Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά – η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη (Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2024)

Η επαναφορά των κοινοποιήσεων HIV στα προ της πανδημίας επίπεδα αναδεικνύει την ανάγκη για ανάπτυξη των υπηρεσιών

Οι χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών κινδυνεύουν να προσβληθούν από λοιμώξεις όπως η ιογενής ηπατίτιδα Β και C (HVB και HCV αντίστοιχα) και ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV), εξαιτίας της κοινής χρήσης ενέσιμων συνέργων. Οι εν λόγω λοιμώξεις μπορούν να προκαλέσουν χρόνιες παθήσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρές βλάβες στην υγεία, ακόμη και τον θάνατο. Ενώ η μακροπρόθεσμη τάση σε ό,τι αφορά τις νέες λοιμώξεις από τον ιό HIV που σχετίζονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών ακολουθεί πτωτική πορεία στην Ευρώπη, σε περισσότερες από τις μισές χώρες που υποβάλλουν αναφορές παρατηρήθηκε αύξηση των νέων κοινοποιήσεων κρουσμάτων HIV το 2022 σε σύγκριση με το 2021 (Γράφημα 10.1). Η αύξηση που παρατηρήθηκε το 2022 ενδέχεται, εν μέρει τουλάχιστον, να αντικατοπτρίζει τα αυξημένα ποσοστά διαγνωστικών εξετάσεων για τον ιό HIV μετά την άρση των περιορισμών στις μετακινήσεις που σχετίζονται με τη νόσο COVID-19 και την επιστροφή των υπηρεσιών υγείας στα επίπεδα λειτουργίας πριν από την πανδημία (συμπεριλαμβανομένης της διενέργειας διαγνωστικών εξετάσεων για τον ιό HIV). Ένας άλλος πιθανός παράγοντας που συνέβαλε σε αυτό είναι η αυξημένη μετακίνηση ατόμων που έχουν διαγνωσθεί με HIV στις ευρωπαϊκές χώρες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Συνεπώς, τα δεδομένα αυτά πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή, καθώς δεν είναι απαραιτήτως ενδεικτικά της αύξησης των ποσοστών νέων λοιμώξεων, ούτε θέτουν απαραιτήτως υπό αμφισβήτηση τη μακροπρόθεσμη μείωση των κοινοποιήσεων κρουσμάτων HIV. Ωστόσο, η μείωση κατά 38 % που σημειώθηκε από το 2010 υπολείπεται του στόχου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για μείωση κατά 75 %, γεγονός που υποδηλώνει ότι εξακολουθούν να απαιτούνται αυξημένες προσπάθειες στον τομέα αυτό.

 

Πηγή: ECDC.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ο ρόλος που φαίνεται να διαδραματίζουν πλέον οι διεγερτικές ουσίες στις λοιμώξεις από τον ιό HIV που σχετίζονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών. Η ενέσιμη χρήση διεγερτικών ουσιών, είτε μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό με οπιοειδή, έχει συσχετιστεί με τις περισσότερες επιδημικές εξάρσεις του HIV που καταγράφηκαν στην Ευρώπη την τελευταία δεκαετία, ενώ εξακολουθούν να αναφέρονται τοπικές επιδημικές εξάρσεις του HIV που συνδέονται με ενέσιμη χρήση διεγερτικών ουσιών, όπως π.χ. μια συνεχιζόμενη επιδημική έξαρση που εξακολουθούσε να είναι ενεργή το 2022, στη Μόντσα της Ιταλίας (Γράφημα 10.2). Η αυξημένη διαθεσιμότητα κοκαΐνης στην ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών και η ενέσιμη χρήση της προκαλούν ανησυχία, καθώς ενδέχεται να οδηγήσουν σε περισσότερες επιδημικές εξάρσεις του ιού HIV.

 

 

Πρόσθετη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι το 2022 πάνω από το 40 % των νεοδιαγνωσθέντων κρουσμάτων HIV που συνδέονται με ενέσιμη χρήση ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαγνώστηκαν με καθυστέρηση. Οι ασθενείς με καθυστερημένη διάγνωση του HIV διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο νοσηρότητας και θνησιμότητας σχετιζόμενης με τον HIV και μπορεί να ανταποκρίνονται λιγότερο ικανοποιητικά στην αντιρετροϊκή θεραπεία. Ο έλεγχος για λοιμώδη νοσήματα σε εθελοντική και εμπιστευτική βάση στα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ουσιών αποτελεί προϋπόθεση για τη διασύνδεση με την παροχή περίθαλψης και θεραπείας.

Μέχρι το 2022, καμία από τις χώρες που υποβάλλουν στοιχεία στο EMCDDA δεν είχε ακόμη επιτύχει όλους τους στόχους 95-95-95 του ΠΟΥ περί συνεχούς υγειονομικής περίθαλψης μεταξύ των ΧΕΝ που ζούνε με HIV. Σύμφωνα με τους εν λόγω στόχους μέχρι το 2030 το 95% των ατόμων που ζουν με HIV θα πρέπει να το γνωρίζουν αυτό, το 95% αυτών των ατόμων θα πρέπει να λαμβάνουν αντιρετροϊκή αγωγή και το 95% των ατόμων που βρίσκονται σε αγωγή πρέπει να έχουν επιτυχημένη καταστολή του ιικού φορτίου. Συνολικά, μεταξύ των ατόμων που ζουν με HIV, όσοι κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών έχουν λιγότερες πιθανότητες να έχουν διαγνωσθεί, να λαμβάνουν αγωγή και να επιτύχουν καταστολή του ιικού φορτίου. Αυτό συνεπάγεται μεγαλύτερο κίνδυνο νοσηρότητας και θνησιμότητας που σχετίζονται με τον ιό HIV, καθώς και τη δυνατότητα περαιτέρω μετάδοσης του ιού. Οι πρόσφατες οδηγίες του EMCDDA και του ECDC σχετικά με την πρόληψη και τον έλεγχο των λοιμωδών νοσημάτων μεταξύ των ατόμων που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών υποστηρίζουν την εφαρμογή εξατομικευμένων υπηρεσιών διενέργειας διαγνωστικών εξετάσεων σε επίπεδο κοινότητας. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι διαγνωστικές εξετάσεις εκτός των επίσημων χώρων υγειονομικής περίθαλψης, για παράδειγμα σε υπηρεσίες εκτός δομών, και τονίζεται το πώς η πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση των διαγνωστικών εξετάσεων και η διασύνδεση με τη φροντίδα είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη μείωση αυτών των επίμονων ανισοτήτων στον τομέα της υγείας. Οι προσεγγίσεις μείωσης της βλάβης θεωρούνται πλέον θεμελιώδεις για τη μείωση της μετάδοσης του HIV στα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών, ιδίως η παροχή αποστειρωμένου εξοπλισμού για ενέσιμη χρήση, μεταξύ άλλων στις φυλακές και μέσω φαρμακείων. Ωστόσο, η κάλυψη και η πρόσβαση στη δωρεάν παροχή βελονών και συρίγγων παραμένουν ανεπαρκείς σε πολλές χώρες, καθώς μόνο 5 από τις 17 χώρες με διαθέσιμα στοιχεία επιτυγχάνουν τους στόχους του ΠΟΥ για την παροχή υπηρεσιών το 2022 (Γράφημα 10.3). Σε ορισμένες χώρες μπορεί να είναι δύσκολη η επίτευξη ασφαλούς χρηματοδότησης για υπηρεσίες μείωσης των επιβλαβών συνεπειών που απευθύνονται σε άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών. Για παράδειγμα, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία αντιμετώπισαν δυσκολίες ως προς τη χρηματοδότηση και τη σύναψη συμβάσεων τα τελευταία χρόνια, γεγονός που οδήγησε σε μείωση της παροχής. Στη Σόφια, κατά την περίοδο της μειωμένης παροχής συρίγγων, τα ποσοστά επιπολασμού του HIV από τακτικούς διαγνωστικούς ελέγχους που διενεργούνται στα κέντρα θεραπείας ουσιοεξάρτησης αυξήθηκαν, φθάνοντας το 15 % το 2022, γεγονός που αντανακλά τον κίνδυνο αυξημένων λοιμώξεων όταν τα επίπεδα υπηρεσιών είναι ανεπαρκή.

 

Η Νορβηγία βρίσκεται σε καλό δρόμο για την εξάλειψη του ιού HCV ως απειλής για τη δημόσια υγεία μεταξύ των ΧΕΝ

Στην Ευρώπη, τα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών έχουν επίσης μεγάλη επιβάρυνση λόγω χρόνιας ιογενούς ηπατίτιδας και η ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών παραμένει ο πιο κοινός παράγοντας κινδύνου για τις νέες διαγνώσεις HCV. Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι τουλάχιστον το 36 % του συνολικού επιπολασμού της χρόνιας ηπατίτιδας C (HCV) στα κράτη μέλη της ΕΕ, τη Νορβηγία και την Ισλανδία συνδέεται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οι υπηρεσίες μείωσης των βλαβών, όπως τα προγράμματα χορήγησης βελονών και συρίγγων, καθώς και η παροχή θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών, μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού HCV. Όπως προαναφέρθηκε, η κάλυψη και η πρόσβαση σε αυτές τις παρεμβάσεις διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών (Γράφημα 10.4). Για την αντιμετώπιση των βλαβών που συνδέονται με τη λοίμωξη HCV, είναι σημαντικός ο εντοπισμός των ατόμων που παραμένουν χρονίως προσβληθέντες από τον ιό, καθώς διατρέχουν κίνδυνο κίρρωσης και καρκίνου και μπορούν να μεταδώσουν τον ιό σε άλλους όταν ανταλλάσσουν σύνεργα ενέσιμης χρήσης που έρχονται σε επαφή με το αίμα τους. Ωστόσο, σε πολλές χώρες υφίστανται φραγμοί όσον αφορά τη διενέργεια διαγνωστικών εξετάσεων και θεραπείας του HCV, με αποτέλεσμα πολλές λοιμώξεις από τον ιό HCV να μην διαγιγνώσκονται και να μην αντιμετωπίζονται.

Τα δεδομένα αφορούν τα επίπεδα NUTS 2 ή 3. Για πληροφορίες σχετικά με την ονοματολογία των εδαφικών στατιστικών μονάδων (NUTS ) επισκεφθείτε τον δικτυακό τόπο της Eurostat . Η έλλειψη δεδομένων για τα επίπεδα NUTS 2 ή 3 δεν σημαίνει ότι η παρέμβαση δεν είναι διαθέσιμη εντός μιας χώρας.

Οι διαχρονικές τάσεις στον επιπολασμό της ενεργού λοίμωξης HCV στα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών (ΧΕΝ) είναι χρήσιμες για την παρακολούθηση του αντίκτυπου της πρόληψης και της θεραπείας. Το EMCDDA παρακολουθεί την εθνική πρόοδο μέσω του βαρόμετρου εξάλειψης. Μεταξύ των χωρών που υποβάλλουν αναφορές στον EMCDDA, μόνο η Νορβηγία διαθέτει στοιχεία ότι έχει επιτύχει μείωση κατά 80 % του επιπολασμού του ιού HCV στα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών μεταξύ 2015 και 2021, η οποία είναι απαραίτητη για την επίτευξη του στόχου βιώσιμης ανάπτυξης 3.3 σχετικά με την εξάλειψη του HCV έως το 2030. Ο επιπολασμός της ενεργού λοίμωξης από HCV, όπως μετράται με τον HCV-RNA σε μια μεγάλη μελέτη οροεπιπολασμού μεταξύ των ατόμων που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών και χρησιμοποιούν υπηρεσίες μείωσης των βλαβών στο Όσλο, μειώθηκε κατά περισσότερο από 80 % μεταξύ 2015 (46 %) και 2022 (8,9 %). Παρόμοια τάση στον επιπολασμό των ενεργών λοιμώξεων παρατηρήθηκε στο Μπέργκεν και στο Σταβάνγκερ, ενώ οι εργασίες μοντελοποίησης δείχνουν ότι η επίπτωση στα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ουσιών μειώθηκε κατά 79 % σε εθνικό επίπεδο κατά την ίδια περίοδο.

Η αντιμετώπιση της αλληλεπίδρασης μεταξύ της χρήσης ουσιών υψηλού κινδύνου και της σεξουαλικής συμπεριφοράς απαιτεί διυπηρεσιακές συνεργασίες

Η χρήση παράνομων διεγερτικών και άλλων ουσιών για τη διευκόλυνση των ομαδικών σεξουαλικών συνευρέσεων, ενίοτε παρατεταμένης διάρκειας, μεταξύ ομοφυλόφιλων ανδρών είναι γνωστή ως «σεξ με χρήση ουσιών» (chemsex). Οι ουσίες που συνδέονται με την εν λόγω πρακτική περιλαμβάνουν συνθετικά διεγερτικά, κατασταλτικά και διασχιστικά, ενώ τόσο η λήψη ουσιών υψηλού κινδύνου όσο και οι σεξουαλικές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου ενδέχεται να λαμβάνουν χώρα σε ορισμένα περιβάλλοντα, τα οποία είναι σημαντικό να αποτελέσουν αντικείμενο δράσεων προσέγγισης και μείωσης της βλάβης. Η υψηλού κινδύνου χρήση ορισμένων από τις εν λόγω ουσίες, συμπεριλαμβανομένης της ενέσιμης χρήσης, θέτει τους χρήστες σε κίνδυνο λοιμωδών νοσημάτων, οξείας τοξικότητας συνδεόμενης με χρήση ναρκωτικών και άλλων προβλημάτων υγείας. Τα άτομα που κάνουν χρήση ναρκωτικών με αυτόν τον τρόπο συχνά δεν προσέρχονται σε κλινικές θεραπείας ουσιοεξάρτησης, αλλά μπορεί να έρχονται σε επαφή με άλλες υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών σεξουαλικής υγείας. Η παροχή αποτελεσματικών μέτρων μείωσης των βλαβών για τα άτομα που επιδεικνύουν αυτές τις επικίνδυνες συμπεριφορές εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση και απαιτείται η ανάπτυξη εξατομικευμένων παρεμβάσεων. Στην Ευρώπη, οι θεραπευτικές υπηρεσίες για προβλήματα ουσιοεξάρτησης και σεξουαλικής υγείας συνήθως χρηματοδοτούνται ξεχωριστά, έχουν διαφορετικά κριτήρια επιλεξιμότητας και σπάνια συστεγάζονται. Αυτό δυσχεραίνει την παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας σε άτομα που εκτίθενται στους διττούς κινδύνους της μη χρήσης προφυλακτικού και της χρήσης ναρκωτικών υψηλού κινδύνου στο πλαίσιο της χρήσης ναρκωτικών ουσιών για σεξουαλικούς σκοπούς.

Απαιτούνται ακόμη μεγαλύτερες επενδύσεις για την επίτευξη των παγκόσμιων στόχων

Οι φορείς χάραξης πολιτικής της ΕΕ έχουν δεσμευτεί σύμφωνα με τις παγκόσμιες στρατηγικές του ΠΟΥ στον τομέα της υγείας για την εξάλειψη του AIDS και των επιδημιών της ιογενούς ηπατίτιδας και των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων έως το 2030. Ωστόσο, για την επίτευξη αυτών των στόχων εξακολουθεί να απαιτείται αύξηση των επενδύσεων στις υπηρεσίες μείωσης των επιβλαβών συνεπειών, τη διενέργεια διαγνωστικών εξετάσεων και τη σύνδεση με τη θεραπεία, καθώς οι παρεχόμενες υπηρεσίες σε πολλές χώρες παραμένουν ανεπαρκείς. Επομένως, απαιτούνται μεγαλύτερες προσπάθειες για την πρόληψη μελλοντικών επιδημικών εξάρσεων και τη μείωση της μετάδοσης, μειώνοντας έτσι τη νοσοεπιβάρυνση που σχετίζεται με τον HIV, τον HCV, τον HBV και άλλες λοιμώξεις στα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών.

Βασικά στοιχεία και τάσεις

HIV/AIDS

• Το 2022, ο αριθμός των νέων κοινοποιήσεων κρουσμάτων HIV που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκε σε 968, σε σύγκριση με 662 το προηγούμενο έτος (Γράφημα 10.5).
• Το ποσοστό των νέων κρουσμάτων HIV που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών επίσης αυξήθηκε μεταξύ του 2021 και του 2022: τα νέα κρούσματα με γνωστή οδό μετάδοσης αυξήθηκαν από 4,8 % σε 5,9 %. Το 2022, το ποσοστό των νέων κρουσμάτων HIV που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών ήταν μεγαλύτερο από 10 % στη Λετονία (25 %), τη Φινλανδία (21 %), το Λουξεμβούργο (19 %), την Ελλάδα (15 %), τη Λιθουανία (14 %), τη Γερμανία (11 %) και τη Νορβηγία (11 %).
• Το 2022, στην Ευρωπαϊκή Ένωση κοινοποιήθηκαν 165 νέα κρούσματα AIDS που σχετίζονταν με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών.
• Η καθυστερημένη διάγνωση και έναρξη θεραπείας των περιθωριοποιημένων πληθυσμών ήταν ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της τελευταίας συρροής κρουσμάτων HIV που εντοπίστηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εντοπίστηκε στην περιφέρεια της Λομβαρδίας, στην Ιταλία, και αφορούσε 20 αναλυτικά συνδεδεμένες λοιμώξεις που μεταδόθηκαν κατά την περίοδο 2006-2022, και οι οποίες ιχνηλατούνται στο ίδιο στέλεχος HIV το οποίο παρουσίαζε μεταλλάξεις που σχετίζονται με την ανθεκτικότητα.

 

HCV και HBV

• Πέντε ευρωπαϊκές χώρες έχουν πρόσφατες εκτιμήσεις για τον επιπολασμό της ενεργού λοίμωξης HCV στα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών και έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες για χρήστες ουσιών. Ο επιπολασμός της ενεργού λοίμωξης HCV που προέρχεται από μελέτες οροεπιπολασμού κυμαινόταν από λίγο λιγότερο από 9 % (Όσλο, 2022) έως 27 % (Βαυαρία, 2022), ενώ τα αποτελέσματα από τις συνήθεις διαγνωστικές εξετάσεις για τον HCV κυμαίνονταν από 15 % (Βέλγιο, 2019) έως 59 % (Αυστρία, 2020) και 62 % (Σουηδία, 2014) (Γράφημα 10.6).
• Η απεικόνιση των διαγνώσεων και των θεραπειών HCV σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες βοηθά να κατανοήσουμε τη διασύνδεση με την παροχή περίθαλψης. Το 2022, στοιχεία από θεραπευτικά προγράμματα στην Ελλάδα έδειξαν ότι από το 26 % των ατόμων που έκαναν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών και τα οποία βρέθηκαν θετικά με βάση δοκιμές HCV-RNA, το 85 % ανέφεραν ότι τους χορηγήθηκε θεραπεία και το 54 % όσων διαγνώστηκαν με HCV ολοκλήρωσαν τη θεραπεία. Στη Νορβηγία, μια ετήσια μελέτη οροεπιπολασμού που πραγματοποιήθηκε μεταξύ των ατόμων που έκαναν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών και συμμετείχαν σε υπηρεσίες για χρήστες ουσιών στο Όσλο διαπίστωσε σημαντική μείωση του επιπολασμού με βάση δοκιμές HCV-RNA μεταξύ 2015 (46 %) και 2022 (8,9 %), αντικατοπτρίζοντας τον αντίκτυπο των μέτρων πρόληψης και θεραπείας.
• Το 2023 αναφέρθηκε ότι τα άτομα που έκαναν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών (ΧΕΝ) αντιμετώπιζαν κλινικούς ή οικονομικούς περιορισμούς όσον αφορά την πρόσβαση στην άμεσης δράσης αντιική θεραπεία για την ηπατίτιδα C σε 5 κράτη μέλη της ΕΕ.
• Οι εκτιμήσεις για τη λοίμωξη από HBV (όπως μετράται με βάση την παρουσία του επιφανειακού αντιγόνου της ηπατίτιδας Β), οι οποίες προέρχονται από τις τελευταίες μελέτες οροεπιπολασμού μεταξύ των ατόμων που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών, κυμαίνονται από 0,4 % (Τσεχία, 2022) έως 5,3 % (Ισπανία, 2021).
• Το 2023, 20 κράτη μέλη της ΕΕ είχαν θεσπίσει πολιτική για την ιογενή ηπατίτιδα η οποία περιλάμβανε τα άτομα που έκαναν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Η ένταξη των διαγνωστικών ελέγχων και των θεραπειών για τον HCV, τον HBV και τον HIV στις υπηρεσίες μείωσης της βλάβης, τις υπηρεσίες θεραπείας ουσιοεξάρτησης και τις υγειονομικές υπηρεσίες στις φυλακές έχει μεγάλη σημασία για την επίτευξη των στόχων περί συνεχούς υγειονομικής περίθαλψης των ΧΕΝ.

 

      Χαμηλά αποδεικτικά στοιχεία |       Μέτρια αποδεικτικά στοιχεία

Πρωτογενή δεδομένα

Εμφάνιση πινάκων πρωτογενών δεδομένων