Uyuşturucuya bağlı ölümler – Avrupa’da mevcut durum (Avrupa Uyuşturucu Raporu 2025)

Uyuşturucu kullanımına bağlanan ölüm oranlarını tahmin etmek, uyuşturucu kullanımının halk sağlığı üzerindeki etkisini ve bunun zaman içinde nasıl değişebileceğini anlamak açısından kritik öneme sahiptir. Bu sayfada aşırı doz kaynaklı ölümler, ilgili maddeler ve diğer temel veriler dâhil olmak üzere Avrupa’da uyuşturucu kaynaklı ölümlere dair en güncel analizleri bulabilirsiniz. 

Bu sayfa Avrupa Uyuşturucu Raporu 2025’in bir parçası olup Avrupa’daki uyuşturucu durumuna ilişkin EUDA’nın yıllık genel bakışıdır.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Son Güncelleme: 5 Haziran 2025

Uyuşturucuya bağlı ölümler müdahaleleri iyileştirmek için eğilimleri yönlendiren faktörlerin daha iyi anlaşılması gerekiyor

Uyuşturucu kullanımına bağlanan ölüm oranlarını tahmin etmek, uyuşturucu kullanımının halk sağlığı üzerindeki etkisini ve bunun zaman içinde nasıl değişebileceğini anlamak açısından kritik öneme sahiptir. Bu alandaki eğilimleri yönlendiren faktörlerin anlaşılması da etkili müdahalelerin geliştirilmesi için kilit öneme sahip olacaktır. Ancak son on yıldaki gelişmelere rağmen elimizdeki bilgilerde hâlâ önemli sınırlamalar mevcuttur. Bu durum hem politikaların hem de müdahalelerin geliştirilmesini engellemektedir.

Uyuşturucuya bağlı ölümler terimi, doğrudan uyuşturucu tüketimine atfedilebilen ve bazen aşırı doza bağlı ölümler olarak da adlandırılan ölümleri kapsamayı amaçlayan bir gösterge için kullanılmaktadır. Uyuşturucuya bağlı ölümlere ilişkin tahminlerin; uyuşturucu tüketiminin rol oynamış olabileceği motorlu araç kazaları ve diğer kazalar, şiddet, uyuşturucu zehirlenmesi dışındaki yollarla gerçekleşen intiharlar veya kronik hastalıklardan kaynaklanan ölümleri içermediği için uyuşturucu kullanımıyla ilişkili toplam ölümlerin sadece bir kısmını temsil ettiği de belirtilmelidir. Bu nedenle uyuşturucuya bağlı ölümlerin bu diğer önemli alanlarındaki anlayışımızın kohort çalışmaları ve diğer yaklaşımlar yoluyla genişletilmesine ihtiyaç vardır.

Bu sınırlamalara rağmen uyuşturucuya bağlı ölümlerin değerlendirilmesi, yasa dışı uyuşturucu kullanımının yol açabileceği zararın anlaşılması için hâlâ önemli bir ölçüttür, ancak metodoloji ve veri mevcudiyeti ve kalite sorunları nedeniyle yorumlanması da zordur. Bu durum, en son raporlama yılı (2023) verileri bu göstergenin kapsadığı 29 ülkeden yalnızca 21’i için mevcut olduğundan özellikle de uyuşturucuya bağlı ölümlerdeki son eğilimlerin yorumlanmasında geçerlidir ve genel bir AB tahmini oluşturulacaksa tahminî değerlerin hesaplanması gerekmektedir. Yeni uyuşturucu tehditlerinin ortaya çıkma hızı göz önüne alındığında bu alandaki verilerin güncelliğinin ve eksiksizliğinin iyileştirilmesi gelecek için önemli bir önceliktir.

Ayrıca metodolojik nedenlerden dolayı, tespit edilen uyuşturucuya bağlı ölüm sayılarının muhtemelen asgari tahminleri temsil ettiği, raporlama kapasitesinin ülkeler arasında farklılık gösterdiği ve bu nedenle ulusal karşılaştırmaların dikkatle yapılması gerektiği unutulmamalıdır. Buna ek olarak bazı ülkelerde ayrıntılı toksikolojik bilgilerin eksikliği, farklı uyuşturucuların zaman içinde uyuşturucuya bağlı ölüm oranlarını artırmada oynadığı role ilişkin genel anlayışımızın sınırlı olduğu anlamına gelmektedir. Ayrıntılı toksikolojik bilgilerin eksikliği, farklı uyuşturucuların birlikte kullanıldığında oynadıkları rolün anlaşılmasını da engelleyebilmektedir. Ölümcül aşırı dozların büyük çoğunluğunda birden fazla maddenin kullanımı söz konusu olduğundan ve uyuşturucu tüketim kalıpları giderek daha karmaşık hâle geldiğinden çoklu madde kullanım kalıplarındaki değişikliklerin ölüm oranlarını nasıl etkilediğine dair anlayışımızı geliştirme ihtiyacı artmaktadır. EUDA’nın buluşu tehditleri hızla değerlendirme, erken uyarıda bulunma ve uyarılar yayımlama kapasitesini güçlendirmekte ve bu alanda rutin raporlama kapasitesini iyileştirecek önlemleri desteklemektedir. EUDA bir adli tıp ve toksikoloji laboratuvar ağını koordine edecek, farklı uyuşturucuların ve uyuşturucu kombinasyonlarının ölüm oranlarındaki eğilimleri nasıl etkilediğini izlemek için mevcut analiz kapasitesini artıracaktır.

Uyuşturucuya bağlı ölümlerin çoğu, çoklu madde kullanım kalıplarıyla bağlantılı

2023 yılı için rapor edilen uyuşturucuya bağlı ölümlerin sayısı bazı AB Üye Devletlerinde hafif artış gösterirken bazılarında ise düşmüştür. 2023’te uyuşturucuya bağlı yaklaşık 7.500 ölümle ilgili geçici genel tahmin, revize edilmiş 2022 rakamlarına göre hafif bir artışı temsil etmektedir, ancak bazı büyük nüfuslu ülkeler henüz veri sağlamadığından ve bu geçici toplamı hesaplamak için tahminî değerler kullanıldığından bu rakam dikkatle yorumlanmalıdır. 2023 yılında uyuşturucuya bağlı ölüm sayılarındaki en büyük artışlar Almanya, Litvanya, Finlandiya, Norveç ve Türkiye tarafından bildirilmiştir.

Mevcut veriler, opioidlerin genellikle diğer maddelerle birlikte uyuşturucuya bağlı ölümlerde en çok rol oynayan madde grubu olmaya devam ettiği gerçeğini vurgulamaktadır. Opioidlerin dâhil olduğu ölümlerdeki trendler genel olarak sabit görünse de ileri yaş gruplarındaki ölümlerde oran artmaktadır. 2023 yılında eroinin Avrupa Birliği’ndeki daha az ölümde rol oynadığı tahmin edilmektedir (yaklaşık 1.200 ölüm, 2022’de 1.300). Bu, her iki yıl için veri bulunan 18 AB Üye Devletinin verilerine göre asgari tahmindir. Bazı batı Avrupa ülkelerinde opioidlere bağlı ölümlerde eroin yaygın olarak tespit edilmeye devam etmektedir. Bununla birlikte mevcut veriler, şu anda sadece çok az ülkede aşırı doza bağlı ölümlerin çoğunlukla eroin kaynaklı olduğunu, hem diğer opioidlerin hem de diğer uyuşturucuların artık önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Metadon ve daha az oranda büprenorfin dâhil olmak üzere eroin dışındaki opioidler, opioid içeren ağrı kesici ilaçlar ve diğer sentetik opioidler bazı ülkelerde aşırı doza bağlı ölümler önemli bir kısmıyla ilişkilendirilmektedir.

Tüm ölüm vakaları hakkında ayrıntılı toksikolojik bilgiler bulunmasa da eldeki bilgiler çoklu madde zehirlenmesinin yaygın olduğunu göstermektedir. Ayrıntılı toksikolojik bilgilerin bulunduğu durumlarda genellikle birden çok maddenin varlığı bildirilmektedir. Birçok ülke ölüm sonrası toksikoloji analizinde ayrı uyuşturucuların tespit edildiğini bildirirken bu uyuşturucuların nasıl karıştırıldığını ve uyuşturucu karışımlarına bağlı ölümlerin sayısını çok az ülke bildirmektedir. 2023 yılında Avusturya, Slovenya ve Norveç’ten gelen ölüm vakası verilerinin analizi daha ayrıntılı bir görünümü ortaya koymakta, örneğin uyuşturucuya bağlı ölümlerin çoğunun birden çok maddeyle bağlantılı olduğunu göstermektedir. Opioidler genel olarak en sık bahsedilen uyuşturucu grubu olmaya devam etmiş, opioidlerden kaynaklanan bazı ölümlerde eroin de rol oynamıştır. Eroin nadiren tek başına veya yalnızca alkolle birlikte tespit edilmiştir; eroine bağlı ölümlerin çoğunda farklı madde kombinasyonları rol oynamıştır (Şekil 11.1). Alkolün yanı sıra benzodiazepinler de tek başlarına veya diğer maddelerle birlikte sık sık tespit edilmektedir. Danimarka, Avusturya, Slovenya ve Finlandiya’da benzodiazepinler 2023 yılında uyuşturucuya bağlı ölümlerin yarısından fazlasını oluşturmuştur.

Uyuşturucuya bağlı ölümlere ilişkin veriler, Avrupa’da opioid kullanan ve yaşlanmakta olan bir kohortun varlığına işaret etmektedir. Uyuşturucu kullanımına bağlı en çok ölüm vakası genellikle 40 yaşında veya daha yaşlı erkekler arasında görülmektedir. 2013 ve 2023 yılları arasında 50-64 yaş grubundaki uyuşturucuya bağlı ölümlerin sayısındaki iki kattan fazla artış da bu durumu göstermektedir.

Mevcut veriler, uyarıcılara bağlı ölümlerin bazı ülkelerde arttığını gösterse de burada önemli uyarılar söz konusudur. Ancak hem özellikle uyarıcılara bağlı ölümleri eksik bildirme eğiliminin söz konusu olması hem de opioidler dâhil olmak üzere diğer uyuşturuculara bağlı ölümlerde uyarıcıların sıklıkla rol oynaması nedeniyle bu verileri yorumlamak zordur. Ayrıca daha genç yaştaki kohortlar arasında bildirilen ölümlerde uyarıcılara daha yaygın olarak rastlanıldığını gösteren bazı bilgiler de bulunmaktadır.

Sentetik opioidlere bağlı aşırı doz ve ölüm vakaları endişe yaratmayı sürdürüyor

Fentanil türevi karfentanil ve nitazen opioidler gibi güçlü sentetik opioidler, Avrupa’da ölümcül ve ölümcül olmayan zehirlenme vakalarının bazılarıyla ilişkilendirilmiştir. Ancak birtakım Baltık ülkeleri haricinde bu uyuşturucular, şu anda AB düzeyinde mevcut olan rutin verilerde belirgin bir şekilde yer almamaktadır. Öte yandan bu alandaki gelişmeler, söz konusu maddelerin gelecekte Avrupa’da halk sağlığını olumsuz yönde etkileme potansiyeli nedeniyle endişe vericidir.

Nitazen opioidler, 2023 ve 2024’te İrlanda’daki ve 2023’te Fransa’daki yerel zehirlenme vakalarında rol oynamıştır. İrlanda’da nitazenler 2023 yılında eroin olarak ve 2024 yılında benzodiazepin olarak hileli satılmış ve bunun sonucunda yanlışlıkla tüketim ve çok sayıda aşırı doz meydana gelmiştir (bkz. Yeni psikoaktif maddeler - Avrupa’daki mevcut durum). 2023 yılında Fransa’da ve 2024 yılında Almanya’da nitazenlere bağlı kitlesel ölümler ve akut toksisite bildirilmiştir. İsveç’te Ocak 2023’ten Eylül 2024’e kadar metonitazene bağlı 30’un üzerinde ölüm bildirilmiş (ayda ortalama 1’den fazla), daha sonra 2024 sonbaharında bu sayı azalmıştır. Norveç’te Haziran 2023 ile Ağustos 2024 arasında nitazenlere (çoğunlukla metonitazen) bağlı 34 ölüm bildirilmiş (ayda ortalama 2’den fazla), Eylül 2024’den itibaren vakalarda keskin bir düşüş görülmüştür. Reçete edilen sahte tabletlerde metonitazen bulunmuştur. 2024 yılında yürütülen eylemler arasında medya uyarıları, ulusal düzeyde uyarılar, nalokson erişiminin artırılması, narkotik maddelerin sınıflandırılmasında nitazenlere öncelik verilmesi ve internet üzerinden satış yapanlara yönelik polis operasyonlarının artırılması bulunmaktadır. Bununla birlikte nitazen opioidlerin yüksek etki gücü ve yeniliği nedeniyle ölüm sonrası toksikoloji için kullanılan yaygın prosedürlerde rutin olarak tespit edilemeyebileceğine dair endişeler mevcuttur. Bu, bildirilen ölümlerin sayısının hafife alınabileceği ihtimalini artırmaktadır. Test yöntemlerindeki gelişmelerin bu maddelerin tespitinde artışa yol açtığı Baltık bölgesindeki ülkelerde buna dair bazı kanıtlar mevcuttur. Estonya’da uyuşturucuya bağlı ölümlerin sayısı 2022’de 82 iken 2023’te 119’a yükselmiştir. 1 milyon nüfus başına (15-64 yaş aralığında) 135 olan uyuşturucuya bağlı ölüm oranı, AB ortalamasının altı katıdır. Bu ölümlerin yarısından fazlasında (%52), çoğunluğu metonitazen ve protonitazen olmak üzere nitazenler bildirilmiştir. Litvanya’da hem ulusal istatistikler hem de adli tıp kayıtları, 2022’de 63 iken 2023’te 154’e yükselen uyuşturucuya bağlı ölümlerin toplam sayısında geçici bir artış bildirmiştir. 1 milyon nüfus başına (15-64 yaş aralığında) 130 olan uyuşturucuya bağlı ölüm oranı, AB ortalamasının beş katından fazladır (5,3). Bu vakaların 101’inde (%66) nitazenler tespit edilmiş ve artışa katkıda bulunmuştur. Nitazenler için sistematik test 2022’de mümkün olmamasına rağmen opioidleri içeren akut uyuşturucu toksikolojik sunumlarının sayısında çarpıcı bir artış olmuştur (2022’de 2.400’den 2023’te 4.000’in üzerine). Klinik personelden gelen ve daha yüksek dozlarda nalokson gerektiğine işaret eden anekdot niteliğindeki raporlar, sentetik opioidlerin söz konusu olabileceğine dair endişeleri artırmaktadır. 2019 yılından beri en az 21 ülke, yeni psikoaktif maddeler için AB Erken Uyarı Sistemi’ne nitazenlerin varlığını bildirmiştir. Sistemde artık 22 farklı nitazen izlenmektedir.

Zehirlenmelerde kendine zarar verme niyetini hedef alan müdahaleler gerekiyor

Aşırı dozda uyuşturucudan ölen bir kişinin niyetini belirlemek zor olabilir. Aşırı doza bağlı birçok ölüm kaza olarak rapor edilirken diğerlerinin nedeni belirlenememiştir. Bununla birlikte bazı ülkelerde niyete dair daha fazla bilgi mevcuttur. 2022 ve 2023’te bildirilen aşırı doza bağlı ölümlerin nispeten yüksek bir oranı (toplamda 8’de 1) kasıtlı (yani intihar niyetiyle) olarak sınıflandırılmıştır. Malta hariç AB Üye Devletlerinde ve Norveç’te mevcut en son veriler, intihar niyetiyle aşırı doza bağlı ölümlerin oranının kadınlar arasında daha yüksek olduğunu göstermektedir. Hollanda ve İsveç’te 2022-2023 yıllarında kadınlar arasında bildirilen aşırı doza bağlı ölümlerin üçte birinden fazlası intihar niyetiyle gerçekleştiği şeklinde sınıflandırılmıştır. Aynı dönemde Danimarka, Macaristan, Polonya, Slovenya ve Finlandiya’da kadınlar arasındaki aşırı doza bağlı ölümlerin beşte birinde veya daha fazlasında intihar niyeti kaydedilmiştir. Bu bulgular, uyuşturucu kullanan kişiler arasında kasıtlı kendine zarar verme ve intihar niyetini hedef alan ve özellikle kadınların bu bağlamda yaşayabileceği riski kabul eden müdahalelere ihtiyaç olduğunu göstermektedir.

Opioid aşırı dozlarını ve ölümleri önlemek için hizmet ölçeğinin artırılması gerekiyor

Opioid kaynaklı ölümleri azaltmayı amaçlayan müdahaleler, aşırı dozların ilk etapta meydana gelmesini önlemeye yönelik müdahaleleri ve aşırı dozlar meydana geldiğinde ölümleri önlemeye odaklanan müdahaleleri kapsamaktadır (Şekil 11.2). Hem enjeksiyonla opioid kullanan kişilerin nüfusundaki hem de kullandıkları madde türlerindeki değişiklikler, aşırı doza bağlı ölümleri azaltmak için tasarlanan müdahaleler için yeni ve daha büyük zorluklar yaratmaktadır. Bunlar, farklı grupların ihtiyaçlarını hedeflemek için farklılaştırılmış programlar geliştirme ve hizmetleri farklı yaştaki kohortların ihtiyaçlarına göre yapılandırma zorluğunu içermektedir. Opioid agonisti tedavisine katılmanın, opioid doz aşımına ve bazı diğer ölüm nedenlerine karşı koruyucu bir unsur olduğuna dair güçlü kanıtlar bulunsa da birçok AB Üye Devletinde kapsam ve erişim sorunları hâlâ mevcut ve tahminî ihtiyaçlara kıyasla sağlanan hizmetler Dünya Sağlık Örgütü tarafından önerilen seviyelerin altında kalmaktadır.

Benzer şekilde opioid antagonistlerinin artan bulunabilirliğinin ölümcül aşırı dozların önlenmesinde önemli bir rol oynayabileceğine yönelik kanıtlar artmaktadır. Ancak yine de bu yaklaşımın ne ölçüde mevcut olduğu ülkeler arasında ve ülke içinde farklılık göstermektedir. Aşırı doza bağlı ölümleri önlemek için pilot projeler de dâhil olmak üzere nalokson programlarının uygulandığı, 2023’ye kadar 15 Avrupa ülkesi tarafından rapor edilmiştir. Değişen tüketim kalıpları ve hem enjekte edilebilir hem de nazal sprey naloksonun çeşitli formülasyonlarının bulunabilirliği, mevcut uyuşturuculara uygun erişimi ve bunların uygun kullanımını sağlamak için dağıtım protokollerini gözden geçirecek hizmetler gerektirebilmektedir. Nitazenler veya fentanil türevleri gibi güçlü sentetik opioidlerin rol oynadığı doz aşımlarının tersine çevrilmesi zorluk teşkil edebilmektedir. 2024 kılavuzları, klinik ortamlarda akut opioid toksisitesine ilk müdahalenin aynı kaldığını, titre edilmiş nalokson uygulamasının önerilen yaklaşım olmaya devam ettiğini doğrulamaktadır. Evde uygulanan nalokson programları dâhil olmak üzere toplum ortamlarında birden fazla doz gerekebilmektedir. Kılavuzlar, bu tür vakalarda tanıkların dozları kademeli olarak uygulamasını, kişinin uygulamalar arasındaki tepkilerini değerlendirmesini ve gerekirse suni solunum veya kalp masajı yapmasını önermektedir. Bu durum, aşırı doz vakalarına tanık olabilecek veya müdahale edebilecek kişilerin doğru nalokson kullanımı dâhil olmak üzere ilk yardım konusunda eğitilmesinin değerini vurgulamaktadır. 6 AB Üye Devleti ve Norveç’ten 2023 için gelen veriler, ilacın doğru şekilde uygulanması konusunda binlerce kişiye eğitim verildiğini göstermektedir. Ancak bu müdahalenin uygulandığı bazı ülkelerde hâlâ kapsamla ve erişimle ilgili sorunlar mevcuttur ve hayat kurtaran bu ilacın dağıtımını desteklemek için nalokson eğitimi, tedariki ve kullanımı hakkında ulusal ve yerel düzeyde daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. 2024 yılında daha fazla Avrupa ülkesi uygulamayı geliştirmeye devam etmiştir: Hırvatistan, Lüksemburg ve Finlandiya evde uygulanan nalokson programlarının pilot uygulamasına başlamıştır.

Bazı ülkelerde uyuşturucu tüketim odaları da kısmen aşırı doz mortalitesini azaltmaya yönelik bir müdahale olarak sağlanmaktadır. Bu tesisler şu anda 13 AB Üye Devletinde ve Norveç’te faaliyet göstermektedir (bkz. Zarar azaltımı - Avrupa’daki mevcut durum). Çok kültürlü ve yeni göçmen nüfusun bulunduğu yerlerde, yüksek risk altındaki uyuşturucu kullanıcıları için kendi dillerinde zararı azaltma mesajlarının artırılması arzu edilmektedir. Opioid kaynaklı ölümlerin önlenmesine yönelik sağlıkla ilgili ve sosyal müdahaleler hakkında daha fazla bilgi için EUDA’nın mini kılavuzuna bakınız.

Temel veriler ve eğilimler

Aşırı doza bağlı ölüm oranları

• 2023 yılında Avrupa Birliği’nde doz aşımına bağlı ölüm oranı, 15-64 yaş arasındaki bir milyon kişi başına 24,7 ölüm olarak tahmin edilmektedir.
• Aşırı doza bağlı ölüm oranları erkeklerde kadınlara kıyasla tipik olarak 3 ila 4 kat daha yüksektir (Şekil 11.3) ve bu durumdan en çok etkilenenler 25-39 yaş arasındaki erkeklerdir. Bu yaş grubundaki aşırı doza bağlı ölüm oranları, 15-64 yaş (yetişkinler) arasındaki erkek nüfusuna göre çok daha yüksek olabilmektedir. Örneğin İsveç’te 25-39 yaş arası erkeklerde aşırı doza bağlı ölüm oranı 2023’te milyonda 117 ölüm iken bu oran, ülkedeki bir milyon yetişkin erkekte 89 ölümdür. Estonya’da karşılaştırılabilir veriler, 25-39 yaş arasındaki bir milyon yetişkin erkek başına 264 ölüm ve bir milyon yetişkin erkek başına 209 ölüm şeklindedir.

Aşırı doza bağlı ölümler

Avrupa Birliği’nde 2023 yılında yasa dışı uyuşturuculardan kaynaklanan en az 7.459 aşırı doza bağlı ölümün meydana geldiği tahmin edilmektedir (2022’de 7.145). Bazı ülkeler izleme sistemlerinde bazı vakaların eksik olduğunu bildirdiğinden bu asgari bir tahmindir. Örneğin İspanya’daki farklı kayıtlardan (genel ve özel kayıtlar) elde edilen 2022 verilerinin çapraz doğrulaması, yalnızca genel kayıtlar esas alındığında 5 vakadan sadece 4’ünün rapor edilmiş olabileceğini göstermiştir. Almanya ve İtalya’da ölüm kayıtları sadece polisin dikkatini çeken vakaları içermektedir. Bu nedenle polis odağı dışındaki vakaların eksik bildirilmiş olması muhtemeldir. Bununla birlikte eksik tahminlerin boyutu da bilinmemektedir.

Avrupa genelindeki çeşitli nüfuslar etkilenmektedir

• 2023 yılında Finlandiya’da 25 yaşından küçükler arasında uyuşturucuya bağlı ölümler, uyuşturucu zehirlenmesinden kaynaklanan tüm ölümlerin %29’unu (310 ölümden 91’i) oluşturarak yüksek kalmaya devam etmiştir. Bu yaş grubu, Avusturya’da 2023 yılında bildirilen uyuşturucuya bağlı ölümlerin %25’ini (256 ölümden 63’ü), Lüksemburg’da %22’sini (9 ölümden 2’si) ve Macaristan’da %20’sini (30 ölümden 6’sı) oluşturmuştur.
• Avrupa Birliği’nde 50-64 yaş arasında bildirilen aşırı doza bağlı ölüm sayısının 2013-2023 yılları arasında genel olarak iki kattan daha fazla arttığı tahmin edilmektedir. Bu artış kadınlar arasında %76 (184’ten 323’e), erkekler arasında ise %159’dur (422’den 1.094’e) (Şekil 11.4).

Uyuşturucuya bağlı ölümlerde rol oynayan köklü ve yeni maddeler

• Eroin ve metabolitleri dâhil olmak üzere opioidlerin, 2023 yılında Avrupa Birliği’nde genellikle diğer maddelerle kombinasyon hâlinde bildirilen 10 ölümcül doz aşımından 7’sinde rol oynadığı tahmin edilmiştir (bkz. Şekil 11.5 ve Şekil 11.6). Uyuşturucuya bağlı ölümlerin toksikoloji raporlarında yaygın olarak birden çok uyuşturucu bulunmaktadır.

• Avusturya (eroin veya morfin) (%66), Lüksemburg (eroin veya morfin) (%56), Slovenya (%51) ve Bulgaristan (%50) gibi nispeten az sayıda AB Üye Devletinde aşırı doza bağlı ölümlerin çoğunda eroin bulunmuştur. İtalya (%45), Almanya (%37), Fransa (2022’de %34), Portekiz (%34), Hırvatistan (%29), Romanya (%28), Türkiye (%20), İspanya (2022’de %20) ve Norveç’teki (%21) aşırı doza bağlı ölümlerin yaklaşık beşte ikisi ila beşte birinde eroin bildirilmiştir. 2023’te Çekya, Estonya, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Slovakya, Finlandiya ve İsveç’te aşırı doza bağlı her 5 ölümün 1’inden daha azında eroin rapor edilmiştir.
• 2022 ve 2023 yılları için veri sağlayan 20 AB Üye Devleti arasında, 2023 yılındaki aşırı doza bağlı ölümlerin 1.051’inde (%26) çoğunlukla opioidlerle birlikte kokain bulunmuştur (2022’de 956 veya %27).
• Kokaine bağlı ölümler artık Danimarka, Kıbrıs, Hollanda, Slovenya ve Finlandiya gibi eskiden daha az yaygın olduğu ülkelerde de rapor edilmektedir.
• 2023 yılında Almanya’daki aşırı doza bağlı ölümlerin %30’unda ve Portekiz’deki aşırı doza bağlı ölümlerin %65’inde kokain rol oynamıştır.
• Amfetamin ve metamfetamin dâhil olmak üzere kokain dışındaki uyarıcılar, genellikle opioidlerle birlikte birçok ölümde rol oynamaktadır. 2023 yılı için ölüm sonrası verileri mevcut olan 19 ülkenin 17’si kokain dışındaki uyarıcıların rol oynadığı ölümler bildirmiştir. Kokain dışındaki uyarıcılarla ilgili en yüksek ölüm sayıları Almanya (490 vaka), Türkiye (228), İsveç (75), Norveç (64), Danimarka (61), Finlandiya (49), Letonya (41), Estonya (32) ve Avusturya (30) tarafından bildirilmiştir. Uyuşturucuya bağlı bu ölümlerin ötesinde, kardiyovasküler sorunlarla ilişkili olanlar gibi diğer uyarıcı kaynaklı ölümler tespit edilemeyebilir.
• 2023 yılında 7 ülkedeki uyuşturucuya bağlı ölümlerde katinonlar bildirilmiştir. Macaristan’da 2023 yılında bildirilen 30 ölümden 12’sinde, Finlandiya’da 253 ölümden 12’sinde katinonlar rol oynamıştır. Litvanya, Avusturya, Romanya, Slovenya ve Slovakya’da katinonlardan kaynaklanan daha az sayıda ölüm bildirilmiştir.
• 2023 yılı için ölüm sonrası toksikoloji verileri mevcut olan 18 ülkenin 7’sinde, uyuşturucuya bağlı ölümlerin yaklaşık 4’te 1’inde metadon kullanılmıştır. Lüksemburg (%56), Romanya (%40), Hırvatistan (%38), Estonya (%37), Portekiz (%36), Bulgaristan (%35) ve Almanya’da (%31) bildirilen ve toksikolojisi bilinen vakaların %30’u veya daha fazlasında opioid agonisti ilaç rol oynamıştır. İlaçların reçete edilip edilmediğine, hatalı kullanılıp kullanılmadığına veya karaborsadan satın alınıp alınmadığına dair çok az bilgi mevcuttur. Bununla birlikte aşırı dozlarda genellikle diğer opioidlerle, alkolle ve benzodiazepinler gibi diğer ilaçlarla birlikte çoklu madde kullanımı söz konusu olduğundan bu uyuşturucudan bahsedilmesi zehirlenmeye bu uyuşturucunun neden olduğu anlamına gelmemektedir.
• 2023 yılında Finlandiya’da bildirilen uyuşturucuya bağlı ölümlerin %58’inde (147) ve İsveç’te bildirilenlerin %16’sında (73) büprenorfin tespit edilmiştir. Mevcut verilere sahip diğer tüm ülkelerde, ölümcül aşırı doz vakalarının %5’inden daha azında büprenorfin rapor edilmiş veya hiç rapor edilmemiştir.
• Orta ila şiddetli ağrı tedavisinde kullanılan bir opioid ilaç olan tramadol, 2023 yılında 13 Avrupa ülkesinde bildirilen aşırı doza bağlı ölümlerin yaklaşık %5’inde (173) rol oynamıştır. Bununla birlikte, Fransız kayıtları tarafından 2022 yılında ilaçların kötüye kullanımına bağlı olarak bildirilen 136 ölümün %35’inde opioid ilaçlar yer almıştır; bu da gözetim ve toksikolojik incelemenin iyileştirilmesinin opioid içeren ilaçlarla ilişkili ölümlerin tespitini artırabileceğini göstermektedir. 2022 için kayıtlarda ilaçların kötüye kullanımına bağlı olarak bildirilen ölümlerin sırasıyla %25, %20 ve %4’ünde morfin, oksikodon ve fentanil rol oynamıştır.
• 16 AB Üye Devletinden gelen veriler, fentanil ve fentanil türevlerine bağlı ölüm sayısının nispeten sabit kaldığını, bu uyuşturucuların 2023 yılında 153 aşırı doza bağlı ölümde rol oynadığını göstermektedir (2022’de 159). Fentanil ile bağlantılı en çok ölümü Almanya bildirmiştir (70). Bu ölümlerin bazıları yasa dışı fentanilden ziyade tıbbi kullanımdan saptırılmış fentanil ilaçlarıyla ilişkili olabilir. 2023 yılında bildirilen diğer vakalar İsveç (15), Danimarka (10), Avusturya (7), Estonya (7) ve Finlandiya’da (6) gerçekleşmiştir.
• 2023 yılında Estonya ve Letonya’dan gelen veriler, yeni sentetik opioidleri içeren uyuşturucuya bağlı ölümlerin sayısının daha da arttığını göstermektedir. 2023 yılında Estonya’da en yaygın olarak tespit edilen nitazenler, protonitazen (119 vakadan 40’ı) ve metonitazen (119 vakadan 32’si, %27) olmuştur.
• 2023 yılı için veri bulunan ülkelerin 8’inde oksikodonun uyuşturucuya bağlı 151 ölümde rol oynadığı belirtilmiştir: İsveç (88), Finlandiya (26), Danimarka (24), Estonya (7), Avusturya (3), Litvanya (1), Lüksemburg (1), Portekiz (1).
• Opioidlerin benzodiazepinlerle birlikte tüketilmesi aşırı doz riskini artırmaktadır. 2023 yılında Danimarka, Avusturya, Slovenya ve Finlandiya’daki aşırı doza bağlı ölümlerin çoğunluğunda benzodiazepinler diğer maddelerle (özellikle opioidlerle) birlikte tespit edilmiştir.
• Çok az ülke pregabalin veya gabapentinin uyuşturucuya bağlı ölümlerde rol oynadığına dair bilgi rapor etmektedir. Bunu yapanlar arasında Finlandiya 2023’te 87 ölüm bildirmiştir (2022’de 87). Bazı ülkeler pregabalin veya gabapentinin rol oynadığı ölüm sayısında artış olduğunu bildirmiştir: Danimarka (2022’de 58 ölümden 2023’te 60 ölüme), Avusturya (2022’de 54 ölümden 2023’te 71 ölüme).
• Sentetik kannabinoidlere bağlı ölümler Türkiye’de 2023 yılında 61’e yükselmiştir (2022’de 8).
• 2023 yılında veri bulunan yedi ülke, sentetik katinonların rol oynadığı 39 ölüm bildirmiştir: Finlandiya (12), Macaristan (12), Litvanya (6), Slovenya (4), Avusturya (2), Romanya (2), Slovakya (1).

Tamamen uyuşturucuya bağlı ölümler

• 2010 ile 2022 yıllarında cezaevlerinden salıverilen 92.000 kişi arasında 2024 yılında Norveç’te gerçekleştirilen bir kohort çalışması, salıverildikten sonraki ölümler incelemiştir. Ruh sağlığı bozuklukları ve opioid kullanım bozuklukları, salıverildikten sonraki ölüm riskindeki artışla yakından ilişkilidir. Çalışma, opioid agonisti tedavisine katılan kişiler arasında salıverildikten sonraki ilk 6 ayda hem tamamen uyuşturucuya bağlı hem de aşırı dozdan kaynaklanan ölümlerde azalma olduğunu göstermiştir.
• 2023 yılında EUDA’ya bildirimde bulunan 29 ülkeden 28’inde opioid agonisti tedavisi toplumdan cezaevine kadar sürdürülebilmiş, 24 ülkede başlatılabilmiş, 23 ülkede ise cezaevinden sonra devam ettirilebilmiştir (bkz. Zarar azaltımı - Avrupa’daki mevcut durum).

Daha fazla bilgi için bkz. EUDA’nın Opioid kaynaklı ölümler: sağlıksal ve sosyal açıdan müdahaleler ve Aşırı doza bağlı ölümler hakkındaki önemli sorulara EUDA’nın yanıtları.

Kaynak veriler

Avrupa Uyuşturucu Raporu 2025 için tüm kaynak verileri (meta veriler ve metodolojik notlar dâhil olmak üzere) veri kataloğumuzda mevcuttur.

Bu sayfadaki infografikler, grafikler ve benzer ögelerin hazırlanmasında kullanılan bu verilerin bir alt kümesi aşağıda mevcuttur.