Κατανόηση της κατάστασης των ναρκωτικών στην Ευρώπη το 2025 – βασικές εξελίξεις (Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2025)
Η πιο πρόσφατη ανάλυση του EUDA για το φαινόμενο των ναρκωτικών στην Ευρώπη αποκαλύπτει μια αγορά ναρκωτικών η οποία αφενός επιδεικνύει ανθεκτικότητα στις εξελίξεις που παρατηρούνται σε διεθνές επίπεδο και, αφετέρου, επηρεάζεται από αυτές. Τα συνεχιζόμενα προβλήματα υγείας και ασφάλειας που προκαλούν οι καθιερωμένες και οι νεότερες παράνομες ουσίες, καθώς και η αυξανόμενη αλληλεπίδραση τους, δημιουργούν ένα σύνθετο πλαίσιο πολιτικής όσον αφορά τη διαμόρφωση και την υλοποίηση αποτελεσματικών παρεμβάσεων για την αντιμετώπισή τους. Η ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2025 αποτυπώνει την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη βάσει των πιο πρόσφατων διαθέσιμων στοιχείων. Στο εισαγωγικό αυτό κεφάλαιο σχολιάζονται και αναλύονται κάποια σημαντικά θέματα, τα οποία αποτελούν προτεραιότητα για την τρέχουσα ευρωπαϊκή πολιτική για τα ναρκωτικά.
Η σελίδα αυτή αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής έκθεσης για τα ναρκωτικά 2025, της ετήσιας επισκόπησης του EUDA σχετικά με την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη.
Τελευταία επικαιροποίηση: 5 Ιουνίου 2025
Διασφάλιση της ετοιμότητας της Ευρώπης για την αντιμετώπιση των εξελισσόμενων προβλημάτων των ναρκωτικών
Η ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών εξελίσσεται ραγδαία, καθώς τόσο οι προμηθευτές όσο και οι χρήστες βρίσκουν τρόπους για να προσαρμοστούν στη γεωπολιτική αστάθεια, την παγκοσμιοποίηση και την τεχνολογική πρόοδο. Αυτό φαίνεται να έχει ως αποτέλεσμα τη διαθεσιμότητα ενός πιο ποικίλου φάσματος ουσιών, συχνά υψηλής δραστικότητας και καθαρότητας, οι οποίες ενέχουν νέους κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Ταυτόχρονα, τα παγκόσμια γεγονότα απειλούν να φέρουν σε οριακό σημείο τις δυνατότητες αντίδρασης της Ευρώπης, καθώς τόσο η πολυπλοκότητα όσο και η έκταση του προβλήματος συνεχίζουν να αυξάνονται.
Ο αντίκτυπος των εξελίξεων που αντικρίζουμε σημαίνει ότι όλοι είναι πιθανό να επηρεαστούν με κάποιο τρόπο από τη χρήση παράνομων ουσιών, τη λειτουργία της αγοράς ναρκωτικών και τα προβλήματα που συνδέονται με αυτήν. Άμεσα επηρεάζονται όσοι έχουν πρόβλημα και χρειάζονται θεραπεία ή άλλες υπηρεσίες. Έμμεσα, το διαπιστώνουμε στη στρατολόγηση ευάλωτων νέων για την εκτέλεση εγκληματικών δραστηριοτήτων, στην επιβάρυνση των προϋπολογισμών υγείας και στο κοινωνικό κόστος για τις κοινότητες που αισθάνονται ανασφαλείς ή οσάκις οι θεσμοί ή οι επιχειρήσεις υπονομεύονται από τη διαφθορά ή τις εγκληματικές πρακτικές. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε το γεγονός ότι τα ζητήματα των ναρκωτικών έχουν αντίκτυπο σχεδόν παντού. Είναι έκδηλα και επιδεινώνουν άλλα σύνθετα προβλήματα πολιτικής, όπως η έλλειψη στέγης, η διαχείριση ψυχιατρικών διαταραχών και η νεανική εγκληματικότητα. Βιώνουμε επίσης υψηλότερα επίπεδα βίας και διαφθοράς που οφείλονται στην αγορά ναρκωτικών σε ορισμένες χώρες. Όλο και περισσότερο παρατηρούμε ότι σχεδόν οποιεσδήποτε ουσίες με ψυχοδραστικές ιδιότητες μπορούν να εμφανιστούν στην αγορά ναρκωτικών, συχνά με ανακριβή σήμανση ή σε μείγμα, τις οποίες καταναλώνουν τα άτομα πιθανώς εν αγνοία τους, αυξάνοντας τους κινδύνους για την υγεία και δημιουργώντας νέες προκλήσεις για τον τομέα επιβολής της νομοθεσίας και για τις κανονιστικές ρυθμίσεις.
Ο EUDA δεσμεύεται να αυξήσει την ετοιμότητα της Ευρώπης όσον αφορά τα παράνομα ναρκωτικά και τις νέες ψυχοδραστικές ουσίες, στηρίζοντας την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της μέσω ενός νέου μοντέλου διασυνδεδεμένων υπηρεσιών. Η ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά στηρίζει το έργο αυτό επισημαίνοντας τις τελευταίες τάσεις και τις αναδυόμενες απειλές στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους επαγγελματίες στον τομέα των ναρκωτικών, προκειμένου να ενισχύουν τις προσπάθειές τους και να στηρίζουν την ανάπτυξη τεκμηριωμένων και έγκαιρων παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση των νέων και μεταβαλλόμενων προβλημάτων που συνδέονται με τα ναρκωτικά.
Ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά στηρίζει τα μέτρα αντιμετώπισης του μεταβαλλόμενου τοπίου των ναρκωτικών
Σήμερα στην Ευρώπη, είναι πιθανότερο να σημειωθούν ξαφνικές αλλαγές στις ουσίες που διατίθενται στις τοπικές αγορές ναρκωτικών απ’ ό,τι στο παρελθόν, γεγονός που οδηγεί σε μεγαλύτερη αβεβαιότητα σχετικά με τις βλάβες στις οποίες ενδέχεται να εκτεθούν όσοι τις παίρνουν. Οι νέες ουσίες ενσωματώνονται ολοένα και περισσότερο στην ευρωπαϊκή αγορά παράνομων ναρκωτικών, στοχεύοντας σε ένα ευρύ φάσμα χρηστών, από τους περιστασιακούς και κοινωνικά ενταγμένους χρήστες μέχρι εκείνους που παρουσιάζουν προβληματικά πρότυπα χρήσης και βιώνουν κοινωνική περιθωριοποίηση.
Μετά τη μετατροπή του ΕΚΠΝΤ σε EUDA τον Ιούλιο του 2024, ο Οργανισμός είναι καλύτερα εξοπλισμένος για να ανταποκριθεί σε αυτές τις προκλήσεις. Ενδυναμώνεται ο προορατικός του ρόλος και ενισχύεται η αποστολή του να στηρίζει την ετοιμότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών της με ένα υψηλής ποιότητας φάσμα υπηρεσιών με επίκεντρο τον πελάτη. Στο πλαίσιο της νέας εντολής του, ο EUDA θα χρησιμοποιήσει αναλύσεις εμπειρογνωμόνων για να στηρίξει εκτιμήσεις και τρόπους αντιμετώπισης, σε σχεδόν πραγματικό χρόνο, των αναδυόμενων προβλημάτων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά, είτε πρόκειται για απειλές από νέες ουσίες, πρόδρομες ουσίες ή παγκόσμια συνδεδεμένες αγορές ναρκωτικών και τεχνολογικές προκλήσεις.
Καθώς νέα ισχυρά συνθετικά οπιοειδή, όπως οι νιταζίνες, είναι διαθέσιμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και δημιουργούν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία, είναι απαραίτητο να βελτιωθεί η ικανότητα της Ευρώπης να εντοπίζει νέες ουσίες, να προσδιορίζει την καθαρότητα των ναρκωτικών και να καταρτίζει φαρμακολογικό προφίλ για να αποσαφηνίσει ποιες ουσίες πωλούνται. Για τον σκοπό αυτό, ο EUDA αναπτύσσει ένα δίκτυο εθνικών εγκληματολογικών και τοξικολογικών εργαστηρίων, υποστηρίζοντας την ανάπτυξη προτύπων ποιότητας σε αυτόν τον σημαντικό τομέα.
Τα κρούσματα δηλητηρίασης μπορούν να κλιμακωθούν γρήγορα, όπως έχει παρατηρηθεί με τα συνθετικά κανναβινοειδή και τα οπιοειδή νιταζίνες. Το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ για τις νέες ψυχοδραστικές ουσίες παραμένει ουσιαστικό βοήθημα για την ευαισθητοποίηση και την αντιμετώπιση των νέων και ελεγχόμενων ναρκωτικών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Διασφαλίζει την ανταλλαγή πληροφοριών, παρέχει συμβουλές, ειδοποιήσεις, έγκαιρες προειδοποιήσεις και εκτιμήσεις κινδύνου. Συμπληρωματικά, το ευρωπαϊκό σύστημα ειδοποίησης για ναρκωτικά θα στηρίξει τις ενωσιακές και εθνικές δραστηριότητες ετοιμότητας και αντίδρασης σε σοβαρούς κινδύνους που σχετίζονται με τα ναρκωτικά μέσω της ταχείας ανταλλαγής πληροφοριών, στοχευμένων ειδοποιήσεων και άλλων κοινοποιήσεων σχετικά με τους κινδύνους.
Το σύστημα αξιολόγησης απειλών για την υγεία και την ασφάλεια του EUDA βρίσκεται επί του παρόντος υπό ανάπτυξη ως νέο μέσο στήριξης της ετοιμότητας και της στρατηγικής δράσης, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι αναδυόμενες απειλές που σχετίζονται με τα ναρκωτικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στα τέλη του 2024, ο Οργανισμός ολοκλήρωσε μια πιλοτική αξιολόγηση απειλών, η οποία επικεντρώθηκε στα συνθετικά οπιοειδή υψηλής δραστικότητας στην περιοχή της Βαλτικής. Οι αξιολογήσεις απειλών αναπτύσσονται σε στενή συνεργασία με τους εθνικούς εμπειρογνώμονες και βασίζονται σε πολλαπλές πηγές δεδομένων και πολυεπιστημονικές συνεισφορές. Παρέχουν δομημένη ανάλυση της κατάστασης και προτείνουν επιλογές κλιμακωτής αντίδρασης που θα συμβάλουν στον μετριασμό της απειλής τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο.
Η κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη το 2025 – επισκόπηση
Ανθεκτικότητα των παράνομων ροών και διατήρηση της υψηλής διαθεσιμότητάς τους στην Ευρώπη
Από την ανάλυση των δεικτών που σχετίζονται με την προσφορά παράνομων ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση προκύπτει ότι οι ροές ναρκωτικών φαίνεται να είναι ανθεκτικές σε πολλές αλλαγές της αγοράς, ενώ η διαθεσιμότητα παραμένει υψηλή για όλους τους τύπους ουσιών. Παρατηρείται ευρεία διαθεσιμότητα ενός ευρύτερου φάσματος ναρκωτικών, συχνά υψηλής δραστικότητας ή καθαρότητας, για τα οποία οι γνώσεις σχετικά με τους κινδύνους που ενέχουν για την υγεία είναι περιορισμένες. Σε κάποιες ουσίες, όπως η κάνναβη, παρατηρείται αυξανόμενη διαφοροποίηση των προϊόντων χρήσης που διατίθενται στην αγορά (όπως έλαια, εκχυλίσματα, βρώσιμα προϊόντα και προϊόντα ατμίσματος). Όσον αφορά την κοκαΐνη, τα επίπεδα των αναφερόμενων κατασχέσεων στην Ευρώπη συνεχίζουν να αυξάνονται σε ετήσια βάση. Όσον αφορά τα συνθετικά ναρκωτικά, όπως οι αμφεταμίνες, το MDMA και οι καθινόνες, υπάρχουν ενδείξεις αυξημένης παραγωγής στην Ευρώπη, ενώ εκφράζονται ανησυχίες ότι η τοπική παραγωγή, πιο κοντά στις αγορές των χρηστών, μπορεί να οδηγήσει σε ταχύτερες μεταβολές των τάσεων χρήσης. Η αυξημένη εμφάνιση νέων διεγερτικών στην αγορά παράνομων ναρκωτικών της Ευρώπης, παράλληλα με τις συχνότερα χρησιμοποιούμενες παράνομες ουσίες, θέτει εξελισσόμενες προκλήσεις όσον αφορά την απόκριση των υφιστάμενων συστημάτων παρακολούθησης στις αναδυόμενες βλάβες και την καταλληλότητα των υφιστάμενων αντιδράσεων.
Εμπορικές διασυνοριακές συναλλαγές που αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης από δίκτυα διακίνησης ναρκωτικών
Η παγκοσμιοποίηση έχει σημαντικό αντίκτυπο στη διαθεσιμότητα των ναρκωτικών στην Ευρώπη, καθώς οι εγκληματίες εκμεταλλεύονται τις αυξημένες ευκαιρίες διακίνησης που παρέχουν τα πιο διασυνδεδεμένα δίκτυα επικοινωνίας, εμπορίου και μεταφορών. Η ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών εξακολουθεί να τροφοδοτείται μέσω της διείσδυσης στις θαλάσσιες ναυτιλιακές διαδρομές και τη διακίνηση μεγάλων ποσοτήτων ναρκωτικών σε εμπορικά διατροπικά εμπορευματοκιβώτια. Το παγκοσμιοποιημένο εμπόριο διευκολύνει την αγορά χημικών ουσιών και εξοπλισμού που χρησιμοποιούνται στην παράνομη παραγωγή ναρκωτικών, με τους ευρωπαίους παραγωγούς και διακινητές ναρκωτικών να συνδέονται στενότερα με τα διεθνή εγκληματικά δίκτυα.
Η ανθεκτικότητα της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών μέσω των εμπορικών αλυσίδων εφοδιασμού αντικατοπτρίζεται στις μεγάλες κατασχέσεις ναρκωτικών στα λιμάνια της Ευρώπης. Το 2024, η Ισπανία ανέφερε τη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα κατάσχεση κοκαΐνης σε ένα μόνο φορτίο — 13 τόνους κοκαΐνης, κρυμμένης σε μπανάνες καταγωγής Ισημερινού. Η Γερμανία κατέσχεσε 43 τόνους κοκαΐνης το 2023, καθώς το έτος αυτό κατασχέθηκαν στο λιμάνι του Αμβούργου μεγάλα φορτία συνολικής ποσότητας 25 τόνων, ποσότητα διπλάσια από την ποσότητα που αναφέρθηκε το 2022. Τα εγκληματικά δίκτυα χρησιμοποιούν πολλαπλές μεθόδους για να αποφύγουν τον εντοπισμό τους. Μεταξύ αυτών είναι οι εξελιγμένες τεχνικές απόκρυψης, που συνήθως περιλαμβάνουν αποστολές εμπορευμάτων που δημιουργούν υλικοτεχνικές προκλήσεις στις αρχές, η στόχευση μικρότερων λιμένων, η μεταφορά φορτίων από πλοίο σε πλοίο στη θάλασσα ή και το να τα αφήνουν να επιπλέουν στο νερό για περισυλλογή.
Ο χάρτης πορείας της ΕΕ για την καταπολέμηση της διακίνησης ναρκωτικών για το 2023 περιγράφει μέτρα για την ενίσχυση της διαχείρισης των τελωνειακών κινδύνων και την ανίχνευση ναρκωτικών και πρόδρομων ουσιών. Στα μέτρα αυτά συγκαταλέγονται η ενίσχυση της διαλειτουργικότητας των τελωνειακών συστημάτων πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και η υποστήριξη της ανάπτυξης προηγμένου εξοπλισμού σάρωσης εμπορευματοκιβωτίων. Ο χάρτης πορείας υποστηρίζει επίσης τη νεοσύστατη Ευρωπαϊκή Συμμαχία Λιμένων, μια προσέγγιση σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, σκοπός της οποίας είναι να αυξήσει την ανθεκτικότητα των βασικών κέντρων εφοδιασμού της Ευρώπης έναντι στη διακίνηση ναρκωτικών και τη διείσδυση εγκληματικών δικτύων.
Καθώς η παραγωγή και η διακίνηση ναρκωτικών εξελίσσονται, η αντιμετώπιση των κινδύνων για την υγεία και την ασφάλεια που προκαλούνται από τις δραστηριότητες των εγκληματικών δικτύων και τη λειτουργία της αγοράς ναρκωτικών εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Τόσο το οργανωμένο έγκλημα όσο και η διακίνηση ναρκωτικών είναι μεταξύ των βασικών θεμάτων που εξετάζονται στην επικείμενη εξωτερική αξιολόγηση της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά για την περίοδο 2021-2025. Η πρόσφατη πρωτοβουλία ProtectEU - Μια ευρωπαϊκή στρατηγική εσωτερικής ασφάλειας, η οποία αναπτύχθηκε με βάση τα στοιχεία που προκύπτουν από τις ετήσιες αξιολογήσεις απειλών για το σοβαρό οργανωμένο έγκλημα της Ευρωπόλ, αντιμετωπίζει το εξελισσόμενο τοπίο απειλών, εστιάζοντας, μεταξύ άλλων, στην αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος και του λαθρεμπορίου ναρκωτικών.
Οι διαδικτυακές πλατφόρμες χρησιμοποιούνται για τη διευκόλυνση της εμπορίας και της διανομής ναρκωτικών
Μια πληθώρα εθνικών και παγκόσμιων διαδικτυακών πλατφορμών χρησιμοποιείται σήμερα για την οργάνωση του εμπορίου ναρκωτικών, με την ελκυστικότητα της αμεσότητας και της ανωνυμίας, τόσο για τους προμηθευτές όσο και για τους αγοραστές. Σε επίπεδο λιανικής πώλησης, οι δικτυακοί τόποι στον επιφανειακό ιστό, συμπεριλαμβανομένων των νόμιμων πλατφορμών ηλεκτρονικού εμπορίου και των δικτυακών τόπων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χρησιμοποιούνται για την πώληση νέων ψυχοδραστικών ουσιών, παράνομα παραγόμενων, πλαστών φαρμάκων και, σε μικρότερο βαθμό, καθιερωμένων παράνομων ναρκωτικών. Οι δικτυακοί τόποι στον επιφανειακό ιστό χρησιμοποιούνται επίσης για την πώληση πρόδρομων ουσιών και άλλων χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ναρκωτικών. Σύμφωνα με τις τρέχουσες πληροφορίες, η λιανική διανομή ναρκωτικών διευκολύνεται όλο και περισσότερο από πλατφόρμες και εφαρμογές μέσων κοινωνικής δικτύωσης με διαφορετικό βαθμό ανοικτότητας, από δημόσια προφίλ έως ιδιωτικό περιεχόμενο και φόρουμ για χρήστες που έχουν υποβληθεί σε προκαταρκτικό έλεγχο. Οι λιανικές πωλήσεις διευκολύνονται επίσης από δικτυακούς τόπους σκοτεινού δικτύου, οι οποίοι παρέχουν ανωνυμία μέσω κρυπτογράφησης και ψηφιακών πληρωμών σε κρυπτονομίσματα, στοχεύοντας πελάτες σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά μερικές φορές σε συγκεκριμένες χώρες ή γλωσσικές ομάδες.
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι αγοραστές και οι πωλητές θεωρούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πιο ελκυστικά από το σκοτεινό δίκτυο, επειδή διευκολύνουν τις γρήγορες και εύκολες συναλλαγές είτε αυτοπροσώπως είτε μέσω ηλεκτρονικών πληρωμών, μέσω άμεσης παράδοσης ή μέσω σημείων συλλογής. Τα εγκληματικά δίκτυα χρησιμοποιούν επίσης τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να στρατολογήσουν και να εκμεταλλευτούν εφήβους, οι οποίοι λειτουργούν ως διαμεσολαβητές χαμηλού επιπέδου σε διάφορους τομείς του εμπορίου ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένων των λιανικών πωλήσεων, της διασυνοριακής εμπορίας ανθρώπων καθώς και του στοχευμένου εκφοβισμού και της βίας.
Η ελκυστικότητα των σκοτεινών δικτύων έχει μειωθεί λόγω της σύντομης λειτουργίας τους, των περιπτώσεων απάτης εξόδου και του κλεισίματος από τις αρχές επιβολής του νόμου. Γενικότερα, οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου έχουν διαταράξει τις ψηφιακές εγκληματικές υποδομές διεισδύοντας σε κρυπτογραφημένα δίκτυα επικοινωνίας που χρησιμοποιούνται από τους διακινητές.
Ο εκφοβισμός και η βία εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν την ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών
Παράλληλα με την ευρεία διάθεση παράνομων ουσιών στην Ευρώπη, η παράνομη παραγωγή, διακίνηση και διανομή ναρκωτικών προκαλεί εκφοβισμό και βία, υπονομεύοντας την ασφάλεια της Ευρώπης. Τα δυνητικά κέρδη από την πώληση παράνομων ναρκωτικών προσελκύουν εγκληματικά δίκτυα, με αποτέλεσμα τον έντονο ανταγωνισμό για τον έλεγχο των πηγών, των διαδρομών και των αγορών και μπορεί να οδηγήσουν σε βία. Οι ανησυχίες έχουν αυξηθεί όχι μόνο όσον αφορά τη διαφθορά του προσωπικού στις εφοδιαστικές αλυσίδες εφοδιασμού ή τις προσπάθειες αποσταθεροποίησης των θεσμών μέσω της διείσδυσης συνεργατών, αλλά και λόγω των ανθρωποκτονιών και της εκμετάλλευσης ανηλίκων που στρατολογούνται από εγκληματικά δίκτυα σε διάφορους τομείς του παράνομου εμπορίου ναρκωτικών.
Ευάλωτοι νέοι στοχοποιούνται, αυτοπροσώπως και διαδικτυακά, και στρατολογούνται για να εργαστούν ως «βαποράκια» και, σε ορισμένες ακραίες περιπτώσεις, για να συμμετάσχουν σε βιαιοπραγίες και ανθρωποκτονίες που σχετίζονται με τα ναρκωτικά. Οι άνθρωποι μπορεί να πέσουν θύματα εκφοβισμού και βίας που σχετίζεται με τα ναρκωτικά σε διάφορα επίπεδα, καθώς τα άτομα και οι οικογένειες προσπαθούν να ανακτήσουν τα χρέη τους που συνδέονται με τα ναρκωτικά. Με την εντατικοποίηση των προσπαθειών επιβολής του νόμου σε βασικά κέντρα μεταφοράς, τα εγκληματικά δίκτυα εκμεταλλεύονται πολλαπλούς τρόπους δράσης για τη διακίνηση φορτίων ναρκωτικών, δημιουργώντας πιθανότητες εκφοβισμού και βίας σε νέες τοποθεσίες όπου παράγονται, αποθηκεύονται, διακινούνται ή πωλούνται ναρκωτικά.
Ο EUDA δρομολόγησε ένα νέο σχέδιο για την καλύτερη κατανόηση της φύσης της βίας που σχετίζεται με την αγορά ναρκωτικών στην Ευρώπη, προκειμένου να παρέχει στους φορείς λήψης αποφάσεων τις καλύτερες διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης του ζητήματος αυτού. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, και σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο EUDA διοργάνωσε το πρώτο ευρωπαϊκό συνέδριο για τη βία που σχετίζεται με τα ναρκωτικά, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες τον Νοέμβριο του 2024. Η διάσκεψη εξέτασε τις διάφορες πτυχές της βίας που σχετίζεται με τα ναρκωτικά, εξισορροπώντας τις ανησυχίες για την υγεία και την ασφάλεια και προωθώντας την κοινοτική ασφάλεια και τη δημόσια υγεία. Η εκδήλωση αυτή τόνισε την ανάγκη βελτίωσης της παρακολούθησης και της συλλογής δεδομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και δημιουργίας ενός τακτικού φόρουμ για την ανταλλαγή ιδεών και βέλτιστων πρακτικών. Στόχος είναι να υποστηρίζεται η τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικής στον συγκεκριμένο τομέα (βλ. επίσης τη διεξοδική ανάλυση για τις αγορές ναρκωτικών της ΕΕ από τον EUDA και την Ευρωπόλ, καθώς και την αξιολόγηση απειλών όσον αφορά το σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα της Ευρωπόλ).
Η αντιμετώπιση των πολύπλοκων προτύπων πολλαπλής χρήσης ουσιών εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση
Η πολλαπλή χρήση ουσιών συνδέεται με υψηλότερους κινδύνους προβλημάτων υγείας και κοινωνικών προβλημάτων. Ο όρος αυτός αναφέρεται στη χρήση δύο ή περισσότερων ψυχοδραστικών ουσιών, νόμιμων ή παράνομων, ταυτόχρονα ή διαδοχικά. Τα στοιχεία από μια σειρά δεικτών, συμπεριλαμβανομένης της ευρωπαϊκής διαδικτυακής έρευνας του 2024 για τα ναρκωτικά και της ανάλυσης του δικτύου ESCAPE σχετικά με τα κατάλοιπα συρίγγων, καταδεικνύουν ότι η πολλαπλή χρήση ουσιών είναι διαδεδομένη μεταξύ των ατόμων που κάνουν χρήση ναρκωτικών. Διάφοροι παράγοντες μπορεί να ευθύνονται για τις αυξανόμενες αναφορές πολλαπλής χρήσης ουσιών, συμπεριλαμβανομένης της αυξανόμενης ενοποίησης των αγορών νέων ψυχοδραστικών ουσιών και παράνομων ναρκωτικών. Τέτοια παραδείγματα είναι η κάνναβη που αναμειγνύεται με ημισυνθετικά κανναβινοειδή, οι διεγερτικές ουσίες που αναμειγνύονται με συνθετικές καθινόνες και κεταμίνη ή τα νέα συνθετικά οπιοειδή που αναμειγνύονται με ηρωίνη ή βενζοδιαζεπίνες ή πωλούνται καταχρηστικά ως ηρωίνη ή βενζοδιαζεπίνες.
Είτε εκ προθέσεως είτε όχι, η χρήση ναρκωτικών σε συνδυασμό με, μεταξύ άλλων, αλκοόλ, αυξάνει τους κινδύνους και περιπλέκει την υλοποίηση παρεμβάσεων, συμπεριλαμβανομένης της αντιμετώπισης της οξείας δηλητηρίασης. Η πολυπλοκότητα των προτύπων χρήσης ναρκωτικών αντικατοπτρίζεται στο γεγονός ότι η πλειονότητα των θανατηφόρων περιστατικών λόγω υπερβολικής δόσης αφορά τη χρήση περισσότερων της μίας ουσιών, με τα οπιοειδή να χρησιμοποιούνται συνήθως σε συνδυασμό με άλλες ουσίες. Το αλκοόλ και οι βενζοδιαζεπίνες εμφανίζονται σε σημαντικό ποσοστό των θανατηφόρων περιστατικών λόγω υπερβολικής δόσης. Δεδομένων των αυξανόμενων προκλήσεων που σχετίζονται με τη χρήση πολλαπλών ουσιών, ο EUDA καταβάλλει προσπάθειες για την ενίσχυση της συλλογής δεδομένων και της παρακολούθησης της χρήσης πολλαπλών ουσιών με σκοπό την καλύτερη υποστήριξη της πολιτικής και των βέλτιστων πρακτικών στον συγκεκριμένο τομέα.
Η ευρωπαϊκή αγορά κάνναβης εξελίσσεται διαρκώς
Αυξάνεται η ποικιλομορφία και η δραστικότητα των προϊόντων κάνναβης
Εκτιμάται ότι περίπου το 1,5 % των ενηλίκων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (4,3 εκατομμύρια άτομα) είναι καθημερινοί ή σχεδόν καθημερινοί χρήστες κάνναβης, και είναι η ομάδα πληθυσμού που είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσει προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση κάνναβης. Η δραστικότητα της κατασχεθείσας ρητίνης κάνναβης παραμένει πολύ υψηλή σε σχέση με τα ιστορικά πρότυπα, με το μέσο δείγμα να περιέχει σήμερα 23 % THC, ενώ η μέση δραστικότητα της φυτικής κάνναβης παραμένει στο 11 % THC. Παρότι η ρητίνη και η φυτική κάνναβη εξακολουθούν να είναι τα κυρίαρχα προϊόντα κάνναβης, οι χρήστες έχουν πλέον στη διάθεσή τους ένα αυξανόμενο φάσμα προϊόντων με βάση την κάνναβη, συμπεριλαμβανομένων προϊόντων υψηλής δραστικότητας, τα οποία έχουν συνδεθεί με περιστατικά οξείας τοξίκωσης στα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων. Η κατάσταση περιπλέκεται περαιτέρω από το γεγονός ότι ορισμένα προϊόντα που πωλούνται στην παράνομη αγορά ως κάνναβη μπορεί να νοθευτούν με ισχυρά συνθετικά κανναβινοειδή, ενώ ορισμένα ημισυνθετικά κανναβινοειδή, όπως η εξαϋδροκανναβινόλη (HHC), εμφανίστηκαν επίσης πρόσφατα στις εμπορικές αγορές ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών. Μια τέτοια ποικιλία προϊόντων ενέχει κινδύνους για την υγεία των χρηστών και απαιτεί μεγαλύτερη έρευνα και προσοχή στις κανονιστικές ρυθμίσεις.
Η αξιολόγηση του αντικτύπου των αλλαγών στην πολιτική για την κάνναβη παραμένει καίριας σημασίας
Η ευρωπαϊκή πολιτική προσέγγιση σε σχέση με την κάνναβη διαφοροποιείται επίσης όλο και περισσότερο, καθώς ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ εξετάζουν ή αλλάζουν την πολιτική τους προσέγγιση όσον αφορά τη ψυχαγωγική χρήση κάνναβης από ενήλικες, καθιερώνοντας νόμιμη πρόσβαση σε ρητίνη κάνναβης και σε φυτικά προϊόντα. Τον Δεκέμβριο του 2021, η Μάλτα θέσπισε νομοθεσία για περιορισμένη κατ’ οίκον καλλιέργεια, κατοχή μικρών ποσοτήτων και κατ’ ιδίαν χρήση κάνναβης, παράλληλα με τις μη κερδοσκοπικές κοινοτικές ενώσεις καλλιέργειας. Τον Ιούλιο του 2023, το Λουξεμβούργο θέσπισε νομοθεσία που επιτρέπει την περιορισμένη κατ' οίκον καλλιέργεια και κατ’ ιδίαν χρήση, και τον Φεβρουάριο του 2024 η Γερμανία θέσπισε νομοθεσία που επιτρέπει την περιορισμένη κατ' οίκον καλλιέργεια, κατοχή και χρήση μικρών ποσοτήτων καθώς και τη λειτουργία μη κερδοσκοπικών ενώσεων καλλιέργειας κάνναβης.
Οι Κάτω Χώρες επανεξετάζουν επίσης την προσέγγισή τους, αλλά η καλλιέργεια, η πώληση και η κατοχή κάνναβης παραμένουν ποινικά αδικήματα. Ωστόσο, η πώληση μικρών ποσοτήτων κάνναβης, έως 5 γραμμαρίων, σε άτομα ηλικίας άνω των 18 ετών σε ειδικές καφετέριες («coffeeshops») που πληρούν ορισμένα κριτήρια είναι ανεκτή εδώ και δεκαετίες. Δεδομένου ότι η κάνναβη εξακολουθεί να παρέχεται από την παράνομη αγορά, οι εγκληματικές ομάδες επωφελούνται από το εμπόριο αυτό. Για την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού, οι Κάτω Χώρες εφαρμόζουν πιλοτικά μια κλειστή αλυσίδα εφοδιασμού κάνναβης σε 10 δήμους, όπου η κάνναβη που παράγεται σε ελεγχόμενες εγκαταστάσεις πωλείται στα «coffeeshops».
Δεν είναι σαφές ποια κατεύθυνση θα ακολουθήσουν οι μελλοντικές ευρωπαϊκές πολιτικές. Ωστόσο, αυτό που είναι σαφές είναι ότι η ανάπτυξη πολιτικής στον τομέα αυτό θα πρέπει να συνοδεύεται από αξιολόγηση των επιπτώσεων των ενδεχόμενων αλλαγών που θα επέλθουν. Αυτού του είδους η αξιολόγηση απαιτεί καλά δεδομένα αναφοράς, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη να βελτιώσουμε την παρακολούθηση των σημερινών προτύπων χρήσης του πιο συχνά χρησιμοποιούμενου παράνομου ναρκωτικού στην Ευρώπη.
Ευρύτερη διαθεσιμότητα ημισυνθετικών κανναβινοειδών με άγνωστους κινδύνους για την υγεία
Μετά τη θέσπιση νομικών ελέγχων το 2021 στην παραγωγή συνθετικών κανναβινοειδών από την Κίνα, ο εφοδιασμός της Ευρώπης με τα εν λόγω ναρκωτικά διακόπηκε, και μέρος της παραγωγής μεταφέρθηκε ακολούθως στην Ευρώπη. Ενδείξεις της παρασκευής συνθετικών κανναβινοειδών στην Ευρώπη αποτελούν, μεταξύ άλλων, η κατάσχεση μικρού αριθμού παράνομων εργαστηρίων και η εισαγωγή πρόδρομων χημικών ουσιών για την παραγωγή τους το 2023. Παρά τις ενδείξεις για σημαντική μείωση της διαθεσιμότητας των συνθετικών κανναβινοειδών το 2024, εξακολουθούν να αποτελούν πρόβλημα δημόσιας υγείας για ορισμένους ευάλωτους πληθυσμούς, συμπεριλαμβανομένων των κρατουμένων στις φυλακές.
Τα ημισυνθετικά κανναβινοειδή, τα οποία εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην ευρωπαϊκή αγορά το 2022, εξαπλώθηκαν με ταχείς ρυθμούς. Ενώ η HHC (εξαϋδροκανναβινόλη) ήταν το πρώτο ημισυνθετικό κανναβινοειδές που εμφανίστηκε, στη συνέχεια εντοπίστηκαν περισσότερες από είκοσι από αυτές τις ουσίες, οι οποίες συνήθως διατίθενται στο εμπόριο ως νόμιμες εναλλακτικές επιλογές αντί της κάνναβης. Αν και τα ημισυνθετικά κανναβινοειδή εισάγονταν αρχικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες, παρατηρείται πλέον ευρωπαϊκή παραγωγή. Τα ημισυνθετικά κανναβινοειδή είναι ευρέως διαθέσιμα μέσω διαδικτύου και, σε ορισμένες χώρες, μέσω φυσικών σημείων λιανικής πώλησης. Τα κύρια προϊόντα είναι αρωματισμένα βρώσιμα προϊόντα, όπως ζελέ και προϊόντα ατμίσματος, καθώς και κάνναβη με χαμηλή περιεκτικότητα THC που έχει ψεκαστεί ή αναμειχθεί με κανναβινοειδή. Η προσβασιμότητά τους και το υποτιθέμενο νόμιμο καθεστώς τους μπορεί να προσελκύσει τόσο τους χρήστες κάνναβης όσο και τους χρήστες που κάνουν χρήση για πρώτη φορά, συμπεριλαμβανομένων ενδεχομένως των νέων και των παιδιών. Τα εν λόγω ημισυνθετικά κανναβινοειδή, με διαφορετική δραστικότητα που υπάρχουν στην αγορά και οι συγκεντρώσεις τους μπορεί να διαφέρουν σημαντικά μεταξύ προϊόντων και παρτίδων.
Οι επιδράσεις των ημισυνθετικών κανναβινοειδών στον άνθρωπο δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Σύμφωνα με αναφορές, οι ουσίες αυτές έχουν επιδράσεις που μοιάζουν με αυτές της κάνναβης, με κίνδυνο ανεπιθύμητων αντιδράσεων ήπιας έως σοβαρής δηλητηρίασης. Δεδομένης της φαρμακολογικής ομοιότητας των ημισυνθετικών κανναβινοειδών με την κάνναβη, απαιτείται σαφήνεια σχετικά με τη δυνατότητά τους να προκαλέσουν ψυχωτικά επεισόδια και εξάρτηση. Συνολικά, αυτή η μεταβλητότητα και η απροβλεψιμότητα ενέχει δυνητικό κίνδυνο δηλητηρίασης για τους χρήστες.
Αυξανόμενη ανησυχία σχετικά με τη διαθεσιμότητα κοκαΐνης και κεταμίνης
Η αδιάκοπη παραγωγή και διακίνηση τροφοδοτούν την άνευ προηγουμένου διαθεσιμότητα κοκαΐνης
Το 2023, για έβδομο συνεχές έτος, τα κράτη μέλη της ΕΕ ανέφεραν την κατάσχεση πρωτοφανούς ποσότητας κοκαΐνης, η οποία ανερχόταν σε 419 τόνους. Η διακίνηση κοκαΐνης μέσω των θαλάσσιων λιμανιών της Ευρώπης σε εμπορευματοκιβώτια διατροπικής εμπορικής ναυτιλίας οδηγεί στην υψηλή διαθεσιμότητα του ναρκωτικού. Καθώς τα μέτρα απαγόρευσης έχουν αυξηθεί στα κύρια σημεία εισόδου κοκαΐνης, οι διακινητές στοχεύουν επίσης σε μικρότερα λιμάνια σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ και σε γειτονικές χώρες, τα οποία καθίστανται ευάλωτα στη διακίνηση ναρκωτικών. Αυτή η μετατόπιση των οδών διακίνησης ναρκωτικών μπορεί να συνοδεύεται από εκφοβισμό και βία που σχετίζεται με τα ναρκωτικά. Εκτός από την εκμετάλλευση των εμπορευματοκιβωτίων, οι διακινητές χρησιμοποιούν μια σειρά από άλλες μορφές μεταφορών και υπηρεσιών παράδοσης, σε συνδυασμό με καινοτόμες μεθόδους απόκρυψης, για να εισάγουν λαθραία κοκαΐνη στην Ευρώπη.
Η παράνομη επεξεργασία προϊόντων κοκαΐνης συνεχίζει να πραγματοποιείται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ κάθε χρόνο εξαρθρώνονται πολλά εργαστήρια κοκαΐνης. Η επεξεργασία κοκαΐνης στην Ευρώπη συχνά περιλαμβάνει τη δευτερογενή εκχύλιση κοκαΐνης που έχει ενσωματωθεί σε άλλα υλικά (π.χ. χημικά συγκαλυμμένη σε πλαστικά), δημιουργώντας δυσκολίες για την ανίχνευσή της σε εμπορικά φορτία. Η βάση και ο πολτός κοκαΐνης διακινούνται σε μεγάλες ποσότητες στην Ευρώπη για να μεταποιηθούν σε υδροχλωρική κοκαΐνη. Κάθε χρόνο εντοπίζονται εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας για την επεξεργασία κοκαΐνης. Συνολικά, η διακίνηση κοκαΐνης στην Ευρώπη και η παραγωγή της εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί μια δυναμική και απαιτητική σε πόρους πρόκληση για τις αρχές επιβολής του νόμου και τα τελωνεία.
Αυξανόμενοι κίνδυνοι για την κοινωνία και την υγεία από την κοκαΐνη και το κρακ
Η κοκαΐνη παραμένει, μετά την κάνναβη, το δεύτερο πιο διαδεδομένο παράνομο ναρκωτικό στην Ευρώπη, με 2,7 εκατομμύρια νέους ενήλικες (2,7 % των ατόμων ηλικίας 15 έως 34 ετών) να αναφέρουν χρήση της κατά το τελευταίο έτος. Η αυξανόμενη διαθεσιμότητα της ουσίας και η ευρύτερη γεωγραφική και κοινωνική κατανομή αποδεικνύονται από τα κατάλοιπα κοκαΐνης που ανιχνεύονται στα αστικά λύματα, τα οποία αυξήθηκαν στις περισσότερες πόλεις για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία για το 2023 και το 2022. Οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες ελέγχου ναρκωτικών, αν και δεν είναι αντιπροσωπευτικές σε εθνικό επίπεδο, ανέφεραν ότι η κοκαΐνη ήταν η δεύτερη πιο κοινή ουσία που έλεγξαν κατά το πρώτο εξάμηνο του 2024. Η κοκαΐνη είναι η δεύτερη πιο συχνά αναφερόμενη παράνομη ουσία από τους χρήστες που απευθύνονται για πρώτη φορά σε εξειδικευμένες υπηρεσίες θεραπείας από ναρκωτικές ουσίες, ενώ πλέον είναι η συχνότερα αναφερόμενη ουσία στις διακομιδές για οξεία τοξίκωση στα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων.
Η χρήση κοκαΐνης μπορεί να οδηγήσει σε πρότυπα εξάρτησης και εθισμού και σχετίζεται με μια σειρά από ανεπιθύμητες συνέπειες για την υγεία, οι οποίες επιδεινώνονται από την πολλαπλή χρήση ουσιών, είτε με αλκοόλ είτε με άλλες παράνομες ουσίες. Η χρήση κοκαΐνης σε συνδυασμό με αλκοόλ είναι συχνή και η παρουσία των δύο ουσιών στον οργανισμό δημιουργεί κοκααιθυλένιο στο ήπαρ, το οποίο συνδέεται με μεγαλύτερους κινδύνους για την υγεία. Η χρήση κοκαΐνης μπορεί να προκαλέσει ή να επισπεύσει ψυχωτικές καταστάσεις, όπως είναι η ψύχωση που προκαλείται από διεγερτικά. Η διαχείριση της ψυχιατρικής συννοσηρότητας μεταξύ των ατόμων που κάνουν προβληματική χρήση ουσιών εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση, καθώς συχνά απουσιάζουν ολοκληρωμένα μέτρα θεραπείας και υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η κοκαΐνη, συνήθως παρουσία οπιοειδών, ευθύνεται για το ένα τέταρτο περίπου των θανάτων από υπερβολική δόση το 2023. Δεδομένου ότι η χρήση της κοκαΐνης μπορεί να επιδεινώσει τα υποκείμενα καρδιαγγειακά προβλήματα, η επίδρασή της στη θνησιμότητα στην Ευρώπη είναι πιθανό να υποτιμάται.
H χρήση κοκαΐνης, και ιδίως η χρήση κρακ, φαίνεται να είναι όλο και συχνότερη, ιδίως σε ορισμένες περιθωριοποιημένες κοινότητες. Το κάπνισμα και η ενέσιμη χρήση κοκαΐνης συνδέονται με σοβαρότερα προβλήματα υγείας και, ως εκ τούτου, είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι υπάρχουν αναφορές από περισσότερες χώρες τόσο για την ενέσιμη χρήση κοκαΐνης όσο και για τη χρήση κρακ. Ο αριθμός των χρηστών που ξεκίνησαν για πρώτη φορά θεραπεία για προβλήματα που σχετίζονται με την κοκαΐνη αυξήθηκε κατά 31 % μεταξύ 2018 και 2023, ενώ ο αριθμός των χρηστών που ξεκίνησαν για πρώτη φορά θεραπεία για κρακ αυξήθηκε κατά 35 %. Το 2023, οι χώροι κατανάλωσης ναρκωτικών σε 10 πόλεις σε 8 χώρες της ΕΕ ανέφεραν χρήση κρακ είτε μόνο του είτε μαζί με ηρωίνη. Για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες των ατόμων που καπνίζουν κρακ, συχνά παράλληλα με τη χρήση οπιοειδών, οι υπηρεσίες για τη μείωση της βλάβης ενδέχεται να χρειαστεί να προσαρμόσουν τις υπηρεσίες τους ώστε να υποστηρίξουν ασφαλέστερες πρακτικές καπνίσματος. Μπορούν να παρέχουν σύνεργα που περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, σωλήνες και φίλτρα.
Αύξηση του κινδύνου βλαβών από την ευρύτερη διαθεσιμότητα κεταμίνης
Παρόλο που η κεταμίνη δεν καταναλώνεται ευρέως στην Ευρώπη και είναι δύσκολο να παρακολουθηθεί για διάφορους λόγους, συμπεριλαμβανομένου του διαφορετικού νομικού καθεστώτος της στις διάφορες χώρες της ΕΕ, τα τρέχοντα δεδομένα υποδηλώνουν ότι είναι περισσότερο διαθέσιμη και οι σχετικές βλάβες στην υγεία είναι πιο εμφανείς. Μεταξύ των ερωτηθέντων στην ευρωπαϊκή διαδικτυακή έρευνα για τα ναρκωτικά το 2024, το 14 % των ατόμων που είχαν κάνει χρήση ναρκωτικών κατά τους τελευταίους 12 μήνες ανέφεραν ότι είχαν κάνει χρήση κεταμίνης, κυρίως στο πλαίσιο πολλαπλής χρήσης ουσιών με άλλα ναρκωτικά και αλκοόλ. Το 2024, σχετικά χαμηλά επίπεδα υπολειμμάτων κεταμίνης στα αστικά λύματα αναφέρθηκαν από 82 πόλεις σε 22 χώρες της ΕΕ και τη Νορβηγία.
Η κεταμίνη δεν παράγεται ευρέως στην Ευρώπη, αλλά το 2023 εξαρθρώθηκαν 6 εργαστήρια που πραγματοποιούν κυρίως την κρυστάλλωση της χύδην κεταμίνης σε σκόνη. Μεγάλες ποσότητες κεταμίνης, που προέρχονται κυρίως από την Ινδία, διακινούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση και έχουν αυξηθεί πρόσφατα, με κατασχέσεις σκονών συνολικού βάρους 2,7 τόνων το 2023 που αναφέρθηκαν στο Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης της ΕΕ. Η κεταμίνη είναι πιθανό να είναι σταθερά διαθέσιμη στις αγορές ναρκωτικών και ενδέχεται να έχει καθιερωθεί ως ουσία που επιλέγεται περισσότερο σε ορισμένα πλαίσια.
Το 2023, τα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων Euro-DEN στην Ευρώπη ανέφεραν ότι η κοκαΐνη ήταν η ουσία που αναφερόταν συχνότερα σε συνδυασμό με κεταμίνη σε περιπτώσεις οξείας τοξίκωσης. Η κεταμίνη έχει συνδεθεί με διάφορες δοσοεξαρτώμενες οξείες και χρόνιες βλάβες, όπως νευρολογική και καρδιαγγειακή τοξικότητα, προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως κατάθλιψη και ουρολογικές επιπλοκές, όπως βλάβη στην ουροδόχο κύστη από εντατική χρήση ή παρουσία νοθευτών. Ο αριθμός των χρηστών που ανέφεραν ότι έλαβαν θεραπεία για προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση κεταμίνης παραμένει χαμηλός, αλλά υπερδιπλασιάστηκε μεταξύ του 2022 και του 2023 και ανήλθε 1329 χρήστες.
Η αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση διεγερτικών παραμένει πολύπλοκη
Αν και οι γνώσεις μας για το τι συνιστά αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλούνται από διεγερτικές ουσίες αυξάνεται, παραμένουν σχετικά περιορισμένες. Απαιτούνται περισσότερες επενδύσεις προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι παρεμβάσεις και οι υπηρεσίες ανταποκρίνονται στις αυξανόμενες ανάγκες που παρατηρούνται σε αυτόν τον τομέα σε ορισμένες χώρες. Παρά τις επενδύσεις στην έρευνα, δεν υπάρχουν επί του παρόντος αποτελεσματικές φαρμακολογικές θεραπείες για την προβληματική χρήση διεγερτικών που να έχουν εγκριθεί από τους ρυθμιστικούς οργανισμούς. Οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις μπορούν να είναι αποτελεσματικές, ιδίως για τα άτομα που χρησιμοποιούν κοκαΐνη ( βλ. Οδηγός για την υγεία και τις κοινωνικές αντιδράσεις στα διεγερτικά). Ωστόσο, προσεγγίσεις όπως η διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης ενδέχεται να αντιμετωπίσουν προκλήσεις εφαρμογής στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συστημάτων υγείας.
Τα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση διεγερτικών είναι πιθανό να χρειάζονται μεγαλύτερη πρόσβαση στην παροχή βελονών και συρίγγων, επειδή μπορεί να κάνουν ενέσεις συχνότερα από ό,τι τα άτομα που κάνουν χρήση οπιοειδών. Τα μέτρα για την ομάδα αυτή περιλαμβάνουν συχνά κάποια μορφή δραστηριοτήτων επαφής και την παροχή αποστειρωμένου εξοπλισμού ένεσης, προφυλακτικών, πληροφοριών σχετικά με ασφαλέστερη ενέσιμη χρήση και τη βασική υγιεινή, τη θεραπεία των φλεβών και των τραυμάτων, καθώς και αντιβακτηριακές κρέμες και αλοιφές (βλ. τη δημοσίευση του EUDA του 2025 σχετικά με τον εξοπλισμό για τη μείωση των βλαβών). Τα μέτρα αυτά φαίνεται να είναι κατάλληλα, αλλά δεν υπάρχει ακόμη ισχυρή βάση τεκμηρίωσης στον τομέα αυτό. Σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ, οι υπηρεσίες ελέγχου ναρκωτικών διαδραματίζουν επίσης ρόλο στην αντιμετώπιση των βλαβών που σχετίζονται με τα διεγερτικά, παρέχοντας πληροφορίες σχετικά με τους κινδύνους που συνδέονται με τα υψηλής καθαρότητας ή νοθευμένα διεγερτικά.
Λαμβάνοντας υπόψη τη σχέση μεταξύ της χρήσης διεγερτικών και της επικίνδυνης σεξουαλικής συμπεριφοράς, έχουν αναπτυχθεί πρωτοβουλίες ειδικά για άτομα που κάνουν χρήση διεγερτικών, συμπεριλαμβανομένης της μεθαμφεταμίνης και της κοκαΐνης, στο πλαίσιο του chemsex. Σε αυτές περιλαμβάνονται διεπιστημονικές υπηρεσίες που παρέχουν υπηρεσίες στον τομέα των ναρκωτικών και της σεξουαλικής υγείας, καθώς και προσπάθειες για τη βελτίωση της σύνδεσης μεταξύ των υπηρεσιών (βλ. Εστίαση ... στην αντιμετώπιση ζητημάτων σεξουαλικής υγείας που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών).
Δεδομένου ότι τα προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση διεγερτικών φαίνεται να αυξάνονται, πρόκειται για έναν τομέα που χρήζει περαιτέρω έρευνας και ανάπτυξης υπηρεσιών. Ο EUDA, το UNODC και ο ΠΟΥ αναπτύσσουν μια κοινή πρωτοβουλία με την ονομασία Scale-up για τη στήριξη της θεραπείας των διαταραχών από διεγερτικά.
Η ποικιλομορφία των συνθετικών διεγερτικών αποτελεί αυξανόμενη πρόκληση
Ενδείξεις αυξημένης παραγωγής ναρκωτικών στην Ευρώπη
Η εντατικοποίηση της παραγωγής συνθετικών ναρκωτικών στην Ευρώπη είναι εμφανής, δεδομένου ότι εντοπίστηκαν εγκαταστάσεις υψηλής απόδοσης σε ορισμένες χώρες και αυξάνονται οι κατασχέσεις βασικών πρόδρομων ουσιών που απαιτούνται για την παρασκευή των εν λόγω ουσιών. Ορισμένα εργαστήρια μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή πολλαπλών ουσιών, όπως συνθετικών διεγερτικών ουσιών για τις οποίες ισχύουν παρόμοιες απαιτήσεις όσον αφορά τις χημικές ουσίες και τον εξοπλισμό παρασκευής.
Οι κατασχέσεις πρόδρομων χημικών ουσιών μετατοπίστηκαν και αυξήθηκαν ως απάντηση στους νομικούς και κανονιστικούς ελέγχους των κοινών χημικών ουσιών παράνομης παραγωγής ναρκωτικών. Κατά τη δεκαετία έως το τέλος του 2022, κατάσχονταν κατά μέσο όρο ετησίως 54 τόνοι πρόδρομων χημικών ουσιών, τόσο καταχωρισμένων όσο και μη καταχωρισμένων, αλλά το 2023 ο αριθμός αυτός έφτασε στο πρωτοφανές επίπεδο των 178 τόνων. Η αύξηση οφείλεται κυρίως στις μεγάλες κατασχέσεις εναλλακτικών πρόδρομων ουσιών για την παρασκευή αμφεταμίνης, μεθαμφεταμίνης και MDMA στις Κάτω Χώρες και την Ουγγαρία. Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι κατασχέσεις πρόδρομων ουσιών για την παρασκευή συνθετικών καθινονών και οι έλεγχοι στις τοποθεσίες για την παραγωγή τους, κυρίως στην Πολωνία. Η παραγωγή από εγκληματικά δίκτυα βασικών πρόδρομων ουσιών από εναλλακτικές χημικές ουσίες, όπως τα γλυκιδικά παράγωγα της BMK και της PMK, για την παρασκευή αμφεταμινών και MDMA, αποτελεί μια εξελισσόμενη πρόκληση για τα τελωνεία και τις αρχές επιβολής του νόμου. Τόσο το περιβάλλον όσο και οι τοπικές κοινότητες κινδυνεύουν από τη χρήση επικίνδυνων χημικών ουσιών που απαιτούνται για την παραγωγή ναρκωτικών ή την επαναφορά μετά τη χημική απόκρυψη των διακινούμενων ναρκωτικών, καθώς τα υποπροϊόντα συχνά απορρίπτονται παράνομα και επικίνδυνα.
Η ευρωπαϊκή παραγωγή MDMA αυξάνεται και τα προϊόντα υψηλής δραστικότητας ενέχουν κινδύνους για την υγεία
Η MDMA παράγεται στην Ευρώπη, κυρίως στις Κάτω Χώρες και το Βέλγιο, για εγχώρια κατανάλωση και για εξαγωγή σε άλλες αγορές. Οι αναφορές για αυξημένες κατασχέσεις πρόδρομων ουσιών της MDMA, σε συνδυασμό με πληροφορίες σχετικά με τις εξαγωγές MDMA εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορεί να αντικατοπτρίζει την αύξηση της παραγωγής της ναρκωτικής ουσίας για τις παγκόσμιες αγορές και μια γενική ανάκαμψη έπειτα από την πτώση που σχετίζεται με την πανδημία COVID-19. Ανησυχία προκαλεί επίσης η πιθανή χρήση μιας αντίστροφης οδού διακίνησης κοκαΐνης, από την Ευρώπη στη Λατινική Αμερική, για την ανταλλαγή MDMA με κοκαΐνη.
Καθώς η περιεκτικότητα σε MDMA και η καθαρότητα των παρτίδων των χαπιών και των σκονών σε επίπεδο λιανικής πώλησης ποικίλλει, οι χρήστες του ναρκωτικού εκτίθενται σε μεταβαλλόμενους και απρόβλεπτους κινδύνους για την υγεία. Επιπλέον, η περιεκτικότητα MDMA στα δισκία έκστασης αυξήθηκε σημαντικά, από κατά μέσο όρο περίπου 84 χιλιοστόγραμμα το 2011 σε 138 έως 158 χιλιοστόγραμμα (mg), με ορισμένα δισκία να περιέχουν έως και 350 χιλιοστόγραμμα MDMA. Τα υψηλότερης περιεκτικότητας προϊόντα ενδέχεται να αυξήσουν τον κίνδυνο δυσμενών επιπτώσεων στην υγεία, ακόμη και θανάτου. Οι εν λόγω κίνδυνοι για την υγεία μπορούν επίσης να επιδεινωθούν από την πολλαπλή χρήση ουσιών, η οποία, σύμφωνα με δεδομένα από διαφορετικές πηγές, είναι συνήθης μεταξύ των ατόμων που χρησιμοποιούν MDMA.
Οι συνθετικές καθινόνες εμφανίζονται ολοένα και περισσότερο στην αγορά ναρκωτικών της Ευρώπης
Τα τρέχοντα στοιχεία υποδηλώνουν ότι οι συνθετικές καθινόνες, μια ευρεία κατηγορία διεγερτικών, είναι συνεχώς διαθέσιμες στην αγορά ναρκωτικών σε ορισμένες χώρες και μπορεί να αγοράζονται σκοπίμως ως οικονομικά προσιτά διεγερτικά. Τα στοιχεία από τις υπηρεσίες ελέγχου ναρκωτικών δείχνουν ότι οι συνθετικές καθινόνες είναι πιο πιθανό να αγοραστούν σκοπίμως από ό,τι στο παρελθόν. Παρ’ όλα αυτά, η μη αναμενόμενη έκθεση σε ουσίες ήταν προφανής από τα υποβληθέντα δείγματα που είχαν πωληθεί ως ουσίες 3-MMC και συχνά περιείχαν 2-MMC. Στην ευρωπαϊκή διαδικτυακή έρευνα για τα ναρκωτικά του 2024, το 9 % των ερωτηθέντων είχε καταναλώσει συνθετικές καθινόνες τους τελευταίους 12 μήνες. Αν και ορισμένοι δείκτες υποδηλώνουν ότι η αγορά των εν λόγω ουσιών φαίνεται να αναπτύσσεται, η παρακολούθηση μιας ευρείας ομάδας χημικών ενώσεων συνιστά πρόκληση για τα εργαλεία που σχεδιάστηκαν αρχικά για τον εντοπισμό καθιερωμένων παράνομων ουσιών, όπως η κοκαΐνη. Ο EUDA προέβη πρόσφατα σε αξιολογήσεις κινδύνου για τρεις νέες συνθετικές καθινόνες, την 2-μεθυλομεθκαθινόνη (2-MMC), την 4-βρωμομεθκαθινόνη (4-BMC) και την N-αιθυλονορπεντεδρόνη (NEP) (βλ. EUDA Αξιολογήσεις κινδύνου).
Έχει αποδειχθεί ότι ορισμένες συνθετικές καθινόνες, όπως η 4-CMC, έχουν επιδράσεις και ενδέχεται να προκαλούν βλάβες που είναι σε γενικές γραμμές παρόμοιες με εκείνες άλλων ψυχοδιεγερτικών ουσιών όπως η MDMA και η αμφεταμίνη. Ωστόσο, οι συνθετικές καθινόνες είναι μια ευρεία ομάδα φαρμάκων που περιέχουν ουσίες με διαφορετικές επιδράσεις ή ουσίες που μπορεί να ενέχουν σοβαρότερους κινδύνους για την υγεία λόγω μεγαλύτερης δραστικότητας, όπως τα πυρρολιδινικά παράγωγα, στα οποία περιλαμβάνεται η α-PHiP (α-πυρρολιδινοϊσοεξανοφαινόνη). Οι επιδράσεις πολλών από αυτά τα φάρμακα στον άνθρωπο δεν έχουν διερευνηθεί εκτενώς.
Το 2023, οι εισαγωγές και οι κατασχέσεις συνθετικών καθινονών ανήλθαν σε 37 τόνους, από 27 τόνους το 2022 και 4,5 τόνους το 2021. Οι περισσότερες από αυτές αφορούσαν μικρό αριθμό φορτίων χύδην που εισάγονταν από την Ινδία, κυρίως μέσω των Κάτω Χωρών. Σημαντικά επίπεδα παραγωγής συνθετικής καθινόνης παρατηρούνται επίσης στην Ευρώπη, όπου εντοπίζεται αυξανόμενος αριθμός εγκαταστάσεων παραγωγής ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένων εγκαταστάσεων μεγάλης κλίμακας, και κατάσχονται ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες πρόδρομων χημικών ουσιών.
Κίνδυνος η ευρωπαϊκή παραγωγή και διακίνηση της μεθαμφεταμίνης να τροφοδοτήσει τη χρήση του ναρκωτικού
Υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι η χρήση μεθαμφεταμίνης, η οποία παραμένει χαμηλή στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, παρατηρείται πλέον σε περισσότερες χώρες από ό,τι στο παρελθόν.
Η παραγωγή και διακίνηση αμφεταμίνης και μεθαμφεταμίνης στην Ευρώπη συνεχίζεται, τόσο για εγχώρια ζήτηση όσο και για εξαγωγές σε πιο κερδοφόρες αγορές εκτός ΕΕ. Η βενζυλομεθυλοκετόνη (ΒΜΚ) είναι βασική πρόδρομη χημική ουσία για την παρασκευή και των δύο ουσιών. Τα εγκληματικά δίκτυα επιλέγουν και άλλες ουσίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή BMK προκειμένου να αποφύγουν τον εντοπισμό, και οι κατασχέσεις αυτών των ουσιών έχουν αυξηθεί στην Ευρώπη. Εξακολουθούν να εντοπίζονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση εγκαταστάσεις παραγωγής μεγάλης κλίμακας για την παρασκευή των εν λόγω ναρκωτικών. Εξαρθρώνονται εγκαταστάσεις παραγωγής πολλαπλών ουσιών, οι οποίες μπορούν να εναλλάσσουν την παραγωγή διαφόρων ουσιών. Οι εγκαταστάσεις αυτές προσελκύουν τα εγκληματικά δίκτυα για την παραγωγή τόσο προϊόντων μεγαλύτερης αξίας προς εξαγωγή, όπως η κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη, όσο και λιγότερο προσοδοφόρων προϊόντων για οικιακούς χρήστες, όπως η αμφεταμίνη και άλλα συνθετικά διεγερτικά. Οι κατασχέσεις τρυγικού οξέος, μιας χημικής ουσίας για την ανάκτηση της πιο ισχυρής και περιζήτητης μορφής μεθαμφεταμίνης (d-μεθαμφεταμίνη, που χρησιμοποιείται για την «κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη») από μείγματα που παράγονται με μεθόδους BMK, υπερτετραπλασιάστηκαν το 2023, φθάνοντας τους 10,9 τόνους.
Επιπλέον, ενώ οι κατασχεθείσες ποσότητες τόσο αμφεταμίνης όσο και μεθαμφεταμίνης ήταν σχετικά σταθερές τα τελευταία χρόνια, το 2023 αναφέρθηκαν μικρές αυξήσεις. Ορισμένα μεγάλα φορτία μεθαμφεταμίνης που κατασχέθηκαν μπορεί να υποδηλώνουν τη μεταφόρτωση του ναρκωτικού, μέσω της Ευρώπης, σε άλλους προορισμούς. Αυτό μπορεί να αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι είναι ελκυστικό για τους διακινητές να μεταφέρουν τα φορτία μέσω τοποθεσιών που ενέχουν λιγότερους κινδύνους για τη διεθνή διακίνηση ναρκωτικών, πριν τα αποστείλουν στον προβλεπόμενο προορισμό.
Η ευρωπαϊκή παραγωγή και διακίνηση μεθαμφεταμίνης δημιουργεί δυνατότητες για αυξημένη διαθεσιμότητα αυτών των ναρκωτικών στις τοπικές αγορές διεγερτικών, οι οποίες μπορεί, ενίοτε, να αντιμετωπίζουν δυναμικές αλλαγές στα προϊόντα που διατίθενται στους χρήστες.
Αυξανόμενη ανησυχία για τις περιβαλλοντικές ζημίες από την παραγωγή παράνομων ουσιών
Από την υψηλή ζήτηση νερού και ενέργειας για την παράνομη καλλιέργεια κάνναβης έως την αποψίλωση των δασών που συνδέεται με την καλλιέργεια κόκας, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της παραγωγής ναρκωτικών είναι σημαντικό. Οι ρυθμιστικές αλλαγές που αφορούν την κάνναβη σε ορισμένες χώρες έχουν διευκολύνει την έρευνα σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγής της ουσίας, συμπεριλαμβανομένων του αποτυπώματος άνθρακα, της διάβρωσης του εδάφους και των επιπτώσεων στα υδάτινα αποθέματα.
Η περιβαλλοντική ζημία συνδέεται στενά με την παραγωγή συνθετικών ναρκωτικών, ιδίως με την απόρριψη τοξικών χημικών αποβλήτων, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά κενά γνώσεων.
Η εξάρθρωση μεγάλων εργαστηρίων συνθετικών ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παράλληλα με τις ενδείξεις για αύξηση της επεξεργασίας κοκαΐνης και της παραγωγής συνθετικών καθινονών, υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη να αντιμετωπιστούν αυτά τα κενά γνώσης. Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος της παραγωγής MDMA στην Ευρώπη είναι σημαντικός, καθώς κάθε κιλό MDMA παράγει περίπου 58 κιλά τοξικών αποβλήτων. Συνολικά, η παραγωγή MDMA στην Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να συνεπάγεται την απόρριψη 1000 έως 3000 τόνων χημικών αποβλήτων ετησίως. Οι χώροι παραγωγής είναι επίσης επιρρεπείς σε ατυχήματα, εκρήξεις και πυρκαγιές λόγω των πτητικών χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται - γεγονός που εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους για τις γύρω κοινότητες.
Λιγοστές είναι οι πληροφορίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές συνέπειες της διακίνησης ναρκωτικών, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει περιβαλλοντικά καταστροφικές πρακτικές, όπως η αποψίλωση των δασών με σκοπό τη δημιουργία παράνομων λωρίδων προσγείωσης/απογείωσης. Ομοίως, οι διαδρομές διακίνησης ναρκωτικών μέσω περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών μπορεί να επιταχύνουν την καταστροφή των οικοτόπων και την απώλεια της βιοποικιλότητας. Όσον αφορά τη διακίνηση ναρκωτικών στη θάλασσα, τα σκάφη που χρησιμοποιούνται για τη διακίνηση των ναρκωτικών μπορεί να βυθίζονται ή να εγκαταλείπονται σκοπίμως μετά από παραδόσεις ή κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων κατάσχεσης.
Ο EUDA υποστηρίζει τις προσπάθειες για την εκτίμηση του αποτυπώματος άνθρακα από την καλλιέργεια κάνναβης, την ανάλυση της μόλυνσης των υπόγειων υδάτων από την απόρριψη αποβλήτων συνθετικών ναρκωτικών και για την ανάπτυξη ενός πλαισίου για την παρακολούθηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της παράνομης παραγωγής ναρκωτικών. Οι πρωτοβουλίες αυτές αποσκοπούν στη διαμόρφωση σαφέστερης εικόνας σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η παραγωγή ναρκωτικών επηρεάζει το φυσικό περιβάλλον και στην τεκμηρίωση των μέτρων με βάση αποδεικτικά στοιχεία.
Η σύνθετη κατάσταση της ηρωίνης και των οπιοειδών στην Ευρώπη
Οι περισσότεροι θάνατοι που σχετίζονται με τα οπιοειδή οφείλονται στην πολλαπλή χρήση ουσιών
Η κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζουν τις τάσεις όσον αφορά τους θανάτους που προκαλούνται από ναρκωτικά είναι καίριας σημασίας για την ανάπτυξη αποτελεσματικών μέτρων για την πρόληψη και την αποτροπή λήψης υπερβολικών δόσεων ναρκωτικών, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν περιορισμοί στις διαθέσιμες πληροφορίες. Καθώς οι νέες απειλές για τα ναρκωτικά εμφανίζονται γρήγορα, η βελτίωση της επικαιρότητας και της πληρότητας των δεδομένων έχει κεντρική σημασία για την ενίσχυση της ετοιμότητας. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, εκτιμάται ότι το 2023 αναφέρθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση 7500 θάνατοι συνδεόμενοι με τα ναρκωτικά, με αποτέλεσμα το ποσοστό θνησιμότητας να ανέρχεται σε 24,7 θανάτους ανά εκατομμύριο πληθυσμού ηλικίας 15 έως 64 ετών.
Τα οπιοειδή, συνήθως σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, παραμένουν οι συνηθέστερες αιτίες θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά. Ωστόσο, η ηρωίνη δεν συνδέεται πλέον με την πλειονότητα των θανάτων από υπερβολική δόση, εκτός από μερικές χώρες, ενώ άλλα οπιοειδή και άλλες ουσίες διαδραματίζουν πλέον σημαντικό ρόλο. Σε ορισμένες χώρες, σημαντικό ποσοστό θανάτων από υπερβολική δόση συνδέεται με οπιοειδή εκτός της ηρωίνης, συμπεριλαμβανομένης της μεθαδόνης και, σε μικρότερο βαθμό, της βουπρενορφίνης, των φαρμάκων ανακούφισης από τον πόνο που περιέχουν οπιοειδή και άλλων συνθετικών οπιοειδών. Το αλκοόλ, παράλληλα με τις βενζοδιαζεπίνες, ευθύνονται για σημαντικό ποσοστό θανατηφόρων περιστατικών λόγω υπερβολικής δόσης που σχετίζονται με χρήση οπιοειδών. Διεγερτικές ουσίες όπως η κοκαΐνη αναφέρονται επίσης μαζί με οπιοειδή σε τοξικολογικά δεδομένα.
Συνολικά, η από κοινού κατανάλωση διαφορετικών κατηγοριών ναρκωτικών εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό, αλλά όχι επαρκώς αναγνωρισμένο, παράγοντα για την κατανόηση και την αντιμετώπιση της θνησιμότητας που προκαλείται από τα ναρκωτικά. Ο EUDA θα συντονίσει ένα δίκτυο εγκληματολογικών και τοξικολογικών εργαστηρίων, αυξάνοντας την αναλυτική ικανότητα που είναι διαθέσιμη για την παρακολούθηση του τρόπου με τον οποίο οι διάφορες ουσίες και οι συνδυασμοί ουσιών επηρεάζουν τις τάσεις θνησιμότητας.
Η πρόληψη των υπερβολικών δόσεων οπιοειδών και των θανάτων απαιτεί την ενίσχυση των υπηρεσιών
Δεδομένου ότι τα οπιοειδή εξακολουθούν να ευθύνονται για την πλειονότητα των θανάτων από υπερβολική δόση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι αποτελεσματικές δράσεις που στοχεύουν σε αυτά τα φάρμακα έχουν ιδιαίτερη σημασία. Οι παρεμβάσεις στον τομέα αυτό μπορεί να αποσκοπούν στην πρόληψη των υπερβολικών δόσεων εξαρχής ή στην αποφυγή του θανάτου σε περίπτωση λήψης υπερβολικών δόσεων. Η εφαρμογή προγραμμάτων ναλοξόνης, μεταξύ άλλων και πιλοτικών προγραμμάτων, για την πρόληψη θανάτων από υπερβολική δόση είχε αναφερθεί από 15 ευρωπαϊκές χώρες έως το 2023. Οι μεταβαλλόμενες συνήθειες χρήσης και η διαθεσιμότητα διαφόρων σκευασμάτων τόσο της ενέσιμης ναλοξόνης όσο και της ναλοξόνης σε ρινικό σπρέι ενδέχεται να απαιτούν πλέον από τις σχετικές υπηρεσίες να επανεξετάσουν τα τρέχοντα πρωτόκολλα χορήγησης και να τα επικαιροποιήσουν σύμφωνα με τα διαθέσιμα φάρμακα. Η υπερβολική δόση από συνθετικά οπιοειδή υψηλής δραστικότητας ενδέχεται να καταστήσει αναγκαία, για παράδειγμα, τη χορήγηση πολλαπλών δόσεων ναλοξόνης για την αναστροφή της δράσης των οπιοειδών. Ωστόσο, οι κατευθυντήριες γραμμές του 2024 για την αντιμετώπιση των περιστατικών λήψης υπερβολικής δόσης επιβεβαιώνουν ότι η αρχική διαχείριση της οξείας τοξίκωσης από οπιοειδή παραμένει η ίδια, ανεξάρτητα από το αν οφείλεται σε ηρωίνη, σε συνταγογραφούμενα οπιοειδή ή σε νέα συνθετικά οπιοειδή, όπως παράγωγα φαιντανύλης ή νιταζίνες. Εξακολουθεί να είναι σημαντικό να ρυθμίζονται οι δόσεις ναλοξόνης σε περιστατικά οξείας τοξίκωσης από οπιοειδή. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει την αξία της εκπαίδευσης στην παροχή πρώτων βοηθειών που παρέχεται στα άτομα που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ή να γίνουν μάρτυρες μιας υπερβολικής δόσης, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης της ναλοξόνης.
Τα οπιοειδή νιταζίνης αυξάνουν τον κίνδυνο δηλητηρίασης
Τα νέα συνθετικά οπιοειδή είναι υψηλής δραστικότητας, γεγονός που σημαίνει ότι μια μικρή ποσότητα αρκεί για την παραγωγή πολλών δόσεων σε επίπεδο λιανικής πώλησης και μπορεί να ενέχει αυξημένους κινδύνους απειλητικής για τη ζωή δηλητηρίασης. Τα οπιοειδή νιταζίνης εισήλθαν πρόσφατα στην αγορά παράνομων ναρκωτικών στην Ευρώπη, όπου ήταν τα μόνα νέα οπιοειδή που αναφέρθηκαν στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ το 2023. Η διαθεσιμότητα αυτών των φαρμάκων αυξάνεται, δημιουργώντας μεγαλύτερους κινδύνους για τα άτομα που κάνουν χρήση οπιοειδών, τα οποία μπορεί να τα συναντήσουν αναμεμειγμένα με άλλα φάρμακα, να πωληθούν λανθασμένα ή σε πλαστά φάρμακα. Το 2023, η ποσότητα σκόνης νιταζίνης που ανιχνεύθηκε στην Ευρώπη τριπλασιάστηκε.
Σύμφωνα με αναφορές στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ, πρόσφατα σημειώθηκε σημαντική αύξηση της διαθεσιμότητας πλαστών φαρμάκων που περιέχουν οπιοειδή νιταζίνης στην Ευρώπη, τα οποία κατασχέθηκαν σε τουλάχιστον 8 χώρες το 2023. Τα προϊόντα αυτά συνήθως μιμούνται τα νόμιμα συνταγογραφούμενα φάρμακα, ιδίως την οξυκωδόνη και σε μικρότερο βαθμό τις βενζοδιαζεπίνες. Στις ανησυχίες που εκφράζονται εν προκειμένω περιλαμβάνεται η δυνατότητα επέκτασής τους πέραν των προβληματικών χρηστών οπιοειδών σε ευρύτερες πληθυσμιακές ομάδες χωρίς ανοχή στα οπιοειδή, συμπεριλαμβανομένων των νέων.
Στην Ιρλανδία, νιταζίνες πωλήθηκαν εσφαλμένα ως ηρωίνη το 2023 και ως βενζοδιαζεπίνες το 2024, με αποτέλεσμα ακούσια κατανάλωση και πολλαπλές υπερβολικές δόσεις. Συρροές ή σημαντικός αριθμός θανάτων και οξείας τοξικότητας που συνδέονται με τα νιταζένια αναφέρθηκαν το 2023 ή το 2024 στη Γερμανία, τη Γαλλία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία. Σύμφωνα με στοιχεία από την Εσθονία και τη Λετονία, οι νιταζίνες ευθύνονται για σημαντικό ποσοστό των θανάτων από υπερβολική δόση στις χώρες αυτές. Λόγω της υψηλής δραστικότητας και της πρωτοτυπίας τους, υπάρχουν ανησυχίες ότι τα οπιοειδή νιταζίνης μπορεί να μην ανιχνεύονται συστηματικά σε διαδικασίες που χρησιμοποιούνται συνήθως στη μεταθανάτια τοξικολογία, με αποτέλεσμα την υποεκτίμηση της δράσης τους.
Η Κίνα επέκτεινε τον έλεγχο των οπιοειδών νιταζίνης το 2024 προκειμένου να καλύπτει πλέον 10 ουσίες. Αυτό μπορεί να αναπροσανατολίσει την αγορά από τις κυρίαρχες χημικές ενώσεις, όπως η μετονιταζίνη και η πρωτονιταζίνη, προς νέα παράγωγα ή εναλλακτικές κατηγορίες οπιοειδών. Για παράδειγμα, από τα μέσα του 2024, παρατηρείται μικρή αλλά σημαντική αύξηση των ανιχνεύσεων ουσιών που ανήκουν στην κατηγορία «ορφίνες» βενζιμιδαζολίου, με 5 χώρες της ΕΕ να αναφέρουν την κυκλορφίνη και 2 να ανιχνεύουν σπιροχλορφίνη. Παρότι δεν υπάρχουν επί του παρόντος διαθέσιμα φαρμακολογικά δεδομένα για τις εν λόγω ουσίες, η δομική τους ομοιότητα με τη βρορφίνη, ένα ισχυρό οπιοειδές, υποδηλώνει ότι βασικός κίνδυνος για την υγεία είναι πιθανόν να είναι η αναπνευστική καταστολή.
Οι δυνητικές επιπτώσεις από τη μετατόπιση της παραγωγής και της διακίνησης ηρωίνης παραμένουν ασαφείς, αλλά η ετοιμότητα είναι καίριας σημασίας
Η απαγόρευση των ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένης της καλλιέργειας οπιούχου παπαρούνας, που θεσπίστηκε από τους Ταλιμπάν τον Απρίλιο του 2022, μείωσε σημαντικά την παραγωγή οπίου και ηρωίνης στο Αφγανιστάν, την κύρια πηγή του ναρκωτικού στην Ευρώπη. Εάν διατηρηθεί, η μείωση της παραγωγής οπίου και ηρωίνης στο Αφγανιστάν είναι πιθανό να επηρεάσει τη διαθεσιμότητα της ηρωίνης στην Ευρώπη, αν και είναι δύσκολο να προβλεφθεί πότε και πώς μπορεί αυτό να συμβεί σε διάφορα κράτη μέλη της ΕΕ. Στην Ευρώπη, ορισμένοι δείκτες δείχνουν ότι η αγορά ηρωίνης έχει συρρικνωθεί τα τελευταία 10 χρόνια. Παρά τις μεγάλες διακυμάνσεις στις κατασχεθείσες ποσότητες, οι μακροπρόθεσμες τάσεις στην τιμή και την καθαρότητα και στον αριθμό των κατασχέσεων υποδηλώνουν ότι η προσφορά μπορεί να έχει αυξηθεί σε σχέση με τη ζήτηση κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Πέρα από τους περιορισμούς εφοδιασμού, η ανθεκτικότητα και η προσαρμογή της αγοράς παραμένουν βασικές παράμετροι για την καλύτερη κατανόηση των ενδείξεων αλλαγής στην ευρωπαϊκή αγορά ηρωίνης. Για παράδειγμα, σύμφωνα με εκθέσεις, τα αποθέματα οπίου εντός του Αφγανιστάν ενδέχεται να συνέβαλαν στον μετριασμό των άμεσων επιπτώσεων της απαγόρευσης (βλ. πρόσφατη δημοσίευση του EUDA για το Αφγανιστάν). Παράλληλα, η υψηλή αξία της ευρωπαϊκής αγοράς ηρωίνης μπορεί να καταστήσει τις προμήθειες προς την Ευρώπη κάπως ανθεκτικές βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα. Επιπλέον, τα δίκτυα παράνομης διακίνησης είναι ιδιαίτερα ευπροσάρμοστα και ενδέχεται να αλλάζουν διαδρομές ως αποτέλεσμα της πλήρους εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία και των συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, θα ήταν δύσκολο να αντικατασταθεί πλήρως η ηρωίνη από το Αφγανιστάν με προμήθειες από άλλες χώρες παραγωγής, όπως η Μιανμάρ, δεδομένης της ποσότητας οπίου και ηρωίνης που παραγόταν και είχε διακινηθεί από το Αφγανιστάν πριν από την τρέχουσα απαγόρευση.
Ενόψει της αβεβαιότητας, η Ευρώπη πρέπει να βελτιώσει την ετοιμότητά της για την αντιμετώπιση πιθανών προκλήσεων που απορρέουν από μια τέτοια μετατόπιση της αγοράς. Ενώ η αυξημένη πολλαπλή χρήση ουσιών και η εναλλαγή ουσιών από τα άτομα που κάνουν χρήση οπιοειδών, είτε με άλλα οπιοειδή είτε με διεγερτικά, είναι τα πιθανά αποτελέσματα οποιασδήποτε μείωσης της διαθεσιμότητας ηρωίνης, ένα βασικό μέσο για την πρόληψη αυτού του σεναρίου θα ήταν η επέκταση της ταχείας πρόσβασης σε θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών και συναφή υποστήριξη, καθώς και σε προγράμματα διανομής βελονών και συρίγγων. Είναι επίσης σημαντικό να παρέχεται επαρκής πρόσβαση σε ναλοξόνη για την πρόληψη των θανάτων από υπερβολική δόση. Η παρακολούθηση των διαθέσιμων ναρκωτικών σε επίπεδο λιανικής πώλησης στις τοπικές αγορές ναρκωτικών παραμένει σημαντική για τον ταχύ εντοπισμό των αλλαγών στις προς πώληση ουσίες και της παρουσίας επικίνδυνων παρτίδων ναρκωτικών. Το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ θα συνεχίσει να διαδραματίζει βασικό ρόλο στο πλαίσιο αυτό, όπως και το νέο σύστημα αξιολόγησης απειλών του EUDA.
Ανταπόκριση στα μεταβαλλόμενα προβλήματα ναρκωτικών στην Ευρώπη
Χρήση ουσιών από μαθητές:
Η παρακολούθηση της χρήσης ουσιών μεταξύ των εφήβων παραμένει καίριας σημασίας για την ανάπτυξη αποτελεσματικών μελλοντικών πολιτικών για τα ναρκωτικά. Η πανευρωπαϊκή έρευνα στον μαθητικό πληθυσμό για το αλκοόλ και τα άλλα ναρκωτικά (ESPAD) παρέχει στοιχεία για τις επικίνδυνες συμπεριφορές των εφήβων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο τελευταίος γύρος της έρευνας, που διεξήχθη το 2024 σε 37 ευρωπαϊκές χώρες, αποκαλύπτει ότι παρά τη μακροχρόνια μείωση της χρήσης ουσιών μεταξύ των εφήβων, οι αναδυόμενες τάσεις δημιουργούν νέες ανησυχίες.
Η κάνναβη παραμένει η πιο διαδεδομένη παράνομη ουσία, αν και η χρήση έστω και μια φορά σε όλη τη ζωή έχει μειωθεί στο χαμηλότερο επίπεδο από το 1995. Ενώ τα αγόρια αναφέρουν γενικά μεγαλύτερη χρήση, οι διαφορές μεταξύ των φύλων μειώνονται, ενώ υπάρχουν και ορισμένες εξαιρέσεις όπου τα κορίτσια κάνουν μεγαλύτερη χρήση από τα αγόρια. Η πρώιμη έναρξη και η χρήση υψηλού κινδύνου εξακολουθούν να δημιουργούν ανησυχίες, αν και η συνολική τρέχουσα χρήση (που ορίζεται ως η χρήση που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ημερών) μεταξύ των ευρωπαίων μαθητών μειώθηκε στο 5,7 %, αντανακλώντας μια μακροχρόνια πτωτική τάση.
Η χρήση άλλων παράνομων ουσιών μειώθηκε μεταξύ των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD, με μείωση των αποκλίσεων μεταξύ των φύλων, αν και τα αγόρια εξακολουθούν γενικά να αναφέρουν μεγαλύτερη χρήση. Εν τω μεταξύ, η χρήση εισπνεόμενων ουσιών αυξάνεται στα κορίτσια, όπως και η χρήση φαρμακευτικών ουσιών για μη ιατρικούς σκοπούς.
Το κάπνισμα συμβατικών τσιγάρων μειώθηκε σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ το κάπνισμα έστω και μια φορά σε όλη τη ζωή μειώθηκε κατά το ήμισυ κατά την περίοδο 1995-2024. Ωστόσο, η πρώιμη έναρξη του καπνίσματος εξακολουθεί να υφίσταται, ιδίως στα κορίτσια, με το ημερήσιο ποσοστό καπνίσματος στην ηλικία των 13 ετών και κάτω να έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Εν τω μεταξύ, έχει αυξηθεί κατακόρυφα η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων από εφήβους, με ανοδικά ποσοστά πρώιμης έναρξης και ημερήσιας κατανάλωσης. Αυτό τροφοδοτεί τις ανησυχίες σχετικά με τη διπλή χρήση συμβατικών και ηλεκτρονικών τσιγάρων και αντικατοπτρίζει την ευρύτερη στροφή προς εναλλακτικά νικοτινούχα προϊόντα.
Με την πάροδο του χρόνου μειώθηκε επίσης η κατανάλωση αλκοόλ, ενώ ελαττώθηκε και η συνολική χρήση και τα επεισόδια υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ. Ωστόσο, η μείωση αυτή παρατηρείται εντονότερα στα αγόρια, με τα κορίτσια να παρουσιάζουν πιο σταθερή τάση. Παρά την εν λόγω πρόοδο, το αλκοόλ παραμένει ευρέως προσβάσιμο και η πρώιμη έναρξη και η υψηλή περιστασιακή κατανάλωση αλκοόλ παραμένουν σημαντικά προβλήματα.
Όσον αφορά την ψυχική ευημερία, κατά μέσο όρο το 59 % των μαθητών αναφέρει καλή ψυχική ευημερία. Τα ευρήματα αναδεικνύουν αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις ανάλογα με την περιοχή, καθώς και ανισότητες μεταξύ των φύλων, με τα κορίτσια να αναφέρουν συστηματικά χαμηλότερα επίπεδα ευεξίας από τα αγόρια. Οι χαμηλότερες βαθμολογίες ευεξίας καταγράφονται σε χώρες όπου υπάρχουν συγκρούσεις και αστάθεια.
Οι προσπάθειες πρόληψης είναι ευρέως διαδεδομένες, καθώς οι περισσότεροι μαθητές έχουν λάβει μέρος σε τουλάχιστον μία παρέμβαση. Το αλκοόλ είναι το θέμα που εξετάζεται συχνότερα, ενώ δίνεται μικρότερη προσοχή στις παράνομες ουσίες και τους κινδύνους συμπεριφοράς. Τα προγράμματα πρόληψης με βάση την ανάπτυξη δεξιοτήτων, τα οποία δίνουν έμφαση στις διαδραστικές προσεγγίσεις, είναι περισσότερο διαδεδομένα στη δυτική και τη νότια Ευρώπη.
Από κοινού, τα πορίσματα αυτά αντικατοπτρίζουν τη μεταβαλλόμενη φύση της χρήσης ουσιών μεταξύ των εφήβων και τους τομείς που τα υφιστάμενα μέτρα πρέπει να λάβουν υπόψη κατά την αξιολόγηση τους.
Εφαρμογή επιστημονικά τεκμηριωμένης πρόληψης της χρήσης ουσιών: η εστίαση σε τοπικό επίπεδο είναι σημαντική
Η πρόληψη της χρήσης ουσιών αποσκοπεί στην πρόληψη ή την καθυστέρηση της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών. Μπορεί επίσης να βοηθήσει όσους έχουν αρχίσει να κάνουν χρήση ουσιών ώστε να μην εμφανίσουν διαταραχές που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών. Ωστόσο, δεν έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές όλες οι προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται σε αυτόν τον τομέα και το ενδιαφέρον για τον εντοπισμό και την εφαρμογή τεκμηριωμένων παρεμβάσεων πρόληψης έχει αυξηθεί. Στην Ευρώπη, οι στρατηγικές πολιτικές αποφάσεις σχετικά με την πρόληψη συχνά λαμβάνονται σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, ενώ οι αποφάσεις χρηματοδότησης των προγραμμάτων πρόληψης μπορεί να λαμβάνονται σε τοπικό επίπεδο. Η εφαρμογή τεκμηριωμένων επιλογών αποτελεί πρόκληση όταν οι εμπλεκόμενοι δεν είναι επαρκώς καταρτισμένοι στον τομέα της πρόληψης, αλλά εξακολουθούν να πρέπει να λαμβάνουν επιχειρησιακές αποφάσεις σχετικά με παρεμβάσεις. Μια συνέπεια αυτού είναι ότι η σημασία των τοπικών πολιτικών περιβαλλοντικής πρόληψης συχνά δεν λαμβάνεται επαρκώς υπόψη. Οι περιβαλλοντικές παρεμβάσεις έχουν σχεδιαστεί για να αλλάξουν το πλαίσιο που ωθεί τους ανθρώπους να επιλέγουν και να υποστηρίζουν πιο υγιεινές επιλογές. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση ρυθμιστικών, οικονομικών και φυσικών μέτρων που επηρεάζουν έντονα τις συμπεριφορές κινδύνου και την ευημερία. Οι αλλαγές υποστηρίζονται με τη μεταβολή του κοινωνικού πλαισίου, όπως οι πεποιθήσεις, τα πρότυπα και οι αποδεκτές συμπεριφορές.
Ο EUDA εφαρμόζει το ευρωπαϊκό πρόγραμμα πρόληψης (EUPC) για την κατάρτιση των ενδιαφερόμενων φορέων πρόληψης σε τοπικό επίπεδο και την υποστήριξη της επιλογής και της εφαρμογής αποτελεσματικών πολιτικών και προγραμμάτων πρόληψης. Το έργο αυτό υποστηρίζεται από το μητρώο πρόληψης του EUDA, το Xchange, έναν ευρωπαϊκό διαδικτυακό κατάλογο παρεμβάσεων πρόληψης που έχουν αξιολογηθεί και την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής εργαλειοθήκης προτύπων ποιότητας για την πρόληψη των ναρκωτικών. Το EUPC καλύπτει όλες τις ψυχοδραστικές ουσίες, αντιμετωπίζοντας τους υποκείμενους συμπεριφορικούς παράγοντες που καθορίζουν τη χρήση ουσιών και άλλες επιβλαβείς συμπεριφορές που μοιράζονται αυτούς τους παράγοντες κινδύνου και προστασίας, όπως η νεανική βία, η εγκληματικότητα, ο εκφοβισμός και η επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά.
Η πολλαπλή χρήση ουσιών και η ποικιλομορφία των ενέσιμων ναρκωτικών δημιουργούν προκλήσεις για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών
Παρά τη συνεχιζόμενη μείωση της ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών την τελευταία δεκαετία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η εν λόγω συμπεριφορά εξακολουθεί να ευθύνεται για δυσανάλογο ποσοστό τόσο οξειών όσο και χρόνιων βλαβών στην υγεία που προκαλούνται από παράνομες ουσίες. Με βάση τα πρόσφατα στοιχεία, εκτιμάται ότι πάνω από μισό εκατομμύριο άνθρωποι έκαναν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών τον τελευταίο χρόνο. Τα δεδομένα ανάλυσης υπολειμμάτων συρίγγων του δικτύου ESCAPE από το 2023 δείχνουν ότι στις ευρωπαϊκές πόλεις γίνεται ενέσιμη χρήση διαφόρων ουσιών, συμπεριλαμβανομένων οπιοειδών, διεγερτικών, φαρμάκων και νέων ψυχοδραστικών ουσιών. Οι μισές από τις σύριγγες που αναλύθηκαν περιείχαν υπολείμματα δύο ή περισσότερων κατηγοριών ναρκωτικών, γεγονός που ενδεχομένως υποδηλώνει ότι τα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών συχνά κάνουν ενέσεις με περισσότερες από μία ουσίες ή ότι οι σύριγγες επαναχρησιμοποιούνται. Και στις δύο περιπτώσεις, τα άτομα αυτά εκτίθενται σε σημαντικές βλάβες.
Κατά την τελευταία δεκαετία, η Ευρώπη έχει παρατηρήσει τουλάχιστον 7 τεκμηριωμένες επιδημίες HIV σε πόλεις, οι οποίες οφείλονται, τουλάχιστον εν μέρει, στην ενέσιμη χρήση διεγερτικών ουσιών. Απαιτούνται υψηλά επίπεδα παροχής υπηρεσιών μείωσης των βλαβών για την πρόληψη οξειών και χρόνιων βλαβών, αλλά τα σημερινά επίπεδα παραμένουν ανεπαρκή σε αρκετές χώρες της ΕΕ. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα προγράμματα βελονών και συρίγγων, καθώς τα επίπεδα παροχής τους σε πολλές χώρες της ΕΕ παραμένουν κάτω από τις συστάσεις του ΠΟΥ.
Οι πιθανές θεραπευτικές χρήσεις των ψυχεδελικών δημιουργούν ερωτήματα πολιτικής
Η έρευνα για θεραπείες με τη βοήθεια ουσιών όπως η ψιλοκυβίνη, η DMT και το LSD για νευροψυχιατρικές παθήσεις που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν, όπως η διαταραχή μετατραυματικού στρες και η ανθεκτική στη θεραπεία κατάθλιψη, εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς. Ενώ ορισμένα ψυχεδελικά υπόσχονται την ανακούφιση συγκεκριμένων συμπτωμάτων που σχετίζονται με αυτές τις διαταραχές, η γενίκευση στον τομέα αυτό παραμένει δύσκολη, εν μέρει λόγω του μεγάλου αριθμού των υπό εξέταση ουσιών και εν μέρει λόγω του ευρέος φάσματος των καταστάσεων που μελετώνται.
Ορισμένες δικαιοδοσίες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αρχίσει να ρυθμίζουν τη χρήση ψυχεδελικών για ιατρικούς και θεραπευτικούς σκοπούς, γεγονός που δημιουργεί σημαντικό εμπορικό ενδιαφέρον. Ταυτόχρονα, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν την παρουσία σε όλες τις χώρες της ΕΕ μη ελεγχόμενων ή παράνομων πρακτικών που περιλαμβάνουν ψυχεδελικά για παρεμβάσεις ευεξίας, θεραπευτικές ή πνευματικού προσανατολισμού. Οι πρακτικές αυτές περιλαμβάνουν συνήθως τη χρήση ουσιών όπως η ψιλοκυβίνη, η ayahuasca (N,N-διμεθυλοτρυπταμίνη ή DMT) και η 5-μεθοξυ-N,N-διμεθυλοτρυπταμίνη (5-MeO-DMT). Οι εν λόγω πρακτικές συχνά περιλαμβάνουν ομαδικές συναντήσεις υπό την καθοδήγηση διαφόρων συντονιστών, σαμάνων ή καθοδηγητών. Σε ορισμένες χώρες οι συναντήσεις είναι σχετικά ανοικτές, ενώ άλλες είναι μυστικές. Ενώ ορισμένες από αυτές τις οργανώσεις ισχυρίζονται ότι ενσωματώνουν στοιχεία θεραπευτικής υποστήριξης, οι περισσότερες λειτουργούν εκτός των επίσημων δομών υγειονομικής περίθαλψης, συχνά σε παράνομους, ανεξέλεγκτους ή νομικά ασαφείς χώρους. Υπάρχουν κίνδυνοι που συνδέονται με αυτές τις αναδυόμενες πρακτικές, ιδίως για τα ευάλωτα άτομα και τα άτομα με προϋπάρχουσες ψυχικές παθήσεις. Δεν υπάρχουν βέλτιστες πρακτικές που βασίζονται στην έρευνα ή τυποποιημένες κατευθυντήριες γραμμές.
Εάν οι οργανωμένες ανεξέλεγκτες ψυχεδελικές πρακτικές συνεχίσουν να εξαπλώνονται, μια βασική πρόκληση για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους επαγγελματίες υγείας θα είναι να κατανοήσουν καλύτερα το εύρος και τον αντίκτυπο αυτών των δραστηριοτήτων, καθώς και τους σχετικούς κινδύνους για την υγεία και τις αντιδράσεις για τη μείωση της βλάβης. Η ενίσχυση των προσπαθειών παρακολούθησης θα είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση του εξελισσόμενου τοπίου της χρήσης ψυχεδελικών ουσιών στην Ευρώπη. Μια πρόσφατη δημοσίευση του EUDA απαντά στις συχνές ερωτήσεις σχετικά με τα ψυχεδελικά.
Η αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών στις φυλακές της Ευρώπης εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση
Έρευνες δείχνουν ότι οι κρατούμενοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση αναφέρουν υψηλά επίπεδα χρήσης ουσιών έστω και μία φορά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους πριν από τη φυλάκιση και αυξημένα επίπεδα κατανάλωσης, ιδίως ηρωίνης, κοκαΐνης και αμφεταμινών, σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Ενώ το φάσμα των υπηρεσιών για τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ναρκωτικών στις ευρωπαϊκές φυλακές έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη κλιμάκωσης ορισμένων τρόπων αντιμετώπισης, τόσο κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού όσο και μετά την αποφυλάκιση.
Τα ναρκωτικά εισέρχονται στις φυλακές με διάφορους τρόπους, μεταξύ άλλων με εσωτερική απόκρυψη από τους κρατουμένους, τους επισκέπτες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, το προσωπικό, καθώς και με διακίνηση με δρόνους. Οι ουσίες υψηλής δραστικότητας, όπως τα συνθετικά κανναβινοειδή, τα οπιοειδή και διάφορα φάρμακα, μπορεί να προτιμώνται, καθώς είναι περισσότερο επιδεκτικές απόκρυψης. Οι ουσίες αυτές συνιστούν σοβαρή απειλή για την υγεία των κρατουμένων, συμπεριλαμβανομένου του κινδύνου λήψης υπερβολικής δόσης. Κατά τη διάρκεια του 2024 στην Ιρλανδία, για παράδειγμα, αναφέρθηκαν τρεις επιδημικές εξάρσεις δηλητηρίασης και λήψης υπερβολικής δόσης σε φυλακές. Σε περίπτωση ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών, στο πλαίσιο της περιορισμένης πρόσβασης σε αποστειρωμένο εξοπλισμό ενέσιμης χρήσης, αυξάνονται οι κίνδυνοι μετάδοσης των ιών που μεταδίδονται με το αίμα, συμπεριλαμβανομένων του HIV και του HCV.
Σχεδόν όλες οι χώρες της ΕΕ αναφέρουν ότι σε ορισμένες τουλάχιστον από τις φυλακές τους υπάρχει πρόσβαση σε θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών. Ωστόσο, πολύ λίγοι αναφέρουν την παροχή προγραμμάτων χορήγησης βελονών και συρίγγων ή προγραμμάτων ναλοξόνης για την πρόληψη των θανάτων από υπερβολική δόση, ενώ η σύνδεση με την περίθαλψη για μολυσματικές ασθένειες παραμένει περιορισμένη σε πολλές χώρες της ΕΕ για τα άτομα που βρίσκονται στη φυλακή. Η εργαλειοθήκη του ECDC και του EUDA για την εξάλειψη της ηπατίτιδας στις φυλακές υποστηρίζει τη βελτίωση των δραστηριοτήτων με στόχο τις λοιμώδεις νόσους του εν λόγω υποπληθυσμού.
Με μια ματιά
Πρωτογενή δεδομένα
Το πλήρες σύνολο των πρωτογενών δεδομένων για την Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2025, συμπεριλαμβανομένων των μεταδεδομένων και των μεθοδολογικών σημειώσεων, διατίθεται στον κατάλογο δεδομένων μας.
Ένα υποσύνολο αυτών των δεδομένων, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία γραφημάτων, διαγραμμάτων και παρόμοιων στοιχείων σε αυτή τη σελίδα, παρατίθεται στη συνέχεια.