzichte van de vorige waarde | Blauw = geen eerdere gegevens
Gemiddelde dagelijkse hoeveelheden benzoylecgonine in milligram per 1 000 inwoners. De monsters werden tussen maart en mei 2023 gedurende een week afgenomen.
Rekening houdend met statistische fouten worden waarden die minder dan 10 % afwijken van de vorige waarde in deze figuur als stabiel beschouwd.
Bron: Sewage Analysis Core Group Europe (SCORE)
Zie voor de volledige gegevensverzameling en -analyse Afvalwateranalyse en drugs – een studie in Europese meerdere steden.
-
Uit een analyse van 1 849 gebruikte injectiespuiten door het ESCAPE-netwerk van 12 steden in 11 EU-lidstaten tussen 2021 en 2022 bleek dat in totaal een derde van de injectiespuiten residuen van twee of meer drugscategorieën bevatte, wat wijst op veelvuldig polydrugsgebruik of hergebruik van injectie-attributen. De meest voorkomende combinatie was een mengsel van een stimulerend middel en een opioïde. In meer dan 50 % van de geanalyseerde spuiten in Athene, Dublin, Keulen en Thessaloniki werd cocaïne aangetroffen, waarbij een mengsel van cocaïne en heroïne de meest voorkomende combinatie was.
Gebruikers die zich meldden voor behandeling in verband met cocaïnegebruik
- Cocaïne was de op één na meest voorkomende probleemdrug onder mensen die zich voor het eerst in hun leven meldden voor een gespecialiseerde drugsbehandeling, op basis van meldingen van naar schatting 29 000 cliënten of 21 % van alle gebruikers die zich voor het eerst meldden voor behandeling (zie figuur 3.6).
- De meest recente Europese gegevens laten een interval van 13 jaar zien tussen het eerste cocaïnegebruik, gemiddeld op een leeftijd van 22 jaar, en de eerste behandeling in verband met cocaïnegerelateerde problemen, gemiddeld op een leeftijd van 35 jaar.
Afgezien van de trends hebben de gegevens betrekking op alle personen die zich voor behandeling hebben gemeld voor cocaïne als primaire drug in 2022 of het meest recente jaar waarover gegevens beschikbaar zijn.
Trends bij gebruikers die zich voor het eerst meldden voor behandeling zijn gebaseerd op 25 landen. Alleen landen met gegevens voor ten minste vijf van de zes jaren zijn opgenomen in de trendanalyse. Ontbrekende gegevens worden geïnterpoleerd van omliggende jaren. Vanwege verstoringen van de dienstverlening als gevolg van COVID-19 dienen de gegevens voor 2020, 2021 en 2022 met de nodige voorzichtigheid te worden geïnterpreteerd. Ontbrekende gegevens werden geïmputeerd met waarden van het voorgaande jaar voor Spanje en Frankrijk (2022) en Duitsland (2019).
Schadelijke effecten in verband met cocaïnegebruik
- Cocaïne was het op één na meest voorkomende middel dat in 2022 door Euro-DEN Plus-ziekenhuizen met een poortwachtersfunctie werd gemeld en werd genoemd in 28 % (1 739) van de gevallen van acute drugstoxiciteit. Voor zover dit werd geregistreerd, gingen de meeste gevallen gepaard met gelijktijdig gebruik van alcohol.
- In de 19 Europese landen die gegevens voor beide jaren hadden verstrekt, speelde cocaïne, meestal vergezeld van opioïden, in 2022 een rol bij 996 (23 %) drugsgerelateerde sterfgevallen (tegenover 807 of 20 % in 2021).
- In Spanje was cocaïne betrokken bij meer dan de helft (52 %) van de drugsgerelateerde sterfgevallen die in 2021 werden gemeld. In Frankrijk meldde het forensisch netwerk een verdubbeling van het aantal drugsgerelateerde sterfgevallen waarbij cocaïne betrokken was, van 130 gevallen (22 % van alle door drugs veroorzaakte sterfgevallen) in 2020 tot 259 gevallen (39 %) in 2021.
Crack
- Slechts zes EU-landen waren samen goed voor 90 % van de naar schatting 8 100 personen die zich in 2022 meldden voor behandeling in verband met crackgebruik (7 500 in 2021), van wie er 3 000 zich voor het eerst voor behandeling meldden. Een kanttekening hierbij is dat de term “crack” mogelijk niet in alle landen consistent wordt gebruikt.
- Het aantal personen dat voor het eerst in behandeling ging voor crack als primaire drug steeg met ongeveer 42 %, van 1 900 cliënten in 2017 naar 2 750 cliënten in 2022.
- Uit gegevens afkomstig van gebruikersruimten in Lissabon en Porto (Portugal) en Parijs (Frankrijk) voor 2022 bleek dat crack, alleen of in combinatie met heroïne, een aanzienlijk deel van het gefaciliteerde drugsgebruik uitmaakte. In beide landen werd de helft van alle geconsumeerde crack gerookt en de andere helft geïnjecteerd, alleen of in combinatie met heroïne. In 2022 werd door gebruikersruimten in Barcelona, Athene en Bergen geen crackgebruik gemeld.
- Bij een analyse van het gemeentelijk afvalwater in 13 Europese steden, die in 2021 werd uitgevoerd in het kader van het door de EU gefinancierde EUSEME-project, werden tijdens alle bemonsteringsdagen in alle steden crackresiduen aangetroffen, waarbij de hoogste belasting werd gemeld in Amsterdam en Antwerpen.
Gegevens over de cocaïnemarkt
- In 2022 maakten de EU-lidstaten melding van 84 000 inbeslagnames van cocaïne, samen goed voor 323 ton (tegenover 303 ton in 2021), wat voor het zesde jaar op rij een recordhoeveelheid opleverde. België (111 ton), Nederland (51,5 ton) en Spanje (58,3 ton) waren samen goed voor 68 % van de totale in beslag genomen hoeveelheid (zie figuur 3.7).
- De gemiddelde zuiverheid van cocaïne op consumentenniveau varieerde in Europa in 2022 van 52 % tot 83 %, waarbij de helft van de landen melding maakte van een gemiddelde zuiverheid tussen de 64 % en 76 %. Hoewel de straatwaarde van cocaïne de afgelopen tien jaar stabiel is gebleven, vertoonde de zuiverheid van deze drug een stijgende trend; in 2022 lag het niveau 45 % hoger dan in het indexjaar 2012 (figuur 3.7).
- In 2022 meldden de EU-lidstaten dat er 39 productielocaties voor cocaïne waren ontmanteld (34 in 2021). Niettegenstaande de teruggelopen inbeslagname van de essentiële chemische stof kaliumpermanganaat in 2022 (173 kilogram) vergeleken met 2021 (1 100 kilogram), blijft er in de EU waarschijnlijk op grote schaal verwerking van cocaïnehydrochloride uit ingevoerde tussenproducten plaatsvinden. Zo werd er in Spanje in 2023 een laboratorium voor de verwerking van cocaïne ontmanteld met een gemelde dagelijkse productiecapaciteit van 200 kilogram. Daarnaast werd een aantal grote inbeslagnames gemeld van ongebruikelijke stoffen die cocaïne bevatten en die langs chemische weg moesten worden geëxtraheerd, wat erop lijkt te wijzen dat er in Europa op aanzienlijke schaal sprake is van de secundaire extractie van cocaïne. In 2022 werd bijvoorbeeld chemisch verborgen cocaïne ontdekt in een zending van 22 ton suiker in Frankrijk, alsook in 100 kilogram steenkool die deel uitmaakte van een grotere lading steenkool die naar Kroatië werd vervoerd.
- In 2022 werd cocaïne genoemd bij 85 800 delicten in verband met het gebruik of bezit van drugs, d.w.z. bij ongeveer 10 % van alle delicten waarbij de drug bekend was. Hiermee werd de opwaartse trend van de afgelopen zes jaar voortgezet. Na cannabis was cocaïne de meest genoemde drug bij delicten in verband met gebruik of bezit.
- Onder de achttien drugscontrolediensten uit acht EU-landen die naar eigen zeggen meer dan tien monsters hadden getest, bleek cocaïne in de eerste helft van 2022 bij vijf diensten en in de eerste helft van 2023 bij vier diensten de stof te zijn die het vaakst werd aangetroffen. In dezelfde periode bleef de zuiverheid van de door de achttien drugscontrolediensten geanalyseerde cocaïnemonsters op een hoog niveau liggen. In de eerste helft van 2022 vertoonde 50 % van de geteste monsters een zuiverheid tussen 80 % en 100 %. In de eerste helft van 2023 was dat het geval bij 55 % van de monsters.
Gedetailleerde informatie over cocaïne is te vinden in het gezamenlijke verslag van EMCDDA en Europol over drugsmarkten in de EU: cocaïne en het EMCDDA-document Stimulerende middelen: gezondheidsgerelateerde en sociale maatregelen.
EU+2 verwijst naar de lidstaten van de Europese Unie, Noorwegen en Turkije.
Prijs en zuiverheid: nationale gemiddelde waarden – minimum, maximum en interkwartielafstand. De betrokken landen verschillen per indicator.
Brongegevens
De volledige reeks brongegevens voor het Europees Drugsrapport 2024, met inbegrip van metagegevens en methodologische aantekeningen, is beschikbaar in onze gegevenscatalogus.
De deelverzameling van deze gegevens die wordt gebruikt om infographics, grafieken en soortgelijke elementen te genereren op deze pagina is hieronder te vinden.
Gegevenstabellen over de prevalentie van drugsgebruik, met inbegrip van algemene bevolkingsenquêtes en afvalwateranalyses (alle stoffen)
Overige gegevenstabellen, met inbegrip van specifieke tabellen over cocaïne