Κοκαΐνη – η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη (Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2024)

Η κοκαΐνη είναι, μετά την κάνναβη, η δεύτερη πιο διαδεδομένη παράνομη ουσία στην Ευρώπη, αν και τα επίπεδα επικράτησης και τα πρότυπα χρήσης διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των χωρών. Στη σελίδα αυτή, μπορείτε να βρείτε την πιο πρόσφατη ανάλυση της κατάστασης στην Ευρώπη όσον αφορά την κοκαΐνη, όπως, μεταξύ άλλων, της επικράτησης της χρήσης, της ζήτησης θεραπείας, των κατασχέσεων, της τιμής, της καθαρότητας και των βλαβών.

Η σελίδα αυτή αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής έκθεσης για τα ναρκωτικά 2024, της ετήσιας επισκόπησης του EMCDDA σχετικά με την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Τελευταία επικαιροποίηση: 11 Ιουνίου 2024

Αυξανόμενα στοιχεία για το υγειονομικό και κοινωνικό κόστος της υψηλής διαθεσιμότητας κοκαΐνης

Η κοκαΐνη είναι, μετά την κάνναβη, η δεύτερη πιο διαδεδομένη παράνομη ουσία στην Ευρώπη. Μολονότι τα επίπεδα επικράτησης και τα πρότυπα χρήσης διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των χωρών (βλ. Επικράτηση και πρότυπα χρήσης κοκαΐνης), η διαθεσιμότητα της εν λόγω ουσίας αυξάνεται εδώ και αρκετά χρόνια. Εξίσου εντείνεται και η ανησυχία ότι το υγειονομικό και κοινωνικό κόστος που συνδέεται με την εν λόγω ουσία αυξάνεται σημαντικά. Η χρήση κοκαΐνης μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση και ψυχαναγκαστικά πρότυπα χρήσης και σχετίζεται με διάφορες ανεπιθύμητες συνέπειες για την υγεία, μεταξύ άλλων διέγερση, ψύχωση, ταχυκαρδία, υπέρταση, αρρυθμία, θωρακικό άλγος λόγω οξέος στεφανιαίου συνδρόμου και εγκεφαλικό επεισόδιο. Η χρόνια χρήση κοκαΐνης συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου, μυοκαρδιοπάθειας και εγκεφαλικού επεισοδίου. Η κοκαΐνη και τα συνθετικά διεγερτικά μπορούν να προκαλέσουν ή να επισπεύσουν ψυχωτικές καταστάσεις, όπως είναι η ψύχωση που προκαλείται από διεγερτικά. Η μακροχρόνια και πιο βαριά χρήση διεγερτικών καθυστερεί την ανάρρωση και επιδεινώνει την πρόγνωση για ανάρρωση. Μεταξύ των χρηστών κοκαΐνης, η συνδυασμένη χρήση της με αλκοόλ είναι σύνηθες φαινόμενο. Η παρουσία των δύο ουσιών στον οργανισμό δημιουργεί κοκααιθυλένιο στο ήπαρ, γεγονός που συνδέεται με μεγαλύτερους κινδύνους για την υγεία. Η διαχείριση της ψυχιατρικής συννοσηρότητας μεταξύ των ατόμων που κάνουν προβληματική χρήση ουσιών εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση, καθώς συχνά απουσιάζουν ολοκληρωμένα μέτρα θεραπείας και υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Από την πρόσφατη επανεξέταση της θνησιμότητας μεταξύ των ατόμων που κάνουν τακτική ή προβληματική χρήση κοκαΐνης διαπιστώθηκε ότι ο κίνδυνος θανάτου λόγω αυτοκτονίας, τραυματισμού λόγω ατυχήματος, ανθρωποκτονίας και θνησιμότητας που σχετίζεται με το AIDS ήταν, σε όλες τις περιπτώσεις, αυξημένος σε σύγκριση με άτομα ίδιας ηλικίας και φύλου που δεν κάνουν χρήση κοκαΐνης.

Η κοκαΐνη διατίθεται συνήθως στην Ευρώπη σε δύο μορφές. Η πιο συνηθισμένη είναι η κοκαΐνη σε σκόνη (η μορφή άλατος) και λιγότερο συχνά διαθέσιμη είναι η κοκαΐνη κρακ (μια ελεύθερη μορφή του ναρκωτικού που μπορεί να καπνίζεται). Η κοκαΐνη παράγεται από το φυτό κόκα, που καλλιεργείται στη Νότια Αμερική. Εισάγεται στην Ευρώπη μέσω διαφόρων οδών, αλλά η διακίνηση μεγάλων ποσοτήτων κοκαΐνης μέσω των θαλάσσιων λιμένων της Ευρώπης σε διατροπικά εμπορευματοκιβώτια εμπορικών μεταφορών φαίνεται να συντελεί σε μεγάλο βαθμό στην τρέχουσα υψηλή διαθεσιμότητα της εν λόγω ουσίας. Σε χώρες με μεγάλα λιμάνια εμπορευματοκιβωτίων τα οποία είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούνται για την εισαγωγή κοκαΐνης έχει παρατηρηθεί αύξηση των επιπέδων εγκληματικότητας που σχετίζεται με τα ναρκωτικά, συμπεριλαμβανομένης της διαφθοράς του προσωπικού στις αλυσίδες εφοδιασμού, του εκφοβισμού και της βίας. Επίσης, υπάρχουν ανησυχίες ότι σε ορισμένες χώρες ο ανταγωνισμός στην αγορά κοκαΐνης, τόσο σε επίπεδο χονδρικής όσο και λιανικής, αποτελεί πλέον σημαντικό παράγοντα εγκληματικότητας που σχετίζεται με τα ναρκωτικά, συμπεριλαμβανομένης της βίας που συνδέεται με συμμορίες και των ανθρωποκτονιών. Ταυτόχρονα, η χρήση κοκαΐνης, και ιδίως η χρήση κρακ, φαίνεται να είναι όλο και συχνότερη, ιδίως σε ορισμένες περιθωριοποιημένες κοινότητες. Συνολικά, αυτό σημαίνει ότι η αυξανόμενη διαθεσιμότητα και χρήση κοκαΐνης στην Ευρώπη συνεπάγεται μεγαλύτερο κόστος, τόσο ως προς τις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία όσο και λόγω της εγκληματικότητας και της βίας που συνδέονται με την αγορά κοκαΐνης.

Ενδείξεις αυξημένης διακίνησης κοκαΐνης και καινοτόμες προσεγγίσεις για την αποφυγή του εντοπισμού

Το 2022, για έκτο συνεχές έτος, τα κράτη μέλη της ΕΕ ανέφεραν την κατάσχεση πρωτοφανούς ποσότητας κοκαΐνης, η οποία ανερχόταν σε 323 τόνους. Το Βέλγιο, η Ισπανία και οι Κάτω Χώρες παραμένουν οι χώρες που αναφέρουν τους υψηλότερους όγκους κατασχέσεων, γεγονός που αντικατοπτρίζει τη σημασία τους ως σημείων εισόδου της κοκαΐνης που διακινείται στην Ευρώπη. Το 2023, η ποσότητα της κοκαΐνης που κατασχέθηκε στην Αμβέρσα, το δεύτερο μεγαλύτερο θαλάσσιο λιμάνι της Ευρώπης, αυξήθηκε σε 116 τόνους από 110 τόνους το 2022. Οι ποσότητες της κατασχεθείσας κοκαΐνης στην Αμβέρσα αυξάνονται ετησίως από το 2016. Το 2023 η Ισπανία ανέφερε τη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα ποσότητα κατασχεθείσας κοκαΐνης (9,5 τόνοι) σε μία μόνο αποστολή, η οποία ήταν κρυμμένη σε μπανάνες με προέλευση τον Ισημερινό (βλέπε Εικόνα 3.1).

Ευχαριστίες: Policía Nacional και ισπανικές τελωνειακές δυνάμεις επιτήρησης (SVA-DAVA).

Η διακίνηση παράνομων ουσιών έχει ιδιαίτερα δυναμικό χαρακτήρα και προσαρμόζεται γρήγορα στις γεωπολιτικές εξελίξεις, τις περιφερειακές συγκρούσεις και τις αλλαγές στις εμπορικές οδούς. Στο πλαίσιο αυτό, οι εξελίξεις στην Κολομβία, τη Βραζιλία και τον Ισημερινό εικάζεται ότι συνέβαλαν στην αύξηση των ποσοτήτων κοκαΐνης που διακινούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση από ομάδες οργανωμένου εγκλήματος (βλ. Έκθεση για την ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών: Κοκαΐνη για διεξοδική ανάλυση). Εκτός από τη χρήση εμπορευματοκιβωτίων, χρησιμοποιείται πλέον μια σειρά από άλλες μεθόδους, συχνά συνδυαστικά, για να αποφευχθεί ο εντοπισμός της ουσίας (βλ. Γράφημα 3.2).

Δεδομένου ότι τα μέτρα απαγόρευσης έχουν κλιμακωθεί σε σημαντικά γνωστά σημεία εισόδου για την εν λόγω ουσία, φαίνεται ότι και οι διακινητές κοκαΐνης στοχεύουν όλο και περισσότερο μικρότερους λιμένες σε άλλες χώρες της ΕΕ και σε χώρες που συνορεύουν με την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι οποίες ενδέχεται να είναι πιο ευάλωτες σε δραστηριότητες διακίνησης ναρκωτικών. Ορισμένες χώρες της βόρειας Ευρώπης, μεταξύ των οποίων η Σουηδία και η Νορβηγία, ανέφεραν ρεκόρ κατασχέσεων κοκαΐνης σε θαλάσσιους λιμένες το 2023. Όλα αυτά μπορεί να εξηγούν το γεγονός ότι, παρά τις μεγάλες κατασχέσεις, η αναφερόμενη καθαρότητα της κοκαΐνης σε επίπεδο λιανικής πώλησης παραμένει υψηλή με βάση τα ιστορικά πρότυπα και η τιμή της είναι σταθερή. Κατά γενική παραδοχή η παράνομη επεξεργασία προϊόντων κοκαΐνης λαμβάνει χώρα σε διάφορα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς το 2022 εξαρθρώθηκαν 39 εργαστήρια κοκαΐνης. Η επεξεργασία κοκαΐνης στην Ευρώπη περιλαμβάνει συνήθως τη δευτερογενή εκχύλιση κοκαΐνης που έχει ενσωματωθεί σε άλλα υλικά (π.χ. χημικά συγκαλυμμένη σε πλαστικά), δημιουργώντας δυσκολίες για την ανίχνευσή της σε εμπορικά φορτία. Πρόσφατα εντοπίστηκαν ορισμένες σχετικά μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις. Για παράδειγμα, ένα εργαστήριο επεξεργασίας κοκαΐνης που εξαρθρώθηκε στην Ισπανία το 2023 αναφέρθηκε ότι διαθέτει ημερήσια παραγωγική δυναμικότητα 200 κιλών της ουσίας (βλ. Εικόνα 3.3).

Ευχαριστίες: Policía Nacional.

Όλο και πιο ορατός ο αντίκτυπος της διαθεσιμότητας κοκαΐνης στη δημόσια υγεία

Για διάφορους πρακτικούς και μεθοδολογικούς λόγους, η παρακολούθηση των προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με την κοκαΐνη μπορεί να είναι δύσκολη, αλλά υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι η υψηλή διαθεσιμότητα της εν λόγω ουσίας έχει ολοένα και μεγαλύτερο αρνητικό αντίκτυπο στη δημόσια υγεία στην Ευρώπη. Η κοκαΐνη είναι η δεύτερη πιο συχνά αναφερόμενη παράνομη ουσία τόσο από όσους ξεκίνησαν για πρώτη φορά θεραπεία όσο και από τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τα επείγοντα περιστατικά που διακομίστηκαν στα παρατηρητήρια νοσηρότητας. Οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες ελέγχου ναρκωτικών, αν και δεν είναι αντιπροσωπευτικές σε εθνικό επίπεδο, ανέφεραν ότι η κοκαΐνη ήταν η πιο κοινή ουσία που ανέλυσαν το 2022. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι η ουσία ευθύνεται για το ένα πέμπτο περίπου των θανάτων από υπερβολική δόση ναρκωτικών το 2022. Δεδομένου ότι η χρήση κοκαΐνης μπορεί να επιδεινώσει τα υποκείμενα καρδιαγγειακά προβλήματα, είναι πιθανό να μην αναγνωρίζεται επαρκώς η συνολική συμβολή της στη θνησιμότητα στην Ευρώπη που σχετίζεται με τα ναρκωτικά.

Τα κατάλοιπα κοκαΐνης στα αστικά λύματα αυξήθηκαν επίσης στα δύο τρίτα των πόλεων που διαθέτουν στοιχεία για το 2023 και το 2022. Αυτό, σε συνδυασμό με άλλες πληροφορίες, υποδηλώνει ότι, καθώς η κοκαΐνη είναι ολοένα και περισσότερο διαθέσιμη στην Ευρώπη, το ίδιο ισχύει και για τη γεωγραφική και κοινωνική κατανομή της. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι η χρήση κοκαΐνης φαίνεται να γίνεται συχνότερη σε πιο περιθωριοποιημένες ομάδες σε ορισμένες χώρες. Τόσο το κάπνισμα όσο και η ενέσιμη χρήση κοκαΐνης συνδέονται με σοβαρότερα προβλήματα υγείας και, ως εκ τούτου, είναι ανησυχητικό το γεγονός υπάρχουν αναφορές από αυξανόμενο αριθμό χωρών τόσο για την ενέσιμη χρήση κοκαΐνης όσο και για τη χρήση κοκαΐνης σε μορφή κρακ. Τα διεγερτικά όπως η κοκαΐνη συνδέονται με μεγαλύτερη συχνότητα ενέσιμης χρήσης και έχουν συσχετιστεί με τοπικές επιδημικές εξάρσεις του ιού HIV στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών σε 7 ευρωπαϊκές πόλεις την τελευταία δεκαετία (βλ. Ενέσιμη χρήση ναρκωτικών – η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη).

Η θεραπεία ατόμων με προβλήματα που συνδέονται με τη χρήση κοκαΐνης αποτελεί πρόκληση, είτε πρόκειται για χρήστες που είναι καλύτερα ενταγμένοι κοινωνικά και κάνουν περιστασιακή χρήση κοκαΐνης σε σκόνη είτε για πιο περιθωριοποιημένες ομάδες που κάνουν ενέσιμη χρήση του ναρκωτικού ή το καπνίζουν (κρακ). Οι περισσότερες από τις χρόνιες βλάβες που συνδέονται με τη χρήση διεγερτικών, όπως η κοκαΐνη, συνδέονται με εντατική, υψηλής δόσης ή μακροχρόνια χρήση. Τα οξέα προβλήματα μπορούν επίσης να επηρεάσουν άτομα που κάνουν πειραματική χρήση διεγερτικών, αλλά είναι πιθανό να είναι λιγότερο συχνά όταν η χρήση διεγερτικών είναι σπάνια και σε χαμηλή δόση. Αν και οι γνώσεις μας για το τι συνιστά αποτελεσματική θεραπεία των προβλημάτων που προκαλούνται από διεγερτικές ουσίες αυξάνεται, παραμένουν σχετικά περιορισμένες. Τα τρέχοντα διαθέσιμα στοιχεία είναι ενδεικτικά της χρήσης ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων, συμπεριλαμβανομένης της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας και της συντελεστικής ενίσχυσης. Επί του παρόντος, δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να στηρίζουν σθεναρά οποιαδήποτε φαρμακολογική θεραπεία, παρότι ορισμένες δυνητικά χρήσιμες νέες φαρμακοθεραπείες βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων κοκαΐνης σε πιο περιθωριοποιημένες ομάδες μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς οι χρήστες μπορεί να αντιμετωπίζουν προβλήματα και με διάφορες άλλες ουσίες, συμπεριλαμβανομένων των οπιοειδών ή του αλκοόλ. Όσον αφορά την ενέσιμη χρήση κοκαΐνης και το κάπνισμα κρακ, τα υφιστάμενα μέτρα για τη μείωση της βλάβης, σε μεγάλο βαθμό εκείνα που αναπτύχθηκαν αρχικά για προβλήματα με οπιοειδή, ενδέχεται να είναι κατάλληλα για τη μείωση των βλαβών που σχετίζονται με την οδό χορήγησης. Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω ενέργειες για την ανάπτυξη πιο ολοκληρωμένων παρεμβάσεων και περισσότερες επενδύσεις προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι υπηρεσίες ανταποκρίνονται στις αυξανόμενες ανάγκες που παρατηρούνται στον εν λόγω τομέα σε ορισμένες χώρες.

Βασικά στοιχεία και τάσεις

• Από την ανάλυση 1 849 χρησιμοποιημένων συρίγγων που διενήργησε το δίκτυο ESCAPE 12 πόλεων σε 11 κράτη μέλη της ΕΕ μεταξύ 2021 και 2022 διαπιστώθηκε ότι, συνολικά, το ένα τρίτο των συρίγγων περιείχε κατάλοιπα δύο ή περισσοτέρων κατηγοριών ναρκωτικών, γεγονός που υποδεικνύει συχνή χρήση πολλαπλών ουσιών ή επαναχρησιμοποίηση ενέσιμων συνέργων. Ο συχνότερος συνδυασμός ήταν διεγερτικό με οπιοειδές. Κοκαΐνη ανιχνεύθηκε σε ποσοστό άνω του 50 % των συρίγγων που αναλύθηκαν στην Αθήνα, την Κολωνία, το Δουβλίνο και τη Θεσσαλονίκη, ενώ ο πιο συχνός συνδυασμός που βρέθηκε ήταν μείγμα κοκαΐνης και ηρωίνης.

Βλάβες που σχετίζονται με τη χρήση κοκαΐνης

• Η κοκαΐνη ήταν η δεύτερη πιο διαδεδομένη ουσία που αναφέρθηκε από τα νοσοκομεία του δικτύου Euro-DEN Plus το 2022, καθώς ανιχνεύθηκε σε ποσοστό 28 % (1 739) των περιστατικών οξείας τοξικότητας συνδεόμενης με χρήση ναρκωτικών. Όπου καταγράφηκαν, τα περισσότερα περιστατικά συνδέονταν με ταυτόχρονη πρόσληψη αλκοολούχου ποτού.
• Από τις 19 ευρωπαϊκές χώρες που παρείχαν στοιχεία και για τα δύο έτη, η κοκαΐνη, κυρίως σε συνδυασμό με την παρουσία οπιοειδών στον οργανισμό, ενοχοποιείται για 996 (23 %) θανάτους οφειλόμενους στα ναρκωτικά το 2022 (807 ή 20 % το 2021).
• Στην Ισπανία, η κοκαΐνη ενοχοποιείται για πάνω από το ήμισυ (52 %) των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά και που αναφέρθηκαν το 2021. Στη Γαλλία, το εγκληματολογικό δίκτυο ανέφερε ότι ο αριθμός των θανάτων που οφείλονται σε ναρκωτικά και σχετίζονται με κοκαΐνη διπλασιάστηκε από 130 περιστατικά (22 % του συνόλου των θανάτων που οφείλονται σε ναρκωτικά) το 2020 σε 259 περιστατικά (39 %) το 2021.

Κρακ

• Έξι χώρες της ΕΕ αντιπροσώπευαν το 90 % των εκτιμώμενων 8 100 χρηστών που ξεκίνησαν θεραπεία ουσιοεξάρτησης σχετιζόμενης με το κρακ το 2022 (7 500 το 2021), εκ των οποίων οι 3 000 ξεκίνησαν θεραπεία για πρώτη φορά. Επισημαίνεται ότι ο όρος «κρακ» μπορεί να μην χρησιμοποιείται με συνέπεια από όλες τις χώρες.
• Ο αριθμός των ατόμων που ξεκίνησαν για πρώτη φορά θεραπεία και δήλωσαν το κρακ ως κύρια ουσία χρήσης αυξήθηκε κατά περίπου 42 %, από 1 900 χρήστες το 2017 σε 2 750 χρήστες το 2022.
• Τα στοιχεία από χώρους επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών το 2022 στη Λισαβόνα και στο Πόρτο (Πορτογαλία) καθώς και στο Παρίσι (Γαλλία) δείχνουν ότι η κοκαΐνη σε μορφή κρακ, είτε μόνη της είτε σε συνδυασμό με ηρωίνη, αντιπροσώπευε σημαντικό ποσοστό των επεισοδίων χρήσης ναρκωτικών. Σε αμφότερες τις χώρες, οι μισές χρήσεις κοκαΐνης σε μορφή κρακ ήταν μέσω καπνίσματος και οι άλλες μισές σε ενέσιμη μορφή, μόνο της ή σε συνδυασμό με ηρωίνη. Δεν αναφέρθηκε χρήση κοκαΐνης σε μορφή κρακ από τα κέντρα επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών στη Βαρκελώνη, την Αθήνα ή το Μπέργκεν το 2022.
• Το 2021 μια ανάλυση αστικών λυμάτων σε 13 ευρωπαϊκές πόλεις, στο πλαίσιο του χρηματοδοτούμενου από την ΕΕ προγράμματος EUSEME, εντόπισε κατάλοιπα κρακ σε όλες τις πόλεις και όλες τις ημέρες δειγματοληψίας, με τα υψηλότερα φορτία να αναφέρονται στο Άμστερνταμ και την Αμβέρσα.

Στοιχεία για την αγορά κοκαΐνης

Πρωτογενή δεδομένα

Εμφάνιση πινάκων πρωτογενών δεδομένων