Θάνατοι που οφείλονται στα ναρκωτικά – η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη (Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2024)

Η εκτίμηση της θνησιμότητας που αποδίδεται στη χρήση ουσιών είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του αντίκτυπου της χρήσης ουσιών στη δημόσια υγεία και του τρόπου με τον οποίο αυτή μπορεί να μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου. Στη σελίδα αυτή μπορείτε να βρείτε την πιο πρόσφατη ανάλυση σχετικά με τους θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων βασικών στοιχείων για τους θανάτους από υπερβολική δόση, τις ουσίες στις οποίες οφείλονται και άλλες πληροφορίες. 

Η σελίδα αυτή αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής έκθεσης για τα ναρκωτικά 2024, της ετήσιας επισκόπησης του EMCDDA σχετικά με την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Τελευταία επικαιροποίηση: 11 Ιουνίου 2024

Η βελτίωση της κατανόησης της θνησιμότητας που συνδέεται με τα ναρκωτικά αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη αποτελεσματικών μέτρων αντιμετώπισης

Η εκτίμηση της θνησιμότητας που αποδίδεται στη χρήση ουσιών είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του αντίκτυπου της χρήσης ουσιών στη δημόσια υγεία και του τρόπου με τον οποίο αυτή μπορεί να μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου. Η κατανόηση των παραγόντων που καθορίζουν τις τάσεις σε αυτόν τον τομέα ενδέχεται επίσης να είναι καθοριστική για την ανάπτυξη αποτελεσματικών παρεμβάσεων. Ωστόσο, παρά τις βελτιώσεις που σημειώθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί στις πληροφορίες που έχουμε επί του παρόντος στη διάθεσή μας, γεγονός που εμποδίζει την ανάπτυξη τόσο πολιτικών όσο και τρόπων αντίδρασης.

Ο όρος «θάνατοι που οφείλονται σε ναρκωτικά» χρησιμοποιείται για έναν δείκτη που προορίζεται να καταγράψει τους θανάτους που οφείλονται άμεσα στην κατανάλωση ναρκωτικών ουσιών, οι οποίοι ενίοτε αναφέρονται ως θάνατοι από υπερβολική δόση ναρκωτικών. Σημειώνεται ότι οι εκτιμήσεις των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά αντιπροσωπεύουν μόνο ένα ποσοστό της συνολικής θνησιμότητας που συνδέεται με τη χρήση ναρκωτικών, δεδομένου ότι δεν συμπεριλαμβάνουν τη θνησιμότητα λόγω τροχαίων και άλλων ατυχημάτων, βίας, αυτοκτονιών με άλλα μέσα πλην της δηλητηρίασης από φάρμακα, ή λόγω χρόνιων ασθενειών, στους οποίους η χρήση ναρκωτικών ενδεχομένως να διαδραμάτισε κάποιον ρόλο. Χρειάζεται επομένως, μέσω μελετών κοόρτης και άλλων προσεγγίσεων, να διευρύνουμε την κατανόησή μας σχετικά με αυτούς τους υπόλοιπους σημαντικούς τομείς θνησιμότητας που σχετίζονται με τα ναρκωτικά.

Παρά τους περιορισμούς αυτούς, η εκτίμηση των θανάτων που προκαλούνται από τα ναρκωτικά εξακολουθεί να αποτελεί βασικό μέτρο για την κατανόηση της βλάβης που μπορεί να προκαλέσει η χρήση παράνομων ουσιών, αλλά είναι επίσης δύσκολο να ερμηνευθεί για ζητήματα μεθοδολογίας, διαθεσιμότητας δεδομένων και ποιότητας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα κατά την ερμηνεία των πρόσφατων τάσεων στους θανάτους από ναρκωτικά, όπου δεδομένα για το πιο πρόσφατο έτος αναφοράς (2022) είναι διαθέσιμα μόνο για 21 από τις 29 χώρες που καλύπτονται από τον εν λόγω δείκτη, και επομένως πρέπει να υπολογιστούν εκτιμώμενες τιμές, ώστε να προκύψει μια συνολική εκτίμηση σε επίπεδο ΕΕ. Δεδομένης της ταχύτητας με την οποία μπορούν να προκύψουν νέες απειλές για τα ναρκωτικά, η βελτίωση της έγκαιρης παροχής και της πληρότητας των δεδομένων στον τομέα αυτό αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για το μέλλον.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, για μεθοδολογικούς λόγους, ο αριθμός των εντοπισθέντων θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά είναι πιθανό να αντικατοπτρίζει τις κατώτατες εκτιμήσεις καθώς και ότι η ικανότητα υποβολής αναφορών ποικίλλει μεταξύ των χωρών, γεγονός που σημαίνει ότι οι εθνικές συγκρίσεις πρέπει να γίνονται με προσοχή. Επιπλέον, η έλλειψη λεπτομερών τοξικολογικών πληροφοριών σε ορισμένες χώρες επί του παρόντος σημαίνει ότι η συνολική μας κατανόηση του ρόλου που διαδραματίζουν τα διάφορα ναρκωτικά στην αύξηση του αριθμού των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά με την πάροδο του χρόνου είναι περιορισμένη. Η έλλειψη λεπτομερών τοξικολογικών πληροφοριών μπορεί επίσης να εμποδίσει την κατανόηση του ρόλου που διαδραματίζουν οι διάφορες ναρκωτικές ουσίες όταν χρησιμοποιούνται συνδυαστικά. Καθώς η πλειονότητα των θανατηφόρων υπερβολικών δόσεων συνδέεται με τη χρήση περισσότερων από μία ουσιών και καθώς τα πρότυπα χρήσης ναρκωτικών γίνονται ολοένα και πιο πολύπλοκα, υπάρχει επίσης αυξανόμενη ανάγκη να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο οι αλλαγές στα πρότυπα πολλαπλής χρήσης ουσιών επηρεάζουν τη θνησιμότητα. Μια θετική εξέλιξη στον τομέα αυτό αποτελεί το γεγονός ότι η έναρξη λειτουργίας του νέου Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά (EUDA) το 2024 θα ενισχύσει την ικανότητα ταχείας αξιολόγησης των απειλών, έγκαιρης προειδοποίησης και έκδοσης προειδοποιήσεων, και θα στηρίξει τα μέτρα για τη βελτίωση της συνήθους ικανότητας υποβολής στοιχείων σε αυτόν τον τομέα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νέος οργανισμός θα συντονίζει επίσης ένα νέο δίκτυο εγκληματολογικών και τοξικολογικών εργαστηρίων, αυξάνοντας τη διαθέσιμη αναλυτική ικανότητα για την παρακολούθηση του τρόπου με τον οποίο οι διάφορες ναρκωτικές ουσίες και οι συνδυασμοί αυτών επηρεάζουν τις τάσεις θνησιμότητας. 

Ενώ η παρουσία οπιοειδών είναι συχνή, οι περισσότεροι θάνατοι που οφείλονται στα ναρκωτικά συνδέονται με την κατανάλωση πολλών ουσιών 

Για το έτος 2022, ο αριθμός των αναφερθέντων θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά αυξήθηκε ελαφρώς σε ορισμένες χώρες της ΕΕ και μειώθηκε σε άλλες. Η προσωρινή συνολική εκτίμηση για περίπου 6 400 θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά το 2022 αντιπροσωπεύει ελαφρά αύξηση σε σχέση με το 2021, αλλά ο αριθμός αυτός δεν θα πρέπει να υπερεκτιμηθεί, δεδομένου ότι ορισμένες χώρες με μεγάλο πληθυσμό δεν έχουν υποβάλει ακόμη στοιχεία, και οι εκτιμώμενες τιμές έχουν κατ’ ανάγκη χρησιμοποιηθεί για τον υπολογισμό αυτού του προσωρινού συνόλου.

Αν και δεν υπάρχουν λεπτομερείς τοξικολογικές πληροφορίες για όλες τα περιστατικά θανάτων, οι πληροφορίες που υπάρχουν υποδεικνύουν ότι η τοξικότητα από τη χρήση πολλαπλών ουσιών αποτελεί τον κανόνα, και όπου υπάρχουν λεπτομερείς τοξικολογικές πληροφορίες, συνήθως αναφέρουν την παρουσία πολλαπλών ουσιών.

Οι διαθέσιμες πληροφορίες υπογραμμίζουν το γεγονός ότι τα οπιοειδή, συνήθως σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, εξακολουθούν να αποτελούν την ομάδα ουσιών που ευθύνεται συχνότερα για τους θανάτους από ναρκωτικά. Γενικά, οι τάσεις στους θανάτους που οφείλονται σε οπιοειδή εμφανίζει σταθερότητα ωστόσο το ποσοστό των θανάτων χρηστών μεγαλύτερης ηλικίας παρουσιάζει αύξηση. Εκτιμάται ότι η ηρωίνη εμπλέκεται σε περισσότερους από 1 800 θανάτους στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ότι η ηρωίνη παραμένει η ουσία που συνήθως εντοπίζεται σε θανάτους που συνδέονται με τη χρήση οπιοειδών σε ορισμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Ωστόσο, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η ηρωίνη ανιχνεύεται στην πλειονότητα των θανάτων από υπερβολική δόση σε λίγες μόνο χώρες και ότι άλλα οπιοειδή καθώς και άλλα ναρκωτικά παίζουν πλέον σημαντικότερο ρόλο. Τα οπιοειδή πλην της ηρωίνης, μεταξύ άλλων η μεθαδόνη και, σε μικρότερο βαθμό, η βουπρενορφίνη, τα παυσίπονα που περιέχουν οπιοειδή, καθώς και άλλα συνθετικά οπιοειδή, συνδέονται με σημαντικό ποσοστό θανάτων από υπερβολική δόση σε ορισμένες χώρες.

Τα στοιχεία για τη θνησιμότητα από ναρκωτικά είναι επίσης ενδεικτικά της γήρανσης της κοόρτης των ατόμων που κάνουν χρήση οπιοειδών στην Ευρώπη, όπως προκύπτει από την αύξηση κατά δύο τρίτα του αριθμού των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά στα άτομα ηλικίας 50 έως 64 ετών κατά την περίοδο 2012 - 2022. Παρά τις αντιλήψεις του κοινού ότι οι υπερβολικές δόσεις ναρκωτικών αποτελούν πρόβλημα το οποίο πλήττει κυρίως τους νέους, τα περιστατικά θνησιμότητας που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών εντοπίζονται συνήθως σε άνδρες ηλικίας 40 ετών και άνω.

Από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει επίσης, αν και με μεγάλη επιφύλαξη, ότι σε ορισμένες χώρες οι θάνατοι που οφείλονται σε διεγερτικές ουσίες αυξάνονται. Ο αριθμός των θανάτων από διεγερτικές ουσίες οφείλεται πιθανώς στην ελλιπή υποβολή στοιχείων και οι διεγερτικές ουσίες συχνά ενέχονται σε θανάτους όπου διαπιστώνεται η παρουσία και άλλων ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των οπιοειδών. Σύμφωνα επίσης με ορισμένες πληροφορίες, οι διεγερτικές ουσίες φαίνεται να ενέχονται συχνότερα σε θανάτους ατόμων μικρότερης ηλικίας.

Αύξηση της ανησυχίας για τους θανάτους που συνδέονται με συνθετικά οπιοειδή

Τα ισχυρά συνθετικά οπιοειδή, όπως το παράγωγο της φεντανύλης καρφεντανίλη και τα οπιοειδή νιταζενίου, ορισμένα από τα οποία είναι πολύ πιο δραστικά από τη φεντανύλη, έχουν συσχετιστεί με ορισμένα περιστατικά θανατηφόρων και μη θανατηφόρων δηλητηριάσεων. Ωστόσο, με εξαίρεση ορισμένες χώρες της Βαλτικής, οι ουσίες αυτές δεν κατέχουν επί του παρόντος εξέχουσα θέση στα συνήθη δεδομένα που είναι διαθέσιμα σε επίπεδο ΕΕ. Ωστόσο, οι εξελίξεις στον τομέα αυτό είναι ανησυχητικές λόγω της δυνατότητας των ουσιών αυτών να επηρεάσουν αρνητικά τη δημόσια υγεία στην Ευρώπη στο μέλλον.

Ιδιαίτερη ανησυχία στον τομέα αυτό προκαλεί η πρόσφατη εμφάνιση των οπιοειδών νιταζενίου, τα οποία εμπλέκονταν σε τοπικές επιδημικές εξάρσεις δηλητηρίασης στην Ιρλανδία και τη Γαλλία κατά τη διάρκεια του 2023. Στην Ιρλανδία, τα νιταζένια πωλούνταν καταχρηστικά ως ηρωίνη με αποτέλεσμα να καταναλώνονται εν αγνοία και να υπάρχουν πολλαπλές περιπτώσεις υπερβολικής δόσης (βλέπε Νέες ψυχοδραστικές ουσίες - η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη). Λόγω της υψηλής δραστικότητας και του καινοτόμου χαρακτήρα τους, υπάρχουν ανησυχίες ότι τα νιταζένια ενδέχεται να μην ανιχνεύονται συστηματικά στις διαδικασίες που χρησιμοποιούνται συνήθως για μεταθανάτιες τοξικολογικές αναλύσεις. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα να υποεκτιμάται ο αριθμός των αναφερθέντων θανάτων. Κάποιες σχετικές ενδείξεις υπάρχουν σε χώρες της Βαλτικής, όπου οι βελτιώσεις στις μεθόδους διενέργειας εξετάσεων οδήγησαν σε αύξηση της ανίχνευσης αυτών των ουσιών. Σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία από την Εσθονία, οι ναρκωτικές ουσίες εντοπίστηκαν στο ήμισυ σχεδόν των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά (56 από 117, 48 %) το 2023, σε σύγκριση με 32 από τους 82 θανάτους που οφείλονταν στα ναρκωτικά (39 %) το 2022. Στη Λετονία, τόσο τα εθνικά στατιστικά στοιχεία όσο και τα εγκληματολογικά μητρώα ανέφεραν προσωρινά διπλασιασμό του συνολικού αριθμού των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά, από 63 το 2022 σε 130 το 2023, με τα νιταζένια να ανιχνεύονται σε 38 (29 %) από τα περιστατικά αυτά. Παρόλο που το 2022 δεν ήταν δυνατή η διενέργεια συστηματικής εξέτασης για νιταζένια, σημειώθηκε ραγδαία αύξηση του αριθμού των περιστατικών οξείας τοξικότητας που αφορούσαν οπιοειδή (από 1 936 το 2021 σε 2 357 το 2022). Ανεπίσημες αναφορές από κλινικό προσωπικό, σύμφωνα με τις οποίες απαιτούνταν μεγαλύτερες δόσεις ναλοξόνης, εγείρουν ανησυχίες σχετικά με την ταυτόχρονη χρήση συνθετικών οπιοειδών.

Μια άλλη πηγή πληροφόρησης σχετικά με τη θνησιμότητα λόγω ναρκωτικών παρέχουν οι θάνατοι που αναφέρονται στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τις νέες ψυχοδραστικές ουσίες. Τουλάχιστον 150 περιστατικά θανάτων με επιβεβαιωμένη έκθεση σε νιταζένια αναφέρθηκαν στον μηχανισμό αυτό από 5 χώρες κατά τη διάρκεια του 2023. Ωστόσο, ο αριθμός αυτός περιλαμβάνει περιστατικά στα οποία η αιτία θανάτου δεν έχει επιβεβαιωθεί.

Οι προκλήσεις της αντιμετώπισης των εκούσιων αυτοδηλητηριάσεων 

Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί κατά πόσο ένα άτομο που έχασε τη ζωή του από υπερβολική δόση ναρκωτικών είχε αυτή την πρόθεση. Πολλοί θάνατοι από υπερβολική δόση αναφέρθηκαν ως τυχαίοι, ενώ για άλλους δεν διευκρινίστηκε εάν υπήρξε πρόθεση. Ωστόσο, σε ορισμένες χώρες διατίθενται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την πρόθεση και ένα σχετικά υψηλό ποσοστό των αναφερόμενων θανάτων από υπερβολική δόση (1 στους 6 συνολικά) ταξινομήθηκαν ως θάνατοι εκ προθέσεως (δηλαδή με αυτοκτονική πρόθεση). Σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη Νορβηγία και την Τουρκία, τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι το ποσοστό των θανάτων από υπερβολική δόση με αυτοκτονική πρόθεση ήταν υψηλότερο στις γυναίκες. Σε λίγες χώρες (Ουγγαρία, Κάτω Χώρες, Σλοβενία, Σουηδία), πάνω από το ένα τρίτο των αναφερθέντων θανάτων από υπερβολική δόση στις γυναίκες ταξινομήθηκαν ως θάνατοι με αυτοκτονική πρόθεση. Στη Βουλγαρία, την Πολωνία και τη Φινλανδία, η πρόθεση αυτοκτονίας καταγράφηκε για πάνω από το ένα τέταρτο των θανάτων από υπερβολική δόση γυναικών οι οποίοι αναφέρθηκαν το 2022. Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν την ανάγκη για παρεμβάσεις που στοχεύουν στον σκόπιμο αυτοτραυματισμό και την αυτοκτονική πρόθεση μεταξύ των ατόμων που κάνουν χρήση ναρκωτικών, και ιδίως για την αναγνώριση του δυσανάλογου κινδύνου που μπορεί να αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σε αυτό το πλαίσιο.

Η πρόληψη των υπερβολικών δόσεων και των θανάτων που οφείλονται στα οπιοειδή παραμένει δύσκολη 

Τα μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση των θανάτων που οφείλονται στα οπιοειδή περιλαμβάνουν παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην πρόληψη κατ’ αρχάς των υπερβολικών δόσεων και παρεμβάσεις που επικεντρώνονται στην πρόληψη θανάτων από υπερβολική δόση (βλέπε Γράφημα 11.1). Οι αλλαγές τόσο στον πληθυσμό των χρηστών ενέσιμων οπιοειδών όσο και στους τύπους των ουσιών που χρησιμοποιούν δημιουργούν νέες και μεγαλύτερες προκλήσεις όσον αφορά τις παρεμβάσεις που έχουν ως στόχο τη μείωση των θανάτων από υπερβολική δόση. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται η ανάπτυξη διαφοροποιημένων προγραμμάτων που θα στοχεύουν στις ανάγκες των διαφόρων ομάδων και, κυρίως, η επίδειξη ευαισθησίας στην ανάγκη διαμόρφωσης υπηρεσιών κατά τρόπο που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των διαφορετικών ηλικιακών ομάδων. Υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η παρακολούθηση θεραπευτικών προγραμμάτων με αγωνιστές οπιοειδών συμβάλλει στην προστασία από τον θάνατο από υπερβολική δόση οπιοειδών καθώς και από ορισμένες άλλες αιτίες θανάτου, ωστόσο σε πολλές χώρες εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα κάλυψης και πρόσβασης.

Ολοένα περισσότερα στοιχεία υποστηρίζουν πως η αυξανόμενη διαθεσιμότητα ανταγωνιστών οπιοειδών μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη των θανατηφόρων υπερβολικών δόσεων από οπιοειδή. Ωστόσο, για ακόμα μια φορά, η διαθεσιμότητα της προσέγγισης αυτής ποικίλλει τόσο μεταξύ όσο και εντός των χωρών. Η εφαρμογή προγραμμάτων ναλοξόνης, μεταξύ άλλων και πιλοτικών προγραμμάτων, για την πρόληψη θανάτων από υπερβολική δόση είχε αναφερθεί από 16 ευρωπαϊκές χώρες έως το 2022. Τα μεταβαλλόμενα πρότυπα χρήσης απαιτούν επίσης από τις υπηρεσίες να επανεξετάσουν τα ισχύοντα πρωτόκολλα υποστήριξης. Η υπερβολική δόση από συνθετικά οπιοειδή υψηλής δραστικότητας ενδέχεται να καταστήσει αναγκαία, για παράδειγμα, τη χορήγηση πολλαπλών δόσεων ναλοξόνης για την αναστροφή της δράσης των οπιοειδών. Σε ορισμένες χώρες, οι χώροι επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών παρέχονται επίσης εν μέρει ως απάντηση στη μείωση της θνησιμότητας λόγω υπερβολικής δόσης. Οι εν λόγω χώροι λειτουργούν πλέον σε 10 χώρες της ΕΕ και στη Νορβηγία (βλ. Μείωση της βλάβης – η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη). Στις περιπτώσεις πολυπολιτισμικών πληθυσμών και νέων μεταναστευτικών πληθυσμών, είναι επιθυμητή η ευρύτερη χρήση μηνυμάτων σχετικά με τη μείωση των βλαβών στην εκάστοτε οικεία γλώσσα των χρηστών ναρκωτικών υψηλού κινδύνου. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις υγειονομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις για την πρόληψη των θανάτων που οφείλονται στα οπιοειδή, βλ. τον πρόσφατο μίνι οδηγό του EMCDDA .

Βασικά στοιχεία και τάσεις

Ποσοστά θνησιμότητας λόγω υπερβολικής δόσης

• Το 2022 το ποσοστό θνησιμότητας από υπερβολική δόση στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπολογίζεται σε 22,5 θανάτους ανά εκατομμύριο πληθυσμού ηλικίας 15 έως 64 ετών.
• Τα ποσοστά θνησιμότητας λόγω υπερβολικής δόσης είναι συνήθως 3 έως 4 φορές υψηλότερα στους άνδρες σε σύγκριση με τις γυναίκες (Γράφημα 11.2), με τους άνδρες ηλικίας 25 έως 39 ετών να πλήττονται περισσότερο. Τα ποσοστά θνησιμότητας λόγω υπερβολικής δόσης σε αυτή την ηλικιακή ομάδα μπορεί να είναι σημαντικά υψηλότερα από ό,τι για τον ανδρικό πληθυσμό ηλικίας 15 έως 64 ετών (ενήλικες). Για παράδειγμα, στη Σουηδία, το ποσοστό θνησιμότητας λόγω υπερβολικής δόσης για τους άνδρες ηλικίας 25 έως 39 ετών ήταν 122 θάνατοι ανά εκατομμύριο το 2022, σε σύγκριση με 73 θανάτους ανά εκατομμύριο ενήλικων ανδρών στη χώρα. Στην Εσθονία, τα συγκρίσιμα στοιχεία ήταν 197 θάνατοι ανά εκατομμύριο ανδρών ηλικίας 25 έως 39 ετών και 62 θάνατοι ανά εκατομμύριο ενήλικων ανδρών- και στην Ιρλανδία, το ποσοστό θνησιμότητας ήταν 183 θάνατοι ανά εκατομμύριο ανδρών ηλικίας 25 έως 39 ετών σε σύγκριση με 85 θανάτους ανά εκατομμύριο μεταξύ όλων των ενήλικων ανδρών.
• Οι άνδρες ηλικίας 40 έως 59 ετών είναι εκείνοι που πλήττονται περισσότερο από τη θνησιμότητα λόγω υπερβολικής δόσης σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων η Δανία, η Ισπανία, η Ιταλία, οι Κάτω Χώρες, η Πορτογαλία και η Νορβηγία.

Θάνατοι από υπερβολική δόση: 

Εκτιμάται ότι το 2022 τουλάχιστον 6 392 θάνατοι από υπερβολική δόση παράνομων ουσιών σημειώθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση (6 166 το 2021). Πρόκειται για μια ελάχιστη εκτίμηση, καθώς ορισμένες χώρες αναφέρουν ότι το σύστημα παρακολούθησής τους δεν περιλαμβάνει ορισμένα περιστατικά. Για παράδειγμα, από τη διασταυρούμενη επικύρωση των δεδομένων του 2022 που περιέχονται στα διάφορα μητρώα στην Ισπανία προέκυψε ότι μπορεί να αναφέρονται μόνο 4 από τα 5 περιστατικά. Στη Γερμανία, το μητρώο θνησιμότητας περιέχει μόνο περιστατικά που έχουν περιέλθει σε γνώση της αστυνομίας. Ως εκ τούτου, περιστατικά που δεν εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων της αστυνομίας μπορεί να μην αναφέρονται επαρκώς. Ωστόσο, δεν είναι γνωστή η έκταση της υποεκτίμησης.

• Τα οπιοειδή, μεταξύ άλλων η ηρωίνη και οι μεταβολίτες της, συχνά σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, ανιχνεύθηκαν στα 3/4 (74%) των θανάτων λόγω υπερβολικής δόσης που αναφέρθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2022 (βλ. Γράφημα 11.3 and Γράφημα 11.4). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στις τοξικολογικές εκθέσεις θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά συνήθως εντοπίζονται πολλαπλές ουσίες.

• Τα διαθέσιμα στοιχεία έχουν περιορισμούς όσον αφορά την ποιότητα και την κάλυψη. Ωστόσο, οι διαθέσιμες πληροφορίες δείχνουν ότι η ηρωίνη εξακολουθεί να ενέχεται σε μεγάλο αριθμό θανάτων σε ορισμένες δυτικοευρωπαϊκές χώρες: πάνω από 728 περιπτώσεις στη Γερμανία, 222 στην Ισπανία, 173 στη Γαλλία, 142 στην Αυστρία (ηρωίνη ή μορφίνη), 127 στην Ιταλία και 104 στη Σουηδία. Συνολικά, εκτιμάται ότι περισσότεροι από 1 800 θάνατοι συνδέονταν με τη χρήση ηρωίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
• Η ηρωίνη ήταν παρούσα στην πλειονότητα των θανάτων από υπερβολική δόση σε σχετικά μικρό αριθμό χωρών της ΕΕ, συγκεκριμένα στην Αυστρία (ηρωίνη ή μορφίνη) (77 %) και στην Ιταλία (57 %). Η ηρωίνη αναφέρεται σε περίπου δύο πέμπτα έως και ένα πέμπτο των θανάτων από υπερβολική δόση στην Πορτογαλία (42 %), τη Σλοβενία (42 %), τη Ρουμανία (41 %), την Τουρκία (35 %), τη Γαλλία (26 % το 2021), τη Δανία (24 %), την Ισπανία (24 % το 2021), τη Νορβηγία (22 %) και τη Σουηδία (21 %). Το 2022, η ηρωίνη αναφέρθηκε σε λιγότερο από 1 στους 6 θανάτους από υπερβολική δόση στην Εσθονία, τη Λετονία, τη Λιθουανία και τη Φινλανδία.
• Όσον αφορά τα προκαταρκτικά δεδομένα, με την επιφύλαξη περαιτέρω επικαιροποίησης, 5 χώρες ανέφεραν την παρουσία νιταζενίων σε τουλάχιστον 150 θανάτους το 2023: Εσθονία (56), Λετονία (76), Φινλανδία (8), Σουηδία (1) και Νορβηγία (13).
• Από τις 19 ευρωπαϊκές χώρες που παρείχαν στοιχεία για το 2021 και το 2022, η κοκαΐνη, κυρίως με παρουσία οπιοειδών στον οργανισμό, ενοχοποιείται για 996 (23 %) θανάτους από υπερβολική δόση το 2022 (807 ή 20 % το 2021).
• Θάνατοι που συνδέονται με τη χρήση κοκαΐνης αναφέρονται πλέον και σε χώρες όπου στο παρελθόν ήταν λιγότερο συχνοί, όπως η Δανία, οι Κάτω Χώρες, η Αυστρία και η Σλοβενία. Η κοκαΐνη ενοχοποιείται για το 52 % των θανάτων από υπερβολική δόση στην Ισπανία (477 από τα 910 κρούσματα για τα οποία υπήρχαν διαθέσιμες πληροφορίες) το 2021 και στο 67 % των θανάτων από υπερβολική δόση στην Πορτογαλία (46 από τα 69 κρούσματα) το 2022.
• Στη Γαλλία, η κοκαΐνη ενοχοποιείται για το 39 % (259 από τους 662 θανάτους για τους οποίους υπήρχαν διαθέσιμες πληροφορίες) των περιστατικών το 2021. Πρόκειται για αύξηση από το 23 % (130 από τους 567 θανάτους για τους οποίους υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες) το 2020, γεγονός που υποδηλώνει ότι η κοκαΐνη συμβάλλει στη συνολική αύξηση του αριθμού των θανάτων από υπερβολική δόση στη χώρα.
• Τα διεγερτικά, πλην της κοκαΐνης, συμπεριλαμβανομένης της αμφεταμίνης και της μεθαμφεταμίνης, ευθύνονται για μεγάλο αριθμό θανάτων, συχνά σε συνδυασμό με οπιοειδή. Από τις 20 χώρες που διαθέτουν δεδομένα post mortem για το 2022, 18 ανέφεραν θανάτους για τους οποίους ενοχοποιούνταν διεγερτικές ουσίες πλην κοκαΐνης. Οι περισσότεροι θάνατοι από διεγερτικές ουσίες πλην κοκαΐνης αναφέρθηκαν από τη Γερμανία (476 περιστατικά), την Τουρκία (186), τη Δανία (68), τη Νορβηγία (63), τη Λετονία (62), τη Φινλανδία (34), την Εσθονία (33) και την Αυστρία (32). Παρότι οι αριθμοί που αναφέρουν οι χώρες ενδέχεται να διαφέρουν από έτος σε έτος, ο συνολικός αριθμός τέτοιων περιστατικών για τις 16 χώρες που υπέβαλαν συγκρίσιμα στοιχεία και για τα τρία έτη ήταν 496 το 2020, 462 το 2021 και 492 το 2022. Εκτός από τους παραπάνω θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά, ενδεχομένως να μην εντοπίζονται και άλλοι θάνατοι για τους οποίους ευθύνονται τα διεγερτικά όπως, για παράδειγμα, οι θάνατοι που σχετίζονται με καρδιαγγειακά προβλήματα.
• Ο αριθμός των θανάτων από υπερβολική δόση που αναφέρθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση μεταξύ των ατόμων ηλικίας 50 έως 64 ετών εκτιμάται ότι αυξήθηκε κατά 69 % μεταξύ 2012 και 2022 (κατά 43 % μεταξύ των γυναικών και κατά 101 % μεταξύ των ανδρών) (Γράφημα 11.5).

• Στις μισές από τις 20 χώρες που διαθέτουν τοξικολογικά δεδομένα post mortem για το 2022, τουλάχιστον ένας στους 4 θανάτους που οφείλεται στα ναρκωτικά σχετιζόταν με τη μεθαδόνη. Ο εν λόγω αγωνιστής οπιοειδών υπάρχει περίπου στο ένα τρίτο των περιστατικών που αναφέρθηκαν στη Γερμανία, τη Γαλλία (2021), την Ισπανία (2021) και την Κροατία. Υπάρχουν ελάχιστες διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με το εάν τα φάρμακα συνταγογραφήθηκαν, χρησιμοποιήθηκαν καταχρηστικά ή αποκτήθηκαν στη μαύρη αγορά. Ωστόσο, η αναφορά της ουσίας δεν σημαίνει ότι αυτό ήταν η αιτία της δηλητηρίασης, καθώς οι υπερβολικές δόσεις συχνά περιλαμβάνουν πολλαπλή χρήση ουσιών με άλλα οπιοειδή, αλκοόλ και άλλα φάρμακα, όπως οι βενζοδιαζεπίνες. Το 2022, η βουπρενορφίνη εντοπίστηκε στο 56 % (107) των θανάτων λόγω ναρκωτικών που αναφέρθηκαν στη Φινλανδία, στο 19 % (92) στη Σουηδία, στο 7  % (20) στη Δανία και στο 7% (49) των θανάτων που αναφέρθηκαν από το ειδικό μητρώο στη Γαλλία το 2021. Σε όλες τις υπόλοιπες χώρες που διέθεταν στοιχεία, η βουπρενορφίνη αναφέρθηκε σε ποσοστό μικρότερο του 5 % των θανατηφόρων περιστατικών από υπερβολική δόση ή δεν αναφέρθηκε καθόλου.
• Η τραμαδόλη, ένα οπιοειδές φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του μέτριου έως σοβαρού πόνου, ήταν υπεύθυνη για ποσοστό μικρότερο του 6% (177) των θανάτων από υπερβολική δόση που αναφέρθηκαν σε 12 ευρωπαϊκές χώρες το 2022. Ωστόσο, ενοχοποιείται για το 47% των θανάτων που αναφέρθηκαν από το γαλλικό μητρώο θανάτων λόγω καταχρηστικής χρήσης φαρμάκων, γεγονός που υποδηλώνει ότι η βελτίωση της επιτήρησης και της τοξικολογικής διερεύνησης θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη δυνατότητα εντοπισμού θανάτων που συνδέονται με οπιοειδή φάρμακα.
• Από τις περιπτώσεις για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα προκύπτει ότι η φαιντανύλη και τα παράγωγα φαιντανύλης σχετίστηκαν με 163 θανάτους λόγω υπερβολικής δόσης το 2022. Η Γερμανία ανέφερε τον μεγαλύτερο αριθμό θανάτων για τους οποίους ευθύνεται η ουσία (73). Ωστόσο, ορισμένα από αυτά τα θανατηφόρα περιστατικά μπορεί να σχετίζονται με εκτρεπόμενη χρήση φαρμακευτικών προϊόντων φαιντανύλης και όχι με τη χρήση παράνομης φαιντανύλης. Τα άλλα περιστατικά αναφέρθηκαν το 2022 στη Λιθουανία (33 θάνατοι), και ακολουθούν η Δανία (20), η Σουηδία (17), η Εσθονία (8), η Αυστρία (4), η Φινλανδία (3), η Λετονία (4) και η Τουρκία (1). Από τα προκαταρκτικά στοιχεία του 2023 προκύπτει ότι στην Εσθονία και τη Λετονία αυξήθηκε περαιτέρω ο αριθμός των θανάτων που οφείλονται σε ναρκωτικά και αφορούν νέα συνθετικά οπιοειδή. Στους θανάτους που οφείλονται σε ναρκωτικά που περιλαμβάνουν νιταζένια, τα πιο σημαντικά νιταζένια που ανιχνεύθηκαν στην Εσθονία το 2023 ήταν η πρωτονιταζένη (38 από 56, 68 %) και η μετονιταζένη (27 από 56, 48 %)· η ισοτονιταζένη (32 από 38, 84 %) ήταν πιο διαδεδομένη στη Λετονία. Τα στοιχεία για το 2023 είναι προκαταρκτικά και ενδέχεται να αποτελούν υποεκτίμηση. Στις χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, την περίοδο 2021-2022, η οξυκωδόνη αναφέρθηκε σε 327 θανάτους που οφείλονταν στα ναρκωτικά, κυρίως στη Δανία, την Εσθονία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία.
• Η χρήση οπιοειδών σε συνδυασμό με βενζοδιαζεπίνες αυξάνει τον κίνδυνο υπερβολικής δόσης. Το 2022 εντοπίστηκαν βενζοδιαζεπίνες, μαζί με άλλες ουσίες, κυρίως οπιοειδή, στην πλειονότητα των θανάτων από υπερβολική δόση στη Δανία, το Λουξεμβούργο, την Αυστρία και τη Φινλανδία, και σε περισσότερα από 4 από τα 10 περιστατικά στην Πορτογαλία και τη Σλοβενία (Γράφημα 11.6). Επιπλέον, οι βενζοδιαζεπίνες ανιχνεύθηκαν σε υψηλά ποσοστά στους θανάτους από υπερβολική δόση που αναφέρθηκαν στα πιο πρόσφατα διαθέσιμα δεδομένα για την Ισπανία, την Κύπρο και τη Ρουμανία. Στη Βουλγαρία, όπου ο συνολικός αριθμός των θανάτων από υπερβολική δόση είναι μικρός και απαιτείται προσοχή λόγω των διακυμάνσεων από έτος σε έτος, σπανίως ανιχνεύονται βενζοδιαζεπίνες. Σε πολλές χώρες, οι πληροφορίες αυτές δεν είναι διαθέσιμες και σε άλλες, τα αποτελέσματα της μεταθανάτιας τοξικολογίας δεν αναφέρονται για όλες τις περιπτώσεις.

• Λίγες χώρες αναφέρουν πληροφορίες σχετικά με την ανίχνευση της χρήσης πρεγαβαλίνης σε θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά. Μεταξύ αυτών, η Φινλανδία ανέφερε 87 θανάτους το 2022 (90 το 2021). Αρκετές χώρες ανέφεραν αύξηση του αριθμού των θανάτων στους οποίους ενέχεται η πρεγαβαλίνη: Δανία (από 48 θανάτους το 2021 σε 58 το 2022), Αυστρία (από 37 το 2021 σε 54 το 2022), Ισπανία (από 41 το 2020 σε 81 το 2021) και Τουρκία (από 5 το 2021 σε 25 το 2022).
• Οι θάνατοι που συνδέονται με τα συνθετικά κανναβινοειδή μειώθηκαν σε 8 στην Τουρκία το 2022 (46 το 2021). Επτά χώρες που διαθέτουν στοιχεία ανέφεραν 27 θανάτους με συνθετικές καθινόνες το 2022, κυρίως στη Φινλανδία (13 περιστατικά), την Εσθονία (5 περιστατικά), την Πορτογαλία (4 περιστατικά), την Αυστρία (2), τη Ρουμανία (2) και τη Σλοβενία (1). Από τις χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το 2021 και το 2022, προκύπτει ότι οι αριθμοί αυξήθηκαν στην Εσθονία (από 3 σε 5), στη Φινλανδία (από 6 σε 13), στην Πορτογαλία (από 0 σε 4), στη Ρουμανία (από 1 σε 2) και στη Σλοβενία (από 0 σε 1), και μειώθηκαν στην Αυστρία (από 7 σε 2).

Θνησιμότητα σχετιζόμενη με τα ναρκωτικά από οποιαδήποτε αιτία

• Μελέτες κοόρτης δείχνουν ότι η θνησιμότητα από οποιαδήποτε αιτία είναι πολύ υψηλότερη στα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών από ό,τι στους συνομηλίκους τους στον γενικό πληθυσμό. Στα παραδείγματα περιλαμβάνεται και η διαπίστωση ότι την περίοδο από το 2018 έως το 2022 ο κίνδυνος υπερθνησιμότητας των ατόμων που έκαναν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών σε δύο ελληνικές πόλεις ήταν 17 φορές μεγαλύτερος από ό,τι για τον γενικό πληθυσμό. Από το 2010 έως το 2019, οι ασθενείς με διαταραχές χρήσης οπιοειδών στην Κροατία είχαν υψηλότερο κίνδυνο υπερθνησιμότητας σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, οι γυναίκες 17 φορές υψηλότερο κίνδυνο και οι άνδρες 8 φορές υψηλότερο κίνδυνο.

Πρωτογενή δεδομένα

Εμφάνιση πινάκων πρωτογενών δεδομένων