Κύρια ευρήματα της Πανευρωπαϊκής έρευνας στον μαθητικό πληθυσμό για το αλκοόλ και τα άλλα ναρκωτικά 2024 (ESPAD)
Στην παρούσα δημοσίευση συνοψίζονται τα κύρια ευρήματα του 8ου κύκλου της Πανευρωπαϊκής έρευνας στον μαθητικό πληθυσμό για το αλκοόλ και τα άλλα ναρκωτικά (ESPAD), που διενεργήθηκε σε 113 882 μαθητές ηλικίας 15-16 ετών, σε 37 ευρωπαϊκές χώρες, το 2024. Η παρούσα έκδοση, η οποία σηματοδοτεί 30 χρόνια παρακολούθησης των συμπεριφορών υψηλού κινδύνου των εφήβων σε ολόκληρη την Ευρώπη, φέρνει στο επίκεντρο την ψυχική ευεξία και τις δράσεις πρόληψης, αναγνωρίζοντας την αυξανόμενη σημασία των παραγόντων σε εκβάσεις σχετικές με την υγεία των εφήβων.
Η παρούσα έκθεση με τα κύρια ευρήματα είναι διαθέσιμη σε 33 γλώσσες και έχει σχεδιασθεί για διαδικτυακή προβολή. Η πλήρης έκθεση, η Έκθεση ESPAD 2024: αποτελέσματα της Πανευρωπαϊκής έρευνας στον μαθητικό πληθυσμό για το αλκοόλ και τα άλλα ναρκωτικά (ESPAD)], θα δημοσιευθεί τον Οκτώβριο του 2025.
Τελευταία ενημέρωση: 20 Μαΐου 2025
Επισκόπηση των αποτελεσμάτων
Η Πανευρωπαϊκή έρευνα στον μαθητικό πληθυσμό για το αλκοόλ και τα άλλα ναρκωτικά (ESPAD), στην οποία συμμετέχουν 37 χώρες, σηματοδοτεί 30 έτη παρακολούθησης των συμπεριφορών υψηλού κινδύνου στους εφήβους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ενώ εξακολουθεί να δίνεται έμφαση στις συμπεριφορές και τις τάσεις που αφορούν στη χρήση ουσιών, η παρούσα έκδοση φέρνει επιπλέον στο επίκεντρο τόσο το θέμα της ψυχικής ευεξίας όσο και τις δράσεις πρόληψης, αναγνωρίζοντας την αυξανόμενη σημασία αυτών των παραγόντων στη διαμόρφωση εκβάσεων που σχετίζονται με την υγεία των εφήβων. Καθώς οι συμπεριφορές των εφήβων εξελίσσονται, η μακροχρόνια παρακολούθηση στο πλαίσιο της ESPAD εξακολουθεί να παρέχει σημαντικές πληροφορίες με στόχο την καθοδήγηση της πρόληψης και της χάραξης πολιτικής, διασφαλίζοντας ότι η ανταπόκριση παραμένει αποτελεσματική και συναφής.
Παρά τη μακρόχρονη πτωτική τάση που παρατηρείται στη χρήση ουσιών, οι αναδυόμενες τάσεις εγείρουν νέες ανησυχίες. Το κάπνισμα συμβατικών τσιγάρων μειώθηκε σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ και το ποσοστό των εφήβων που έχουν καπνίσει έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή μειώθηκε κατά το ήμισυ κατά την περίοδο 1995-2024. Ωστόσο, το πρόβλημα της έναρξης του καπνίσματος σε πολύ νεαρή ηλικία παραμένει, ιδιαίτερα στα κορίτσια, των οποίων το ποσοστό που καπνίζουν καθημερινά στην ηλικία των 13 ετών και κάτω έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Εν τω μεταξύ, έχει αυξηθεί σημαντικά η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων/vapes από τους εφήβους, με ανοδικά ποσοστά και στον πειραματισμό σε πολύ μικρή ηλικία αλλά και στην καθημερινή χρήση. Το παραπάνω τροφοδοτεί τις ανησυχίες για παράλληλη χρήση συμβατικών και ηλεκτρονικών τσιγάρων/vapes και αντανακλά μια ευρύτερη στροφή προς εναλλακτικά προϊόντα νικοτίνης.
Με την πάροδο του χρόνου μειώθηκε επίσης η κατανάλωση αλκοόλ, με μείωση τόσο στα επίπεδα κατανάλωσης συνολικά, όσο και στην υπέρμετρη κατανάλωση ανά περίσταση. Ωστόσο, η μείωση αυτή παρατηρείται κυρίως στα αγόρια, με τα κορίτσια να παρουσιάζουν πιο σταθερή τάση. Παρά την εν λόγω πρόοδο, το αλκοόλ παραμένει ευρέως προσβάσιμο και η κατανάλωσή του σε πολύ νεαρή ηλικία, αλλά και η υπέρμετρη κατανάλωσή του ανά περίσταση παραμένουν σημαντικά προβλήματα σε ορισμένες χώρες/περιοχές.
Η κάνναβη παραμένει η πιο διαδεδομένη παράνομη ουσία, αν και το ποσοστό των εφήβων που έχουν κάνει χρήση της έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή έχει μειωθεί στο χαμηλότερο επίπεδο από το 1995. Ενώ τα αγόρια αναφέρουν γενικά υψηλότερα ποσοστά χρήση της ουσίας, οι διαφορές ανάμεσα στα φύλα μειώνονται διαχρονικά, ενώ υπάρχουν και εξαιρέσεις χωρών/περιοχών όπου η χρήση κάνναβης είναι περισσότερο διαδεδομένη στα κορίτσια από ό,τι στα αγόρια. Η έναρξη της χρήσης της ουσίας σε πολύ νεαρή ηλικία και η συχνή της χρήση εξακολουθούν να δημιουργούν ανησυχία, αν και η συνολική τρέχουσα χρήση (που ορίζεται ως η χρήση που έγινε κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ημερών) μειώθηκε στο 5%, αντανακλώντας μια μακροχρόνια πτωτική τάση. Αν και οι αντιλήψεις για τη διαθεσιμότητά της ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των χωρών, η κάνναβη παραμένει η παράνομη ουσία που οι μαθητές μπορούν να προμηθευτούν ευκολότερα.
Η χρήση άλλων παράνομων ουσιών μειώθηκε μεταξύ των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD, με μείωση των αποκλίσεων μεταξύ των δύο φύλων, αν και τα αγόρια εξακολουθούν γενικά να αναφέρουν χρήση και να θεωρούν ευκολότερη την πρόσβαση στις εν λόγω ουσίες σε υψηλότερο ποσοστό από τα κορίτσια. Εν τω μεταξύ, στα κορίτσια αυξάνεται η χρήση εισπνεόμενων ουσιών, όπως και η μη ιατρική, μη συνταγογραφημένη χρήση ψυχοδραστικών φαρμάκων.
Εκτός από τις ουσίες, μεταβολές παρατηρούνται και σε εξαρτητικές συμπεριφορές. Η ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια (gaming) αυξήθηκε σημαντικά μεταξύ των μαθητών που συμμετείχαν στην έρευνα ESPAD, ιδίως στα κορίτσια, και δεν αποτελεί πλέον δραστηριότητα πρωτίστως των αγοριών, γεγονός που αντικατοπτρίζει ευρύτερες αλλαγές σε συνήθειες που συνδέονται με την χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας. Παρά την αυξημένη συμμετοχή, η αντιληπτή προβληματική ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια παραμένει σταθερή. Από την άλλη, αυξήθηκαν οι ανησυχίες σχετικά με την προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδίως στα αγόρια, ενώ τα ποσοστά στα κορίτσια παραμένουν υψηλά.
Η ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια παραμένει σταθερή, αλλά η διαδικτυακή συμμετοχή σε αυτά αυξήθηκε ραγδαία, ενώ και η προβληματική ενασχόληση σχεδόν διπλασιάστηκε, με την αύξηση να είναι εντονότερη στα κορίτσια.
Κατά μέσο όρο, το 59% των μαθητών αναφέρει καλό επίπεδο ψυχικής υγείας (ευεξία). Τα ευρήματα καταδεικνύουν αξιοσημείωτες διαφορές ανάλογα με τη χώρα/περιοχή, καθώς και ανισότητες μεταξύ των φύλων, με τα κορίτσια να αναφέρουν συστηματικά χαμηλότερα επίπεδα ευεξίας από τα αγόρια. Οι χαμηλότερες βαθμολογίες ευεξίας παρατηρούνται σε χώρες όπου υπάρχουν συγκρούσεις και αστάθεια.
Οι παρεμβάσεις πρόληψης είναι ευρέως διαδεδομένες, με τους περισσότερους μαθητές να έχουν λάβει μέρος σε τουλάχιστον μία. Το αλκοόλ είναι το θέμα στο οποίο οι παρεμβάσεις πρόληψης επικεντρώνονται συχνότερα, ενώ χαμηλότερο ποσοστό μαθητών συμμετέχει σε παρεμβάσεις για τις παράνομες ουσίες ή άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές. Οι παρεμβάσεις πρόληψης που στοχεύουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και έχουν διαδραστικό χαρακτήρα είναι περισσότερο διαδεδομένες στη δυτική και τη νότια Ευρώπη. Η έρευνα ESPAD θα μπορούσε μελλοντικά να εστιάσει στον βαθμό στον οποίο οι παρεχόμενες παρεμβάσεις πρόληψης μπορούν να θεωρηθούν τεκμηριωμένες ή μη.
Αναζήτηση δεδομένων
Κύρια σημεία
Κάπνισμα
Το κάπνισμα εξακολουθεί να είναι ευρέως διαδεδομένο μεταξύ των εφήβων καθώς σχεδόν ένας στους τρεις μαθητές στις χώρες που συμμετείχαν στην ESPAD έχει καπνίσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του (32% κατά μέσο όρο). Τα υψηλότερα ποσοστά καπνίσματος παρατηρούνται στην Ουγγαρία (51%) και τη Σλοβακία (46%), ενώ τα χαμηλότερα στην Ισλανδία (13%) και τη Μάλτα (16%). Οι διαφορές μεταξύ των φύλων καταδεικνύουν ελαφρώς υψηλότερο επιπολασμό στα κορίτσια (32%) απ’ ότι στα αγόρια (31%). Η τάση αυτή είναι εμφανής σε πάνω από τα δύο τρίτα των χωρών, με τις μεγαλύτερες διαφορές να παρατηρούνται στη Ρουμανία (47% και 36%, αντίστοιχα) και στη Βουλγαρία (46% και 36%, αντίστοιχα). Ωστόσο, σε ορισμένες χώρες η τάση αυτή είναι αντίθετη, ιδίως στο Κόσοβο (1) (47% στα αγόρια έναντι 36% στα κορίτσια) και στη Γεωργία (35% και 24%, αντίστοιχα).
Κατά μέσο όρο, το 15% των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD αναφέρουν ότι άρχισαν να καπνίζουν σε ηλικία 13 ετών ή νωρίτερα. Τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στη Σλοβακία (24%) και το Κόσοβο (23%), ενώ τα χαμηλότερα στην Ισλανδία (6,4%) και τη Μάλτα (7,1%). Σε λίγο παραπάνω από τις μισές χώρες, η έναρξη του καπνίσματος σε πολύ μικρή ηλικία είναι συχνότερη στα κορίτσια, ιδίως στη Βουλγαρία (23% έναντι 17% στα αγόρια). Μεταξύ των χωρών όπου τα αγόρια είναι πιθανότερο να ξεκινήσουν το κάπνισμα σε πολύ νεαρή ηλικία, στο Κόσοβο παρατηρείται η μεγαλύτερη διαφορά (31% έναντι 16%).
Περισσότεροι από τους μισούς μαθητές που συμμετείχαν στην ESPAD (55%) θεωρούν ότι είναι «αρκετά» ή «πολύ εύκολο» να προμηθευτούν τσιγάρα. Η αντίληψη αυτή είναι υψηλότερη στη Δανία (76%), ενώ ακολουθούν η Γερμανία και η Νορβηγία (70%). Αντίθετα, τα χαμηλότερα ποσοστά αναφέρονται στο Κόσοβο (32%) και τη Μολδαβία (23%). Συνολικά, τα αγόρια είναι πιο πιθανό να θεωρούν εύκολη την πρόσβαση σε τσιγάρα σε σχέση με τα κορίτσια (61% έναντι 50%).
Τρέχον κάπνισμα, που ορίζεται ως το κάπνισμα κατά τη διάρκεια των 30 τελευταίων ημερών, αναφέρεται από το 18% των μαθητών. Το υψηλότερο ποσοστό τρέχοντος καπνίσματος παρατηρείται στην Κροατία και την Ουγγαρία (32%), ενώ το χαμηλότερο στην Ισλανδία (4,2%) και τη Σουηδία (8,2%). Το τρέχον κάπνισμα είναι υψηλότερο στα κορίτσια σε περισσότερες από τις μισές χώρες που συμμετείχαν στην ESPAD, με τη μεγαλύτερη απόκλιση στα φύλα να καταγράφεται στη Βουλγαρία (34% έναντι 25%) και στη Ρουμανία (30% έναντι 22%). Ωστόσο, η τάση είναι αντίστροφη στο Κόσοβο (33% έναντι 23%) και στη Γεωργία (18% έναντι 9,5%), όπου στα αγόρια παρατηρούνται υψηλότερα ποσοστά τρέχοντος καπνίσματος.
Καθημερινό κάπνισμα αναφέρεται από το 7,9% των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD, με παρόμοια ποσοστά στα δύο φύλα. Τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στη Βουλγαρία και την Κροατία (20%), ενώ τα χαμηλότερα στην Ισλανδία (0,8%).
Ένα άλλο βασικό στοιχείο είναι η καθημερινή χρήση την οποία αναφέρουν οι μαθητές που άρχισαν το κάπνισμα σε πολύ νεαρή ηλικία (13 ετών ή νωρίτερα). Κατά μέσο όρο, το 3,6% των μαθητών εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία, με το υψηλότερο ποσοστό να παρατηρείται στη Βουλγαρία (8,7%).
Παρακολούθηση των τάσεων: η μεταβολή της κατάστασης από το 1995 έως το 2024
Μεταξύ της πρώτης και της τελευταίας έρευνας ESPAD παρατηρείται σταθερή μείωση στο ποσοστό των μαθητών που αναφέρουν κάπνισμα έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή, καθώς υποδιπλασιάστηκε από 68% σε 32%, ενώ η σημαντικότερη μείωση (κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες) σημειώθηκε μεταξύ του 2019 και του 2024. Κατά την περίοδο των 30 ετών, η μείωση του παραπάνω ποσοστού ήταν μεγαλύτερη στα αγόρια, από 70% στο 30%. Οι χώρες με τη μεγαλύτερη μείωση είναι οι Φερόες Νήσοι, η Ιρλανδία, η Ισλανδία και η Σουηδία.
Σταθερή μείωση παρατηρείται και στο ποσοστό τρέχοντος καπνίσματος (κάπνισμα κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ημερών), από 33% σε 18%, με σχεδόν επικαλυπτόμενες τάσεις μεταξύ αγοριών και κοριτσιών. Παρόμοια τάση παρατηρείται και στο καθημερινό κάπνισμα, το οποίο μειώθηκε από 20% σε 8%.
Τέλος, ενώ το ποσοστό των καθημερινών καπνιστών ηλικίας 13 ετών και κάτω μειώθηκε επίσης κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών (από 10% το 1995 σε 3,6% το 2024), από τη σύγκριση μεταξύ των στοιχείων του 2019 και του 2024 προκύπτει ελαφρά αύξηση (+0,6%). Δεδομένου ότι το ποσοστό παρέμεινε στα αγόρια αμετάβλητο στις δύο τελευταίες έρευνες, η παραπάνω αύξηση οφείλεται στα κορίτσια, το ποσοστό των οποίων αυξήθηκε από 2,5% σε 3,6%, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι έχουν αυξημένη συμμετοχή σε όλα σχεδόν τα παρατηρούμενα πρότυπα καπνίσματος.
Χρήση πολλαπλών καπνικών προϊόντων
Αν και το κάπνισμα συμβατικών τσιγάρων αποτελεί την πιο κοινή μορφή χρήσης καπνού, η προσοχή αποκλειστικά σε αυτό συνεπάγεται την υποεκτίμηση των επιπέδων κατανάλωσης νικοτίνης, λόγω της αύξησης των εναλλακτικών προϊόντων καπνίσματος. Συνυπολογίζοντας την παράλληλη χρήση συμβατικών και ηλεκτρονικών τσιγάρων/vapes, το ποσοστό των μαθητών που ανέφεραν χρήση τους έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή αυξήθηκε από 32% σε 47%, με σημαντικές αυξήσεις να καταγράφονται στην Τσεχία και την Εσθονία. Αλλά, και η τρέχουσα χρήση τους αυξήθηκε από 18% σε 28%, με αξιοσημείωτη άνοδο να σημειώνεται στα κορίτσια (στα οποία αυξάνεται και η χρήση έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή).
Σε ό,τι αφορά το καθημερινό παράλληλο κάπνισμα συμβατικών και ηλεκτρονικών τσιγάρων/vapes, το ποσοστό του αυξήθηκε από 7,9% σε 14% (15% στα κορίτσια έναντι 12% στα αγόρια), με τα υψηλότερα ποσοστά να παρατηρούνται στη Βουλγαρία και την Ουγγαρία (25%).
Το ποσοστό των μαθητών που αναφέρουν έναρξη καθημερινού παράλληλου καπνίσματος συμβατικών και ηλεκτρονικών τσιγάρων/vapes σε πολύ νεαρή ηλικία παρουσιάζει επίσης αξιοσημείωτη αύξηση, από 3,9% σε 6%. Στην περίπτωση αυτή, οι μεγαλύτερες αυξήσεις παρατηρούνται στη Λιθουανία και την Εσθονία, ενώ για μια ακόμη φορά είναι πιο έντονες στα κορίτσια.
Κάπνισμα ηλεκτρονικών τσιγάρων/vapes
Κατά μέσο όρο, το 44% των μαθητών από τις χώρες της ESPAD αναφέρουν ότι έχουν κάνει χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, με τα ποσοστά να κυμαίνονται μεταξύ των χωρών από 22% στην Πορτογαλία έως 57% στην Ουγγαρία.
Σε 13 από τις 37 χώρες που συμμετείχαν στην ESPAD, τουλάχιστον οι μισοί από τους μαθητές έχουν χρησιμοποιήσει ηλεκτρονικό τσιγάρο/vapes, ενώ σε μόνο έξι χώρες (Πορτογαλία, Μάλτα, Ισλανδία, Βόρεια Μακεδονία, Μαυροβούνιο και Ιρλανδία) είναι η αναλογία αυτή μικρότερη από το ένα τρίτο.
Συνολικά, τα κορίτσια (46%) αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή από ό,τι τα αγόρια (41%), με εξαίρεση στο Κόσοβο, τη Γεωργία, τη Μολδαβία, τις Φερόες Νήσους, τη Βόρεια Μακεδονία, την Ουκρανία και την Πορτογαλία. Οι μεγαλύτερες διαφορές στα φύλα εντοπίζονται στο Λιχτενστάιν και τη Μάλτα, όπου ο επιπολασμός της χρήσης στα κορίτσια υπερβαίνει εκείνου στα αγόρια κατά 13 ποσοστιαίες μονάδες, και στο Κόσοβο, όπου, αντιθέτως, τα αγόρια έχουν κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο επιπολασμό σε σύγκριση με τα κορίτσια (51% έναντι 39 %).
Κατά μέσο όρο, το 16% των μαθητών δοκίμασαν ηλεκτρονικό τσιγάρο στην ηλικία των 13 ετών ή νωρίτερα, με τα υψηλότερα ποσοστά να παρατηρούνται στην Εσθονία (33%) και τη Λιθουανία (31%) και τα χαμηλότερα στην Πορτογαλία (5,4%) και το Μαυροβούνιο (7,4%). Η χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes σε πολύ νεαρή ηλικία είναι συχνότερη στα κορίτσια από ό,τι στα αγόρια στην πλειονότητα των χωρών, με τις μεγαλύτερες διαφορές να παρατηρούνται στην Εσθονία (37% των κοριτσιών έναντι 29% των αγοριών), τη Λετονία (34% έναντι 27%) και την Ιρλανδία (18% έναντι 12%). Αντιθέτως, τα αγόρια στο Κόσοβο καταγράφουν υψηλότερα ποσοστά -κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες- σε σχέση με τα κορίτσια (25% έναντι 13%).
Ένα υψηλό ποσοστό μαθητών (60%) θεωρούν ότι έχουν «αρκετά» ή «πολύ εύκολη» πρόσβαση στο ηλεκτρονικό τσιγάρο/vapes εάν το θελήσουν, με μεγάλες διαφορές στα ποσοστά μεταξύ των χωρών, που κυμαίνονται από 33% στο Κόσοβο έως 82 % στη Δανία. Σε 20 χώρες, η αντίληψη αυτή επικρατεί σε ποσοστό άνω του μέσου όρου, με τουλάχιστον 60% των μαθητών να θεωρούν ότι μπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση στο ηλεκτρονικό τσιγάρο/vapes. Κατά μέσο όρο, τα αγόρια και τα κορίτσια αναφέρουν παρόμοια επίπεδα αντιλαμβανόμενης διαθεσιμότητας ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes.
Τρέχουσα χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes (χρήση κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ημερών) αναφέρεται από το 22% των μαθητών (το 19% των αγοριών και το 25% των κοριτσιών). Τα χαμηλότερα ποσοστά τρέχουσας χρήσης ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes παρατηρούνται στην Πορτογαλία και στις Φερόες Νήσους (6,4 % και στις δύο χώρες) καθώς και στη Μάλτα (10%), ενώ τα υψηλότερα στην Πολωνία (36%) και τη Σερβία (34%).
Η καθημερινή χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes ποικίλλει μεταξύ των χωρών και κυμαίνεται από 1,5% στις Φερόες Νήσους έως 20% στην Πολωνία. Σε 22 χώρες, η καθημερινή χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes είναι αισθητά μεγαλύτερη στα κορίτσια, ενώ μόνο σε δύο χώρες, συγκεκριμένα στο Κόσοβο (7,7% έναντι 5,8%) και στη Γεωργία (4,2% έναντι 1,2%), είναι μεγαλύτερη στα αγόρια.
Παρακολούθηση των τάσεων: η μεταβολή της κατάστασης από το 2019 έως το 2024
Η δημοτικότητα και ο επιπολασμός της χρήσης του ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes αυξήθηκαν σημαντικά την τελευταία δεκαετία, με την πλειονότητα των χωρών που συμμετείχαν στην ESPAD να αναφέρουν αύξηση από το 2019.
Τα δεδομένα από 32 χώρες που συνέλεξαν δεδομένα για τη χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes τόσο για το 2019 όσο και για το 2024 καταδεικνύουν ότι η έστω και μία φορά χρήση τους αυξήθηκε από 41% σε 43%, ενώ η τρέχουσα χρήση αυξήθηκε από 14% σε 22% κατά τη διάρκεια της εν λόγω περιόδου. Από τις εν λόγω 32 χώρες, 11 ανέφεραν χαμηλότερο ποσοστό χρήσης έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή, με τις μεγαλύτερες μειώσεις να παρατηρούνται στο Μονακό (από 63% σε 44%), στην Ουκρανία (από 51% σε 37%) και στη Λιθουανία (από 65% σε 51%). Οι μεγαλύτερες αυξήσεις στη χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes παρατηρήθηκαν στη Σερβία (από 18% σε 51%) και στην Ελλάδα (από 35% σε 52%).
Παρόμοιες τάσεις παρατηρήθηκαν και σχετικά με την τρέχουσα χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου/vapes, η οποία μειώθηκε στο Μονακό και τη Λιθουανία, ενώ σημαντικές αυξήσεις καταγράφηκαν στη Σερβία (29 ποσοστιαίες μονάδες) και στην Κροατία (20 ποσοστιαίες μονάδες).
Κατανάλωση αλκοόλ
Το 73% των εφήβων στις χώρες που συμμετείχαν στην ESPAD δήλωσαν ότι έχουν καταναλώσει αλκοόλ τουλάχιστον μία φορά σε όλη τη ζωή τους. Τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στην Ουγγαρία (91%) και τη Δανία (90%) και τα χαμηλότερα στο Κόσοβο (29%) και την Ισλανδία (41%). Οι διαφορές ανάμεσα στα φύλα καταδεικνύουν ελαφρώς υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης στα κορίτσια (74%) από ό,τι στα αγόρια (72%), τάση που παρατηρείται σε περισσότερες από τις μισές χώρες. Οι μεγαλύτερες διαφορές υπέρ των κοριτσιών εντοπίζονται στην Ισλανδία (48% έναντι 34%), τη Λετονία (84% έναντι 73%), τη Λιθουανία, τη Μάλτα και το Μονακό, καθεμία εκ των οποίων παρουσιάζει διαφορά 10 ποσοστιαίων μονάδων. Ωστόσο, σε ορισμένες χώρες, η τάση είναι αντίστροφη, κυρίως στο Κόσοβο (37% στα αγόρια έναντι 23% στα κορίτσια).
Κατά μέσο όρο, το 33% των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD δηλώνουν ότι κατανάλωσαν το πρώτο τους αλκοολούχο ποτό σε ηλικία 13 ετών ή μικρότερη (δείκτης επικίνδυνα πρώιμης κατανάλωσης αλκοόλ), ενώ το 8% δηλώνει ότι έχει μεθύσει στην ίδια ηλικία. Τα υψηλότερα ποσοστά πρώιμης κατανάλωσης αλκοόλ αναφέρονται στη Γεωργία (64%) και τη Μολδαβία (49%), ενώ τα χαμηλότερα στην Ισλανδία (12%), το Κόσοβο και τη Νορβηγία (14%). Ομοίως, η μέθη σε πολύ μικρή ηλικία είναι πιο διαδεδομένη στη Γεωργία (25%) και τη Βουλγαρία (14%) και λιγότερο διαδεδομένη στο Κόσοβο (3%), τη Γαλλία και την Πορτογαλία (3,6%) και τις Φερόες Νήσους(3,9%).
Τα αγόρια αναφέρουν σε ελαφρώς υψηλότερα ποσοστά από τα κορίτσια έναρξη σε πολύ μικρή ηλικία τόσο της κατανάλωσης αλκοόλ (34% έναντι 33%) όσο και μέθης (8,2% έναντι 7,8%). Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την κατανάλωση αλκοόλ σε πολύ μικρή ηλικία (≤13 ετών), σε ορισμένες χώρες το χάσμα διευρύνεται, καθώς καταγράφονται υψηλότερα ποσοστά για τα αγόρια, όπως στη Βόρεια Μακεδονία (35% έναντι 22%), στο Μαυροβούνιο (47% έναντι 36%) και στη Σερβία (49% έναντι 37%). Αντίθετα, στη Λετονία και τη Λιθουανία, τα κορίτσια είναι αυτά που εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά (46% έναντι 35% και 35% έναντι 26%, αντίστοιχα). Όσον αφορά τη μέθη σε πολύ μικρή ηλικία, εμφανίζονται επίσης διαφορές μεταξύ των φύλων σε εθνικό επίπεδο. Ειδικότερα, στη Γεωργία, στα αγόρια παρατηρείται υψηλότερος επιπολασμός από ό,τι στα κορίτσια (30% έναντι 20%). Αντίθετα, η τάση είναι αντίστροφη στην Τσεχία (14% στα κορίτσια έναντι 7,6% στα αγόρια) και στην Εσθονία (14% έναντι 9,3%).
Τρεις στους τέσσερις μαθητές που συμμετείχαν στην έρευνα ESPAD (75%) θεωρούν ότι είναι «αρκετά» ή «πολύ εύκολο» να προμηθευτούν οινοπνευματώδη ποτά. Η αντίληψη αυτή είναι υψηλότερη στη Δανία και τη Γερμανία (94%), και ακολουθεί η Ελλάδα (92%), ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά αναφέρονται στο Κόσοβο (42%) και στην Ισλανδία (54%). Συνολικά, τα κορίτσια τείνουν σε υψηλότερο ποσοστό να θεωρούν ότι είναι «εύκολο» να προμηθευτούν αλκοόλ, από ό,τι τα αγόρια (77% έναντι 73%), ιδίως στη Λιθουανία (64% έναντι 51%), την Κύπρο (78% έναντι 66%) και τη Λετονία (74% έναντι 62%).
Τρέχουσα κατανάλωση αλκοόλ (κατανάλωση εντός των τελευταίων 30 ημερών) δηλώνει το 42% των μαθητών. Ο υψηλότερος επιπολασμός παρατηρείται στη Δανία (68%) και στη Γερμανία (62%) και ο χαμηλότερος στην Ισλανδία (12%) και το Κόσοβο (14%). Η τρέχουσα κατανάλωση αλκοόλ είναι ελαφρώς υψηλότερη στα κορίτσια (43% έναντι 41%), με τη μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των φύλων να εντοπίζεται στη Λετονία (35% έναντι 25%), τη Μάλτα (42% έναντι 33%) και την Ουκρανία (45% έναντι 36%). Ωστόσο, η εικόνα διαφέρει στην Κύπρο, όπου το ποσοστό για τα αγόρια είναι υψηλότερο από το αντίστοιχο για τα κορίτσια (49% έναντι 35%).
Το 13% του συνόλου των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD ανέφεραν τρέχουσα μέθη από αλκοόλ (μέθη εντός των τελευταίων 30 ημερών). Τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στη Δανία (36%), την Αυστρία (24%) και την Ουγγαρία (22%) και τα χαμηλότερα στο Κόσοβο (4,9%). Σε γενικές γραμμές, τα ποσοστά είναι ίδια μεταξύ των φύλων. Ωστόσο, σε εθνικό επίπεδο, τα κορίτσια εμφανίζουν συχνότερα υψηλότερα ποσοστά μέθης από ό,τι τα αγόρια, με τη μεγαλύτερη διαφορά να παρατηρείται στην Κύπρο (12% των κοριτσιών έναντι 4,4% των αγοριών).
Βασικός δείκτης μέτρησης της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ είναι η υψηλή περιστασιακή κατανάλωση αλκοόλ, η οποία ορίζεται ως η κατανάλωση πέντε ή περισσότερων αλκοολούχων ποτών σε μία μόνο περίσταση τις τελευταίες 30 ημέρες. Κατά μέσο όρο, ο επιπολασμός στις χώρες της ESPAD ανέρχεται σε 31%, με τα υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται στη Δανία (55%), τη Γερμανία (49%) και την Αυστρία (48%) και τα χαμηλότερα στην Ισλανδία (8,9%). Στα αγόρια και τα κορίτσια διαπιστώνονται κατά μέσο όρο παρόμοια ποσοστά για τη συμπεριφορά αυτή. Ωστόσο, σε εθνικό επίπεδο, παρατηρούνται αξιοσημείωτες διαφορές μεταξύ των φύλων: τα αγόρια αναφέρουν υψηλότερο επιπολασμό στο Μαυροβούνιο (27% έναντι 18%) και στο Λιχτενστάιν (41% έναντι 35%), ενώ στα κορίτσια υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στη Μάλτα (34% έναντι 25%).
Παρακολούθηση των τάσεων: η μεταβολή της κατάστασης από το 1995 έως το 2024
Από το 1995 έως το 2024, το ποσοστό της έστω και μία φορά κατανάλωσης αλκοόλ στις χώρες που συμμετείχαν στην ESPAD παρουσίασε πτωτική τάση, από 88% σε 74%, αν και με ορισμένες διακυμάνσεις. Το παραπάνω ποσοστό έφτασε στα υψηλότερα επίπεδα (91%) στην έρευνα του 2003 και κατά τη διάρκεια των επόμενων ετών μειώθηκε. Μολονότι τα δεδομένα αυτά δεν είναι συστηματικά διαθέσιμα για όλες τις χώρες από το 1995, οι μεγαλύτερες μειώσεις σημειώθηκαν στην Ισλανδία (από 79% σε 41%) και στη Σουηδία (από 89% σε 56%). Οι τάσεις για τα αγόρια και τα κορίτσια είναι παρόμοιες.
Η κατανάλωση αλκοόλ (κατανάλωση τις τελευταίες 30 ημέρες) σημείωσε επίσης μείωση μεταξύ της πρώτης και της πλέον πρόσφατης έρευνας ESPAD, από 55% σε 43%. Η τάση αυτή συνάδει με τη μείωση που παρατηρήθηκε παραπάνω και με την έστω και μία φορά κατανάλωση αλκοόλ, με το υψηλότερα επίπεδα επιπολασμού (63%) να καταγράφονται το 2003. Οι μεγαλύτερες μειώσεις στην τρέχουσα κατανάλωση αλκοόλ παρατηρούνται στην Ισλανδία (από 56% σε 12%), στην Ιρλανδία (από 66% σε 35%) και στη Φινλανδία (από 57% σε 27%).
Όσον αφορά την υψηλή περιστασιακή κατανάλωση αλκοόλ, ο επιπολασμός μειώθηκε από 36% σε 30% κατά τη διάρκεια της 30ετίας, έχοντας στο μεταξύ σημειώσει αύξηση από το 1995 έως το 2007, οπότε και είχε κορυφωθεί στο 42%. Η τάση αυτή είναι εμφανής τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια. Στα αγόρια, η κορύφωση επήλθε νωρίτερα (47% το 2003) και διατηρήθηκε το 2007, ενώ στα κορίτσια, η κορύφωση στο 38% καταγράφηκε το 2007. Ωστόσο, η συνολική μείωση στα κορίτσια κατά την περίοδο από το 1995 έως το 2024 ανήλθε σε μόλις μία εκατοστιαία μονάδα.
Χρήση παράνομων ουσιών
Κατά μέσο όρο, το 13% των μαθητών της ESPAD αναφέρουν ότι έχουν χρησιμοποιήσει κάποια παράνομη ουσία τουλάχιστον μία φορά κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Ο επιπολασμός της έστω και μία φορά χρήσης κάποιας παράνομης ουσίας ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των χωρών της ESPAD, με τα υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται στο Λιχτενστάιν (25%) και στην Τσεχία (24%) και τα χαμηλότερα στη Γεωργία και τη Μολδαβία (3,9% σε αμφότερες τις χώρες).
Συνολικά, παρατηρείται μικρή διαφορά μεταξύ των δύο φύλων, καθώς το 14% των αγοριών και το 12% των κοριτσιών αναφέρουν χρήση παράνομων ουσιών έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή τους. Στην Ουκρανία παρατηρείται σχετικά μεγάλη διαφορά, 8 ποσοστιαίων μονάδων, μεταξύ αγοριών και κοριτσιών. Ξεχωρίζει η Μάλτα, όπου το ποσοστό της έστω και μία φορά χρήσης στα κορίτσια υπερβαίνει εκείνο στα αγόρια κατά 6 ποσοστιαίες μονάδες (15% έναντι 9,3%).
Εξετάζοντας τις επιμέρους ουσίες, η κάνναβη είναι η πιο διαδεδομένη ουσία (12% έκαναν χρήση της τουλάχιστον μία φορά σε όλη τη ζωή) και ακολουθούν η κοκαΐνη (2,3%), η έκσταση/MDMA (2,1%), το LSD ή άλλα παραισθησιογόνα (1,8%) και η αμφεταμίνη (1,8%). Το μέσο ποσοστό της χρήσης μεθαμφεταμίνης, κρακ, ηρωίνης και GHB (χρήση έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή) παραμένει χαμηλότερο, περίπου 1% για κάθε μια από τις ουσίες αυτές. Κατά μέσο όρο, τα αγόρια παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά της έστω και μία φορά χρήσης από ό,τι τα κορίτσια για κάθε ουσία.
Σε επίπεδο χώρας, η χρήση αμφεταμίνης κυμαίνεται από 0,7% στη Γεωργία και το Μονακό έως 4,3% στην Ουγγαρία, ενώ η χρήση μεθαμφεταμίνης κυμαίνεται από 0,5% στο Μονακό και τη Βόρεια Μακεδονία έως 3,1% στην Πολωνία. Μεταξύ των χωρών που συμμετείχαν στην ESPAD, η Κύπρος καταγράφει το υψηλότερο ποσοστό της έστω και μία φορά χρήσης LSD ή άλλων παραισθησιογόνων (6,8%) και κοκαΐνης (6,2%). Αναφέρει επίσης τα υψηλότερα ποσοστά στη χρήση έκσταση/MDMA (4,7%), κρακ και ηρωίνης (4,1%), καθώς και GHB (3,4%).
Χρήση παράνομων ουσιών εκτός της κάνναβης
Ενώ η κάνναβη αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος του ποσοστού για τη χρήση παράνομων ουσιών, το μέσο ποσοστό της έστω και μία φορά χρήσης κάποιας παράνομης ουσίας πλην της κάνναβης, είναι σημαντικά χαμηλότερο, και ανέρχεται στο 5%. Σε επίπεδο χώρας, το παραπάνω ποσοστό κυμαίνεται από 1,7% στη Γεωργία έως 9,9% στην Κύπρο, ενώ σχετικά υψηλά ποσοστά χρήσης αναφέρονται επίσης στην Ισλανδία (7,9%) και το Μαυροβούνιο (7,6%). Κατά μέσο όρο, το ποσοστό της έστω και μία φορά χρήσης κάποιας άλλης παράνομης ουσίας, πλην της κάνναβης, είναι υψηλότερo στα αγόρια από ό,τι στα κορίτσια (5,4% έναντι 4,5%).
Το ποσοστό χρήσης κοκαΐνης/κρακ σε ηλικία 13 ετών ή μικρότερη ανέρχεται σε 0,9% κατά μέσο όρο στις 17 χώρες που συνέλεξαν τέτοια δεδομένα το 2024, με το υψηλότερο να καταγράφεται στην Ουκρανία (4%). Συνολικά, τα αγόρια (1,2%) είναι πιο πιθανό να ξεκινήσουν σε πολύ νεαρή ηλικία τη χρήση από ό,τι τα κορίτσια (0,5%), αν και η μέση διαφορά παραμένει κάτω από μία ποσοστιαία μονάδα. Παρόμοια πρότυπα εμφανίζονται για την αμφεταμίνη/μεθαμφεταμίνη και την έκσταση/MDMA, με την Ουκρανία να παρουσιάζει τα υψηλότερα ποσοστά (3,3% και 3,7% αντίστοιχα) και το Κόσοβο να ακολουθεί (1,4% για αμφότερες τις ουσίες).
Η αντιληπτή «εύκολη» πρόσβαση σε παράνομες ουσίες εκτός της κάνναβης είναι σχετικά χαμηλή. Κατά μέσο όρο, «εύκολη» πρόσβαση αναφέρει το 13% των μαθητών για την κοκαΐνη, το 11% για την έκσταση/MDMA, το 9% για την αμφεταμίνη και σχεδόν το 8% για το κρακ και τη μεθαμφεταμίνη.
Υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών όσον αφορά την αντιληπτή ευκολία στην πρόσβαση σε ουσίες. Η Νορβηγία αναφέρει υψηλότερο ποσοστό μαθητών που θεωρούν ότι οι ουσίες είναι εύκολα διαθέσιμες, με τα υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται για την κοκαΐνη (28%), την έκσταση/MDMA (25%) και την αμφεταμίνη (19%). Η Σλοβενία αναφέρει την υψηλότερη αντιληπτή διαθεσιμότητα κρακ (13%) μεταξύ των 16 χωρών που συνέλεξαν αυτές τις πληροφορίες. Υψηλά ποσοστά αντιληπτής διαθεσιμότητας παρατηρούνται επίσης τόσο για την αμφεταμίνη (18%) όσο και για τη μεθαμφεταμίνη (15%) στο Μαυροβούνιο. Αντίθετα, η αντιληπτή διαθεσιμότητα άλλων παράνομων ουσιών παραμένει χαμηλή στη Γεωργία, τη Μολδαβία και τις Φερόες Νήσους και κυμαίνεται γενικά μεταξύ 1,8% και 3,6%.
Η αντιληπτή διαθεσιμότητα ουσιών είναι γενικά υψηλότερη στα αγόρια από ό,τι στα κορίτσια, με εξαίρεση την κοκαΐνη, η οποία αναφέρεται κατά μέσο όρο ως πιο εύκολα προσβάσιμη από τα κορίτσια (13%) σε σχέση με τα αγόρια (12%). Για κάθε ουσία, η μέση διαφορά μεταξύ των δύο φύλων παραμένει κάτω από 1,5 ποσοστιαίες μονάδες. Ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων ποικίλλουν από χώρα σε χώρα και από ουσία σε ουσία. Σε ορισμένες χώρες, όπως το Λιχτενστάιν και το Μονακό, τα αγόρια αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό «εύκολη» πρόσβαση σε παράνομες ουσίες, ενώ σε άλλες χώρες, όπως η Κύπρος, η Σλοβακία, η Βουλγαρία και η Μάλτα, τα η πρόσβαση θεωρείται ευκολότερη από τα κορίτσια .
Παρακολούθηση των τάσεων: η μεταβολή της κατάστασης από το 1995 έως το 2024
Γενικά, το μέσο ποσοστό της έστω και μία φορά χρήσης κάποιας παράνομης ουσίας αυξήθηκε κατά την περίοδο μεταξύ 1995 και 2003. Από το 2003 μέχρι το 2015, το ποσοστό παρέμεινε σταθερό στο 19%, στη συνέχεια μειώθηκε στο 17% το 2019 και μειώθηκε περαιτέρω στο 14% το 2024.
Μεταξύ των χωρών στις οποίες καταγράφεται σταθερή αύξηση, σε πολλά κύματα συλλογής δεδομένων της ESPAD περιλαμβάνονται η Νορβηγία, όπου τα ποσοστά αυξάνονται από το 2011, και το Μαυροβούνιο, όπου τα ποσοστά αυξάνονται σταθερά από το 2007, οπότε και ξεκίνησε η συλλογή δεδομένων της ESPAD στη χώρα αυτή.
Μεταξύ 1995 και 2019, στα κορίτσια και τα αγόρια παρατηρήθηκαν παρόμοιες τάσεις, με το μέσο ποσοστό των κοριτσιών να κυμαίνεται σταθερά κατά 5 έως 6 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερα από αυτό των αγοριών. Ωστόσο, μεταξύ του 2019 και του 2024, η διαφορά μειώθηκε και έφτασε για πρώτη φορά τις μόλις 2 ποσοστιαίες μονάδες. Εξετάζοντας τις επιμέρους χώρες, στις περισσότερες χώρες της ESPAD παρατηρούνται είτε παράλληλες είτε συγκλίνουσες τάσεις μεταξύ αγοριών και κοριτσιών.
Σε ό,τι αφορά τη χρήση παράνομων ουσιών εκτός της κάνναβης, το υψηλότερο ποσοστό της έστω και μία μια φορά χρήσης σημειώθηκε το 2007, και ακολούθησε ελαφρά μείωση έως το 2019, με το ποσοστό στη συνέχεια να παραμένει σταθερό. Ωστόσο, η συνολική αυτή τάση συγκαλύπτει τις διακυμάνσεις που παρατηρούνται στην κάθε χώρα ξεχωριστά. Ειδικότερα, η Κύπρος ξεχωρίζει σημειώνοντας σημαντική αύξηση από το 2003, οπότε και ξεκίνησε εκεί η συλλογή δεδομένων στο πλαίσιο της ESPAD.
Η τάση σε ό,τι αφορά το ποσοστό των μαθητών που έχουν κάνει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας εκτός της κάνναβης είναι παρόμοια για τα αγόρια και τα κορίτσια, με τα κορίτσια να αναφέρουν συστηματικά ποσοστά χαμηλότερα κατά μία έως 2 ποσοστιαίες μονάδες σε όλα τα έτη της έρευνας.
Χρήση κάνναβης
Η κάνναβη παραμένει η ευρύτερα διαδεδομένη παράνομη ουσία σε όλες τις χώρες της ESPAD. Κατά μέσο όρο, το 12% των μαθητών αναφέρει ότι έχει κάνει χρήση κάνναβης τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του. Υψηλότερα ποσοστά της έστω και μία μια φορά χρήσης κάνναβης παρατηρούνται στην Τσεχία (24%) και τη Λιχτενστάιν (23%) και χαμηλότερα στη Γεωργία (3,3%) και τη Μολδαβία (2,5%). Αν και η συνολική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων έχει μειωθεί διαχρονικά, τα αγόρια εξακολουθούν να αναφέρουν κατά μέσο όρο υψηλότερα ποσοστά χρήσης κάνναβης από τα κορίτσια (13% έναντι 11%). Η τάση αυτή είναι εμφανής στις περισσότερες χώρες, ιδίως στην Ουκρανία (15% έναντι 6,7%) και στο Μαυροβούνιο (13% έναντι 6,8%). Ωστόσο, η Μάλτα αποτελεί εξαίρεση, καθώς εκεί η χρήση κάνναβης είναι πιο διαδεδομένη στα κορίτσια (14%) από ό,τι στα αγόρια (8,6%).
Κατά μέσο όρο, το 2,4% των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD αναφέρουν ότι έκαναν για πρώτη φορά χρήση κάνναβης σε ηλικία 13 ετών ή μικρότερη. Τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται στην Ουκρανία (4,9%) και την Τσεχία (4,1%), ενώ τα χαμηλότερα στη Μολδαβία (0,7%). Η χρήση κάνναβης σε πολύ μικρή ηλικία είναι γενικά πιο διαδεδομένη στα αγόρια από ό,τι στα κορίτσια, με εξαίρεση την Κύπρο, την Τσεχία, τη Μάλτα, τη Σλοβενία, την Αυστρία, τη Σλοβακία, τη Λετονία, τη Γερμανία και το Λιχτενστάιν.
Η κάνναβη θεωρείται ως η πιο εύκολα προσβάσιμη παράνομη ουσία, με περίπου έναν στους τέσσερις μαθητές της ESPAD (26%) να θεωρεί ότι η απόκτησή της είναι «αρκετά» ή «πολύ εύκολη». Η αντιληπτή «εύκολη» πρόσβαση στην κάνναβη είναι υψηλότερη στη Δανία, τη Γερμανία και τη Σλοβενία (41%,σε όλες τις περιπτώσεις) και τη Νορβηγία (40%). Αντίθετα, η χαμηλότερη αντιληπτή διαθεσιμότητα αναφέρεται στη Μολδαβία (5,3%), την Ουκρανία (7,1%), τις Φερόες Νήσους (11%), το Κόσοβο και τη Γεωργία (12%, σε αμφότερες τις χώρες). Όπως και με τη χρήση της ουσίας, τα αγόρια είναι πιθανότερο να θεωρούν την κάνναβη «εύκολα» προσβάσιμη από ό,τι τα κορίτσια (28% έναντι 24%).
Ως προς την τρέχουσα χρήση, όλες οι χώρες της ESPAD αναφέρουν ποσοστά κάτω του 10%, με τα χαμηλότερα ποσοστά, κάτω του 2%, να παρατηρούνται στη Μολδαβία, τη Γεωργία, τη Ρουμανία και τις Φερόες Νήσους. Στον αντίποδα, τα ποσοστά της τρέχουσας χρήσης είναι υψηλότερα στην Ιταλία και τη Σλοβενία (8,6%) και στο Λιχτενστάιν (9,6%). Και πάλι, όπου υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο φύλων, τα αγόρια τείνουν να αναφέρουν σε υψηλότερα ποσοστά τρέχουσα χρήση κάνναβης από ό,τι τα κορίτσια.
Η ESPAD αξιολογεί επίσης την υψηλού κινδύνου χρήση κάνναβης μέσω της κλίμακας ανίχνευσης προβληματικής χρήσης κάνναβης (Cannabis Abuse Screening Test, CAST), την οποία συμπληρώνουν οι μαθητές που ανέφεραν πρόσφατη (κατά τους προηγούμενους 12 μήνες) χρήση της ουσίας. Ο επιπολασμός της υψηλού κινδύνου χρήσης κάνναβης κυμαίνεται από 1% στη Μολδαβία και τη Γεωργία έως 5,9% στην Τσεχία και τη Σλοβενία. Μόνο λίγες χώρες της ESPAD αναφέρουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων σε ό,τι αφορά την υψηλού κινδύνου χρήση κάνναβης, και σε όλες τις περιπτώσεις τα αγόρια παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά, εκτός από τη Μάλτα, όπου το ποσοστό είναι ελαφρώς υψηλότερο στα κορίτσια (4,4% έναντι 2,6%).
Παρακολούθηση των τάσεων: η μεταβολή της κατάστασης από το 1995 έως το 2024
Κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών, η χρήση κάνναβης μεταξύ των ευρωπαίων εφήβων έχει παρουσιάσει αξιοσημείωτες διακυμάνσεις. Ο επιπολασμός της έστω και μια φορά χρήσης κάνναβης κορυφώθηκε το 2003 και το 2011στο 18%, αλλά έκτοτε έχει ακολουθήσει πτωτική τάση, φθάνοντας στο 12% το 2024, το χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί από την έναρξη της ESPAD το 1995.
Η τρέχουσα χρήση κάνναβης παρέμεινε σχετικά σταθερή διαχρονικά, κυμαινόμενη μεταξύ 6,7% και 7,4% από το 1999 έως το 2019. Ωστόσο, τα στοιχεία του 2024 καταδεικνύουν μείωση στο 5%, επιστρέφοντας σε επίπεδα παρόμοια με εκείνα που είχαν παρατηρηθεί το 1995 (4,1%).
Παρά τη σταθερή αύξηση της αντιληπτής διαθεσιμότητας κάνναβης μέχρι το 2019, όταν το 33 % των μαθητών ανέφερε ότι η πρόσβαση σε αυτή είναι «αρκετά» ή «πολύ εύκολη», το ποσοστό αυτό μειώθηκε απότομα στο 27% το 2024, προσεγγίζοντας εκείνο που είχε καταγραφεί το 1995 (26%).
Χρήση άλλων ουσιών
Στο πλαίσιο της έρευνας συλλέχθηκαν επίσης δεδομένα για άλλες ουσίες, μεταξύ των οποίων νέες ψυχοδραστικές ουσίες (ΝΨΟ, συνθετικές ουσίες που μιμούνται τις επιδράσεις των παραδοσιακών παράνομων ουσιών, αποφεύγοντας παράλληλα τους νομικούς περιορισμούς), ψυχοδραστικά φάρμακα που ενεργούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα και χρησιμοποιούνται χωρίς ιατρική συνταγή (συμπεριλαμβανομένων ηρεμιστικών/υπνωτικών, παυσίπονων που χρησιμοποιούνται ως διεγερτικά και φαρμάκων για τη διάσπαση προσοχής/υπερκινητικότητα), καθώς και αναβολικά στεροειδή, εισπνεόμενες ουσίες και, για πρώτη φορά, υποξείδιο του αζώτου.
Μεταξύ των μαθητών της ESPAD, το μέσο ποσοστό της έστω και μία φορά χρήσης νέων ψυχοδραστικών ουσιών είναι περίπου 3%, με τα υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται στην Πολωνία (6,4%) και τη Σλοβενία (6%) και τα χαμηλότερα στις Κάτω Χώρες, το Λιχτενστάιν, τις Φερόες Νήσους και τη Μολδαβία (κάτω από 1%).
Ο μέσος επιπολασμός της έστω και μια φορά χρήσης νέων ψυχοδραστικών ουσιών είναι ελαφρώς υψηλότερος στα αγόρια από ό,τι στα κορίτσια (2,8% έναντι 2,6%), αν και οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων ποικίλλουν μεταξύ των χωρών. Σε 13 χώρες, τα κορίτσια αναφέρουν σε υψηλότερα ποσοστά έστω και μία φορά χρήση νέων ψυχοδραστικών ουσιών το 2024. Οι μεγαλύτερες διαφορές υπέρ των κοριτσιών παρατηρούνται στην Κύπρο (6,6% στα κορίτσια έναντι 2,9% στα αγόρια) και στη Σλοβακία (6,4% έναντι 4,3%), ενώ στην Ουκρανία τα αγόρια αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά έστω και μία φορά χρήσης από τα κορίτσια (3,6% έναντι 2%).
Όσον αφορά συγκεκριμένες ουσίες, το 3,5% των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD (μέσος όρος με βάση στοιχεία από 23 από τις 37 χώρες) αναφέρουν έστω και μία φορά κατά τη διάρκεια της ζωής τους χρήση συνθετικών κανναβινοειδών, ποσοστό που κυμαίνεται από 0,7% στη Γεωργία έως 16% στη Σλοβακία. Ομοίως, το 1,1% των μαθητών αναφέρουν χρήση συνθετικών καθινόνων έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή (μέσος όρος υπολογιζόμενος σε 14 από τις 37 χώρες), με τα υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται στην Ουγγαρία (3,7%). Η χρήση συνθετικών οπιοειδών τουλάχιστον μία φορά σε όλη τη ζωή κυμαίνεται από 0,6% στη Γεωργία, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία έως 2,2% στην Εσθονία, με μέσο ποσοστό 1,1% (με βάση στοιχεία από 15 από τις 37 χώρες).
Κατά μέσο όρο, τα αγόρια παρουσιάζουν ελαφρώς υψηλότερα ποσοστά χρήσης από ό,τι τα κορίτσια και για τις τρεις παραπάνω κατηγορίες νέων συνθετικών ουσιών που περιλαμβάνονται στην έρευνα. Οι μόνες εξαιρέσεις καταγράφονται στην Κύπρο, όπου τα κορίτσια (9,1%) αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό χρήση συνθετικών κανναβινοειδών σε σχέση με τα αγόρια (4,3%), στη Μάλτα (4,7% στα κορίτσια έναντι 2,4% στα αγόρια), στη Λετονία (2,9% έναντι 2,6%) και στην Πορτογαλία (2,1% έναντι 1,7%). Επιπλέον, στην Ουγγαρία, τα κορίτσια αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα χρήσης συνθετικών κανναβινοειδών (7,9% έναντι 5,6% στα αγόρια) και συνθετικών καθινόνων (4,3% έναντι 2,9%) τουλάχιστον μία φορά σε όλη τη ζωή.
Το ποσοστό της χρήσης εισπνεόμενων ουσιών έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή ανέρχεται κατά μέσο όρο στο 6,4%, με μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών. Τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται στη Σουηδία (17%) και το Λιχτενστάιν (16%) και τα χαμηλότερα στο Κόσοβο (1,3%) και τη Βόρεια Μακεδονία (2,1%). Το 2024, η χρήση εισπνεόμενων ουσιών είναι κατά μέσο όρο μεγαλύτερη στα κορίτσια (6,7% στα αγόρια έναντι 7,9% στα κορίτσια) και ως ποσοστό υπερβαίνει εκείνο των αγοριών σε 25 από τις 37 χώρες που συμμετείχαν στην ESPAD. Για πρώτη φορά του 2024 συλλέχθηκαν στοιχεία για τη χρήση υποξειδίου του αζώτου από τους μαθητές σε 18 χώρες της ESPAD, με το 3,1% κατά μέσο όρο των μαθητών να αναφέρει χρήση του έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή. Ο υψηλότερος επιπολασμός καταγράφεται στη Βουλγαρία (9,4%) και το Λιχτενστάιν (7,2%), ενώ και οι δύο χώρες εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά στα κορίτσια από ό,τι στα αγόρια.
Περίπου το 2,2% των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD αναφέρουν ότι έκαναν για πρώτη φορά χρήση εισπνεόμενων ουσιών σε ηλικία 13 ετών ή μικρότερη, με αξιοσημείωτες διαφορές μεταξύ των χωρών. Η έναρξη της χρήσης εισπνεόμενων ουσιών σε πολύ μικρή ηλικία κυμαίνεται από λιγότερο από 1% στην Πορτογαλία (0,3%) και την Ιταλία (0,4%) έως 5% ή περισσότερο στη Γερμανία (5,9%) και τη Σλοβενία (5%).
Ο επιπολασμός της έστω και μία φορά μη ιατρικής χρήσης ψυχοδραστικών φαρμάκων ανέρχεται κατά μέσο όρο στο 14% στις χώρες που συμμετείχαν στην ESPAD, με το ποσοστό αυτό να είναι υψηλότερο στα κορίτσια (16%) από ό,τι στα αγόρια (11%). Το υψηλότερο ποσοστό χρήσης παρατηρείται στη Λιθουανία (29% συνολικά, 36% στα κορίτσια).
Μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών φαρμάκων, η πιο διαδεδομένη μη ιατρική χρήση αφορά τα ηρεμιστικά/υπνωτικά (8,5%), και ακολουθούν τα ισχυρά (οπιοειδή) παυσίπονα που χρησιμοποιούνται ως διεγερτικά, τα οποία αναφέρονται κατά μέσο όρο από το 6,9% των μαθητών. Συνολικά, το 3,4% των μαθητών αναφέρουν τη χρήση φαρμάκων για την αντιμετώπιση της διαταραχής διάσπασης της προσοχής/υπερκινητικότητας, ερωτήσεις για τα οποία συμπεριλήφθηκαν για πρώτη φορά στην έρευνα του 2024 σε 18 χώρες της ESPAD. Σε όλες τις κατηγορίες, η μη ιατρική, μη συνταγογραφημένη, χρήση ψυχοδραστικών φαρμάκων είναι γενικά υψηλότερη στα κορίτσια, εκτός από τη Βουλγαρία (για όλους τους τύπους φαρμάκων), τις Φερόες Νήσους και την Ιρλανδία (για τα ηρεμιστικά/υπνωτικά), την Κύπρο, τη Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ουκρανία, τη Γεωργία, τη Νορβηγία και την Ισπανία (για τα ισχυρά οπιοειδή παυσίπονα) και τη Δανία και το Κόσοβο (για τα φάρμακα κατά της ΔΕΠΥ) όπου τα αγόρια αναφέρουν χρήση σε υψηλότερα ποσοστά.
Κατά μέσο όρο, το 19% των μαθητών θεωρεί ότι ηρεμιστικά/υπνωτικά φάρμακα που δεν έχουν συνταγογραφηθεί για τους ίδιους είναι «αρκετά» ή «πολύ εύκολα» προσβάσιμα, με την υψηλότερη αντιληπτή διαθεσιμότητα να καταγράφεται στην Πολωνία (49%), τη Δανία (39%) και την Τσεχία (38%). Τα χαμηλότερα ποσοστά μαθητών που θεωρούν «εύκολη» την πρόσβαση σε τέτοια φάρμακα παρατηρείται στη Μολδαβία (3,4%) και την Ουκρανία (5,9%). Τα κορίτσια σε όλες τις χώρες είναι πιο πιθανό να θεωρούν ότι τα ηρεμιστικά/υπνωτικά είναι «εύκολα» διαθέσιμα, με εξαίρεση το Μονακό, τη Βόρεια Μακεδονία, τη Μολδαβία και τη Λετονία, όπου τα αγόρια αναφέρουν υψηλότερη αντιληπτή διαθεσιμότητα.
Ένας σχετικά μικρός αριθμός μαθητών σε όλες τις χώρες της ESPAD αναφέρει τη χρήση αναβολικών στεροειδών, με τον μέσο όρο να κυμαίνεται στο 1,5%. Το υψηλότερο ποσοστό καταγράφεται στην Κύπρο (4,2%), με την Πολωνία (3,3%) και την Ουκρανία (2,8%) να ακολουθούν Συνολικά, τα αγόρια είναι πιο πιθανό να έχουν δοκιμάσει αναβολικά στεροειδή από ό,τι τα κορίτσια.
Παρακολούθηση των τάσεων: η μεταβολή της κατάστασης από το 1995 έως το 2024
Η χρήση εισπνεόμενων ουσιών έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή από τους ευρωπαίους εφήβους ακολούθησε αυξητική τάση μέχρι το 2011 και εν συνεχεία άρχισε να μειώνεται. Σήμερα, τα ποσοστά της χρήσης είναι παρόμοια με εκείνα που παρατηρήθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων που παρουσίασε μείωση μεταξύ 2011 και 2019, διευρύνθηκε το 2024, με την πλειονότητα των χωρών να καταγράφουν πλέον υψηλότερα ποσοστά χρήσης εισπνεόμενων ουσιών στα κορίτσια. Ωστόσο, οι τάσεις ποικίλλουν μεταξύ των χωρών της ESPAD. Ενώ ορισμένες χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Φινλανδία, η Ισλανδία, η Ιταλία και η Σουηδία, καταγράφουν σημαντική αύξηση της χρήσης εισπνεόμενων ουσιών από το 2011, ιδίως μεταξύ 2019 και 2024, άλλες, όπως η Κροατία, η Τσεχία, η Εσθονία, η Λετονία και η Πορτογαλία, καταγράφουν μείωση.
Οι τάσεις στη μη ιατρική, μη συνταγογραφημένη χρήση φαρμακευτικών προϊόντων καθορίζονται συχνά από τις αλλαγές που συντελούνται στο σύνολο των φαρμάκων που συμπεριλαμβάνονται στην έρευνα. Συνολικά, η έστω και μία φορά μη συνταγογραφημένη χρήση ηρεμιστικών/υπνωτικών σημείωσε αύξηση σε όλη την Ευρώπη τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια, με αξιοσημείωτες αυξήσεις να αναφέρονται στην Αυστρία, τη Γερμανία, την Ισλανδία, τη Λιθουανία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία και την Ουκρανία. Τα κορίτσια αναφέρουν σταθερά υψηλότερα ποσοστά μη συνταγογραφημένης χρήσης φαρμάκων διαχρονικά.
Ενασχόληση με τυχερά παιχνίδια με χρήματα
Κατά μέσο όρο, το 23% των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD αναφέρουν ότι τους τελευταίους 12 μήνες έχουν παίξει/στοιχηματίσει χρήματα σε τυχερά παιχνίδια (π.χ., «κουλοχέρηδες», χαρτιά ή ζάρια, λοταρίες ή στοιχήματα σε αθλητικούς αγώνες, κλπ.) είτε με φυσική παρουσία σε επίγεια καταστήματα είτε μέσω του διαδικτύου.
Στην Ιταλία καταγράφεται το υψηλότερο ποσοστό ενασχόλησης με τυχερά παιχνίδια σε μαθητές (45%), με την Ισλανδία (41%) και την Ελλάδα (36%) να ακολουθούν, ενώ το χαμηλότερο ποσοστό παρατηρείται στη Γεωργία (9,5%).
Τα αγόρια σημειώνουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής σε τυχερά παιχνίδια σε σύγκριση με τα κορίτσια, τόσο συνολικά στις χώρες ESPAD (29% έναντι 16 %), όσο στις περισσότερες επιμέρους χώρες. Μόνη εξαίρεση αποτελεί η Ισλανδία, όπου τα ποσοστά είναι σχεδόν ίδια, καθώς το 42% των αγοριών και το 41% των κοριτσιών έχουν παίξει τυχερά παιχνίδια κατά τη διάρκεια των 12 τελευταίων μηνών.
Μεταξύ των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD και ανέφεραν ότι έπαιξαν χρήματα σε τυχερά παιχνίδια τους τελευταίους 12 μήνες, η συντριπτική πλειονότητα (85%) επέλεξε να παίξει σε φυσικούς χώρους (όπως σε μπαρ και κλαμπ). Το ποσοστό αυτό κυμαίνεται από 68% στη Σουηδία έως 98% στην Ιταλία και 97% στην Κύπρο. Παρόλο που το ποσοστό ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια σε φυσικούς χώρους / επίγειες εγκαταστάσεις είναι σχεδόν διπλάσια στα αγόρια από ό,τι στα κορίτσια (25% έναντι 14%), μεταξύ όσων έπαιξαν τυχερά παιχνίδια τους τελευταίους 12 μήνες, οι μαθητές που έπαιξαν σε φυσικούς χώρους ήταν σε ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό κορίτσια (86%) από ό,τι αγόρια (84%), με τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων να είναι στις περισσότερες χώρες ήπιες.
Περίπου δύο στους τρεις (65%) μαθητές που συμμετείχαν στην ESPAD και ανέφεραν ότι έπαιξαν τυχερά παιχνίδια για χρήματα κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους το έκαναν μέσω διαδικτυακών πλατφορμών, είτε αποκλειστικά είτε σε συνδυασμό με φυσικούς χώρους. Τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται στη Σουηδία (81%), τη Σλοβενία (77%), το Κόσοβο (76%), την Ισλανδία (75%), το Μαυροβούνιο (75%), τη Βουλγαρία και τη Σλοβακία (74%, έκαστη), ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά καταγράφονται στην Ιταλία (28%) και την Ισπανία (44%). Το ποσοστό ενασχόλησης με τα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια είναι υπερδιπλάσιο στα αγόρια (20%) σε σχέση με τα κορίτσια (8,7%). Ακόμη και μεταξύ των μαθητών που ανέφεραν ότι έπαιξαν τυχερά παιχνίδια για χρήματα κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους, το ποσοστό εκείνων που επέλεξαν το διαδίκτυο είναι υψηλότερο στα αγόρια (70%) από ό,τι στα κορίτσια (54%). Σε αντίθεση με τα τυχερά παιχνίδια σε επίγειες εγκαταστάσεις, οι χώρες διαφοροποιούνται μεταξύ τους ως προς τη διαφορές που καταγράφουν μεταξύ των φύλων: η μεγαλύτερη παρατηρείται στην Πορτογαλία (80% στα αγόρια έναντι 43% στα κορίτσια), ενώ δεν υπάρχουν διαφορές ή υπάρχουν πολύ μικρές διαφορές μεταξύ των φύλων στη Βόρεια Μακεδονία, το Κόσοβο, τη Μολδαβία, την Ισλανδία, την Ισπανία, τη Γερμανία και το Λιχτενστάιν.
Η ESPAD αξιολογεί επίσης την ύπαρξη πιθανής προβληματικής ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια μέσω του εργαλείου αξιολόγησης Lie/Bet, ένα ερωτηματολόγιο το οποίο δίνεται σε μαθητές που αναφέρουν συμμετοχή σε τυχερά παιχνίδια κατά το τελευταίο έτος. Το ποσοστό των μαθητών που επιδεικνύουν δυνητικά προβληματική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια κυμαίνεται από κάτω του 5% στο Λιχτενστάιν, την Τσεχία, τις Φερόες Νήσους και το Μονακό, έως 22% στο Κόσοβο. Ενώ κατά μέσο όρο και στη συντριπτική πλειονότητα των χωρών το ποσοστό των μαθητών-παικτών με πιθανή προβληματική ενασχόληση είναι υψηλότερο στα αγόρια (11% έναντι 4,6% στα κορίτσια), αυτό δεν ισχύει στη Μάλτα (7,1% έναντι 3,7%) και στην Κύπρο (8,3% έναντι 5%).
Παρακολούθηση των τάσεων: η μεταβολή της κατάστασης από το 2015 έως το 2024
Παρά το γεγονός ότι πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν θεσπίσει τα τελευταία χρόνια αυστηρότερους κανόνες για τα τυχερά παιχνίδια, δίνοντας μεγάλη έμφαση στην προστασία των ανηλίκων, η ενασχόληση των ευρωπαίων εφήβων με τα τυχερά παιχνίδια έχει παραμείνει σταθερή μετά την έναρξη της μέτρησης της συμπεριφοράς αυτής από την ESPAD το 2015. Ωστόσο, διαχρονικά έχουν προκύψει αξιοσημείωτες αλλαγές.
Συγκεκριμένα, η ενασχόληση των αγοριών με τα τυχερά παιχνίδια μειώθηκε ελαφρώς, από 32% το 2015 σε 30% το 2024, ενώ αυξήθηκε ελαφρώς η ενασχόληση των κοριτσιών, από 14% σε 16% κατά την ίδια περίοδο.
Η ενασχόληση με διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια σημείωσε σημαντική αύξηση, με το ποσοστό των μαθητών που την αναφέρουν να αυξάνεται από 7,9% το 2019 σε 14% το 2024. Ενώ εξακολουθεί να υφίσταται το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων σε ό,τι αφορά την ενασχόληση με τα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια, το ποσοστό ενασχόλησης αυξήθηκε κατά περισσότερο από το ήμισυ στα αγόρια (από 13% το 2019 σε 20% το 2024) και τριπλασιάστηκε στα κορίτσια (από 2,7% το 2019 σε 8,7% το 2024).
Το ποσοστό των μαθητών που παίζουν τυχερά παιχνίδια και παρουσιάζουν δυνητικά προβληματική ενασχόληση με αυτά έχει αυξηθεί σημαντικά, σχεδόν διπλασιάστηκε από 4,7% το 2019 σε 8,5% το 2024. Ενώ το ποσοστό αυτό παραμένει πολύ υψηλότερο στα αγόρια, η αύξηση είναι πιο έντονη στα κορίτσια.
Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν το μεταβαλλόμενο τοπίο της ενασχόλησης των εφήβων με τα τυχερά παιχνίδια και, ιδιαίτερα, τον αυξανόμενο ρόλο των διαδικτυακών τυχερών παιχνιδιών και την εξελισσόμενη δυναμική των φύλων, που απαιτεί συνεχή παρακολούθηση και επικεντρωμένες παρεμβάσεις.
Ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια (gaming) και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Συνολικά, το 80% των μαθητών της ESPAD αναφέρουν ότι έχουν παίξει ηλεκτρονικά παιχνίδια τουλάχιστον μία φορά τον τελευταίο μήνα. Περίπου το 70% έπαιξε τέτοιου είδους παιχνίδια κατά τη διάρκεια μιας τυπικής σχολικής ημέρας των τελευταίων 30 ημερών, ενώ το 77% κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου ή κάποιας αργίας. Σε όλες τις χώρες της ESPAD, το ποσοστό της τρέχουσας ενασχόλησης με ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι χαμηλότερο στο Κόσοβο (59%) και στη Μολδαβία (66%) και υψηλότερο στο Λιχτενστάιν (95%) και στη Γερμανία (91%). Τα αγόρια είναι πιο πιθανό να παίξουν ηλεκτρονικά παιχνίδια από ό,τι τα κορίτσια (89% έναντι 71%), γεγονός που αντικατοπτρίζει ένα σταθερό χάσμα μεταξύ των φύλων όσον αφορά τη συμπεριφορά αυτή σε όλες τις χώρες. Αυτή η διαφορά στα φύλα είναι ιδιαίτερα μεγάλη στην Ελλάδα και την Ισλανδία, κυμαινόμενη από 33 έως 35 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ είναι ελάχιστη ή ανύπαρκτη στην Κύπρο, την Ουκρανία και τη Βουλγαρία (0 έως 5 ποσοστιαίες μονάδες).
Τις τελευταίες 30 ημέρες, το 17% των μαθητών της ESPAD αναφέρει κατά μέσο όρο 4 ή περισσότερες ώρες παιχνιδιού σε μια τυπική σχολική ημέρα και το 32% σε μια τυπική ημέρα του Σαββατοκύριακου ή αργία, με τα ποσοστά να είναι και στις δύο περιπτώσεις διπλάσια για τα αγόρια σε σύγκριση με τα κορίτσια.
Η ESPAD αξιολογεί επίσης την αντίληψη των ίδιων των μαθητών σχετικά με τον κίνδυνο που συνδέεται ξεχωριστά με τα παιχνίδια και τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μέσω μιας κλίμακας τριών στοιχείων που αναπτύχθηκε από τους Holstein και συναδέλφους το 2014. Σύμφωνα με τους συντάκτες, η βαθμολογία 2 ή 3 υποδηλώνει ότι ο ίδιος ο μαθητής θεωρεί ότι διατρέχει υψηλό κίνδυνο να αντιμετωπίσει προβλήματα που σχετίζονται με την ενασχόληση με, ξεχωριστά, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το 2024, το 22% των μαθητών της ESPAD έχει βαθμολογία 2-3 μονάδων στην κλίμακα αντίληψης κινδύνου λόγω παιχνιδιού. Το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο στην Τσεχία (12%), τη Δανία (13%), την Αυστρία και τη Φινλανδία (14%, αμφότερες) και υψηλότερο στην Κύπρο (37%), τη Λιθουανία και τις Κάτω Χώρες (31% και στις δύο χώρες).
Συνολικά, τα αγόρια (30%) καταγράφουν υπερδιπλάσιο ποσοστό υψηλής βαθμολογίας στην κλίμακα αντιληπτού κινδύνου που σχετίζεται με την ενασχόλησή τους με ηλεκτρονικά παιχνίδια, από ό,τι τα κορίτσια (13%). Οι μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ των φύλων παρατηρούνται στην Πορτογαλία και τη Γερμανία, όπου τα αγόρια υπερβαίνουν τα κορίτσια κατά 25-26 ποσοστιαίες μονάδες. Αντίθετα, η διαφορά είναι ελάχιστη στην Κύπρο (1 ποσοστιαία μονάδα), ενώ είναι μάλιστα αντίστροφη στις Κάτω Χώρες, όπου τα κορίτσια σημειώνουν 7 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερη βαθμολογία από τα αγόρια.
Όσον αφορά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, σχεδόν οι μισοί από τους μαθητές (47%) βαθμολογούνται με 2-3 βαθμούς στην κλίμακα αντιληπτού κινδύνου που σχετίζεται με την ενασχόλησή τους με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται στην Αυστρία (58%), το Λιχτενστάιν (57%) και τη Γερμανία (56%), και τα χαμηλότερα στην Τσεχία (29%), την Ουγγαρία και την Πολωνία (αμφότερες 32%).
Τα κορίτσια (53%) εμφανίζουν υψηλότερο ποσοστό υψηλής βαθμολογίας στην κλίμακα αντιληπτού κινδύνου που σχετίζεται με την ενασχόλησή τους με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, από ό,τι τα αγόρια (42%). Σε αυτήν την περίπτωση, οι διαφορές μεταξύ των φύλων εμπίπτουν σε ένα στενότερο εύρος, από 3 έως 17 ποσοστιαίες μονάδες, σταθερά υπέρ των κοριτσιών. Οι μεγαλύτερες διαφορές παρατηρούνται στις Φερόες Νήσους, το Λιχτενστάιν και τη Σλοβακία (17%).
Παρακολούθηση των τάσεων: η μεταβολή της κατάστασης από το 2015 έως το 2024
Τα τελευταία ευρήματα της ESPAD υπογραμμίζουν τη σημαντική αύξηση της ενασχόλησης με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια στους 16χρονους μαθητές διαχρονικά, από 47% το 2015 σε 80% το 2024. Η τάση είναι ιδιαίτερα έντονη στα κορίτσια, στα οποία η ενασχόληση με τα παιχνίδια υπερτριπλασιάστηκε, από 22% το 2015 σε 71% το 2024. Ενώ τα αγόρια αναφέρουν σταθερά μεγαλύτερη ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, η αύξηση αυτή είναι πιο ήπια, από 71% το 2015 σε 89% το 2024. Η μείωση της διαφοράς μεταξύ των δύο φύλων υποδηλώνει ότι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, που κάποτε ήταν μια δραστηριότητα κατεξοχήν των αγοριών, έχουν καταστεί όλο και πιο διαδεδομένα μεταξύ των κοριτσιών.
Το ποσοστό των μαθητών που αντιλαμβάνονται ότι βρίσκονται σε κίνδυνο από την ενασχόλησή τους με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια δεν μεταβλήθηκε σημαντικά, με το επίπεδό του να καταγράφεται ελαφρώς αυξημένο το 2024 (22%) σε σχέση με το 2015 (20%). Στα αγόρια, το ποσοστό αυτό παρέμεινε σταθερό περίπου στο 30%, ενώ στα κορίτσια αυξήθηκε από 9,5% το 2015 σε 13% το 2024, γεγονός που συμβαδίζει με την αυξανόμενη ενασχόλησή τους με τα παιχνίδια.
Το ποσοστό των μαθητών που αντιλαμβάνονται ότι βρίσκονται σε κίνδυνο από την ενασχόλησή τους με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αυξήθηκε από 38% το 2015 σε 47% το 2024 συνολικά. Η αύξηση ήταν πιο έντονη στα αγόρια, από 30% σε 41%, ενώ στα κορίτσια το ποσοστό παρέμεινε σταθερά υψηλό, κυμαινόμενο γύρω στο 53-54%.
Ψυχική ευεξία
Στον απόηχο της πανδημίας του COVID-19 και εν μέσω των συνεχιζόμενων συγκρούσεων στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, η ESPAD ενίσχυσε το ενδιαφέρον της στην ψυχική ευεξία των εφήβων. Οι διαρκείς επιπτώσεις της κοινωνικής απομόνωσης, της διατάραξης των εκπαιδευτικών διαδικασιών και της κοινωνικοοικονομικής αστάθειας έχουν εντείνει τις ανησυχίες σχετικά με την ψυχική υγεία των νέων.
Για τη συστηματική αξιολόγηση και παρακολούθηση αυτού του ζητήματος, η έρευνα ESPAD του 2024 συμπεριέλαβε για πρώτη φορά την κλίμακα WHO-5, έναν έγκυρο δείκτη μέτρησης της ψυχολογικής ευεξίας που βασίζεται σε αυτοαναφορές των μαθητών για την πρόσφατη κατάστασή τους. Βαθμολογία μεγαλύτερη από 50 στα 100 θεωρείται ενδεικτική της καλής ψυχικής ευεξίας.
Κατά μέσο όρο, το 59% των μαθητών αναφέρουν καλή ψυχική ευεξία. Μεταξύ των χωρών/περιοχών, τα υψηλότερα ποσοστά ευεξίας καταγράφονται στη βόρεια Ευρώπη, με τις Φερόες Νήσους (77%), την Ισλανδία (75%) και τη Δανία (72%) να εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά. Η χώρα με το χαμηλότερο ποσοστό ευεξίας είναι η Ουκρανία (43%), όπου, από το 2022, οι έφηβοι εκτίθενται σε τραυματικά γεγονότα και έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, και ακολουθούν η Τσεχία (46%), η Ουγγαρία (47%), η Κύπρος και η Πολωνία (έκαστη 49%).
Η ψυχική ευεξία τείνει να είναι γενικά υψηλότερη στα αγόρια από ό,τι στα κορίτσια, τόσο κατά μέσο όρο (69% έναντι 49%) όσο και παντού στις επιμέρους χώρες της ESPAD. Οι μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ των φύλων παρατηρούνται στην Ιταλία (66% στα αγόρια έναντι 35% στα κορίτσια), στην Πολωνία (64% στα αγόρια έναντι 33% στα κορίτσια) και στη Σουηδία (78% στα αγόρια έναντι 48% στα κορίτσια). Οι μικρότερες διαφορές μεταξύ των δύο φύλων παρατηρούνται στην Κύπρο (52% στα αγόρια έναντι 46 % στα κορίτσια), στην Ουκρανία (48% στα αγόρια έναντι 39% στα κορίτσια), στις Φερόες Νήσους (83% στα αγόρια έναντι 72% στα κορίτσια) και στη Γεωργία (75% στα αγόρια έναντι 62% στα κορίτσια).
Παρεμβάσεις πρόληψης
Περίπου το 72% των μαθητών της ESPAD δηλώνουν ότι συμμετείχαν σε τουλάχιστον μία παρέμβαση πρόληψης κατά τη διάρκεια των δύο ετών που προηγήθηκαν της έρευνας. Οι παρεμβάσεις αυτές ποικίλλουν από δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, που επικεντρώνονται αποκλειστικά στην ενημέρωση, έως παρεμβάσεις πρόληψης που έχουν διαδραστικό χαρακτήρα και στοχεύουν στην ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Για πρώτη φορά στην έρευνα ESPAD συλλέγονται στοιχεία σχετικά με τη συμμετοχή των μαθητών σε παρεμβάσεις πρόληψης. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν βασίζονται όλες οι παρεμβάσεις πρόληψης σε τεκμηριωμένα στοιχεία.
Περισσότεροι από τους μισούς μαθητές (56%) αναφέρουν ότι έχουν συμμετάσχει σε δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με νόμιμες και παράνομες ουσίες ή άλλες συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Τα υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής παρατηρούνται στη Σλοβακία (77%) και την Ουγγαρία (74%) και τα χαμηλότερα στο Κόσοβο (31%) και στο Μαυροβούνιο (38%).
Το αλκοόλ είναι το θέμα στο οποίο οι παρεμβάσεις πρόληψης επικεντρώνονται συχνότερα, με το 49% των μαθητών να αναφέρουν συμμετοχή σε σχετικές δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Σε εθνικό επίπεδο, τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται στη Σλοβακία (70%) και την Κροατία (67%) και τα χαμηλότερα στο Κόσοβο (18%).
Οι παρεμβάσεις που αφορούν το κάπνισμα είναι αυτές που ακολουθούν ως συχνότερα αναφερόμενες, καθώς σε αυτές συμμετείχε το 38% των μαθητών. Τα υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής παρατηρούνται στη Σλοβακία και την Ουγγαρία (59%) και τα χαμηλότερα στην Κύπρο (22%) και στη Γεωργία (23%).
Κατά μέσο όρο, μόνο το 31% των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD αναφέρει ότι έχει παρακολουθήσει παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης που επικεντρώνονται στις παράνομες ουσίες. Τα ποσοστά συμμετοχής είναι υψηλότερα στη Σλοβακία (60%) και την Ισλανδία (56%) και χαμηλότερα στο Κόσοβο (10%), τη Γεωργία και τη Σουηδία (11% και στις δύο χώρες).
Τα θέματα στα οποία οι παρεμβάσεις επικεντρώνονται λιγότερο συχνά είναι οι συμπεριφορές που δεν σχετίζονται με τη χρήση ουσιών, όπως τα τυχερά παιχνίδια, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ή το διαδίκτυο, με κατά μέσο όρο το 28% των μαθητών που συμμετείχαν στην ESPAD να αναφέρουν ότι συμμετείχαν σε τέτοιες παρεμβάσεις. Το υψηλότερο ποσοστό συμμετοχής καταγράφεται στην Ισλανδία και τη Σλοβενία (48%) και το χαμηλότερο στο Κόσοβο (9,4%).
Τα κορίτσια αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό ότι συμμετέχουν σε παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με τις ουσίες. Τα αγόρια (30%), αντίθετα, αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό συμμετοχή σε παρεμβάσεις που εστιάζουν στα τυχερά παιχνίδια, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και το διαδίκτυο, σε σχέση με τα κορίτσια (24%).
Όσον αφορά τις παρεμβάσεις εκπαίδευσης με βιωματικό χαρακτήρα, βασικό εργαλείο στη πρόληψη, το 55% των μαθητών της ESPAD αναφέρουν ότι συμμετείχαν σε παρεμβάσεις για την ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων και εγγραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας. Σε εθνικό επίπεδο, το ποσοστό συμμετοχής σε τέτοιες παρεμβάσεις κυμαίνεται από 35% στις Φερόες Νήσους και 36% στη Σουηδία έως 71% στη Μάλτα και την Ισπανία και 72% στη Φινλανδία.
Η συχνότερα αναφερόμενη στόχευση των παρεμβάσεων εκπαίδευσης περιλαμβάνει κοινωνικές δεξιότητες, κατά μέσο όρο 41%, για την ενίσχυση της αλληλεπίδρασης και της επικοινωνίας με άλλους (π.χ., έκφραση συναισθημάτων, ενσυναίσθηση και αντιμετώπιση της πίεσης από τους συνομηλίκους). Η Φινλανδία καταγράφει το υψηλότερο ποσοστό συμμετοχής (64%), ενώ η Σουηδία εμφανίζει το χαμηλότερο (25%).
Παρόμοιο ποσοστό μαθητών (40%) αναφέρει ότι έχει συμμετάσχει σε παρέμβαση εκπαίδευσης σχετικά με τον εγγραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας, η οποία επικεντρώνεται στην κριτική ανάλυση των διαφημίσεων και του περιεχομένου των μέσων ενημέρωσης με στόχο την αναγνώριση των επιδιωκόμενων μηνυμάτων και τη μείωση της πιθανότητας χειραγώγησης. Οι εν λόγω παρεμβάσεις εμφανίζονται ως πιο διαδεδομένες στη Φινλανδία (60%) και στη Δανία (59%), ενώ αναφέρονται σε χαμηλότερο ποσοστό στο Κόσοβο (20%).
Οι λιγότερο διαδεδομένες παρεμβάσεις εκπαίδευσης περιλαμβάνουν την ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων, παρέχοντας στους μαθητές στρατηγικές για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων της ζωής με υγιή τρόπο, καθώς αναφέρθηκαν από μόλις λίγο παραπάνω από το ένα τρίτο των μαθητών της ESPAD (36%). Τα υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής παρατηρούνται στη Λιθουανία (56%) και τη Μάλτα (55%) και τα χαμηλότερα στις Φερόες Νήσους (23%) και τη Σουηδία (24%).
Συνολικά, στις παρεμβάσεις αυτές παρατηρούνται και οι εντονότερες διαφορές στα φύλα, καθώς συμμετοχή δηλώνουν το 60% των κοριτσιών, σε σύγκριση με το 51% των αγοριών. Οι διαφορές αυτές παραμένουν σταθερές σε όλες τις παρεμβάσεις εκπαίδευσης.
Ενώ οι δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης τείνουν να είναι περισσότερο διαδεδομένες στην ανατολική Ευρώπη, οι παρεμβάσεις πρόληψης που στοχεύουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, οι οποίες θεωρείται ότι μπορούν να είναι πιο αποτελεσματικές σε σύγκριση με τις δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, είναι πιο διαδεδομένες στη δυτική και νότια Ευρώπη.
Συμμετέχουσες χώρες
Οι ακόλουθες χώρες συμμετείχαν στην έρευνα ESPAD του 2024:
Αυστρία, Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος, Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Φερόες Νήσοι, Φινλανδία, Γαλλία, Γεωργία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Κόσοβο (1), Λετονία, Λιχτενστάιν, Λιθουανία, Μάλτα, Μολδαβία, Μονακό, Μαυροβούνιο, Κάτω Χώρες, Βόρεια Μακεδονία, Νορβηγία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σερβία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία, Ουκρανία.
Πρωτογενή δεδομένα
Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία των γραφημάτων και των χαρτών σε αυτή τη σελίδα είναι διαθέσιμα παρακάτω, καθώς και στον κατάλογο δεδομένων . Αυτό το σύνολο δεδομένων είναι πλήρως συμβατό με την άδεια Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0). Σημείωση για την απόδοση, χρησιμοποιήστε τον όρο «Πανευρωπαϊκή έρευνα στον μαθητικό πληθυσμό για το αλκοόλ και τα άλλα ναρκωτικά (ESPAD)».
Σχετικά με την ESPAD
H Πανευρωπαϊκή έρευνα στον μαθητικό πληθυσμό για το αλκοόλ και τα άλλα ναρκωτικά (ESPAD) είναι μια συλλογική προσπάθεια ανεξάρτητων ερευνητικών ομάδων σε περισσότερες από 40 ευρωπαϊκές χώρες και αποτελεί το μεγαλύτερο διακρατικό ερευνητικό πρόγραμμα για τη χρήση ουσιών από εφήβους στον κόσμο. Ο γενικός στόχος του προγράμματος είναι η κατ’ επανάληψη συλλογή συγκρίσιμων δεδομένων σχετικά με τη χρήση ουσιών μεταξύ μαθητών ηλικίας 15-16 ετών σε όσο το δυνατόν περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ο EUDA είναι βασικός εταίρος στο πρόγραμμα ESPAD.
Περισσότερες πληροφορίες διατίθενται στον δικτυακό τόπο του ESPAD.
Σχετικά με την παρούσα έκδοση
Προτεινόμενη αναφορά: Ομάδα ESPAD (2025), Key findings from the 2024 European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs (ESPAD) [Κύρια ευρήματα της Πανευρωπαϊκής έρευνας στον μαθητικό πληθυσμό για το αλκοόλ και τα άλλα ναρκωτικά 2024 (ESPAD), Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά, Λισαβόνα, https://www.euda.europa.eu/publications/data-factsheets/espad-2024-key-findings_en
Κωδικοί αναγνώρισης
HTML: TD-01-25-003-EN-Q
ISBN: 978-92-9408-039-4
DOI: 10.2810/5746644
(1) Η ονομασία αυτή χρησιμοποιείται με επιφύλαξη των θέσεων ως προς το καθεστώς και συνάδει με την απόφαση 1244/1999 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και τη γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου σχετικά με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου.