Θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών – η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη (Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2024)
Οι χρήστες οπιοειδών αντιπροσωπεύουν την πολυπληθέστερη ομάδα χρηστών που υποβάλλεται σε εξειδικευμένη θεραπεία ουσιοεξάρτησης, κυρίως με τη μορφή θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών. Σε αυτή τη σελίδα, μπορείτε να βρείτε την πιο πρόσφατη ανάλυση σχετικά με την παροχή θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών στην Ευρώπη, καθώς και βασικά στοιχεία σχετικά με την κάλυψη, τον αριθμό των ατόμων που υποβάλλονται σε θεραπεία και τις οδούς παραπομπής σε θεραπεία.
Η σελίδα αυτή αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής έκθεσης για τα ναρκωτικά 2024, της ετήσιας επισκόπησης του EMCDDA σχετικά με την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη.
Τελευταία επικαιροποίηση: 11 Ιουνίου 2024
Η θεραπεία προβλημάτων που σχετίζονται με τα οπιοειδή εξακολουθεί να απορροφά το μεγαλύτερο μέρος των θεραπευτικών πόρων
Παρόλο που υπάρχει πλέον μεγαλύτερη ανομοιογένεια στα χαρακτηριστικά των ατόμων που αναζητούν βοήθεια για προβληματική χρήση ναρκωτικών ουσιών, λόγω του μακροχρόνιου χαρακτήρα της θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών, τα άτομα που τη λαμβάνουν εξακολουθούν πιθανώς να αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος των πόρων που επενδύονται στις υπηρεσίες θεραπείας ουσιοεξάρτησης στις περισσότερες χώρες. Εκτιμάται ότι 1,7 εκατομμύρια άτομα έλαβαν θεραπεία για προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση παράνομων ουσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2022 (2,0 εκατομμύρια, συμπεριλαμβανομένης της Νορβηγίας και της Τουρκίας). Η θεραπεία σε εξειδικευμένα θεραπευτικά κέντρα περιλαμβάνει ένα φάσμα ιατρικών (συμπεριλαμβανομένων των φαρμακολογικών), ψυχολογικών, κοινωνικών και συμπεριφορικών προσεγγίσεων για τη διακοπή ή τη μείωση της χρήσης ουσιών και της ενέσιμης χρήσης τους. Γενικά, η πλειοψηφία θα λάβει κάποια μορφή θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών, η οποία αποτελεί την κύρια φαρμακολογική θεραπευτική προσέγγιση και συνήθως συνδυάζεται με ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις. Τα διαθέσιμα στοιχεία συνηγορούν υπέρ αυτής της προσέγγισης, καθώς διαπιστώνεται θετική επίδραση όσον αφορά την παραμονή των ασθενών σε θεραπεία, τη μείωση της χρήσης παράνομων οπιοειδών, τη μείωση των επικίνδυνων συμπεριφορών, τη μείωση της βλάβης και της θνησιμότητας λόγω χρήσης ναρκωτικών. Οι πρόσφατες οδηγίες του EMCDDA και του ECDC σχετικά με την πρόληψη και τον έλεγχο των λοιμωδών νοσημάτων μεταξύ των ατόμων που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών συνιστούν την παροχή θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών τόσο στην κοινότητα όσο και στις φυλακές για την πρόληψη της μετάδοσης του HCV και του HIV καθώς και για τη μείωση της επικίνδυνης συμπεριφοράς και της συχνότητας ενέσιμης χρήσης. Οι οδηγίες συνιστούν επίσης την παροχή αποστειρωμένου εξοπλισμού ενέσιμης χρήσης παράλληλα με τη θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών για τη μεγιστοποίηση της κάλυψης και της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων μεταξύ των ατόμων που κάνουν ενέσιμη χρήση οπιοειδών.
Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών όσον αφορά τις συνθήκες και τη μορφή με την οποία παρέχεται η θεραπεία και τον βαθμό στον οποίο η διαθεσιμότητα της θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες όσων χρειάζονται αυτή τη μορφή περίθαλψης. Η παροχή θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών εξακολουθεί να είναι σαφώς ανεπαρκής σε ορισμένες χώρες (βλ. Βασικά δεδομένα και τάσεις, κατωτέρω). Η σχετική βαρύτητα των υπηρεσιών εξωτερικής παραμονής και εσωτερικής διαμονής στο πλαίσιο κάθε εθνικού θεραπευτικού συστήματος διαφέρει επίσης σημαντικά από χώρα σε χώρα. Σχεδόν το ένα πέμπτο της θεραπείας ουσιοεξάρτησης στην Ευρώπη παρέχεται σε πλαίσια εσωτερικής παραμονής, κυρίως κέντρα ενταγμένα σε νοσοκομεία (π.χ. ψυχιατρεία), αλλά μπορεί επίσης να περιλαμβάνονται θεραπευτικές κοινότητες και, σε ορισμένες χώρες, εξειδικευμένα κέντρα εσωτερικής παραμονής σε φυλακές. Συνολικά, ωστόσο, η θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών παρέχεται συχνότερα σε πλαίσια εξωτερικής παραμονής. Στην κατηγορία αυτή μπορεί να περιλαμβάνονται εξειδικευμένα κέντρα θεραπείας ουσιοεξάρτησης, υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης και κέντρα πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης, στα οποία μπορεί να περιλαμβάνονται και τα ιδιωτικά ιατρεία γενικών γιατρών.
Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η παροχή θεραπείας με αγωνιστή οπιοειδών δεν μειώθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, όταν ίσχυαν περιορισμοί στις μετακινήσεις για λόγους δημόσιας υγείας. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ενδέχεται να έχουν προσαρμοστεί τα μοντέλα παροχής υπηρεσιών. Τέτοια παραδείγματα περιλαμβάνουν την αυξημένη χρήση της τηλεϊατρικής και τις λιγότερο περιοριστικές προσεγγίσεις για τη διάθεση δόσεων για κατ’ οίκον χρήση. Σύμφωνα επίσης με ορισμένες πληροφορίες η πρόσβαση στην περίθαλψη για νέους χρήστες που ζητούν θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών ενδέχεται να έχει διαταραχθεί προσωρινά κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Κάλυψη των πιο πολύπλοκων αναγκών μιας γηράσκουσας κοόρτης χρηστών που λαμβάνουν θεραπεία με οπιοειδή
Ο μακροχρόνιος χαρακτήρας της προβληματικής χρήσης οπιοειδών υπογραμμίζεται από τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τα χαρακτηριστικά των ατόμων που λαμβάνουν θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών. Τα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι η ευρωπαϊκή κοόρτη των ατόμων που αντιμετώπισαν προβλήματα με την ηρωίνη γηράσκει. Αυτό καταδεικνύεται από το γεγονός ότι σχεδόν το 70 % των χρηστών σε θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών είναι σήμερα ηλικίας 40 ετών και άνω, ενώ λιγότερο από 10 % είναι κάτω των 30 ετών. Αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις στην παροχή υπηρεσιών, καθώς οι υπηρεσίες πρέπει να καλύπτουν ένα πιο πολύπλοκο σύνολο αναγκών υγειονομικής περίθαλψης ενός πληθυσμού που καθίσταται ολοένα και πιο ευάλωτος. Σημαντικό στοιχείο εδώ είναι η ανάγκη να διασφαλιστεί η ύπαρξη αποτελεσματικών τρόπων παραπομπής σε πιο γενικές υπηρεσίες που παρέχουν θεραπεία για άλλες παθήσεις που σχετίζονται με τη διαδικασία της γήρανσης. Αυτό καθίσταται ολοένα και πιο απαραίτητο για τη στήριξη των ηλικιωμένων χρηστών που ακολουθούν θεραπεία με οπιοειδή και χρειάζονται γηριατρική φροντίδα λόγω των μακροχρόνιων επιπτώσεων της χρήσης παράνομων ουσιών, αλλά και του καπνού και του αλκοόλ, στη σωματική τους υγεία. Η θεραπεία αυτής της συχνά ιδιαίτερα περιθωριοποιημένης ομάδας πρέπει επίσης να ανταποκρίνεται σε ένα σύνθετο και συχνά παγιωμένο σύνολο προβλημάτων που σχετίζονται με θέματα ψυχικής υγείας, κοινωνικής απομόνωσης, απασχόλησης και στέγασης. Η ανάπτυξη ολοκληρωμένων, διεπιστημονικών και εξειδικευμένων ανά ηλικία υπηρεσιών φροντίδας για τη συγκεκριμένη ομάδα θα εξακολουθήσει να αποτελεί σημαντικό μέλημα της πολιτικής και των παρεχόμενων υπηρεσιών, καθώς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά της χρήσης οπιοειδών στην Ευρώπη εξακολουθούν να αλλάζουν.
Η πολλαπλή χρήση ουσιών και η εμφάνιση εξαιρετικά δραστικών νέων συνθετικών οπιοειδών στις τοπικές αγορές ναρκωτικών ουσιών μπορεί να αυξήσει τους κινδύνους από τη χρήση οπιοειδών, ιδίως για τους ηλικιωμένους και τα άτομα με σύνθετες ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης. Καθώς τα οπιοειδή υψηλής δραστικότητας αποτελούν πάγιο χαρακτηριστικό των αγορών ναρκωτικών ουσιών, απαιτείται περισσότερη έρευνα για να προσδιοριστεί εάν απαιτούνται προσαρμογές προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι τρέχουσες προσεγγίσεις για την παροχή θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών παραμένουν οι βέλτιστες. Επιπλέον, όπως επισημαίνεται σε άλλο σημείο της παρούσας έκθεσης, εάν μειωθεί η διαθεσιμότητα της ηρωίνης στην ευρωπαϊκή αγορά, αυτό μπορεί να αυξήσει τη ζήτηση για περίθαλψη σε αυτόν τον τομέα.
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις υγειονομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της χρήσης οπιοειδών, και στους ηλικιωμένους, παρέχονται στην έκδοση του EMCDDAHealth and social responses to drug problems: A European guide [Yγειονομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των χρηστών: Ευρωπαϊκός οδηγός].
Βασικά στοιχεία και τάσεις
Αριθμός ατόμων σε θεραπεία
- Μια σύγκριση με τις τρέχουσες εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών οπιοειδών στην Ευρώπη υποδηλώνει ότι, συνολικά, θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών λάμβαναν περίπου οι μισοί από τους προβληματικούς χρήστες οπιοειδών στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2022, δηλαδή περίπου 513 000 (526 000 συμπεριλαμβανομένης της Νορβηγίας και της Τουρκίας) (Γράφημα 12.1). Ωστόσο, υπάρχουν διαφορές μεταξύ των χωρών. Στις χώρες που διαθέτουν συγκρίσιμα στοιχεία από το 2011 ή το 2012, καταγράφεται γενικά αύξηση της κάλυψης. Ωστόσο, τα επίπεδα της παρεχόμενης θεραπείας παραμένουν χαμηλά και ανεπαρκή σε ορισμένες χώρες που εκτιμάται ότι έχουν σημαντικό αριθμό προβληματικών χρηστών οπιοειδών, όπως η Λετονία, η Λιθουανία, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σλοβακία (Γράφημα 12.2).
Οι τάσεις όσον αφορά τον αριθμό των χρηστών αγωνιστών οπιοειδών βασίζονται σε 26 χώρες. Στο διάγραμμα των τάσεων περιλαμβάνονται μόνον οι χώρες που διαθέτουν στοιχεία για τουλάχιστον 7 από τα 10 έτη. Οι τιμές που λείπουν υπολογίζονται βάσει του προηγούμενου και του επόμενου έτους με τη μέθοδο της παρεμβολής. Τα στοιχεία για την ηλικιακή κατανομή βασίζονται σε 16 χώρες που αντιπροσωπεύουν το 28 % (141 164) όλων των εγγεγραμμένων χρηστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα στοιχεία για το φύλο βασίζονται σε 17 χώρες που αντιπροσωπεύουν το 18 % (93 612) του συνόλου των εγγεγραμμένων χρηστών. Τα δεδομένα για τη διάρκεια της θεραπείας βασίζονται σε 7 χώρες που αντιπροσωπεύουν το 7 % του συνόλου των εγγεγραμμένων χρηστών (34 300).
Κατανομή των χρηστών που ακολουθούν θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών ανά τύπο φαρμακευτικής αγωγής: Το SROM είναι η βραδείας αποδέσμευσης χορηγούμενη από του στόματος μορφίνη και το DHC είναι η διυδροκωδεΐνη.
Η κάλυψη ορίζεται ως το ποσοστό των προβληματικών χρηστών οπιοειδών που επωφελήθηκαν της παρέμβασης. Τα δεδομένα εμφανίζονται ως σημειακές εκτιμήσεις και διαστήματα αβεβαιότητας.
- Τα δεδομένα από τις χώρες που ανέφεραν αδιαλείπτως τους χρήστες που έλαβαν θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών μεταξύ 2010 και 2022 παρουσιάζουν μια συνολική σταθερή τάση στα επίπεδα θεραπείας κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, με μικρή διακύμανση στον αριθμό των χρηστών που έλαβαν αυτή τη θεραπεία. Οι λόγοι αυτής της σταθερότητας ποικίλλουν. Σε χώρες με υψηλά ποσοστά προγραμμάτων θεραπείας, μπορεί να αντικατοπτρίζει τη συχνά χρόνια, υποτροπιάζουσα φύση της εξάρτησης από οπιοειδή και την ανάγκη για θεραπεία για παρατεταμένο χρονικό διάστημα· σε άλλες χώρες (π.χ. Λετονία), μπορεί να αντικατοπτρίζει την περιορισμένη ικανότητα των συστημάτων θεραπείας.
- Κατά την έναρξη της πανδημίας COVID-19, τα κράτη μέλη της ΕΕ προσπάθησαν να διασφαλίσουν τη συνεχή πρόσβαση στη θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών για άτομα που κάνουν χρήση ουσιών υψηλού κινδύνου. Η σύγκριση των δεδομένων σχετικά με τη θεραπεία μεταξύ 2019 και 2022 δείχνει ότι ο αριθμός των χρηστών παρέμεινε σταθερός, ενώ μόνο η Κροατία και η Ουγγαρία ανέφεραν μείωση που αντιστοιχεί σε ποσοστό μεγαλύτερο του 10 % του πληθυσμού τους σε θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Οι μειώσεις αυτές μπορεί να οφείλονται εν μέρει στη μειωμένη πρόσβαση στη θεραπεία κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
- Σε ορισμένες χώρες, ο αριθμός των ατόμων που λάμβαναν θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών αυξήθηκε, αντικατοπτρίζοντας την αυξημένη παροχή θεραπείας, με 11 χώρες να αναφέρουν αύξηση μεταξύ 2016 και 2022, συμπεριλαμβανομένων της Δανίας (37 %), της Πολωνίας (54 %), της Ρουμανίας (17 %) και της Σουηδίας (21 %).
Διαδρομές των χρηστών σε θεραπεία
- Οι διαδρομές των χρηστών στη θεραπεία ουσιοεξάρτησης χαρακτηρίζονται συχνά από προσφυγή σε διάφορες υπηρεσίες, πολλαπλές εισαγωγές και διαφορετικές διάρκειες παραμονής. Η οικειοθελής παραπομπή παραμένει ο συνηθέστερος τρόπος έναρξης εξειδικευμένης θεραπείας ουσιοεξάρτησης για τους χρήστες οπιοειδών. Η συγκεκριμένη μορφή παραπομπής, η οποία περιλαμβάνει επίσης την παραπομπή από συγγενείς ή φίλους, αντιπροσώπευε περίπου τα δύο τρίτα (66 %) των ατόμων με προβλήματα λόγω κύριας χρήσης οπιοειδών που ξεκίνησαν εξειδικευμένη θεραπεία ουσιοεξάρτησης στην Ευρώπη το 2022. Περίπου το ένα πέμπτο (23%) των χρηστών παραπέμφθηκε από υγειονομικές, εκπαιδευτικές και κοινωνικές υπηρεσίες, μη εξαιρουμένων άλλων θεραπευτικών κέντρων, ενώ ποσοστό 7% παραπέμφθηκαν από το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης.
Φαρμακευτική αγωγή με αγωνιστές οπιοειδών
- Η παροχή περισσότερων της μίας θεραπευτικής αγωγής με αγωνιστές οπιοειδών το 2022 αναφέρεται από 26 χώρες. Η μεθαδόνη είναι η πιο συχνά συνταγογραφούμενη φαρμακευτική αγωγή, την οποία λαμβάνουν περισσότεροι από τους μισούς (56 %) χρήστες που ακολουθούν θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών σε όλη την Ευρώπη. Ένα άλλο 35 % ακολουθεί θεραπεία με φάρμακα που βασίζονται στη βουπρενορφίνη, η οποία είναι το κύριο φάρμακο που αναφέρεται ότι χρησιμοποιείται σε 8 χώρες. Άλλες ουσίες υποκατάστασης, όπως η μορφίνη βραδείας αποδέσμευσης ή η διακετυλμορφίνη (ηρωίνη), συνταγογραφούνται πιο σπάνια και λαμβάνονται από σχεδόν το 10 % των χρηστών που ακολουθούν θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών στην Ευρώπη, με 5 χώρες να αναφέρουν παροχή υποβοηθούμενης θεραπείας με ηρωίνη, εάν συμπεριληφθούν τα πιλοτικά προγράμματα (Γράφημα 12.3).
Περιλαμβάνεται η υλοποίηση σε οποιοδήποτε επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων των πιλοτικών σχεδίων.
Εναλλακτικές θεραπευτικές επιλογές
-
Οι χρήστες οπιοειδών σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες έχουν στη διάθεσή τους και άλλες θεραπευτικές επιλογές, αν και λιγότερο διαδεδομένες από τη θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών. Στις 11 χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, ποσοστό μεταξύ 5 % και 47 % του συνόλου των χρηστών οπιοειδών που ακολουθούν θεραπεία επωφελείται από παρεμβάσεις που δεν χαρακτηρίζονται ως θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών, όπως η ιατρικά υποβοηθούμενη αποτοξίνωση και οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν σε αποχή σε πλαίσια εξωτερικής παραμονής και εσωτερικής διαμονής.
Πρωτογενή δεδομένα
Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία των γραφημάτων και των διαγραμμάτων της παρούσας σελίδας είναι διαθέσιμα στη συνέχεια.
Εμφάνιση πινάκων πρωτογενών δεδομένων
Το πλήρες σύνολο των πρωτογενών δεδομένων για την Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2024, συμπεριλαμβανομένων των μεταδεδομένων και των μεθοδολογικών σημειώσεων, διατίθεται στον κατάλογο δεδομένων μας.
Ένα υποσύνολο αυτών των δεδομένων, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία γραφημάτων, διαγραμμάτων και παρόμοιων στοιχείων της παρούσας σελίδας, παρατίθεται στη συνέχεια.