Θάνατοι που οφείλονται στα ναρκωτικά – η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη (Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2025)

Η εκτίμηση της θνησιμότητας που αποδίδεται στη χρήση ουσιών είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του αντίκτυπου της χρήσης ουσιών στη δημόσια υγεία και του τρόπου με τον οποίο αυτή μπορεί να μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου. Στη σελίδα αυτή μπορείτε να βρείτε την πιο πρόσφατη ανάλυση σχετικά με τους θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων βασικών στοιχείων για τους θανάτους από υπερβολική δόση, τις ουσίες στις οποίες οφείλονται και άλλες πληροφορίες. 

Η σελίδα αυτή αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής έκθεσης για τα ναρκωτικά 2025, της ετήσιας επισκόπησης του EUDA σχετικά με την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Τελευταία επικαιροποίηση: 5 Ιουνίου 2025

Η βελτίωση των τρόπων αντιμετώπισης της θνησιμότητας που συνδέεται με τα ναρκωτικά απαιτεί καλύτερη κατανόηση των παραγόντων που καθορίζουν τις τάσεις

Η εκτίμηση της θνησιμότητας που αποδίδεται στη χρήση ουσιών είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του αντίκτυπου της χρήσης ουσιών στη δημόσια υγεία και του τρόπου με τον οποίο αυτή μπορεί να μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου. Η κατανόηση των παραγόντων που καθορίζουν τις τάσεις σε αυτόν τον τομέα ενδέχεται επίσης να είναι καθοριστική για την ανάπτυξη αποτελεσματικών παρεμβάσεων. Ωστόσο, παρά τις βελτιώσεις που σημειώθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί στις πληροφορίες που έχουμε επί του παρόντος στη διάθεσή μας, γεγονός που εμποδίζει τον σχεδιασμό τόσο των πολιτικών όσο και των τρόπων αντίδρασης.

Ο όρος «θάνατοι που οφείλονται στα ναρκωτικά» χρησιμοποιείται για έναν δείκτη που προορίζεται να καταγράψει τους θανάτους που οφείλονται άμεσα στην κατανάλωση ναρκωτικών ουσιών, οι οποίοι ενίοτε αναφέρονται ως θάνατοι από υπερβολική δόση ναρκωτικών. Σημειώνεται ότι οι εκτιμήσεις των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά αντιπροσωπεύουν μόνο ένα ποσοστό της συνολικής θνησιμότητας που συνδέεται με τη χρήση ναρκωτικών, δεδομένου ότι δεν συμπεριλαμβάνουν τη θνησιμότητα λόγω τροχαίων και άλλων ατυχημάτων, βίας, αυτοκτονιών με άλλα μέσα πλην της δηλητηρίασης από φάρμακα, ή λόγω χρόνιων ασθενειών, στους οποίους η χρήση ναρκωτικών ενδεχομένως να διαδραμάτισε κάποιον ρόλο Χρειάζεται επομένως, μέσω μελετών κοόρτης και άλλων προσεγγίσεων, να διευρύνουμε την κατανόησή μας σχετικά με αυτούς τους υπόλοιπους σημαντικούς τομείς θνησιμότητας που σχετίζονται με τα ναρκωτικά.

Παρά τους περιορισμούς αυτούς, η εκτίμηση των θανάτων που προκαλούνται από τα ναρκωτικά εξακολουθεί να αποτελεί βασικό μέτρο για την κατανόηση της βλάβης που μπορεί να προκαλέσει η χρήση παράνομων ουσιών, αλλά είναι επίσης δύσκολο να ερμηνευθεί για ζητήματα μεθοδολογίας, διαθεσιμότητας δεδομένων και ποιότητας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα κατά την ερμηνεία των πρόσφατων τάσεων στους θανάτους από ναρκωτικά, όπου δεδομένα για το πιο πρόσφατο έτος αναφοράς (2023) είναι διαθέσιμα μόνο για 21 από τις 29 χώρες που καλύπτονται από τον εν λόγω δείκτη, και επομένως πρέπει να υπολογιστούν εκτιμώμενες τιμές, ώστε να προκύψει μια συνολική εκτίμηση σε επίπεδο ΕΕ. Δεδομένης της ταχύτητας με την οποία μπορούν να προκύψουν νέες απειλές για τα ναρκωτικά, η βελτίωση της έγκαιρης παροχής και της πληρότητας των δεδομένων στον τομέα αυτό αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για το μέλλον.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, για μεθοδολογικούς λόγους, ο αριθμός των εντοπισθέντων θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά είναι πιθανό να αντικατοπτρίζει τις κατώτατες εκτιμήσεις, καθώς και ότι η ικανότητα υποβολής αναφορών ποικίλλει μεταξύ των χωρών, γεγονός που σημαίνει ότι οι εθνικές συγκρίσεις πρέπει να γίνονται με προσοχή. Επιπλέον, η έλλειψη λεπτομερών τοξικολογικών πληροφοριών σε ορισμένες χώρες επί του παρόντος σημαίνει ότι η συνολική μας κατανόηση του ρόλου που διαδραματίζουν τα διάφορα ναρκωτικά στην αύξηση του αριθμού των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά με την πάροδο του χρόνου είναι περιορισμένη. Η έλλειψη λεπτομερών τοξικολογικών πληροφοριών μπορεί επίσης να εμποδίσει την κατανόηση του ρόλου που διαδραματίζουν οι διάφορες ναρκωτικές ουσίες όταν χρησιμοποιούνται συνδυαστικά. Καθώς η πλειονότητα των θανατηφόρων υπερβολικών δόσεων συνδέεται με τη χρήση περισσότερων από μία ουσιών και καθώς τα πρότυπα χρήσης ναρκωτικών γίνονται ολοένα και πιο πολύπλοκα, υπάρχει επίσης αυξανόμενη ανάγκη να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο οι αλλαγές στα πρότυπα πολλαπλής χρήσης ουσιών επηρεάζουν τη θνησιμότητα. Η δημιουργία του EUDA έχει ενισχύσει την ικανότητα ταχείας αξιολόγησης των απειλών έγκαιρης προειδοποίησης και έκδοσης προειδοποιήσεων, και στηρίζει τα μέτρα για τη βελτίωση της συνήθους ικανότητας υποβολής στοιχείων σε αυτόν τον τομέα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο EUDA θα συντονίζει ένα δίκτυο εγκληματολογικών και τοξικολογικών εργαστηρίων, αυξάνοντας τη διαθέσιμη αναλυτική ικανότητα για την παρακολούθηση του τρόπου με τον οποίο οι διάφορες ναρκωτικές ουσίες και οι συνδυασμοί αυτών επηρεάζουν τις τάσεις θνησιμότητας.

Τα πρότυπα χρήσης πολλαπλών ουσιών συνδέονται με το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας που οφείλεται στα ναρκωτικά

Το έτος 2023, ο αριθμός των αναφερθέντων θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά αυξήθηκε ελαφρώς σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ και μειώθηκε σε άλλα. Η προσωρινή συνολική εκτίμηση για σχεδόν 7 500 θανάτους που οφείλονταν στα ναρκωτικά το 2023 αντιπροσωπεύει ελαφρά αύξηση σε σχέση με τους αναθεωρημένους αριθμούς για το 2022, αλλά ο αριθμός αυτός θα πρέπει να ερμηνεύεται με προσοχή, δεδομένου ότι ορισμένες χώρες με μεγάλο πληθυσμό δεν έχουν υποβάλει ακόμη στοιχεία, και οι εκτιμώμενες τιμές έχουν χρησιμοποιηθεί για τον υπολογισμό αυτού του προσωρινού συνόλου. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις στους αριθμού των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά το 2023 αναφέρθηκαν από τη Γερμανία, τη Λετονία, τη Φινλανδία, τη Νορβηγία και την Τουρκία.

Οι διαθέσιμες πληροφορίες υπογραμμίζουν το γεγονός ότι τα οπιοειδή, συνήθως σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, εξακολουθούν να αποτελούν την ομάδα ουσιών που ευθύνεται συχνότερα για τους θανάτους από ναρκωτικά. Γενικά, οι τάσεις στους θανάτους που οφείλονται σε οπιοειδή εμφανίζουν σταθερότητα, ωστόσο το ποσοστό των θανάτων χρηστών μεγαλύτερης ηλικίας παρουσιάζει αύξηση. Εκτιμάται ότι η ηρωίνη εμπλέκεται σε ελαφρώς λιγότερους θανάτους το 2023, περίπου 1 200 (1 300 το 2022) στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αριθμός που αποτελεί ελάχιστη εκτίμηση με βάση στοιχεία από 18 κράτη μέλη της ΕΕ με διαθέσιμα στοιχεία και για τα δύο έτη. Η ηρωίνη παραμένει η ουσία που συνήθως εντοπίζεται σε θανάτους που συνδέονται με τη χρήση οπιοειδών σε ορισμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Ωστόσο, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι σήμερα η ηρωίνη ανιχνεύεται στην πλειονότητα των θανάτων από υπερβολική δόση σε λίγες μόνο χώρες, και ότι άλλα οπιοειδή καθώς και άλλα ναρκωτικά διαδραματίζουν πλέον σημαντικό ρόλο. Τα οπιοειδή πλην της ηρωίνης, όπως είναι η μεθαδόνη και, σε μικρότερο βαθμό, η βουπρενορφίνη, τα παυσίπονα που περιέχουν οπιοειδή, καθώς και άλλα συνθετικά οπιοειδή, συνδέονται με σημαντικό ποσοστό θανάτων από υπερβολική δόση σε ορισμένες χώρες.

Παρότι δεν υπάρχουν αναλυτικές τοξικολογικές πληροφορίες για όλους τους θανάτους, από τις διαθέσιμες πληροφορίες προκύπτει ότι η τοξικότητα από πολλαπλές ουσίες αποτελεί τον κανόνα. Στις περιπτώσεις που υπάρχουν αναλυτικές τοξικολογικές πληροφορίες, συνήθως αναφέρεται η παρουσία πολλαπλών ουσιών. Παρότι πολλές χώρες αναφέρουν μεμονωμένα ναρκωτικά τα οποία εντοπίστηκαν στο πλαίσιο μεταθανάτιων τοξικολογικών αναλύσεων, λίγες είναι οι χώρες που αναφέρουν τον συνδυασμό αυτών των ουσιών και τον αριθμό των θανάτων που συνδέονται με μείγματα ναρκωτικών. Η ανάλυση των στοιχείων θνησιμότητας από την Αυστρία, τη Σλοβενία και τη Νορβηγία το 2023 αποκαλύπτει μια πιο λεπτομερή εικόνα, που δείχνει, για παράδειγμα, ότι οι περισσότεροι θάνατοι που οφείλονταν στα ναρκωτικά συνδέονταν με πολλαπλές ουσίες. Τα οπιοειδή παρέμειναν η συχνότερα ανιχνευόμενη κατηγορία ναρκωτικών συνολικά, ενώ κάποιοι θάνατοι που σχετίζονταν με οπιοειδή οφείλονταν στην ηρωίνη. Η ηρωίνη σπανίως ανιχνευόταν μόνη της ή μόνο με αλκοόλ, και τα περισσότερα περιστατικά που σχετίζονταν με την ηρωίνη περιλάμβαναν διάφορους συνδυασμούς ουσιών (Γράφημα 11.1). Συχνά μαζί με την ηρωίνη εντοπιζόταν επίσης αλκοόλ, είτε μόνο του είτε σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, καθώς και βενζοδιαζεπίνες. Στη Δανία, την Αυστρία, τη Σλοβενία και τη Φινλανδία, οι βενζοδιαζεπίνες συσχετίστηκαν με περισσότερους από τους μισούς θανάτους που οφείλονταν στα ναρκωτικά το 2023.

Τα στοιχεία για τη θνησιμότητα από ναρκωτικά είναι επίσης ενδεικτικά της γήρανσης της κοόρτης των ατόμων που κάνουν χρήση οπιοειδών στην Ευρώπη, καθώς οι περισσότεροι θάνατοι που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών εντοπίζονται συνήθως σε άνδρες ηλικίας 40 ετών και άνω. Αυτό καταδεικνύεται επίσης από τον υπερδιπλασιασμό του αριθμού των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά στα άτομα ηλικίας 50 έως 64 ετών μεταξύ 2013 και 2023.

Από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει επίσης, αν και με μεγάλη επιφύλαξη, ότι σε ορισμένες χώρες οι θάνατοι που οφείλονται σε διεγερτικές ουσίες αυξάνοντα. Ο αριθμός των θανάτων από διεγερτικές ουσίες οφείλεται πιθανώς στην ελλιπή υποβολή στοιχείων και οι διεγερτικές ουσίες συχνά ενέχονται σε θανάτους όπου διαπιστώνεται η παρουσία και άλλων ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των οπιοειδών. Σύμφωνα επίσης με ορισμένες πληροφορίες, οι διεγερτικές ουσίες φαίνεται να ενέχονται συχνότερα σε θανάτους ατόμων μικρότερης ηλικίας.

Οι υπερβολικές δόσεις και οι θάνατοι που συνδέονται με τα συνθετικά οπιοειδή εξακολουθούν να προκαλούν ανησυχία

Τα ισχυρά συνθετικά οπιοειδή, όπως το παράγωγο της φαιντανύλης καρφαιντανύλη και τα οπιοειδή νιταζένια, έχουν συνδεθεί με ορισμένα περιστατικά θανατηφόρων και μη θανατηφόρων δηλητηριάσεων στην Ευρώπη. Ωστόσο, με εξαίρεση ορισμένες χώρες της Βαλτικής, οι ουσίες αυτές δεν κατέχουν επί του παρόντος εξέχουσα θέση στα συνήθη δεδομένα που είναι διαθέσιμα σε επίπεδο ΕΕ. Ωστόσο, οι εξελίξεις στον τομέα αυτό είναι ανησυχητικές λόγω της δυνατότητας των ουσιών αυτών να επηρεάσουν αρνητικά τη δημόσια υγεία στην Ευρώπη στο μέλλον.

Τα οπιοειδή νιταζένια εμπλέκονταν σε τοπικές επιδημικές εξάρσεις δηλητηριάσεων στην Ιρλανδία το 2023 και το 2024, και στη Γαλλία το 2023. Στην Ιρλανδία, τα νιταζένια πωλούνταν καταχρηστικά ως ηρωίνη το 2023 και ως βενζοδιαζεπίνες το 2024, με αποτέλεσμα να καταναλώνονται εν αγνοία και να υπάρχουν πολλαπλές περιπτώσεις υπερβολικής δόσης (βλ. Νέες ψυχοδραστικές ουσίες – η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη). Συρροή θανάτων και περιστατικών οξείας τοξικότητας που συνδέονταν με νιταζένια αναφέρθηκαν το 2023 στη Γαλλία και το 2024 στη Γερμανία. Στη Σουηδία, περισσότεροι από 30 θάνατοι που σχετίζονταν με τη μετονιταζίνη αναφέρθηκαν από τον Ιανουάριο του 2023 έως τον Σεπτέμβριο του 2024, πάνω από ένας θάνατος μηνιαίως κατά μέσο όρο, προτού μειωθούν το φθινόπωρο του 2024. Στη Νορβηγία, 34 θάνατοι που σχετίζονταν με νιταζένια (κυρίως μετονιταζίνη) καταγράφηκαν από τον Ιούνιο του 2023 έως τον Αύγουστο του 2024, πάνω από δύο μηνιαίως κατά μέσο όρο, προτού η συχνότητα μειωθεί απότομα από τον Σεπτέμβριο του 2024. Μετονιταζίνη έχει βρεθεί σε παραποιημένα συνταγογραφούμενα δισκία. Στα μέτρα που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια του 2024 περιλαμβάνονταν προειδοποιήσεις στα μέσα ενημέρωσης, προειδοποιήσεις σε εθνικό επίπεδο, αυξημένη πρόσβαση σε ναλοξόνη, προτεραιοποίηση των νιταζενίων στην ταξινόμηση των ναρκωτικών, και αυξημένες προσπάθειες της αστυνομίας που είχαν ως στόχο τους πωλητές στο διαδίκτυο. Λόγω της υψηλής δραστικότητας και του καινοτόμου χαρακτήρα τους, υπάρχουν ανησυχίες ότι τα οπιοειδή νιταζένια ενδέχεται να μην ανιχνεύονται συστηματικά στις διαδικασίες που χρησιμοποιούνται συνήθως για μεταθανάτιες τοξικολογικές αναλύσεις. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα να υποεκτιμάται ο αριθμός των αναφερθέντων θανάτων. Κάποιες σχετικές ενδείξεις υπάρχουν σε χώρες της Βαλτικής, όπου οι βελτιώσεις στις μεθόδους διενέργειας εξετάσεων οδήγησαν σε αύξηση της ανίχνευσης αυτών των ουσιών. Στην Εσθονία, ο αριθμός των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά αυξήθηκε από 82 το 2022 σε 119 το 2023, αντιπροσωπεύοντας ποσοστό θνησιμότητας που οφείλεται στα ναρκωτικά 135 ανά εκατομμύριο πληθυσμού (στην ηλικιακή ομάδα 15-64 ετών), έξι φορές υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ. Τα νιταζένια, ως επί το πλείστον η μετονιταζίνη και η πρωτονιταζίνη, συνδέονταν με πάνω από το ήμισυ (52 %) αυτών των θανάτων. Στη Λετονία, τόσο τα εθνικά στατιστικά στοιχεία όσο και τα εγκληματολογικά μητρώα ανέφεραν προσωρινή αύξηση του συνολικού αριθμού των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά, από 63 το 2022 σε 154 το 2023, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό θνησιμότητας που οφείλεται στα ναρκωτικά 130 ανά εκατομμύριο πληθυσμού (στην ηλικιακή ομάδα 15-64 ετών), υπερπενταπλάσιο (5,3) του μέσου όρου της ΕΕ. Νιταζένια ανιχνεύθηκαν σε 101 (66 %) από τα περιστατικά αυτά, γεγονός που οδήγησε στην αύξηση. Παρόλο που το 2022 δεν ήταν δυνατή η διενέργεια συστηματικής εξέτασης για νιταζένια, σημειώθηκε ραγδαία αύξηση του αριθμού των περιστατικών οξείας τοξικότητας που αφορούσαν οπιοειδή (από περίπου 2 400 το 2022 σε πάνω από 4 000 το 2023). Ανεπίσημες αναφορές από κλινικό προσωπικό, σύμφωνα με τις οποίες απαιτούνταν μεγαλύτερες δόσεις ναλοξόνης, εγείρουν ανησυχίες σχετικά με την ταυτόχρονη χρήση συνθετικών οπιοειδών. Από το 2019, τουλάχιστον 21 χώρες έχουν αναφέρει την παρουσία νιταζινών στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τις νέες ψυχοδραστικές ουσίες, το οποίο παρακολουθεί επί του παρόντος 22 διαφορετικά νιταζένια.

Παρεμβάσεις που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των εκούσιων αυτοδηλητηριάσεων

Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί κατά πόσο ένα άτομο που έχασε τη ζωή του από υπερβολική δόση ναρκωτικών είχε αυτή την πρόθεση. Πολλοί θάνατοι από υπερβολική δόση αναφέρθηκαν ως τυχαίοι, ενώ για άλλους δεν διευκρινίστηκε εάν υπήρξε πρόθεση. Ωστόσο, σε ορισμένες χώρες, διατίθενται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την πρόθεση, και ένα σχετικά υψηλό ποσοστό των αναφερόμενων θανάτων από υπερβολική δόση (1 στους 8 συνολικά) ταξινομήθηκαν ως θάνατοι εκ προθέσεως το 2022 και το 2023 (δηλαδή με αυτοκτονική πρόθεση). Σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, εκτός από τη Μάλτα, και στη Νορβηγία, τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι το ποσοστό των θανάτων από υπερβολική δόση με αυτοκτονική πρόθεση ήταν υψηλότερο στις γυναίκες. Στις Κάτω Χώρες και στη Σουηδία το 2022-2023, πάνω από το ένα τρίτο των αναφερθέντων θανάτων από υπερβολική δόση στις γυναίκες ταξινομήθηκαν ως θάνατοι με αυτοκτονική πρόθεση. Το ίδιο διάστημα, στη Δανία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, τη Σλοβενία και τη Φινλανδία, αυτοκτονική πρόθεση καταγράφηκε για τουλάχιστον ένα πέμπτο των θανάτων γυναικών από υπερβολική δόση. Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν την ανάγκη για παρεμβάσεις που στοχεύουν στον σκόπιμο αυτοτραυματισμό και την αυτοκτονική πρόθεση μεταξύ των ατόμων που κάνουν χρήση ναρκωτικών, και ιδίως για την αναγνώριση του κινδύνου που μπορεί να αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σε αυτό το πλαίσιο.

Απαιτείται αναβάθμιση των υπηρεσιών για την πρόληψη των υπερβολικών δόσεων και των θανάτων από οπιοειδή

Τα μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση των θανάτων που οφείλονται στα οπιοειδή περιλαμβάνουν παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην πρόληψη κατ’ αρχάς των υπερβολικών δόσεων και παρεμβάσεις που επικεντρώνονται στην πρόληψη θανάτων από υπερβολική δόση (Γράφημα 11.2). Οι αλλαγές τόσο στον πληθυσμό των χρηστών ενέσιμων οπιοειδών όσο και στους τύπους των ουσιών που χρησιμοποιούν δημιουργούν νέες και μεγαλύτερες προκλήσεις όσον αφορά τις παρεμβάσεις που έχουν ως στόχο τη μείωση των θανάτων από υπερβολική δόση. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται η ανάπτυξη διαφοροποιημένων προγραμμάτων που θα στοχεύουν στις ανάγκες των διαφόρων ομάδων, και η διαμόρφωση υπηρεσιών κατά τρόπο που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των διαφορετικών ηλικιακών ομάδων. Υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η παρακολούθηση θεραπευτικών προγραμμάτων με αγωνιστές οπιοειδών συμβάλλει στην προστασία από τον θάνατο από υπερβολική δόση οπιοειδών καθώς και από ορισμένες άλλες αιτίες θανάτου, ωστόσο σε πολλές χώρες της ΕΕ εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα κάλυψης και πρόσβασης, όπου τα επίπεδα παροχής υπολείπονται αυτών που συνιστά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σε σχέση με τις εκτιμώμενες ανάγκες.

Επίσης, ολοένα περισσότερα στοιχεία υποστηρίζουν πως η αυξανόμενη διαθεσιμότητα ανταγωνιστών οπιοειδών μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη των θανατηφόρων υπερβολικών δόσεων από οπιοειδή. Ωστόσο, για ακόμα μια φορά, η διαθεσιμότητα της προσέγγισης αυτής ποικίλλει τόσο μεταξύ όσο και εντός των χωρών. Η εφαρμογή προγραμμάτων ναλοξόνης, μεταξύ άλλων και πιλοτικών προγραμμάτων, για την πρόληψη θανάτων από υπερβολική δόση είχε αναφερθεί από 15 ευρωπαϊκές χώρες έως το 2023. Τα μεταβαλλόμενα πρότυπα χρήσης και η διαθεσιμότητα των διαφόρων σκευασμάτων ναλοξόνης τόσο σε ενέσιμη μορφή όσο και σε μορφή ρινικού εκνεφώματος ενδέχεται να απαιτούν από τις σχετικές υπηρεσίες να επανεξετάσουν τα πρωτόκολλα χορήγησης, ώστε να εξασφαλίσουν κατάλληλη πρόσβαση και χρήση των διαθέσιμων προϊόντων. Η αναστροφή των υπερβολικών δόσεων που περιλαμβάνουν ισχυρά συνθετικά οπιοειδή, όπως νιταζένια ή παράγωγα φαιντανύλης, μπορεί να είναι δυσκολότερη. Σε κλινικά πλαίσια, οι οδηγίες του 2024 επιβεβαιώνουν ότι η αρχική διαχείριση της οξείας τοξικότητας από οπιοειδή παραμένει αμετάβλητη, με την τιτλοποιημένη χορήγηση ναλοξόνης να εξακολουθεί να αποτελεί τη συνιστώμενη προσέγγιση. Σε πλαίσια κοινότητας, περιλαμβανομένων των προγραμμάτων ελεύθερης διάθεσης ναλοξόνης στους χρήστες, ενδέχεται να απαιτούνται περισσότερες από μία δόσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, συνιστάται στους παριστάμενους να χορηγούν τις δόσεις σταδιακά, αξιολογώντας την απόκριση του ατόμου μεταξύ των χορηγήσεων και εφαρμόζοντας τεχνητή αναπνοή ή καρδιοπνευμονική ανάνηψη, εφόσον κριθεί απαραίτητο. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει την αξία της εκπαίδευσης στην παροχή πρώτων βοηθειών που παρέχεται στα άτομα που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ή να γίνουν μάρτυρες μιας υπερβολικής δόσης, συμπεριλαμβανομένης της ορθής χρήσης της ναλοξόνης. Από τα διαθέσιμα στοιχεία 6 κρατών μελών της ΕΕ και της Νορβηγίας για το 2023 προκύπτει ότι αρκετές χιλιάδες άτομα έχουν εκπαιδευτεί στην ορθή χορήγηση του φαρμάκου. Ωστόσο, ζητήματα κάλυψης και πρόσβασης εξακολουθούν να υπάρχουν σε ορισμένες χώρες στις οποίες εφαρμόζεται η συγκεκριμένη παρέμβαση, ενώ απαιτούνται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση, την παροχή και τη χρήση ναλοξόνης σε εθνικό και τοπικό επίπεδο προκειμένου να υποστηριχθεί η αξιοποίηση αυτού του φαρμάκου που μπορεί να σώσει ζωές. Η εφαρμογή σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες συνέχισε να σημειώνει πρόοδο το 2024: η Κροατία, το Λουξεμβούργο και η Φινλανδία ξεκίνησαν την πιλοτική εφαρμογή προγραμμάτων ελεύθερης διάθεσης ναλοξόνης στους χρήστες.

Σε ορισμένες χώρες, οι χώροι επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών παρέχονται επίσης εν μέρει ως απάντηση στη μείωση της θνησιμότητας λόγω υπερβολικής δόσης. Οι εν λόγω χώροι λειτουργούν πλέον σε 13 χώρες της ΕΕ και στη Νορβηγία (βλ. Μείωση της βλάβης – η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη). Στις περιπτώσεις πολυπολιτισμικών πληθυσμών και νέων μεταναστευτικών πληθυσμών, είναι επιθυμητή η ευρύτερη χρήση μηνυμάτων σχετικά με τη μείωση των βλαβών στην εκάστοτε οικεία γλώσσα των χρηστών ναρκωτικών υψηλού κινδύνου. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις υγειονομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις για την πρόληψη των θανάτων που σχετίζονται με οπιοειδή, βλ. τον μίνι οδηγό του EUDA.

Βασικά στοιχεία και τάσεις

Ποσοστά θνησιμότητας λόγω υπερβολικής δόσης

• Το 2023 το ποσοστό θνησιμότητας από υπερβολική δόση στην Ευρωπαϊκή Ένωση εκτιμάται σε 24,7 θανάτους ανά εκατομμύριο πληθυσμού ηλικίας από 15 έως 64 ετών.
• Τα ποσοστά θνησιμότητας λόγω υπερβολικής δόσης είναι συνήθως 3 έως 4 φορές υψηλότερα στους άνδρες σε σύγκριση με τις γυναίκες (Γράφημα 11.3), με τους άνδρες ηλικίας 25 έως 39 ετών να πλήττονται περισσότερο. Τα ποσοστά θνησιμότητας λόγω υπερβολικής δόσης σε αυτή την ηλικιακή ομάδα μπορεί να είναι σημαντικά υψηλότερα από ό,τι για τον ανδρικό πληθυσμό ηλικίας 15 έως 64 ετών (ενήλικες). Για παράδειγμα, στη Σουηδία, το ποσοστό θνησιμότητας λόγω υπερβολικής δόσης για τους άνδρες ηλικίας 25 έως 39 ετών ήταν 117 θάνατοι ανά εκατομμύριο το 2023, σε σύγκριση με 89 θανάτους ανά εκατομμύριο ενήλικων ανδρών στη χώρα. Στην Εσθονία, τα συγκρίσιμα στοιχεία ήταν 264 θάνατοι ανά εκατομμύριο ανδρών ηλικίας 25 έως 39 ετών και 209 θάνατοι ανά εκατομμύριο ενήλικων ανδρών.

Θάνατοι από υπερβολική δόση

Εκτιμάται ότι το 2023 τουλάχιστον 7 459 θάνατοι από υπερβολική δόση ναρκωτικών σημειώθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση (7 145 το 2022). Πρόκειται για μια ελάχιστη εκτίμηση, καθώς ορισμένες χώρες αναφέρουν ότι το σύστημα παρακολούθησής τους δεν περιλαμβάνει ορισμένα περιστατικά. Για παράδειγμα, από τη διασταυρούμενη επικύρωση των δεδομένων του 2022 που περιέχονται στα διάφορα μητρώα (γενικά και ειδικά μητρώα) στην Ισπανία προέκυψε ότι, εάν λαμβάνεται υπόψη μόνο το γενικό μητρώο, μπορεί να αναφέρονται μόνο 4 από τα 5 περιστατικά. Στη Γερμανία και την Ιταλία, το μητρώο θνησιμότητας περιέχει μόνο περιστατικά που έχουν περιέλθει σε γνώση της αστυνομίας. Ως εκ τούτου, περιστατικά που δεν εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων της αστυνομίας μπορεί να μην αναφέρονται επαρκώς. Ωστόσο, δεν είναι γνωστή η έκταση της υποεκτίμησης.

Διάφοροι πληθυσμοί πλήττονται ανά την Ευρώπη

• Στη Φινλανδία, οι θάνατοι που οφείλονται στα ναρκωτικά στα άτομα ηλικίας κάτω των 25 ετών παρέμειναν υψηλοί, αντιπροσωπεύοντας το 29 % (91 από τους 310 θανάτους) του συνόλου των θανάτων λόγω δηλητηρίασης από ναρκωτικά το 2023. Η εν λόγω ηλικιακή ομάδα αντιπροσώπευε το 25 % (63 από τους 256 θανάτους) των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά και που αναφέρθηκαν το 2023 στην Αυστρία, το 22 % (2 από τους 9 θανάτους) στο Λουξεμβούργο και το 20 % (6 από τους 30 θανάτους) στην Ουγγαρία.
• Ο αριθμός των θανάτων από υπερβολική δόση που αναφέρθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση στα άτομα ηλικίας 50 έως 64 ετών εκτιμάται ότι συνολικά υπερδιπλασιάστηκε από το 2013 έως το 2023, αυξανόμενος κατά 76 % στις γυναίκες (από 184 σε 323 θανάτους) και κατά 159 % στους άνδρες (από 422 σε 1 094 θανάτους) (Γράφημα 11.4).

Καθιερωμένες και νέες ουσίες που συνδέονται με θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά

• Τα οπιοειδή, μεταξύ άλλων η ηρωίνη και οι μεταβολίτες της, συχνά σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, εκτιμάται ότι ανιχνεύθηκαν σε 7 από τους10 θανάτους λόγω υπερβολικής δόσης που αναφέρθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2023 (Γράφημα 11.5 και Γράφημα 11.6). Στις τοξικολογικές εκθέσεις θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά συνήθως εντοπίζονται πολλαπλές ουσίες.

• Η ηρωίνη ανιχνεύθηκε στους περισσότερους θανάτους από υπερβολική δόση σε σχετικά μικρό αριθμό κρατών μελών της ΕΕ, συγκεκριμένα στην Αυστρία (ηρωίνη ή μορφίνη) (66 %), στο Λουξεμβούργο (ηρωίνη ή μορφίνη) (56 %), στη Σλοβενία (51 %) και στη Βουλγαρία (50 %). Η ηρωίνη αναφέρεται σε περίπου δύο πέμπτα έως και ένα πέμπτο των θανάτων από υπερβολική δόση στην Ιταλία (45 %), τη Γερμανία (37 %), τη Γαλλία (34 % το 2022), την Πορτογαλία (34 %), την Κροατία (29 %), τη Ρουμανία (28 %), την Τουρκία (20 %), την Ισπανία (20 % το 2022) και τη Νορβηγία (21 %). Το 2023, η ηρωίνη αναφέρθηκε σε λιγότερους από 1 στους 5 θανάτους από υπερβολική δόση στην Τσεχία, την Εσθονία, την Κύπρο, τη Λετονία, τη Λιθουανία, την Ουγγαρία, τη Μάλτα, τη Σλοβακία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία.
• Από τα 20 κράτη μέλη της ΕΕ που παρείχαν στοιχεία για το 2022 και το 2023, η κοκαΐνη, κυρίως με την παρουσία οπιοειδών, ενοχοποιείται για 1 051 (26 %) θανάτους από υπερβολική δόση το 2023 (956 ή 27 % το 2022).
• Θάνατοι που συνδέονται με τη χρήση κοκαΐνης αναφέρονται πλέον και σε χώρες όπου στο παρελθόν ήταν λιγότερο συχνοί, όπως η Δανία, η Κύπρος, οι Κάτω Χώρες, η Σλοβενία και η Φινλανδία.
• Η κοκαΐνη ενοχοποιείται για το 30 % των θανάτων από υπερβολική δόση στη Γερμανία και για το 65 % των θανάτων από υπερβολική δόση στην Πορτογαλία το 2023.
• Τα διεγερτικά, πλην της κοκαΐνης, συμπεριλαμβανομένης της αμφεταμίνης και της μεθαμφεταμίνης, ευθύνονται για μεγάλο αριθμό θανάτων, συχνά σε συνδυασμό με οπιοειδή. Από τις 19 χώρες που διαθέτουν δεδομένα post mortem για το 2023, 17 ανέφεραν θανάτους για τους οποίους ενοχοποιούνταν διεγερτικές ουσίες πλην κοκαΐνης. Οι περισσότεροι θάνατοι από διεγερτικές ουσίες πλην κοκαΐνης αναφέρθηκαν από τη Γερμανία (490 περιστατικά), την Τουρκία (228), τη Σουηδία (75), τη Νορβηγία (64), τη Δανία (61), τη Φινλανδία (49), τη Λετονία (41), την Εσθονία (32) και την Αυστρία (30). Εκτός από τους παραπάνω θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά, ενδεχομένως να μην εντοπίζονται και άλλοι θάνατοι για τους οποίους ευθύνονται τα διεγερτικά όπως, για παράδειγμα, οι θάνατοι που σχετίζονται με καρδιαγγειακά προβλήματα.
• Το 2023, αναφέρθηκαν καθινόνες σε θανάτους που οφείλονταν στα ναρκωτικά σε 7 χώρες. Στην Ουγγαρία, 12 από τους 30 θανάτους που αναφέρθηκαν το 2023 συνδέονταν με καθινόνες. Στη Φινλανδία, 12 από τους 253 θανάτους συνδέονταν με καθινόνες, ενώ μικρότεροι αριθμοί θανάτων που σχετίζονταν με καθινόνες αναφέρθηκαν σε Λιθουανία, Αυστρία, Ρουμανία, Σλοβενία και Σλοβακία.
• Σε 7 από τις 18 χώρες που διαθέτουν τοξικολογικά δεδομένα post mortem για το 2023, περίπου 1 στους 4 που οφείλεται στα ναρκωτικά σχετιζόταν με τη μεθαδόνη. Το φάρμακο αγωνιστής οπιοειδών αναφέρθηκε σε ποσοστό τουλάχιστον 30 % των περιστατικών με γνωστή τοξικολογία που αναφέρθηκαν στο Λουξεμβούργο (56 %), τη Ρουμανία (40 %), την Κροατία (38 %), την Εσθονία (37 %), την Πορτογαλία (36 %), τη Βουλγαρία (35 %) και τη Γερμανία (31 %). Υπάρχουν ελάχιστες διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με το εάν τα φάρμακα συνταγογραφήθηκαν, χρησιμοποιήθηκαν καταχρηστικά ή αποκτήθηκαν στη μαύρη αγορά. Ωστόσο, η αναφορά της ουσίας δεν σημαίνει ότι αυτό ήταν η αιτία της δηλητηρίασης, καθώς οι υπερβολικές δόσεις συχνά περιλαμβάνουν πολλαπλή χρήση ουσιών με άλλα οπιοειδή, αλκοόλ και άλλα φάρμακα, όπως οι βενζοδιαζεπίνες.
• Το 2023, η βουπρενορφίνη εντοπίστηκε στο 58 % (147) των θανάτων λόγω ναρκωτικών που αναφέρθηκαν στη Φινλανδία και στο 16 % (73) στη Σουηδία. Σε όλες τις υπόλοιπες χώρες που διέθεταν στοιχεία, η βουπρενορφίνη αναφέρθηκε σε ποσοστό μικρότερο του 5 % των θανατηφόρων περιστατικών από υπερβολική δόση ή δεν αναφέρθηκε καθόλου.
• Η τραμαδόλη, ένα οπιοειδές φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του μέτριου έως σοβαρού πόνου, ήταν υπεύθυνη για ποσοστό μικρότερο του 5 % (173) των θανάτων από υπερβολική δόση που αναφέρθηκαν σε 13 ευρωπαϊκές χώρες το 2023. Ωστόσο, ενοχοποιείται για το 35 % των 136 θανάτων που αναφέρθηκαν από το γαλλικό μητρώο θανάτων λόγω καταχρηστικής χρήσης φαρμάκων το 2022, γεγονός που υποδηλώνει ότι η βελτίωση της επιτήρησης και της τοξικολογικής διερεύνησης θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη δυνατότητα εντοπισμού θανάτων που συνδέονται με οπιοειδή φάρμακα. Η μορφίνη, η οξυκωδόνη και η φαιντανύλη ανιχνεύθηκαν σε ποσοστό 25 %, 20 % και 4 % των θανάτων, αντίστοιχα, που αναφέρθηκαν το 2022 στο μητρώο θανάτων που συνδέονται με την κατάχρηση φαρμάκων.
• Από τα διαθέσιμα στοιχεία από 16 κράτη μέλη της ΕΕ προκύπτει ότι ο αριθμός των θανάτων που σχετίστηκαν με τη φαιντανύλη και τα παράγωγα φαιντανύλης παρέμεινε σχετικά σταθερός, με τις ουσίες να σχετίζονται με 153 θανάτους από υπερβολική δόση το 2023 (159 το 2022). Η Γερμανία ανέφερε τον μεγαλύτερο αριθμό θανάτων για τους οποίους ευθύνεται η φαιντανύλη (70). Ορισμένα από αυτά τα θανατηφόρα περιστατικά μπορεί να σχετίζονται με εκτρεπόμενη χρήση φαρμακευτικών προϊόντων φαιντανύλης και όχι με τη χρήση παράνομης φαιντανύλης. Τα άλλα περιστατικά αναφέρθηκαν το 2023 στη Σουηδία (15), τη Δανία (10), την Αυστρία (7), την Εσθονία (7) και τη Φινλανδία (6).
• Από τα στοιχεία του 2023 προκύπτει ότι στην Εσθονία και τη Λετονία αυξήθηκε περαιτέρω ο αριθμός των θανάτων που οφείλονται σε ναρκωτικά και αφορούν νέα συνθετικά οπιοειδή. Τα πιο σημαντικά νιταζένια που ανιχνεύθηκαν στην Εσθονία το 2023 ήταν η πρωτονιταζίνη (40 από τα 119 περιστατικά) και η μετονιταζένη (32 από τα 119, 27 %).
• Στις χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το 2023, η οξυκωδόνη αναφέρθηκε σε 151 θανάτους που οφείλονταν στα ναρκωτικά σε 8 χώρες: Σουηδία (88), Φινλανδία (26), Δανία (24), Εσθονία (7), Αυστρία (3), Λιθουανία (1), Λουξεμβούργο (1), Πορτογαλία (1).
• Η χρήση οπιοειδών σε συνδυασμό με βενζοδιαζεπίνες αυξάνει τον κίνδυνο υπερβολικής δόσης. Το 2023, εντοπίστηκαν βενζοδιαζεπίνες, μαζί με άλλες ουσίες, κυρίως οπιοειδή, στην πλειονότητα των θανάτων από υπερβολική δόση στη Δανία, την Αυστρία, τη Σλοβενία και τη Φινλανδία.
• Λίγες χώρες αναφέρουν πληροφορίες σχετικά με την ανίχνευση πρεγαβαλίνης ή γαβαπεντίνης σε θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά. Μεταξύ αυτών, η Φινλανδία ανέφερε 87 θανάτους το 2023 (87 το 2022). Δύο χώρες ανέφεραν αύξηση του αριθμού των θανάτων με αναφορά σε πρεγαβαλίνη ή γαβαπεντίνη: Δανία (από 58 θανάτους το 2022 σε 60 το 2023), Αυστρία (από 54 το 2022 σε 71 το 2023).
• Οι θάνατοι που συνδέονται με τα συνθετικά κανναβινοειδή αυξήθηκαν σε 61 στην Τουρκία το 2023 (8 το 2022).
• Επτά χώρες με διαθέσιμα στοιχεία ανέφεραν 39 θανάτους που συνδέονταν με συνθετικές καθινόνες το 2023: Φινλανδία (12), Ουγγαρία (12), Λιθουανία (6), Σλοβενία (4), Αυστρία (2), Ρουμανία (2), Σλοβακία (1).

Θνησιμότητα συνδεόμενη με τα ναρκωτικά από οποιαδήποτε αιτία

• Σε μια νορβηγική μελέτη κοόρτης του 2024 αναλύθηκε η θνησιμότητα μετά την αποφυλάκιση 92 000 ατόμων που αποφυλακίστηκαν μεταξύ του 2010 και του 2022. Οι διαταραχές ψυχικής υγείας και οι διαταραχές χρήσης οπιοειδών συσχετίζονταν στενά με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας μετά την αποφυλάκιση. Η μελέτη κατέδειξε μείωση τόσο της θνησιμότητας από οποιαδήποτε αιτία όσο και της θνησιμότητας από υπερβολική δόση κατά το πρώτο εξάμηνο μετά την αποφυλάκιση μεταξύ των εγγεγραμμένων σε πρόγραμμα θεραπείας με αγωνιστές οπιοειδών.
• Το 2023, η θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών μπορούσε να συνεχιστεί από την κοινότητα στις φυλακές σε 28 από τις 29 χώρες που υποβάλλουν στοιχεία στον EUDA, μπορούσε να ξεκινήσει σε 24 χώρες και να συνεχιστεί μετά τη φυλάκιση σε 23 χώρες (βλ. Μείωση της βλάβης – η τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη).

Πρόσθετες λεπτομερείς πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στις δημοσιεύσεις του EUDA Opioid-related deaths: health and social responses (Θάνατοι που σχετίζονται με τα οπιοειδή: υγειονομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις) και EUDA answers key questions on overdose deaths (Απαντήσεις του EUDA σε βασικά ερωτήματα σχετικά με τους θανάτους από υπερβολική δόση).

Πρωτογενή δεδομένα

Το πλήρες σύνολο των πρωτογενών δεδομένων για την Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2025, συμπεριλαμβανομένων των μεταδεδομένων και των μεθοδολογικών σημειώσεων, διατίθεται στον κατάλογο δεδομένων μας.

Ένα υποσύνολο αυτών των δεδομένων, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία ενημερωτικών γραφημάτων, διαγραμμάτων και παρόμοιων στοιχείων σε αυτήν τη σελίδα, παρατίθεται στη συνέχεια.