Μείωση των επιβλαβών συνεπειών– η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη (Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2024)

Η μείωση της βλάβης περιλαμβάνει παρεμβάσεις, προγράμματα και πολιτικές που έχουν ως στόχο να μειώσουν τις υγειονομικές, κοινωνικές και οικονομικές βλάβες που προκαλεί η χρήση ουσιών στα άτομα, τις κοινότητες και τις κοινωνίες. Σε αυτή τη σελίδα μπορείτε να βρείτε την πιο πρόσφατη ανάλυση των παρεμβάσεων για τη μείωση των βλαβών στην Ευρώπη συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, βασικών δεδομένων σχετικά με τη θεραπεία αγωνιστών οπιοειδών, τα προγράμματα ναλοξόνης και τους χώρους επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών. 

Η σελίδα αυτή αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής έκθεσης για τα ναρκωτικά 2024, της ετήσιας επισκόπησης του EMCDDA σχετικά με την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Τελευταία επικαιροποίηση: 11 Ιουνίου 2024

Τα εξελισσόμενα προβλήματα ναρκωτικών θέτουν ένα ευρύτερο σύνολο προκλήσεων για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών

Η χρήση ναρκωτικών έχει αναγνωριστεί ότι συντελεί στην παγκόσμια νοσοεπιβάρυνση. Οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη μείωση αυτής της επιβάρυνσης περιλαμβάνουν δράσεις πρόληψης, με στόχο τη μείωση ή την επιβράδυνση του ρυθμού έναρξης της χρήσης ναρκωτικών, και την παροχή θεραπείας σε όσους αντιμετωπίζουν προβλήματα ναρκωτικών. Ένα σύνολο συμπληρωματικών προσεγγίσεων συμπεριλαμβάνεται στη γενικότερη κατηγορία της μείωσης των επιβλαβών συνεπειών. Εδώ δίνεται έμφαση στην εργασία, χωρίς διατύπωση υποκειμενικής κρίσης, με άτομα που κάνουν χρήση ναρκωτικών με σκοπό τη μείωση των κινδύνων που συνδέονται με συμπεριφορές οι οποίες σχετίζονται κυρίως με δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία, και γενικότερα την προώθηση της υγείας και της ευεξίας. Πιθανότατα η πιο γνωστή από αυτές τις προσεγγίσεις είναι η παροχή αποστειρωμένων συνέργων ενέσιμης χρήσης σε άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών, με στόχο τη μείωση του κινδύνου προσβολής από λοιμώδη νοσήματα. Με την πάροδο του χρόνου, οι προσεγγίσεις αυτές φαίνεται να έχουν συμβάλει στο σχετικά χαμηλό ποσοστό, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, νέων μολύνσεων από τον ιό HIV οι οποίες συνδέονται πλέον με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών στην Ευρώπη. Κατά την τελευταία δεκαετία, καθώς τα πρότυπα χρήσης ναρκωτικών έχουν αλλάξει και τα χαρακτηριστικά των ατόμων που κάνουν χρήση ναρκωτικών έχουν επίσης εξελιχθεί, σε κάποιο βαθμό, οι παρεμβάσεις μείωσης των επιβλαβών συνεπειών χρειάστηκε επίσης να προσαρμοστούν προκειμένου να αντιμετωπίσουν ένα ευρύτερο σύνολο επιπτώσεων για την υγεία και επικίνδυνων συμπεριφορών. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται η μείωση του κινδύνου υπερβολικής δόσης ναρκωτικών και η αντιμετώπιση των συχνά σημαντικών και σύνθετων υγειονομικών και κοινωνικών προβλημάτων με τα οποία βρίσκονται αντιμέτωπα τα άτομα που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών και ανήκουν σε πιο περιθωριοποιημένους και κοινωνικά αποκλεισμένους πληθυσμούς.

Απαιτείται μια σειρά τρόπων αντιμετώπισης για τη μείωση των μεταβαλλόμενων επιβλαβών συνεπειών των ναρκωτικών

Χρόνια και οξέα προβλήματα υγείας σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών και μπορούν να επιτείνονται από παράγοντες όπως οι ιδιότητες των ουσιών, η οδός χορήγησης, η ατομική ευαλωτότητα και το κοινωνικό πλαίσιο της χρήσης ουσιών. Στα χρόνια προβλήματα συγκαταλέγονται η εξάρτηση και οι λοιμώξεις που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών, ενώ υπάρχει και ευρύ φάσμα οξέων βλαβών, με την υπερβολική δόση να είναι η καλύτερα τεκμηριωμένη εξ αυτών. Παρότι σχετικά σπάνια σε επίπεδο πληθυσμού, η χρήση οπιοειδών εξακολουθεί να ευθύνεται για σημαντικό ποσοστό της νοσηρότητας και της θνησιμότητας που σχετίζεται με τη χρήση ναρκωτικών. Η ενέσιμη χρήση ναρκωτικών πολλαπλασιάζει επίσης τους κινδύνους. Ως εκ τούτου, η συνεργασία με τους χρήστες οπιοειδών και τους χρήστες ενέσιμων ουσιών αποτελούσε ανέκαθεν σημαντικό στόχο για τις παρεμβάσεις μείωσης των επιβλαβών συνεπειών, και αποτελεί επίσης τον τομέα στον οποίο τα πρότυπα παροχής υπηρεσιών είναι τα πλέον ανεπτυγμένα και αξιολογημένα.

Με βάση τα ανωτέρω, ορισμένες υπηρεσίες μείωσης των επιβλαβών συνεπειών ενσωματώνονται ολοένα και περισσότερο στη γενικότερη παροχή υγειονομικής περίθαλψης για τα άτομα που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών στην Ευρώπη κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Αρχικά, δόθηκε έμφαση στην επέκταση της πρόσβασης σε θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών και σε προγράμματα διανομής βελονών και συρίγγων στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της χρήσης ουσιών υψηλού κινδύνου, στοχεύοντας κυρίως την ενέσιμη χρήση ηρωίνης και την επιδημία του HIV/AIDS. Οι πρόσφατες κοινές οδηγίες του EMCDDA και του ECDC σχετικά με την πρόληψη και τον έλεγχο των λοιμωδών νοσημάτων στα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών συνιστούν την παροχή θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών για την πρόληψη της ηπατίτιδας C και του HIV, καθώς και για τη μείωση των επικίνδυνων συμπεριφορών ενέσιμης χρήσης και της συχνότητας ενέσιμης χρήσης, τόσο στο πλαίσιο της κοινότητας όσο και στις φυλακές. Οι κατευθυντήριες γραμμές συνιστούν επίσης την παροχή αποστειρωμένων συνέργων ενέσιμης χρήσης παράλληλα με τη θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών για τη μεγιστοποίηση της κάλυψης και της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων μεταξύ των ατόμων που κάνουν ενέσιμη χρήση οπιοειδών.

Κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών, οι προσεγγίσεις για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών έχουν διευρυνθεί σε ορισμένες χώρες της ΕΕ, προκειμένου να συμπεριλάβουν και άλλες παρεμβάσεις, όπως χώρους επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών και προγράμματα διάθεσης ναλοξόνης για κατ' οίκον χρήση, με στόχο τη μείωση των θανατηφόρων υπερβολικών δόσεων (Γράφημα 13.1). Στις παρεμβάσεις για τη μείωση των θανάτων που συνδέονται με τη χρήση οπιοειδών περιλαμβάνονται οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην πρόληψη των περιστατικών λήψης υπερβολικής δόσης, καθώς και οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην πρόληψη των θανάτων σε περίπτωση υπερβολικής δόσης (Γράφημα 13.2).

Σε ορισμένες χώρες, υπάρχουν εγκαταστάσεις ελέγχου ναρκωτικών, οι οποίες έχουν δημιουργηθεί προκειμένου να δώσουν στους πολίτες τη δυνατότητα να κατανοήσουν καλύτερα ποιες ουσίες περιέχουν τα παράνομα ναρκωτικά που έχουν αγοράσει. Τα δισκία, για παράδειγμα, που αγοράζονται ως MDMA, μπορεί επίσης να περιέχουν νοθευτικές ουσίες καθώς και άλλες ναρκωτικές ουσίες, όπως συνθετικές καθινόνες. Καθώς πολλές συνθετικές διεγερτικές ουσίες και νέες ψυχοδραστικές ουσίες διατίθενται πλέον στην παράνομη αγορά ως σκόνες ή χάπια με παρόμοια εμφάνιση, οι καταναλωτές κινδυνεύουν όλο και περισσότερο να μην γνωρίζουν ποια συγκεκριμένη διεγερτική ουσία ή μείγμα ουσιών καταναλώνουν.

Η αυξανόμενη ολοκλήρωση των αγορών νέων ψυχοδραστικών ουσιών και παράνομων ναρκωτικών ουσιών δημιουργεί νέες προκλήσεις για τη δημόσια υγεία, όπως είναι η φυτική κάνναβη που αναμειγνύεται με συνθετικά κανναβινοειδή, οι διεγερτικές ουσίες που αναμειγνύονται με καθινόνες και κεταμίνη ή τα νέα συνθετικά οπιοειδή που αναμειγνύονται με ηρωίνη ή πωλούνται καταχρηστικά ως ηρωίνη. Καθώς τα περιστατικά δηλητηρίασης μπορούν να εξελίσσονται γρήγορα, είναι ακόμη πιο σημαντικό να κατανοήσουμε τι συνιστά αποτελεσματική ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους. Αν και το φάσμα των παρεχόμενων υπηρεσιών μπορεί να διαφέρει, όλες οι υπηρεσίες ανάλυσης ναρκωτικών ουσιών αναλαμβάνουν κάποιον ρόλο ενημέρωσης σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία, συχνά μέσω της έκδοσης προειδοποιήσεων σχετικά με τα προϊόντα που έχουν αναλυθεί και της ανταλλαγής δεδομένων με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη. Στόχος είναι η πρόληψη ή η μείωση των επιβλαβών συνεπειών σε ατομικό επίπεδο (του προσώπου που υποβάλλει την ουσία για έλεγχο) και σε επίπεδο πληθυσμού (άλλων προσώπων που ενδέχεται να εκτεθούν στην ίδια ουσία). Τα μελλοντικά βήματα σε αυτόν τον τομέα μπορεί να περιλαμβάνουν μέτρα εναρμόνισης και επίτευξης συναίνεσης μεταξύ των ευρωπαϊκών υπηρεσιών ανάλυσης ναρκωτικών ουσιών σχετικά με τον καθορισμό των κριτηρίων και των ορίων για το πότε και με ποιον τρόπο πρέπει να εκδίδονται προειδοποιήσεις, καθώς και την υιοθέτηση τεκμηριωμένων τυποποιημένων επιχειρησιακών διαδικασιών για την ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία. Τα θέματα αυτά εξετάζονται σε ένα πρόσφατο εγχειρίδιο που αναπτύχθηκε από το EMCDDA και το διευρωπαϊκό δίκτυο πληροφόρησης για τα ναρκωτικά σχετικά με τις στρατηγικές ενημέρωσης σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία .

Ορισμένες από αυτές τις παρεμβάσεις παραμένουν αμφιλεγόμενες λόγω του νομικού τους καθεστώτος και του εξελισσόμενου χαρακτήρα της βάσης τεκμηρίωσης. Συνεπώς, η κάλυψη αυτών των πιο πρόσφατων παρεμβάσεων παραμένει ανομοιογενής εντός και μεταξύ των χωρών, και όπου υπάρχουν παρεμβάσεις, συχνά απαντώνται συνήθως μόνο στις μεγάλες πόλεις. Συνολικά, η κάλυψη και η πρόσβαση σε υπηρεσίες μείωσης των επιβλαβών συνεπειών γενικότερα, συμπεριλαμβανομένων των μοντέλων υπηρεσιών που έχουν καθιερωθεί εδώ και χρόνια και είναι σχετικά καλά τεκμηριωμένα, ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των χωρών της ΕΕ και σε ορισμένες χώρες παραμένουν ανεπαρκείς σε σύγκριση με τις εκτιμώμενες ανάγκες.

Αύξηση της ετοιμότητας για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών που προκαλούνται από τις υψηλής δραστικότητας ναρκωτικές ουσίες και την ακούσια χρήση τους

Οι υψηλής δραστικότητας συνθετικές ουσίες είναι όλο και πιο πιθανόν να προκαλέσουν βλάβες οι οποίες συνδέονται με τα ναρκωτικά στην Ευρώπη, καθώς η ακούσια χρήση αυτών των ουσιών σε σκόνες ή μείγματα που πωλούνται ως άλλες ουσίες μπορεί να οδηγήσει σε δηλητηριάσεις και θανάτους. Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με τα πιο πολύπλοκα πρότυπα χρήσης πολλαπλών ουσιών, επιτείνει τις ήδη σημαντικές προκλήσεις που παρουσιάζει η ανάπτυξη αποτελεσματικών παρεμβάσεων για τη μείωση των θανάτων από υπερβολική δόση ναρκωτικών και των δηλητηριάσεων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά. Ένα παράδειγμα αυτής της αυξανόμενης πολυπλοκότητας, αν και προς το παρόν σε σχετικά μικρή κλίμακα, παρατηρήθηκε στην Εσθονία το 2022, όπου εντοπίστηκαν μείγματα που περιείχαν νέα συνθετικά οπιοειδή και νέες βενζοδιαζεπίνες, καθώς και το ηρεμιστικό ξυλαζίνη. Αυτού του είδους τα μείγματα, τα οποία είναι γνωστά αντίστοιχα ως «benzo-dope» και «tranq-dope», έχουν συνδεθεί με την αύξηση των θανάτων από υπερβολική δόση και άλλες αρνητικές επιδράσεις στην υγεία στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά. Πιο πρόσφατα, τα υψηλής δραστικότητας βενζιμιδαζολικά οπιοειδή (νιταζένια), τα οποία είναι πιο ισχυρά από τη φαιντανύλη, συσχετίζονται επίσης με τοπικές επιδημικές εξάρσεις δηλητηρίασης σε διάφορα μέρη της Ευρώπης (βλέπε επίσης Νέες ψυχοδραστικές ουσίες - η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη).

Κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης επιδημικής έξαρσης στην Ιρλανδία, με την υποστήριξη των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης, πραγματοποιήθηκε μια άσκηση ταχείας ενημέρωσης σχετικά με τους κινδύνους, η οποία περιλάμβανε τη διανομή φυλλαδίων σε δημόσιους χώρους και τη διανομή πληροφοριών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε ειδησεογραφικές πλατφόρμες. Αυτό είναι ένα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι υπηρεσίες ενδέχεται να χρειαστεί να αντιδράσουν πιο γρήγορα αλλά και πιο έντονα στις επιδημικές εξάρσεις δηλητηρίασης από ναρκωτικά απ’ ό,τι στο παρελθόν (Γράφημα 13.3). Η παρουσία στην αγορά τέτοιων μειγμάτων και ουσιών που πωλούνται καταχρηστικά τονίζει την ανάγκη επανεξέτασης των τρεχουσών προσεγγίσεων όσον αφορά την υλοποίηση ορισμένων παρεμβάσεων για τον περιορισμό των επιβλαβών συνεπειών. Για παράδειγμα, ενδέχεται να πρέπει να επανεξεταστεί η διανομή και η χορήγηση του ανταγωνιστή οπιοειδών «ναλοξόνη» στο πλαίσιο αυτών των μειγμάτων και των ουσιών που πωλούνται καταχρηστικά. 

Γενικότερα, δεδομένων των πιθανών εξελίξεων στην αγορά συνθετικών οπιοειδών, θα ήταν σκόπιμο να αναθεωρηθούν τα υφιστάμενα σχέδια για την προετοιμασία και την αντιμετώπιση κάθε πιθανής αύξησης της διαθεσιμότητας και της χρήσης συνθετικών οπιοειδών ή των επιβλαβών συνεπειών που συνδέονται με τις ουσίες αυτές. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την ενίσχυση των δυνατοτήτων τοξικολογικής ανάλυσης, της αποστολής μηνυμάτων προειδοποίησης και της ετοιμότητας προσωπικού πρώτης επέμβασης. Όταν λειτουργούν χώροι επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών, μπορεί να εξεταστούν επίσης τα πιθανά οφέλη και οι κίνδυνοι από την παροχή υπηρεσιών ανάλυσης ναρκωτικών. Οι περισσότεροι χώροι επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών στον Καναδά, για παράδειγμα, επιτρέπουν τον έλεγχο της παρουσίας φεντανύλης. Η πρακτική αυτή δεν είναι διαδεδομένη σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά ένας χώρος επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών ουσιών στην Κοπεγχάγη άρχισε πρόσφατα να παρέχει αυτή την υπηρεσία, και άλλα πιλοτικά προγράμματα φέρονται να βρίσκονται σε εξέλιξη σε άλλες περιοχές της Ευρώπης.

Οι επιβλαβείς συνέπειες που σχετίζονται με τις διεγερτικές ουσίες συνδέονται με διαφορετικά πρότυπα χρήσης

Η μείωση των κινδύνων που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ουσιών αποτελούσε ανέκαθεν σημαντικό στόχο για τις παρεμβάσεις μείωσης των επιβλαβών συνεπειών και τα μοντέλα υπηρεσιών είναι σχετικά καλά ανεπτυγμένα και τεκμηριωμένα. Ωστόσο, ακόμη και σε αυτόν τον τομέα, οι αλλαγές στη χρήση ναρκωτικών ουσιών θέτουν νέες προκλήσεις για την αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών. Την τελευταία δεκαετία εκδηλώθηκαν επιδημικές εξάρσεις του ιού HIV που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση παράνομων συνθετικών διεγερτικών σε 7 ευρωπαϊκές πόλεις, σε 6 χώρες της ΕΕ. Η δυνητικά αυξημένη συχνότητα ενέσιμης χρήσης συνδέεται περισσότερο με τη χρήση διεγερτικών ουσιών σε σχέση με τη χρήση ηρωίνης, ενώ η σύνθλιψη και η διάλυση της κοκαΐνης κρακ και άλλων δισκίων για ενέσιμη χρήση συνεπάγονται επίσης πρόσθετους κινδύνους για την υγεία. Αυτά τα πρότυπα χρήσης εγείρουν ερωτηματικά όσον αφορά, για παράδειγμα, το είδος και την επάρκεια των βελόνων και συρίγγων που παρέχονται στους χρήστες σε υπαίθριους δημόσιους χώρους, οι οποίοι χαρακτηρίζονται σήμερα από την πολλαπλή χρήση ουσιών. Υπάρχει μια πρόσθετη ανησυχία ότι οι περιορισμοί στις υπηρεσίες κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων λόγω της COVID-19 επηρέασαν αρνητικά τις διαγνωστικές εξετάσεις για λοιμώξεις που σχετίζονται με τα ναρκωτικά, όπως ο ιός HIV και ο HCV, καθώς και τις δομές περίθαλψης μεταξύ των πιο ευάλωτων και περιθωριοποιημένων πληθυσμών ατόμων που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αντιμετωπίζουν έλλειψη στέγης.

Οι συνθετικές διεγερτικές ουσίες και διάφορες άλλες ουσίες χρησιμοποιούνται για να διευκολύνουν και να βελτιώσουν το σεξ στο πλαίσιο της χρήσης ναρκωτικών ουσιών για σεξουαλικούς σκοπούς από διάφορες ομάδες, αλλά κυρίως από ομοφυλόφιλους άνδρες. Η πρακτική αυτή είναι γνωστή ως «σεξ με χρήση ουσιών» (chemsex) . Αν και ο ορισμός αυτός είναι ασαφής, συνήθως χρησιμοποιείται για να αναφερθεί σε περιβάλλοντα ή περιστατικά όπου μπορεί να συνυπάρχουν η χρήση ναρκωτικών υψηλού κινδύνου και οι επικίνδυνες σεξουαλικές συμπεριφορές. Τα ναρκωτικά που εμπλέκονται ποικίλλουν από διεγερτικές ουσίες όπως η μεθαμφεταμίνη, η κοκαΐνη και οι συνθετικές καθινόνες, μέχρι αλκοόλ, κατασταλτικά όπως η GHB/GBL και διασχιστικά όπως η κεταμίνη. Ενώ είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η επικράτηση του σεξ με χρήση ουσιών, οι πληροφορίες από ερευνητικές μελέτες υποδεικνύουν ότι πρόκειται για ένα υπάρχον πρόβλημα, αν και σε μικρή κλίμακα και σε συγκεκριμένες υποομάδες ατόμων που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών, σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η συμμετοχή και η παροχή αποτελεσματικών παρεμβάσεων για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών για τα άτομα που υιοθετούν αυτές τις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου παραμένουν πρόκληση, και μπορεί να χρειαστεί η ανάπτυξη εξατομικευμένων παρεμβάσεων για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών. Επίσης, είναι πιθανό να χρειαστεί στον τομέα αυτό η ανάπτυξη ισχυρών διυπηρεσιακών συνεργασιών μεταξύ των φορέων που παρέχουν υπηρεσίες σεξουαλικής υγείας και των παρόχων υπηρεσιών για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών που σχετίζονται με τα ναρκωτικά.

Νέες προκλήσεις και ευκαιρίες για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών

Παρά το γεγονός ότι η κάνναβη είναι η συνηθέστερα χρησιμοποιούμενη παράνομη ναρκωτική ουσία στην Ευρώπη, μπορεί να διατυπωθεί το επιχείρημα ότι πρόκειται για έναν τομέα στον οποίο συχνά απουσιάζουν οι συμβουλές και οι παρεμβάσεις για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών. Οι χρήστες κάνναβης στην Ευρώπη συνήθως καπνίζουν τη ναρκωτική ουσία μαζί με καπνό. Όσον αφορά τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών, η εξέταση πιθανών αποτελεσματικών παρεμβάσεων για τη μείωση των βλαβών που συνδέονται με το κάπνισμα στη συγκεκριμένη ομάδα είναι τομέας που παραμένει ακόμη ανεξερεύνητος. Γενικότερα, καθώς τα είδη και οι μορφές των προϊόντων κάνναβης που διατίθενται στην Ευρώπη συνεχίζουν να μεταβάλλονται, το ίδιο συμβαίνει και με τις επιπτώσεις τους στις δράσεις μείωσης των επιβλαβών συνεπειών. Συνολικά, τα προϊόντα κάνναβης, τόσο ρητίνης όσο και φυτικής, είναι πλέον υψηλότερης δραστικότητας — περιέχουν περισσότερη THC — από ό, τι στο παρελθόν, ενώ τα προϊόντα κάνναβης υψηλής δραστικότητας συνδέονται με πιο οξείες και χρόνιες βλάβες. Επιπλέον, υπάρχει μεγαλύτερη ποικιλία ειδών προϊόντων, καθώς υπάρχουν διαθέσιμα βρώσιμα προϊόντα, υγρά για ηλεκτρονικά τσιγάρα (e-liquids) και εκχυλίσματα. Οι αλλαγές αυτές δημιουργούν νέες δυνητικές προκλήσεις προκειμένου να προσδιοριστεί ποιες είναι οι αποτελεσματικές παρεμβάσεις μείωσης των επιβλαβών συνεπειών και οι δυνατότητες για την υλοποίησή τους με σκοπό τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών. 

Η κάνναβη δεν είναι ο μόνος τομέας στον οποίο οι προσεγγίσεις μείωσης των επιβλαβών συνεπειών μπορούν να διαδραματίσουν μεγαλύτερο ρόλο. Όπως σημειώνεται σε άλλο σημείο της φετινής Ευρωπαϊκής Έκθεσης για τα Ναρκωτικά, υπάρχουν επίσης ενδείξεις αυξανόμενου ενδιαφέροντος από την πλευρά των καταναλωτών για λιγότερο γνωστές ουσίες, συμπεριλαμβανομένων των διασχιστικών ουσιών και των ψυχεδελικών ουσιών, όπως το υποξείδιο του αζώτου και η κεταμίνη. Οι ουσίες αυτές έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν πιθανές βλάβες και ορισμένα πρότυπα χρήσης είναι πιθανό να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης ανεπιθύμητων συνεπειών. Δημιουργούνται έτσι πιθανές ευκαιρίες για προσεγγίσεις μείωσης των επιβλαβών συνεπειών.

Παρόλο που ορισμένες παρεμβάσεις για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών παραμένουν αμφιλεγόμενες σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης, είναι γενικώς αποδεκτό ότι τα τεκμηριωμένα μέτρα για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών αποτελούν σημαντικό στοιχείο μιας ισορροπημένης πολιτικής για τα ναρκωτικά. Τα πλαίσια μέσα στα οποία λειτουργούν οι υπηρεσίες μείωσης των επιβλαβών συνεπειών, η βάση τεκμηρίωσης που τα στηρίζει και το τι αποτελεί πρότυπο ποιότητας της φροντίδας στον τομέα αυτό παραμένουν επομένως βασικοί τομείς για την περαιτέρω ανάπτυξη και εξέταση της πολιτικής. Στο μέλλον, οι εξελισσόμενες απειλές για τη δημόσια υγεία που προκύπτουν από τις δυναμικές αγορές παράνομων ουσιών της Ευρώπης υπογραμμίζουν την αυξανόμενη ανάγκη αξιολόγησης νέων και εξελισσόμενων μοντέλων παροχής υπηρεσιών που ενδέχεται να απαιτούνται για την προστασία της υγείας των ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο δυσμενών επιπτώσεων λόγω των πιο σύνθετων προτύπων χρήσης, των νέων ουσιών και μειγμάτων, ή που συνδέονται με συγκεκριμένες υποομάδες ή περιβάλλοντα.

Η έκδοση του EMCDDA Health and Social Responses to Drug Problems: A European Guide [Yγειονομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των χρηστών: Ευρωπαϊκός οδηγός] περιέχει λεπτομερείς πληροφορίες για όσους επιθυμούν να μάθουν περισσότερα σχετικά με τα στοιχεία που υπάρχουν για τη σχετική αποτελεσματικότητα της μείωσης των επιβλαβών συνεπειών και των άλλων μορφών παρέμβασης.

Βασικά στοιχεία και τάσεις

Προγράμματα διανομής βελονών και συρίγγων

• Τα προγράμματα διανομής βελονών και συρίγγων είναι επίσης μια ευρέως διαθέσιμη και τυποποιημένη συνιστώσα των υπηρεσιών μείωσης των επιβλαβών συνεπειών. Το 2022, όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και η Νορβηγία είχαν θεσπίσει προγράμματα διανομής βελονών και συρίγγων. Η κάλυψη και η πρόσβαση στα προγράμματα διανομής βελονών και συρίγγων εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση, καθώς μόνο 5 από τις 17 χώρες της ΕΕ με διαθέσιμα στοιχεία πέτυχαν τους στόχους του ΠΟΥ για την παροχή υπηρεσιών το 2022 (Γράφημα 13.4).

Θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών

• Η θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών μπορεί να θεωρηθεί ως μια αποτελεσματική μορφή θεραπείας ουσιοεξάρτησης και επίσης ως ένα μοντέλο παροχής υπηρεσιών που ανταποκρίνεται σε ορισμένους στόχους μείωσης των επιβλαβλων συνεπειών. Η θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών είναι μια καθιερωμένη παρέμβαση που εφαρμόζεται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και αναγνωρίζεται ότι συμβάλλει στην προστασία από τους θανάτους από υπερβολική δόση. Στις κλινικές θεραπείας ουσιοεξάρτησης στην Ευρώπη συνταγογραφούνται διάφορα φάρμακα με αγωνιστές οπιοειδών, αλλά η μεθαδόνη είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο, καθώς περίπου το 56 % των ατόμων που λαμβάνουν φάρμακα με αγωνιστές οπιοειδών λαμβάνουν μεθαδόνη, ενώ άλλο ένα 35 % λαμβάνει φάρμακα με βάση τη βουπρενορφίνη.

Προγράμματα διάθεσης ναλοξόνης για κατ’ οίκον χρήση

• Έως το 2022, 16 ευρωπαϊκές χώρες ανέφεραν την υλοποίηση προγραμμάτων διάθεσης ναλοξόνης για κατ’ οίκον χρήση, τα οποία περιλαμβάνουν πιλοτικά προγράμματα, για την πρόληψη των θανάτων από υπερβολική δόση, ενώ 10 χώρες αναφέρουν ότι έχουν θέσει σε λειτουργία τουλάχιστον έναν χώρο επιτηρούμενης χρήσης, με στόχο τη διευκόλυνση της ασφαλέστερης χρήσης και την πρόληψη διαφόρων προβλημάτων υγείας (Γράφημα 13.5).

Υπηρεσίες ανάλυσης ναρκωτικών

• Δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες αναφέρουν την ύπαρξη κάποιου είδους υπηρεσίας ανάλυσης ναρκωτικών. Οι υπηρεσίες αυτές αποσκοπούν στην πρόληψη των επιβλαβλων συνεπειών, επιτρέποντας στους ανθρώπους να μάθουν ποιες χημικές ουσίες περιέχονται στις παράνομες ουσίες που έχουν αγοράσει, και, σε ορισμένες περιπτώσεις, παρέχουν πρόσβαση σε συμβουλές ή σύντομες παρεμβάσεις. Οι τεχνικές ανάλυσης που χρησιμοποιούνται από τις υπηρεσίες κυμαίνονται από τεχνικές προηγμένης τεχνολογίας που μπορεί να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τη δραστικότητα και την περιεκτικότητα διαφόρων ουσιών έως μεθόδους που απλώς καταδεικνύουν την παρουσία ή την απουσία μιας συγκεκριμένης ουσίας (Γράφημα 13.6).

Χώροι επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών

• Ενώ οι χώροι επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών αποτελούν μια πιο αποδεκτή παρέμβαση μείωσης των επιβλαβών συνεπειών, η δημιουργία τους παραμένει προβληματική σε ορισμένες χώρες. Το 2023, 10 χώρες της ΕΕ και η Νορβηγία διέθεταν λειτουργικές εγκαταστάσεις (Γράφημα 13.7). Στις περιπτώσεις πολυπολιτισμικών πληθυσμών και νέων μεταναστευτικών πληθυσμών, είναι επιθυμητή η ευρύτερη χρήση μηνυμάτων σχετικά με τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών στην εκάστοτε οικεία γλώσσα των ατόμων που κάνουν χρήση ουσιών υψηλού κινδύνου.

Παρεμβάσεις στις φυλακές:

• Τα στοιχεία του EMCDDA σχετικά με τις διαθέσιμες παρεμβάσεις μείωσης των επιβλαβών συνεπειών και θεραπείας στις φυλακές το 2022 δείχνουν ότι η συνέχεια της θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών ήταν διαθέσιμη σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, εκτός από τη Σλοβακία, καθώς και στην Τουρκία. Η έναρξη θεραπείας ουσιοεξάρτησης με αγωνιστές οπιοειδών στη φυλακή δεν επιτρεπόταν σε 2 χώρες (Βουλγαρία, Σλοβακία). Προγράμματα χορήγησης βελονών και συρίγγων ήταν διαθέσιμα στις φυλακές σε 3 χώρες: σε όλες τις φυλακές στην Ισπανία και στο Λουξεμβούργο (2 φυλακές) και σε μία γυναικεία φυλακή στη Γερμανία. Η διάθεση ναλοξόνης για κατ’ οίκον χρήση ήταν διαθέσιμη σε 7 χώρες (Γερμανία, Εσθονία, Ιρλανδία, Γαλλία, Ιταλία, Λιθουανία, Νορβηγία) (Γράφημα 13.8).

Πρωτογενή δεδομένα

Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία των γραφημάτων και των διαγραμμάτων της παρούσας σελίδας είναι διαθέσιμα στη συνέχεια.

Εμφάνιση πινάκων πρωτογενών δεδομένων