Avrupa’da enjeksiyonla uyuşturucu kullanımı - mevcut durum (Avrupa Uyuşturucu Raporu 2025)
Avrupa Birliği’nde son on yılda enjeksiyonla uyuşturucu kullanımında devam eden düşüşe rağmen bu davranış, hâlâ yasa dışı uyuşturucu tüketimiyle ilişkili orantısız seviyelerdeki akut ve kronik sağlık zararlarından sorumludur. Bu sayfada, ulusal düzeyde ve uzman tedavisine giren alıcılar arasında yaygınlığa ilişkin temel verilerin yanı sıra şırınga kalıntısı analizi ve daha fazlasına ilişkin çalışmalardan elde edilen bilgiler de dâhil olmak üzere Avrupa’da enjeksiyonla uyuşturucu kullanımına ilişkin en son analizleri bulabilirsiniz.
Bu sayfa Avrupa Uyuşturucu Raporu 2025’in bir parçası olup Avrupa’daki uyuşturucu durumuna ilişkin EUDA’nın yıllık genel bakışıdır.
Son Güncelleme: 5 Haziran 2025
Enjekte edilen uyuşturucuların çeşitliliği ve çoklu madde kullanımı sağlık risklerini artırıyor
Avrupa Birliği’nde son on yılda uyuşturucu tedavi hizmetlerine ilk kez girenler arasında enjekte edilen uyuşturucu kullanımındaki aşağı yönlü eğilimin 2023 yılında yavaşladığı görülmektedir. Enjeksiyon, yasa dışı ilaçların tüketimiyle bağlantılı ve orantısız seviyede akut ve kronik sağlık zararlarından sorumludur. Geçen yıl yarım milyon Avrupalının yasa dışı bir uyuşturucu enjekte ettiği tahmin edilmektedir. Bu durum, bu alanda süregelen zorlukların boyutunu ve enjeksiyonla uyuşturucu kullanımıyla ilişkili zararın azaltılmasının önemli bir halk sağlığı önceliği olmaya devam ettiğini vurgulamaktadır.
Uyuşturucu enjekte eden kişilerin HIV ve hepatit B ve C virüsleri gibi kan yoluyla bulaşan hastalıklara yakalanma veya aşırı doz uyuşturucudan ölme riskleri daha yüksektir. Enjeksiyon ayrıca önceden var olan diğer sağlık sorunlarını daha da kötüleştirebilmekte veya apse, septisemi ve sinir hasarının nedeni olabilmektedir. Tarihsel olarak eroin Avrupa’da, enjekte edilen ana uyuşturucu olmuştur, ancak bu durum son yıllarda değişmektedir. Günümüzde kokain, amfetaminler, sentetik katinonlar, opioid agonisti ilaçları ve çeşitli yeni psikoaktif maddeler de dâhil olmak üzere diğer uyuşturucular da tek başına veya kombinasyon hâlinde enjeksiyonla kullanılmaktadır. Ülkeler arasında enjeksiyon konusunda önemli farklılıklar olduğu bilinmekle birlikte şırınga kalıntıları üzerine yapılan son çalışmalar, bir ülke içindeki farklı bölgeler arasında enjeksiyonla kullanılan uyuşturucularda da önemli farklılıklar olabileceğini ortaya koymaktadır.
Şırınga kalıntılarında genellikle hem uyarıcıları hem de opioidleri içeren birden fazla madde tespit edilmekte ve çoklu uyuşturucu kullanımı aşırı doz riskini artırabilmektedir. Buna ek olarak şırınga kalıntılarında benzodiazepinler, pregabalin ve metilfenidat gibi çeşitli ilaçların yanı sıra anestezik benzokain ve pyrrolidone veya nootropik piracetam tespit edilmiştir. Bazıları kullanıcının bilgisi dışında tağşiş maddesi olarak kullanılabilmektedir. Dolayısıyla Avrupa’daki enjeksiyonla uyuşturucu kullanımının karmaşıklığını ve bu bağlamda çoklu uyuşturucu kullanımının önemini kabul etmenin hem bu uygulama biçimiyle ilişkili zararları anlamak hem de bunları azaltmaya yönelik müdahaleler tasarlamak açısından önemli sonuçları olması muhtemeldir.
Kokain ve sentetik katinonlar gibi uyarıcı uyuşturucuların enjeksiyonla kullanılması, yüksek sıklıkta enjeksiyon kullanımı kalıplarıyla daha fazla ilişkili olma eğilimindedir ve Avrupa’da son on yılda yerel HIV vakalarıyla ilişkilendirilmiştir. Daha sık enjeksiyon kalıpları, HCV tedavisinin bazı ülkeler tarafından bildirilen olumlu etkisini muhtemelen hiçe sayarak tekrar hepatit C virüsü (HCV) bulaşma riskinin artmasıyla sonuçlanmaktadır (ayrıca bkz. Uyuşturucuyla ilişkili bulaşıcı hastalıklar - Avrupa’daki mevcut durum). Enjeksiyonla metamfetamin kullanımı da benzer riskler taşımaktadır. 2023 yılında Atina, Barselona, Madrid, Prag ve Tallinn dâhil olmak üzere Avrupa genelindeki şehirlerden gelen kullanılmış şırıngalarda bu uyuşturucu yüksek seviyelerde tespit edilmeye devam etmiştir. Bu bir endişe kaynağıdır, çünkü çeşitli işaretler enjeksiyonla uyarıcı kullanımının enjeksiyonla uyuşturucu kullanan kişiler arasında daha yaygın bir davranış hâline geldiğini göstermeye devam etmektedir. Ek olarak enjeksiyonla uyuşturucu kullanan kişiler, eroin gibi opioidlerin bulunamadığı durumlarda uyarıcıları ikame madde olarak kullanabilmektedir.
Çözünmüş ilaç tabletleri ve kapsüllerinin yanı sıra taş kokainin (crack) enjeksiyonla kullanılmasıyla bağlantılı, damar hasarı ve enfektif endokardit ve diğer bakteriyel enfeksiyonlar da dâhil olmak üzere çok sayıda uzun vadeli risk bulunmaktadır. Fentanil ve türevleri ile benzimidazol opioidler (nitazenler) gibi son derece güçlü sentetik opioidlerin bulunabilirliği de endişe doğurmaktadır. Bu tür maddeler enjeksiyonla kullanıldığında ölümcül aşırı doz riskinin artması muhtemeldir.
Uyuşturucu tedavisinin sağlanmasına ek olarak, steril enjeksiyon ekipmanlarının sağlanması gibi zarar azaltımı müdahaleleri, enjeksiyonla uyuşturucu kullanımıyla ilişkili riskleri hedef alan en yaygın halk sağlığı önlemleri arasında yer almaya devam etmektedir. Uluslararası standartlara göre bu tür müdahaleler, Avrupa’da nispeten iyi gelişmiş olsa da bazı AB Üye Devletlerinin enjeksiyonla uyuşturucu kullanan kişilere yönelik zarar azaltımı ve uyuşturucu tedavisi müdahalelerine yeterli kapsam ve erişim sağlama konusunda zorluklarla karşılaştığı da açıktır. Örneğin Bulgaristan, Hırvatistan, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Romanya ve Slovakya’da steril şırınga tedarikinin, enjeksiyonla uyuşturucu kullanımına ilişkin karşılaştırılabilir tahminler bulunan diğer AB Üye Devletlerine kıyasla düşük ve bazı durumlarda gittikçe azalan seviyelerde olması bir endişe konusudur (ayrıca bkz. Uyuşturucuyla ilişkili bulaşıcı hastalıklar - Avrupa’daki mevcut durum). Kan yoluyla bulaşan hastalıklara yakalanma riskinin azaltılması, bu alandaki birçok müdahalenin temel odak noktası olmuştur. Bu endişe önemini korumaktadır, ancak aşırı doza bağlı ölümleri ve enjeksiyonla uyuşturucu kullanımıyla ilişkili daha geniş yelpazedeki sağlık zararlarını azaltmak için daha fazlasının yapılması gerektiği artık daha fazla kabul görmektedir. Yüksek etkili maddeler (ör. nitazenler) içerdiğinden şüphelenilen uyuşturucu gruplarının adli ve toksikolojik analizi, hızlı risk iletişimi ile birlikte aşırı dozun önlenmesine yönelik genel yaklaşımın önemli bir parçasıdır ve yaygınlaştırılması gerekmektedir. Evde uygulanan nalokson ve uyuşturucu tüketim odaları da dâhil olmak üzere bu sonuçları hedefleyen diğer müdahaleler genellikle daha az gelişmiştir ve dolayısıyla bu, yatırım ve hizmet geliştirme için önemli bir alan olmaya devam etmektedir.
Değişen uyuşturucu enjeksiyon şekilleri, artan madde çeşitliliği ve mevcut müdahalelerin türü ve seviyesinin yeterliliği, Avrupa Birliği’nde hem ön saflardaki müdahale ekipleri hem de politika yapıcılar için kilit konular olmaya devam etmektedir. Enjeksiyonla uyuşturucu kullanımı değişmeye devam ederken artık esas olarak enjeksiyonla uyuşturucu kullanan marjinal kişilerin bulunduğu opioid ve uyarıcı bazlı açık uyuşturucu ortamlarının yanı sıra bazı ortamlarda ve alt gruplarda metamfetamin ve katinonlar gibi madde kullanımını kapsamaktadır ve enjeksiyonla uyuşturucu kullanmanın oluşturduğu riske etkili bir şekilde müdahalede bulunmak daha acil ve karmaşık bir sorun hâline gelmiştir.
Temel veriler ve eğilimler
Enjeksiyonla uyuşturucu kullanımının yaygınlığı
- Enjeksiyonla uyuşturucu kullanımı tahminleri, Hollanda’da 1.000 kişi başına 0,1 ile Estonya’da 1.000 kişi başına 10 arasında değişmektedir. Finlandiya (1.000 kişi başına 7,4), Çekya (1.000 kişi başına 6,1), Letonya (1.000 kişi başına 6,1) ve Litvanya’da (1.000 kişi başına 4,6) özellikle yüksek seviyeler bildirilmektedir (Şekil 9.1a).
- Opioidler, 2023 yılında tedaviye giren danışanlar için verilerin mevcut olduğu 24 ülkenin çoğunda (20) enjeksiyonla kullanılan ana uyuşturucular olarak bildirilmiştir. Ancak alt kademe hizmetlerden ve ESCAPE projesi kapsamındaki şırınga kalıntı analizlerinden gelen veriler, enjeksiyonla uyuşturucu kullanımında uyarıcıların rolünün gittikçe arttığını ve bunun ağırlıklı olarak çoklu madde kalıpları dâhilinde gerçekleştiğini vurgulamaktadır.
- Avrupa Birliği’nde enjeksiyonla uyuşturucu kullananların tahminî en yüksek sayıları, nüfusu en kalabalık olan ülkeler tarafından bildirilmiştir: Almanya (107.316), İtalya (105.652) ve Fransa (96.531) (Şekil 9.1b).
- Avrupa Birliği’nde enjeksiyonla uyuşturucu kullanımının yaygınlığı, 15 ila 64 yaş arası 1.000 kişi başına 1,8 vaka olarak tahmin edilmektedir (Şekil 9.1). Bu, 2023 yılında Avrupa Birliği’nde enjeksiyonla uyuşturucu kullanan tahminî 520.000 kişi veya Norveç dâhil edildiğinde 528.000 kişi olduğunu göstermektedir.
Uzmanlaşmış tedaviye giren danışanlar arasında enjeksiyonla uyuşturucu kullanımı
- Tarihsel verilerin mevcut olduğu 24 ülkeden gelen verilere göre, 2023 yılında ilk kez uzmanlaşmış uyuşturucu tedavisine giren ve birincil uyuşturucuları olarak eroin kullanan kişilerden %18’i enjeksiyonu ana uygulama yolu olarak bildirmektedir. Bu oran 2022 yılına göre sabit kalmıştır, ancak 2013 yılına göre %33 oranında azalmıştır. Bu grupta, enjeksiyon seviyeleri ülkeler arasında değişmektedir; İspanya ve Portekiz’de %10’dan daha az; Bulgaristan, Çekya, Estonya, Letonya, Litvanya ve Romanya’da %60 veya daha fazladır.
- Mevcut verilere göre enjeksiyon, ilk kez tedaviye gören kokain alıcılarının %1,5’inden azı, ilk kez amfetamin alıcılarının %2’si ve ilk kez metamfetamin alıcılarının %5’i tarafından ana uygulama yolu olarak bildirilmektedir. Slovakya’da metamfetamin için ilk kez tedaviye giren kişilerin yaklaşık %60’ının, enjeksiyonu ana uygulama yolları olarak bildirdiği unutulmamalıdır.
- Enjekte edilen başlıca dört uyuşturucu göz önünde bulundurulduğunda Avrupa’da ilk kez tedaviye giren kişiler arasında ana uygulama yolu olarak enjeksiyonun kullanım oranı 2018 yılında %8 iken yıllar boyunca azalarak 2023 yılında %5’e (2022’de %6) gerilemiştir (Şekil 9.2).
Şırınga kalıntı analizi
ESCAPE (Avrupa Şırınga Toplama ve Analiz Proje Teşebbüsü), Avrupa Birliği ve Norveç’teki 19 şehirden oluşan yüksek öncelikli ağında uyuşturucu enjekte eden kişilerin kullandığı maddelerin çeşitliliğini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Veriler ulusal düzeyde temsil edici nitelikte olmamakla birlikte, genel ulusal durumları yansıtmaktan ziyade yerel düzeydeki çok çeşitli uyuşturucu kullanım dinamiklerini göstermektedir.
Enjekte edilen maddelerin çeşitliliği
- Önceki yıllarda oluğu gibi 2023 sonuçları da katılımcı şehirler genelinde kullanılan şırıngalarda çok çeşitli maddelerin tespit edildiğini (Şekil 9.3), bu durumun yerel pazarları ve uyuşturucu kullananların farklı alt gruplarını yansıttığını göstermiştir.
- Katılımcı şehirlerde kullanılan toplam 3.276 şırınga en az bir uyuşturucu kategorisi için testlerde pozitif çıkmıştır.
- Toplam 15 uyuşturucu kategorisinden 91 ayrı madde tespit edilmiştir.
- 39 madde ise tağşiş maddesi (11) veya metabolit ve bozulmaya neden olan ürün (28) olarak tespit edilmiş ve sınıflandırılmıştır.
Madde kombinasyonu
- Şırıngaların yarısında iki veya daha fazla uyuşturucu kategorisine ait kalıntılar bulunmuştur; bu da enjeksiyonla uyuşturucu kullanan kişilerin genellikle birden fazla madde enjekte ettiğini veya şırıngaların tekrar kullanıldığını gösteriyor olabilir.
- Şırıngalarda en sık bulunan uyuşturucu kombinasyonu, bir uyarıcı ve bir opioid karışımı olmuştur: eroin ve kokain (Amsterdam, Atina, Barselona, Köln, Dublin, Heraklion, Madrid, Patras, Selanik); eroin ve amfetamin (Oslo); büprenorfin/eroin ve metamfetamin (Prague); metadon ve kokain (Split); nitazenler ve kokain (Riga).
- Bunun istisnaları Budapeşte (sentetik katinonlar ve amfetaminler), Helsinki (büprenorfin ve benzodiazepinler), Klaipeda (karfentanil ve metadon), Paris (kokain ve sentetik katinonlar), Tallinn (amfetamin ve metamfetamin) ve Vilnius (karfentanil ve testosteron) olmuştur.
Opioidler
- Eroin, yerel uyuşturucu pazarlarındaki sürekli bulunabilirliğini yansıtarak 19 şehirden 6’sında hâlâ en sık tespit edilen uyuşturucu olmuştur (Dublin %99; Atina %92; Köln %70; Oslo %68, Heraklion %47, Amsterdam, %43). Ayrıca Barselona (%58) ve Selanik’te (%52) şırıngaların %50’sinden fazlasında bu uyuşturucu tespit edilmiştir.
- Bir fentanil türevi olan karfentanil, Litvanya’nın Vilnius (%95) ve Klaipeda (%29) şehirlerinin yanı sıra daha az oranda komşu Letonya’nın Riga şehrinde (%6) sıklıkla tespit edilmiştir.
- Güçlü yeni sentetik opioidlerin bir sınıfı olan nitazenler Riga (metonitazen %66; izotonitazen %41) ve Tallinn’de (protonitazen %33; metonitazen %12; izotonitazen %6) tespit edilmiştir. Bazen şırınga kalıntılarında nitazenlerle birlikte diğer maddeler de bulunmuştur (örneğin Tallinn’de amfetamin ve metadon, Riga’da kokain ve metadon).
- Patras (%58), Helsinki (%39), Prag (%37) ve Heraklion’da (%32) yaygın olarak büprenorfin; Split (%83), Klaipeda (%54 %), Dublin (%42) ve Riga’dan (%39) gelen şırıngalarda ise sıklıkla metadon tespit edilmiştir.
- Atina’dan gelen şırıngaların %17’sinde tramadol, Paris’ten gelen şırıngaların %7’sinde ise morfin tespit edilmiştir.
Uyarıcılar
- 19 şehirden 6’sındaki (Dublin %90; Barselona %89; Selanik %73; Riga %64; Köln %62; Madrid %56) şırıngaların %50’den fazlasında kokain tespit edilmiştir.
- Sentetik katinonlar ağırlıklı olarak Budapeşte (%69), Paris (%65) ve Madrid (%46) ile daha az oranda Amsterdam (%15) ve Helsinki’de (%14) tespit edilmiştir. Katılımcı şehirler genelinde, en sık 3-CMC, N-etilnorpentedron, mefedron, 4-CMC ve alfa-PVP olmak üzere toplam 13 ayrı katinon tespit edilmiştir.
- Metamfetamin Prag’dan gelen şırıngaların çoğunluğunda (%66), Atina’dan gelenlerin çeyreğinde (%25) ve Madrid (%19), Tallinn (%12) ve Barselona’dan (%11) gelenlerin %10’undan fazlasında tespit edilmiştir.
- Amfetamin Tallinn (%67) ve Oslo’daki (%52) şırıngaların çoğunluğunda ve Split (%26), Helsinki (%23) ve Budapeşte’deki (%20) şırıngaların %20’sinde veya daha fazlasında tespit edilmiştir.
Benzodiazepinler ve diğer ilaçlar
- Benzodiazepinler Helsinki’den gelen şırıngaların %37’sinde (alprazolam, midazolam), Atina ve Dublin’den gelen şırıngaların ise %10’unda (alprazolam, diazepam) tespit edilmiştir.
- Dublin’den gelen şırıngaların %16’sında ve daha az oranda Heraklion (%5), Atina (%1) ve Selanik’te (<%1) pregabalin (kas kasılmasını önleyen bir ilaç) bulunurken Dublin’den gelen şırıngaların %12’sinde benzokain (anestezi ilacı) tespit edilmiştir.
- Barselona’daki şırıngaların %52’sinde piracetam (bilişsel gelişim ilacı olarak kullanılır) tespit edilmiştir.
- Köln’den gelen şırıngaların %15’inde metilfenidat (DEHB tedavisi için kullanılan uyarıcı bir ilaç) bulunmuştur.
- Vilnius (%13) ve Klaipėda’daki (%8) şırıngalarda yaygın olarak testosteron bulunmuştur.
Daha fazla bilgi için bkz. Uyuşturucuyla ilişkili bulaşıcı hastalıklar: sağlıksal ve sosyal açıdan müdahaleler.
Kaynak veriler
Bu sayfadaki infografik ve grafiklerin hazırlanmasında kullanılan veriler aşağıdadır.
Avrupa Uyuşturucu Raporu 2025 için tüm kaynak verileri (meta veriler ve metodolojik notlar dâhil olmak üzere) veri kataloğumuzda mevcuttur.
Bu sayfadaki infografikler, grafikler ve benzer ögelerin hazırlanmasında kullanılan bu verilerin bir alt kümesi aşağıda mevcuttur.
