ალკოჰოლის, თამბაქოსა და სხვა ნარკოტიკის მოხმარების შემსწავლელი ევროპის 2024 წლის სასკოლო კვლევის (ESPAD) ძირითადი მიგნებები

ამ პუბლიკაციაში შეჯამებულია ალკოჰოლის, თამბაქოსა და სხვა ნარკოტიკის მოხმარების შემსწავლელი ევროპის 2024 წლის სასკოლო კვლევის (ESPAD) მერვე ეტაპის ძირითადი მიგნებები. 2024 წელს კვლევაში მონაწილეობა მიიღო ევროპის 37 ქვეყნის 113 882-მა 15-16 წლის მოსწავლემ. ეს გამოცემა აღნიშნავს ევროპის მასშტაბით მოზარდებში სარისკო ქცევების მონიტორინგის 30-ე წლისთავს და პირველად ამახვილებს ყურადღებას ფსიქიკურ კეთილდღეობასა და პრევენციულ ღონისძიებებზე, აღიარებს-რა ამ ფაქტორების მზარდ მნიშვნელობას მოზარდთა ჯანმრთელობის ჩამოყალიბებაში.

ძირითადი მიგნებების ეს ანგარიში ხელმისაწვდომია 33 ენაზე და მომზადებულია ონლაინ ნახვისთვის. უფრო ყოვლისმომცველი ანგარიში, ESPAD 2024-ის ანგარიში: ალკოჰოლის, თამბაქოსა და სხვა ნარკოტიკის მოხმარების შემსწავლელი ევროპის სასკოლო კვლევის (ESPAD) შედეგებიგამოქვეყნდება 2025 წლის ოქტომბერში.

უკანასკნელი განახლება: 2025 წლის 20 მაისი

შედეგების მიმოხილვა

ალკოჰოლის, თამბაქოსა და სხვა ნარკოტიკის მოხმარების შემსწავლელი ევროპის სასკოლო კვლევა (ESPAD) 2024 წელს, ევროპის 37 ქვეყნის მონაწილეობით, აღნიშნავს მოზარდებში სარისკო ქცევების მონიტორინგის 30-ე წლისთავს. მიუხედავად იმისა, რომ ყურადღება კვლავ ნარკოტიკების მოხმარების ქცევებსა და ტენდენციებზეა გამახვილებული, ეს გამოცემა პირველად ამახვილებს ყურადღებას ფსიქიკურ კეთილდღეობასა და პრევენციულ ღონისძიებებზე, აღიარებს-რა ამ ფაქტორების მზარდ მნიშვნელობას მოზარდთა ჯანმრთელობის ჩამოყალიბებაში. მოზარდთა ქცევების ევოლუციასთან ერთად, ESPAD-ის გრძელვადიანი მონიტორინგი აგრძელებს მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მიწოდებას პრევენციისა და პოლიტიკის ძალისხმევის წარმართვისთვის, რაც უზრუნველყოფს რეაგირების ეფექტურობისა და რელევანტურობის შენარჩუნებას.

ფსიქოაქტიურ ნივთიერებათა მოხმარების გრძელვადიანი შემცირების მიუხედავად, ამჟამინდელი ტენდენციები ახალ შეშფოთებას იწვევს. უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში საგრძნობლად შემცირდა სიგარეტის მოწევის მაჩვენებელი, 1995-2024 წლებში განახევრდა სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარება. თუმცა, ადრეული დაწყება კვლავ გრძელდება, განსაკუთრებით გოგონებში, რომელთა ყოველდღიური მოწევის მაჩვენებელი 13 წლის ან უმცროს ასაკში უკანასკნელიწლებში გაიზარდა. ამასობაში, მოზარდებში მკვეთრად გაიზარდა ელექტრონული სიგარეტის მოხმარება, იზრდება მისი ადრეული დაწყებისა და ყოველდღიური მოხმარების მაჩვენებლები, რაც იწვევს შეშფოთებას ტრადიციული სიგარეტისა და ელექტრონული სიგარეტის ორმაგი გამოყენების საკითხზე და ასახავს ნიკოტინის ალტერნატიული პროდუქტებისკენ უფრო ფართო გადასვლას.

დროთა განმავლობაში დაიკლო ალკოჰოლის მოხმარებამაც, შემცირდა როგორც მოხმარების ზოგადი მაჩვენებელი, ასევე საზიანო მოხმარების მაჩვენებლები. თუმცა, ეს კლება უფრო მეტად თვალსაჩინოა ბიჭებში, გოგონებში კი ტენდენცია უფრო სტაბილურია. ამ პროგრესის მიუხედავად, ალკოჰოლი მაინც ფართოდ ხელმისაწვდომია, და ადრეული დაწყება და მძიმე ეპიზოდური სმა კვლავაც მნიშვნელოვანი პრობლემაა ზოგიერთ რეგიონში.

მარიხუანა კვლავაც ყველაზე ხშირად მოხმარებული არალეგალური ნარკოტიკია; თუმცა, წელს, 1995 წლის შემდეგ, მისი სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა. მიუხედავად იმისა, რომ, ზოგადად, მოხმარების მაჩვენებელი ბიჭებში შედარებით მაღალია, სქესობრივი დისბალანსი მცირდება, ზოგიერთი გამონაკლისის გარდა, სადაც გოგონებში მოხმარების მაჩვენებელი უფრო მაღალია. ადრეული დაწყება და მაღალი რისკის შემცველი მოხმარება კვლავ შეშფოთების საგანია, თუმცა ამჟამინდელი მოხმარება (განისაზღვრა, როგორც მოხმარება უკანასკნელი 30 დღის განმავლობაში) 5%-მდე შემცირდა, რაც გრძელვადიანი კლების ტენდენციას ასახავს. აღქმული ხელმისაწვდომობის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად განსხვავდება, თუმცა მარიხუანა კვლავ ყველაზე მარტივად ხელმისაწვდომი არალეგალური ნივთიერებაა მოსწავლეებისთვის.

ESPAD მოსწავლეთა შორის შემცირდა სხვა არალეგალური ნარკოტიკების მოხმარება. სქესობრივი დისბალანსი მცირდება; თუმცა, ბიჭებში კვლავ ნარჩუნდება მოხმარების და აღქმული ხელმისაწვდომობის უფრო მაღალი მაჩვენებლები. ამასობაში, გოგონებს შორის იზრდება ინჰალანტების მოხმარება; და, ასევე, იზრდება მედიკამენტების არასამედიცინო დანიშნულებით გამოყენება.

ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მიღმა, იცვლება ქცევითი რისკებიც. ESPAD მოსწავლეთა შორის, განსაკუთრებით გოგონებში, ფიქსირდება გეიმინგის ზრდა, ეს აღარ არის უპირატესად მამაკაცებისთვის დამახასიათებელი აქტივობა, რაც ციფრული ქცევის უფრო ფართო ცვლილებებს ასახავს. მიუხედავად გაზრდილი მონაწილეობისა, პრობლემური გეიმინგის აღქმა სტაბილური რჩება. მეორე მხრივ, გაიზარდა შეშფოთება სოციალური მედიის პრობლემურ მოხმარებასთან დაკავშირებით, განსაკუთრებით ბიჭებში, გოგონებს შორის შენარჩუნებულია მაღალი მაჩვენებელი.

აზარტული თამაშების მაჩვენებელი სტაბილურია, თუმცა მკვეთრად გაიზარდა ონლაინ-თამაშებში მონაწილეობა და აზარტული თამაშების მავნე ქცევის მაჩვენებელი თითქმის გაორმაგდა, უფრო მკვეთრი მატება შეიმჩნევა გოგონებში.

საშუალოდ, სტუდენტების 59% კარგ ფსიქიკურ კეთილდღეობაზე მიუთითებს. მიგნებები ხაზს უსვამს მნიშვნელოვან რეგიონულ განსხვავებებს ისევე, როგორც გენდერულ დისბალანსს, გოგონები მუდმივად აღნიშნავენ კეთილდღეობის უფრო დაბალ დონეს, ვიდრე ბიჭები. კეთილდღეობის ყველაზე დაბალი მაჩვენებლები გამოიკვეთა იმ ქვეყნებში, სადაც კონფლიქტები და არასტაბილური მდგომარეობაა.

პრევენციული ღონისძიებები ფართოდ არის გავრცელებული, მოსწავლეების უმრავლესობას სულ მცირე ერთ ინტერვენციაში მაინც აქვს მიღებული მონაწილეობა. ალკოჰოლი ყველაზე ხშირად განხილული თემაა, ხოლო არალეგალურ ნივთიერებებსა და ქცევით რისკებს ნაკლები ყურადღება ეთმობა. უნარებზე დაფუძნებული პრევენციული პროგრამები, რომლებიც ხაზს უსვამს ინტერაქტიულ მიდგომებს, უფრო გავრცელებულია დასავლეთ და სამხრეთ ევროპაში. კვლევის მომავალი რაუნდების ფოკუსს შეიძლება წარმოადგენდეს ის, თუ რამდენად არის პრევენციული ინტერვენციები მტკიცებულებებზე დაფუძნებული ან პირიქით.

მონაცემთა მკვლევარი

მნიშვნელოვანი საკითხები

სიგარეტის მოხმარება

ESPAD-ის ქვეყნებში მოზარდებში სიგარეტის მოხმარება კვლავ ფართოდ არის გავრცელებული, თითქმის ყოველ მესამე მოსწავლეს (საშუალოდ 32%) სიცოცხლის განმავლობაში ერთხელ მაინც მოუწევია სიგარეტი. გავრცელების ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა უნგრეთსა (51%) და სლოვაკეთში (46%), ხოლო ყველაზე დაბალი ისლანდიასა (13%) და მალტაში (16%). მაჩვენებელი გოგონებში ოდნავ უფრო მაღალია (32% versus 31% ბიჭებში). ეს ტენდენცია თვალსაჩინოა ქვეყნების ორ მესამედზე მეტში, ყველაზე მაღალი განსხვავება ფიქსირდება რუმინეთში (47% versus 36%) და ბულგარეთში (46% versus 36%). თუმცა, ზოგ ქვეყანაში ვხედავთ საწინააღმდეგო ტენდენციას, მაგალითად კოსოვოში (¹) (ბიჭების 47% versus გოგონების 36%) და საქართველოში (35% versus 24%).

საშუალოდ, ESPAD მოსწავლეთა 15% აღნიშნავს, რომ სიგარეტი პირველად 13 წლის ან უმცროს ასაკში მოწია. ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა სლოვაკეთსა (24%) და კოსოვოში (23%), ყველაზე დაბალი ისლანდიასა (6.4%) და მალტაში (7.1%). ქვეყნების ნახევარზე მეტში მოწევის ადრეული დაწყება უფრო ხშირია გოგონებში, კონკრეტულად ბულგარეთში (23% versus 17%). იმ ქვეყნებს შორის, სადაც მოსალოდნელია, რომ ბიჭები უფრო უმცროს ასაკში იწყებენ მოწევას, ყველაზე დიდი დისბალანსი კოსოვოში ფიქსირდება (31% versus 16%).

ESPAD მოსწავლეების ნახევარზე მეტი (55%) თვლის, რომ სიგარეტი საკმაოდ ან ძალიან მარტივი საშოვნელია. ეს აღქმა ყველაზე მაღალია დანიაში (76%), გერმანიასა და ნორვეგიაში (70%). შედარებისთვის, ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა კოსოვოსა (32%) და მოლდოვაში (23%). საერთო ჯამში, ბიჭები გოგონებთან შედარებით უფრო მეტად აღიქვამენ სიგარეტს, როგორც ადვილად ხელმისაწვდომს (61% versus 50%).

სიგარეტის ამჟამინდელი მოხმარება, რაც განისაზღვრება, როგორც უკანასკნელი 30 დღის განმავლობაში მოწევა, აღნიშნა მოსწავლეთა 18%-მა. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა ხორვატიასა და უნგრეთში (32%), ყველაზე დაბალი ისლანდიასა (4.2%) და შვედეთში (8.2%). ESPAD ქვეყნების ნახევარზე მეტში მოწევა უფრო გავრცელებულია გოგონებში, ყველაზე დიდი სქესობრივი დისბალანსი ფიქსირდება ბულგარეთსა (34% versus 25%) და რუმინეთში (30% versus 22%). თუმცა, საწინააღმდეგო პატერნია კოსოვოში (ბიჭების 33% versus გოგონების 23%) და საქართველოში (18% versus 9.5%), სადაც თამბაქოს ამჟამინდელი მოხმარების მაჩვენებელი ბიჭებში უფრო მაღალია.

ESPAD მოსწავლეებს შორის სიგარეტის ყოველდღიური მოხმარების მაჩვენებელია 7.9%, მაჩვენებლები ორივე სქესში მსგავსია. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა ბულგარეთსა და ხორვატიაში (20%), ყველაზე დაბალი ისლანდიაში (0.8%).

შემდეგი ძირითადი ინდიკატორია ყოველდღიური მოხმარების მაჩვენებელი იმ მოსწავლეთა შორის, რომლებმაც მოწევა ადრეულ ასაკში (13 წლის ან უმცროსი) დაიწყეს. ამ კატეგორიაში, საშუალოდ, მოსწავლეთა 3.6% ხვდება, ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია ბულგარეთში (8.7%).

თვალი ვადევნოთ ტენდენციებს: როგორ შეიცვალა სიტუაცია 1995-დან 2024-მდე

ESPAD-ის პირველ და უკანასკნელ კვლევებს შორის, სიგარეტის სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელი სტაბილურად კლებულობს და ფაქტიურად განახევრდა 68%-იდან 32%-მდე; ყველაზე დიდი კლება (10%-იანი კლება) ფიქსირდება 2019-დან 2024 წლამდე. 30-წლიანი პერიოდის განმავლობაში, ბიჭებში დაფიქსირდა მაჩვენებლის უფრო დიდი კლება - 70%-იდან 30%-მდე. ქვეყნები, სადაც ყველაზე დიდი კლება ფიქსირდება, არის ფარერის კუნძულები, ირლანდია, ისლანდია და შვედეთი.

სტაბილურ კლებას აჩვენებს უკანასკნელ 30 დღეში მოხმარების კლების ტენდენციაც - 33%-იდან 18%-მდე; ტენდენციები ბიჭებსა და გოგონებში, უმეტესწილად, ემთხვევა ერთმანეთს. მსგავსი პატერნი იკვეთება ყოველდღიური მოწევის შემთხვევაშიც, მაჩვენებელი 20%-იდან 8%-მდე შემცირდა .

და ბოლოს, მიუხედავად იმისა, რომ 13 წლის ან უმცროსი ასაკის ყოველდღიური მწეველების წილი უკანასკნელი სამი ათწლეულის განმავლობაში შემცირდა (10%-დან 1995 წელს 3.6%-მდე 2024 წელს), 2019 და 2024 წლების მონაცემების შედარება აჩვენებს მცირე ზრდას (პლუს 0.6%). ვინაიდან ბიჭებს შორის მაჩვენებელი უკანასკნელი ორი კვლევისას უცვლელია, ეს ზრდა განპირობებულია გოგონებში მოხმარების ზრდით, მაჩვენებელი 2.5%-იდან 3.6%-მდე გაიზარდა, რაც ადასტურებს მათ გაზრდილ ჩართულობას მოწევასთან დაკავშირებულ თითქმის ყველა პატერნში.

ორმაგი მოხმარება

მიუხედავად იმისა, რომ სიგარეტის მოწევა თამბაქოს მოხმარების ყველაზე გავრცელებული ფორმაა, ყურადღების მხოლოდ მასზე გამახვილებით უგულებელვყოფთ ნიკოტინის მოხმარების ზრდას ალტერნატიული პროდუქტების გამოყენების გამო. როცა ვითვალისწინებთ როგორც სიგარეტის, ასევე ელექტრონული სიგარეტის მოხმარების მაჩვენებლებს, სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელი 32%-იდან 47%-მდე იზრდება; ძირითადი ზრდა ფიქსირდება ჩეხეთსა და ესტონეთში, ხოლო ამჟამინდელი მოხმარების მაჩვენებელი იზრდება 18%-იდან 28%-მდე, მნიშვნელოვანი ზრდა ფიქსირდება გოგონების სიცოცხლის განმავლობაში და ამჟამინდელი მოხმარების მაჩვენებლებში.

ყოველდღიური ორმაგი მოხმარების გათვალისწინებისას, მაჩვენებელი იზრდება 7.9%-იდან 14%-მდე (გოგონების 15% versus ბიჭების 12%), შედარებით მაღალი მაჩვენებლებია ბულგარეთსა და უნგრეთში (25%).

ადრეულ ასაკში დაწყებული ყოველდღიური მოხმარება ასევე შესამჩნევ ზრდას აჩვენებს ორმაგი გამოყენების გათვალისწინებით, 3.9%-დან 6%-მდე. ამ შემთხვევაში, ყველაზე დიდი ზრდა ფიქსირდება ლიეტუვასა და ესტონეთში, ამ შემთხვევაშიც ზრდა უფრო გამოკვეთილია გოგონებს შორის.

ელექტრონული სიგარეტის მოხმარება

საშუალოდ, ESPAD ქვეყნების მოსწავლეთა 44% აღნიშნავს, რომ სიცოცხლეში ერთხელ მაინც მოუხმარია ელექტრონული სიგარეტი; ქვეყნების მოხმარების მაჩვენებლები მერყეობს პორტუგალიის 22%-იდან უნგრეთის 57%-მდე.

ESPAD-ის 37 ქვეყნიდან 13-ში მოსწავლეთა სულ მცირე ნახევარს გაუსინჯავს ელექტრონული სიგარეტი და მხოლოდ ექვს ქვეყანაში (პორტუგალია, მალტა, ისლანდია, ჩრდილოეთ მაკედონია, მონტენეგრო და ირლანდია) მოსწავლეთა მესამედზე ნაკლები აღნიშნავს სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარებას.

ზოგადად, სიცოცხლის განმავლობაში ელექტრონული სიგარეტის მოხმარების უფრო მაღალი მაჩვენებელი ფიქსირდება გოგონებში (46%), ვიდრე ბიჭებში (41%); გამონაკლისია კოსოვო, საქართველო, მოლდოვა, ფარერის კუნძულები, ჩრდილოეთ მაკედონია, უკრაინა და პორტუგალია. ყველაზე მაღალი სქესობრივი დისბალანსი ფიქსირდება ლიხტენშტაინსა და მალტაში, სადაც გოგონების მაჩვენებელი 13%-ით აღემატება ბიჭების მაჩვენებელს, კოსოვოში კი პირიქით, ბიჭებში მაჩვენებელი 12%-ით მაღალია (51% versus 39%).

საშუალოდ, მოსწავლეთა 16%-მა ელექტრონული სიგარეტი გასინჯა 13 წლის ან უმცროს ასაკში; ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი ფიქსირდება ესტონეთსა (33%) და ლიეტუვაში (31%), ყველაზე დაბალი პორტუგალიასა (5.4%) და მონტენეგროში (7.4%). ქვეყნების უმრავლესობაში ელექტრონული სიგარეტის ადრეული მოხმარება გოგონებში უფრო გავრცელებულია, ვიდრე ბიჭებში. ყველაზე დიდი განსხვავება შეინიშნება ესტონეთში (გოგონების 37% versus ბიჭების 29%), ლატვიასა (34% versus 27%) და ირლანდიაში (18% versus 12%). ამის საპირისპიროდ, კოსოვოში ბიჭებს შორის ფიქსირდება 12%-ით უფრო მაღალი მაჩვენებელი, ვიდრე გოგონებში (25% versus 13%).

მოსწავლეთა დიდი ნაწილი (60%) მიიჩნევს, რომ ელექტრონული სიგარეტის შოვნა, სურვილის შემთხვევაში, საკმაოდ ან ძალიან მარტივია. ქვეყნებს შორის საკმაოდ დიდი განსხვავებებია, კოსოვოს 33%-დან დანიის 82%-მდე. 20 ქვეყანაში ეს აღქმა საშუალოზე მაღალია, მოსწავლეთა 60%-ს მიაჩნია, რომ ელექტრონული სიგარეტი მარტივად ხელმისაწვდომია. საშუალოდ, ბიჭებსა და გოგონებს შორის ფიქსირდება ხელმისაწვდომობის მსგავსი აღქმა.

ელექტრონული სიგარეტის ამჟამინდელი მოხმარება, რაც განისაზღვრება როგორც უკანასკნელ 30 დღეში მოხმარება, აღნიშნა მოსწავლეთა 22%-მა (ბიჭების 19% და გოგონების 25%). ყველაზე დაბალი მაჩვენებლები ფიქსირდება პორტუგალიასა და ფარერის კუნძულებზე (ორივეში 6.4%) და მალტაზე (10%), მაშინ როდესაც ელექტრონული სიგარეტის ამჟამინდელი მოხმარების ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები პოლონეთსა (36%) და სერბეთშია (34%).

ელექტრონული სიგარეტის დღიური მოხმარების მაჩვენებელი განსხვავდება ქვეყნებს შორის და მერყეობს 1.5%-დან (ფარერის კუნძულები) 20%-მდე (პოლონეთი). 22 ქვეყანაში ელექტრონული სიგარეტის დღიური მოხმარების მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად უფრო მაღალია გოგონებში; მხოლოდ ორ ქვეყანაში, კერძოდ კოსოვოსა (7.7% versus 5.8%) და საქართველოში (4.2% versus 1.2%) მაჩვენებელი ბიჭებში უფრო მაღალია.

თვალი ვადევნოთ ტენდენციებს: როგორ შეიცვალა სიტუაცია 2019-დან 2024-მდე

უკანასკნელ ათწლეულში მკვეთრად გაიზარდა ელექტრონული სიგარეტის პოპულარობა და მაჩვენებელი, 2019 წლიდან ზრდა აღინიშნება ESPAD ქვეყნების უმრავლესობაში.

32 ქვეყნის მონაცემები, სადაც ელექტრონული სიგარეტის მოხმარების შესახებ ინფორმაცია 2019 და 2024 წლებში შეგროვდა, აჩვენებს, რომ ამ პერიოდში სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელი 41%-დან 43%-მდე, ხოლო ამჟამინდელი მოხმარების მაჩვენებელი 14%-დან 22%-მდე გაიზარდა. ამ 32 ქვეყნიდან 11-ში აღინიშნება სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების პროცენტული მაჩვენებლის შემცირება. ყველაზე დიდი კლება დაფიქსირდა მონაკოში (63%-დან 44%-მდე), უკრაინასა (51%-დან 37%-მდე) და ლიეტუვაში (65%-დან 51%-მდე). ელექტრონული სიგარეტის მოხმარების ყველაზე დიდი ზრდა დაფიქსირდა სერბეთსა (18%-დან 51%-მდე) და საბერძნეთში (35%-დან 52%-მდე).

მსგავსი ტენდენციები შეიმჩნევა ელექტრონული სიგარეტის ამჟამინდელი მოხმარების მაჩვენებლებშიც, რომლებიც შემცირდა მონაკოსა და ლიეტუვაში, ხოლო მკვეთრად გაიზარდა სერბეთსა (29%-ით) და ხორვატიაში (20%-ით).

ალკოჰოლის მოხმარება

სიცოცხლის განმავლობაში ალკოჰოლს მოიხმარს ESPAD ქვეყნების მოზარდთა 73%. ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა უნგრეთსა (91%) და დანიაში (90%), ყველაზე დაბალი კოსოვოსა (29%) და ისლანდიაში (41%). სქესობრივი დისბალანსი აჩვენებს შედარებით მაღალ მაჩვენებელს გოგონებში (74%) ბიჭებთან (72%) შედარებით, ეს ტენდენცია შეიმჩნევა ქვეყნების ნახევარზე მეტში. ყველაზე გამოხატული სქესობრივი დისბალანსი დაფიქსირდა ისლანდიაში (48% versus 34%), ლატვიაში (84% versus 73%), ასევე ლიეტუვაში, მალტასა და მონაკოში, თითოეულში 10%-იანი განსხვავებაა. თუმცა, ზოგ ქვეყანაში ვხედავთ საწინააღმდეგო ტენდენციას; კონკრეტულად, კოსოვოში (ბიჭების 37% versus გოგონების 23%).

საშუალოდ, ESPAD მოსწავლეთა 33% აცხადებს, რომ პირველად ალკოჰოლური სასმელი 13 წლის ან უმცროს ასაკში მიიღო, რაც ადრეული სმის ინდიკატორია; 8% აცხადებს, რომ იმავე ასაკში დამთვრალა კიდეც. ადრეული სმის ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა საქართველოსა (64%) და მოლდოვაში (49%), ხოლო ყველაზე დაბალი ისლანდიასა (12%) და ნორვეგიაში (14%). ანალოგიურად, ადრეულ ასაკში სიმთვრალე ყველაზე გავრცელებულია საქართველოსა (25%) და ბულგარეთში (14%), ყველაზე დაბალი კი კოსოვოში (3%), საფრანგეთსა და პორტუგალიაში (3.6%) და ფარერის კუნძულებზე (3.9%).

როგორც ალკოჰოლის მიღების (34% versus 33%), ასევე სიმთვრალის (8.2% versus 7.8%) მაჩვენებლები ბიჭებში უფრო მაღალია გოგონებთან შედარებით. თუმცა, 13 წლის ან უმცროს ასაკში ალკოჰოლის მოხმარების მხრივ, ზოგიერთ ქვეყანაში ეს სხვაობა ფართოვდება და უფრო მაღალი მაჩვენებლები ბიჭებშია; კერძოდ, ჩრდილოეთ მაკედონიაში (35% versus 22%), მონტენეგროსა (47% versus 36%) და სერბეთში (49% versus 37%). ამის საწინააღმდეგოდ, ლატვიასა და ლიეტუვაში ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა გოგონებში (46% versus 35% და 35% versus 26%, შესაბამისად). რაც შეეხება ადრეულ ასაკში სიმთვრალეს, სქესობრივი დისბალანსი იკვეთება ეროვნულ დონეზეც . აღსანიშნავია, რომ საქართველოში ბიჭებში გავრცელების მაჩვენებელი გოგონებზე მაღალია (30% versus 20%). შესადარებლად, საპირისპირო პატერნი გვხვდება ჩეხეთში (გოგონების 14% versus ბიჭების 7.6%) და ესტონეთში (14% versus 9.3%).

ESPAD-ის ყოველი ოთხი მოსწავლიდან სამი (75%) თვლის, რომ ალკოჰოლი საკმაოდ ან ძალიან მარტივად საშოვნელია. ეს აღქმა ყველაზე მაღალია დანიასა და გერმანიაში (94%), საბერძნეთში (92%); ყველაზე დაბალია კოსოვოსა (42%) და ისლანდიაში (54%). საერთო ჯამში, გოგონები ალკოჰოლის მოპოვებას უფრო მარტივად მიიჩნევენ, ვიდრე ბიჭები (77% versus 73%), განსაკუთრებით ლიეტუვაში (64% versus 51%), კვიპროსსა (78% versus 66%) და ლატვიაში (74% versus 62%).

ალკოჰოლის ამჟამინდელი მოხმარება, რაც განისაზღვრება, როგორც უკანასკნელი 30 დღის განმავლობაში მოხმარება, აღნიშნა მოსწავლეთა 42%-მა. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა დანიასა (68%) და გერმანიაში (62%), ყველაზე დაბალი ისლანდიასა (12%) და კოსოვოში (14%). ალკოჰოლის მოხმარება ოდნავ მაღალია გოგონებს შორის (43% versus 41%), ყველაზე დიდი სქესობრივი განსხვავება გვხვდება ლატვიაში (35% versus 25%), მალტასა (42% versus 33%) და უკრაინაში (45% versus 36%). თუმცა, ეს პატერნი განსხვავდება კვიპროსზე, სადაც მაჩვენებელი ბიჭებში უფრო მაღალია, ვიდრე გოგონებში (49% versus 35%).

ალკოჰოლით ინტოქსიკაციის სულ მცირე ერთი შემთხვევა უკანასკნელ 30 დღეში აღნიშნა ESPAD-ის მოსწავლეთა 13%-მა. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა დანიაში (36%), ავსტრიასა (24%) და უნგრეთში (22%), ყველაზე დაბალი კოსოვოში (4.9%). საერთო ჯამში, მაჩვენებლები თანაბარია ორივე სქესის მოსწავლეებში. თუმცა, ეროვნულ დონეზე, გოგონები, ბიჭებთან შედარებით, უფრო ხშირად აღნიშნავენ სიმთვრალეს; ყველაზე დიდი განსხვავება ფიქსირდება კვიპროსზე (გოგონების 12% versus ბიჭების 4.4%).

მძიმე სმის ერთ-ერთ მთავარ საზომად ითვლება საზიანო მოხმარების მაჩვენებელი, რომელიც განიმარტება როგორც უკანასკნელი 30 დღის განმავლობაში ერთ ჯერზე ალკოჰოლური სასმელის ხუთი ან მეტი ულუფის მიღება . საშუალოდ, ESPAD-ის ქვეყნებში გავრცელების მაჩვენებელია 31%; მაღალი მაჩვენებლები ფიქსირდება დანიაში (55%), გერმანიასა (49%) და ავსტრიაში (48%), ყველაზე დაბალი ისლანდიაში (8.9%). ეს მაჩვენებლები, საშუალოდ, მსგავსია ბიჭებსა და გოგონებში. თუმცა, ეროვნულ დონეზე საგრძნობი სქესობრივი განსხვავებები იკვეთება: ბიჭებში მაღალი მაჩვენებელია მონტენეგროსა (27% versus 18%) და ლიხტენშტაინში (41% versus 35%), გოგონებში მაღალი მაჩვენებელია მალტაში (34% versus 25%).

თვალი ვადევნოთ ტენდენციებს: როგორ შეიცვალა სიტუაცია 1995-დან 2024-მდე

1995-დან 2024 წლამდე სიცოცხლის განმავლობაში ალკოჰოლის მოხმარება ESPAD-ის ქვეყნებში აჩვენებს დაღმავალ ტენდენციას, მაჩვენებელი 88%-იდან 74%-მდე შემცირდა, თუმცა გარკვეული რყევებით. მაჩვენებელმა 2003 წელს მიაღწია პიკს - 91%; შემდეგ დაიწყო კლება. მიუხედავად იმისა, რომ 1995 წლიდან ეს მონაცემები ყველა ქვეყნისთვის თანმიმდევრულად არ არის ხელმისაწვდომი, ყველაზე დიდი კლება დაფიქსირდა ისლანდიასა (79%-იდან 41%-მდე) და შვედეთში (89%-იდან 56%-მდე). ტენდენციები ბიჭებსა და გოგონებში მსგავსია.

ESPAD-ის პირველ და უკანასკნელ კვლევებს შორის შემცირდა ალკოჰოლის უკანასკნელი 30 დღის განმავლობაში მოხმარებაც - 55%-დან 43%-მდე. ეს ტენდენცია სრულ თანხვედრაშია სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების კლებასთან, რომლის ყველაზე მაღალი-63% მაჩვენებელი დაფიქსირდა 2003 წელს. ყველაზე დიდ კლება დაფიქსირდა ისლანდიაში (56%-იდან 12%-მდე), ირლანდიასა (66%-იდან 35%-მდე) და ფინეთში (57%-იდან 27%-მდე).

რაც შეეხება მძიმე ეპიზოდურ სმას, მიუხედავად იმისა, რომ 30-წლიანი პერიოდის განმავლობაში მისი მაჩვენებელი 36%-დან 30%-მდე შემცირდა, მან პიკს - 42%-ს 2007 წელს მიაღწია, 1995 წლიდან მზარდი ტენდენციის შედეგად. ეს ტენდენცია იკვეთება ბიჭებშიც და გოგონებშიც. ბიჭებში პიკი დაფიქსირდა უფრო ადრე (47% 2003 წელს) და შენარჩუნდა 2007 წლამდე, ხოლო გოგონებში 38%-იანი პიკი დაფიქსირდა 2007 წელს. თუმცა, გოგონებში კლება, 1995-დან 2024 წლამდე, მხოლოდ ერთ პროცენტია.

არალეგალური ნარკოტიკების მოხმარება

საშუალოდ, ESPAD მოსწავლეების 13% აღნიშნავს, რომ სიცოცხლის განმავლობაში ერთხელ მაინც მოუხმარია რომელიმე არალეგალური ნარკოტიკი. არალეგალური ნარკოტიკის სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელი ფართოდ მერყეობს ESPAD ქვეყნებში, ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი ფიქსირდება ლიხტენშტაინსა (25%) და ჩეხეთში (24%), ყველაზე დაბალი საქართველოსა და მოლდოვაში (ორივეში 3.9%).

მთლიანობაში, ფიქსირდება ძალიან მცირე სქესობრივი დისბალანსი, არალეგალური ნარკოტიკის სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების შესახებ აღნიშნავს ბიჭების 14% და გოგონების 12%. ბიჭებსა და გოგონებს შორის შედარებით დიდი, 8-პროცენტიანი განსხვავება დაფიქსირდა უკრაინაში. მალტა გამოირჩევა, სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელი გოგონებში 6 პროცენტით აღემატება ბიჭების მაჩვენებელს (15% versus 9.3%).

თუ ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებს ინდივიდუალურად განვიხილავთ, მარიხუანა ყველაზე ხშირად მოხმარებული (სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარება - 12% ) ნარკოტიკია, რომელსაც მოსდევს კოკაინი (2.3%), ექსტაზი/MDMA (2.1%), LSD და სხვა ჰალუცინოგენები (1.8%) და ამფეტამინი (1.8%). სიცოცხლის განმავლობაში მეტამფეტამინის, კრეკის, ჰეროინისა და GHB-ის მოხმარების მაჩვენებელი კვლავ დაბალია, თითოეული დაახლოებით 1%. თითოეული ფსიქოაქტიური ნივთიერების სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელი, საშუალოდ, ბიჭებში უფრო მაღალია, ვიდრე გოგონებში.

ქვეყნების ჭრილში, ამფეტამინის მოხმარების მაჩვენებელი მერყეობს 0.7%-იდან საქართველოსა და მონაკოში, 4.3%-მდე უნგრეთში; მეტამფეტამინის მოხმარების მაჩვენებელი 0.5%-იდან მონაკოსა და ჩრდილოეთ მაკედონიაში, 3.1%-მდე პოლონეთში. ESPAD ქვეყნებს შორის სიცოცხლის განმავლობაში LSD-სა ან სხვა ჰალუცინოგენებისა (6.8%) და კოკაინის (6.2%) მოხმარების ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა კვიპროსზე. აქ ასევე გვხვდება ექსტაზის/MDMA-ს (4.7%), კრეკისა და ჰეროინის (ორივე 4.1%) და GHB-ის (3.4%) ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები.

მარიხუანას გარდა სხვა არალეგალური ნარკოტიკების მოხმარება

მიუხედავად იმისა, რომ არალეგალური ნარკოტიკების მოხმარების დიდი ნაწილი მარიხუანას მოხმარებას უკავშირდება, მარიხუანას გარდა სხვა არალეგალური ნარკოტიკების სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელი, საშუალოდ, საგრძნობლად დაბალია - 5%. ქვეყნების ჭრილში მაჩვენებელი მერყეობს 1.7%-დან საქართველოში, 9.9%-მდე კვიპროსზე; საკმაოდ მაღალი მაჩვენებლებია ისლანდიასა (7.9%) და მონტენეგროში (7.6%). საშუალოდ, მაჩვენებელი ბიჭებში უფრო მაღალია, ვიდრე გოგონებში (5.4% versus 4.5%).

კოკაინის/კრეკის მოხმარების მაჩვენებელი 13 წლის ან უმცროსი ასაკის პირებში, საშუალოდ, 0.9%-ია იმ 17 ქვეყანაში, სადაც ინფორმაცია შეგროვდა 2024 წელს, ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა უკრაინაში (4%). ზოგადად, ბიჭები (1.2%) უფრო ადრე იწყებენ, ვიდრე გოგონები (0.5%), თუმცა საშუალო სხვაობა 1%-ს არ აღემატება. მსგავსი პატერნები გვხვდება ამფეტამინის/მეტამფეტამინისა და ექსტაზის/MDMA-ს შემთხვევაშიც, ყველაზე მაღალი მაჩვენებლებია უკრაინაში (3.3% და 3.7%, შესაბამისად), შემდეგ კოსოვოში (ორივე 1.4% ).

მარიხუანას გარდა სხვა არალეგალური ნარკოტიკების ხელმისაწვდომობის აღქმა შედარებით დაბალია. საშუალოდ, მარტივი ხელმისაწვდომობა კოკაინის შემთხვევაში აღნიშნა მოსწავლეთა 13%-მა, ექსტაზის/MDMA-ს შემთხვევაში 11%-მა, ამფეტამინის შემთხვევაში 9%-მა და კრეკისა და მეტამფეტამინის შემთხვევაში თითქმის 8%-მა.

ფსიქოაქტიური ნივთიერების ხელმისაწვდომობის აღქმის მაჩვენებლები საგრძნობლად განსხვავდება ქვეყნებს შორის. ნორვეგიის მოსწავლეთა ყველაზე დიდი პროცენტი აღნიშნავს სხვადასხვა ფსიქოაქტიური ნივთიერების მარტივად ხელმისაწვდომას, ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები ფიქსირდება კოკაინის (28%), ექსტაზის/MDMA-ს (25%) და ამფეტამინის (19%) შემთხვევაში. კრეკის ხელმისაწვდომობის აღქმის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი იმ 16 ქვეყანას შორის, სადაც ეს მონაცემი შეგროვდა, დაფიქსირდა სლოვენიაში (13%). ამფეტამინისა (18%) და მეტამფეტამინის (15%) ხელმისაწვდომობის აღქმის მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა მონტენეგროში. ამის საპირისპიროდ, სხვა არალეგალური ნარკოტიკების ხელმისაწვდომობის აღქმა კვლავ დაბალია საქართველოში, მოლდოვასა და ფარერის კუნძულებზე, მაჩვენებლები მერყეობს 1.8%-დან 3.6%-მდე.

ზოგადად, ფსიქოაქტიური ნივთიერებების ხელმისაწვდომობის აღქმა ბიჭებს შორის უფრო მაღალია; გამონაკლისია კოკაინი, მისი მარტივად ხელმისაწვდომობა, საშუალოდ, უფრო ხშირად აღნიშნეს გოგონებმა (13%), ვიდრე ბიჭებმა (12%). თითოეული ნივთიერებისთვის, სქესთა შორის საშუალო განსხვავება კვლავ 1.5%-ზე ნაკლებია. თუმცა, სქესებს შორის დისბალანსი განსხვავდება ქვეყნებისა და ნივთიერებების მიხედვით. ზოგიერთ ქვეყანაში, მაგალითად ლიხტენშტაინსა და მონაკოში, ბიჭები აღნიშნავენ არალეგალური ნივთიერებების ხელმისაწვდომობის უფრო მაღალი აღქმას, ხოლო სხვა ქვეყნებში, მათ შორის კვიპროსზე, სლოვაკეთში, ბულგარეთსა და მალტაში, ხელმისაწვდომობის უფრო მაღალი აღქმა აღინიშნება გოგონებში.

თვალი ვადევნოთ ტენდენციებს: როგორ შეიცვალა სიტუაცია 1995-დან 2024-მდე

ზოგადად, 1995-დან 2003-მდე, სიცოცხლის განმავლობაში არალეგალური ნარკოტიკების მოხმარების მაჩვენებლები გაიზარდა. 2003 წლიდან 2015 წლამდე საშუალო მაჩვენებელი სტაბილურად 19% იყო, 2019 წელს შემცირდა 17%-მდე და 2024 წელს 14%-მდე.

ქვეყნები, რომლებშიც დაფიქსირდა სტაბილური ზრდა, ESPAD-ის კვლევის რაუნდების განმავლობაში, მოიცავს ნორვეგიას, სადაც მაჩვენებლები იზრდება 2011 წლიდან და მონტენეგროს, სადაც მაჩვენებლები სტაბილურად იზრდება 2007 წლიდან, როდესაც იქ ESPAD-ის კვლევები დაიწყო.

1995-დან 2019 წლამდე ბიჭებსა და გოგონებს შორის მსგავსი ტენდენციებია, საშუალო მაჩვენებელი გოგონებს შორის 5%- 6%-ით ნაკლებია ბიჭებთან შედარებით. თუმცა, 2019-2024 წლებში ეს განსხვავება რეკორდულ 2%-მდე შემცირდა. ინდივიდუალური ქვეყნების ჭრილში, ESPAD ქვეყნების უმრავლესობაში, ბიჭებსა და გოგონებს შორის ფიქსირდება პარალელური ან შემხვედრი ტენდენციები.

მარიხუანას გარდა არალეგალური ნარკოტიკების სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა 2007 წელს, შემდეგ იყო მცირე კლება 2019 წელს, რის შემდეგ იგი სტაბილურია. თუმცა, ეს საერთო ტენდენცია ნიღბავს ქვეყნებისთვის დამახასიათებელ ვარიაციებს. აღსანიშნავია, რომ კვიპროსი 2003 წლიდან გამოირჩევა მნიშვნელოვანი ზრდით, როდესაც იქ ESPAD კვლევების ჩატარება დაიწყო.

მარიხუანას გარდა სხვა არალეგალური ნარკოტიკების მოხმარების პროცენტული მაჩვენებლის ტენდენცია მსგავსია ბიჭებსა და გოგონებში, გოგონებში მაჩვენებელი 1-2%-ით ნაკლებია კვლევის ყველა რაუნდისას.

მარიხუანას მოხმარება

მარიხუანა კვლავ ყველაზე ხშირად მოხმარებადი არალეგალური ფსიქოაქტიური ნივთიერებაა ყველა ESPAD ქვეყანაში. სიცოცხლის განმავლობაში მარიხუანას მოხმარებას, საშუალოდ, მოსწავლეთა 12% აღნიშნავს. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა ჩეხეთსა (24%) და ლიხტენშტეინში (23%), ყველაზე დაბალი საქართველოსა (3.3%) და მოლდოვაში (2.5%). მიუხედავად იმისა, რომ დროთა განმავლობაში სქესობრივი დისბალანსი შემცირდა, ბიჭები, საშუალოდ, გოგონებთან შედარებით, კვლავ უფრო ხშირად აღნიშნავენ მარიხუანას მოხმარებას (13% versus 11%). ეს ტენდენცია იკვეთება ქვეყნების უმრავლესობაში, განსაკუთრებით უკრაინასა (15% versus 6.7%) და მონტენეგროში (13% versus 6.8%). თუმცა, გამონაკლისს წარმოადგენს მალტა, სადაც მარიხუანას მოხმარება უფრო გავრცელებულია გოგონებში (14%) ბიჭებთან (8.6%) შედარებით.

საშუალოდ, ESPAD მოსწავლეთა 2.4% აცხადებს, რომ პირველად მარიხუანა 13 წლის ან უმცროს ასაკში მოიხმარა. ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა უკრაინასა (4.9%) და ჩეხეთში (4.1%), ყველაზე დაბალი მოლდოვაში (0.7%). ზოგადად, მარიხუანას ადრეული მოხმარება უფრო გავრცელებულია ბიჭებში, გარდა კვიპროსის, ჩეხეთის, მალტას, სლოვენიის, ავსტრიის, სლოვაკეთის, ლატვიის, გერმანიისა და ლიხტენშტაინისა.

მარიხუანა აღიქმება როგორც ყველაზე მარტივად ხელმისაწვდომი არალეგალური ფსიქოაქტიური ნივთიერება, ოთხიდან ერთი (26%) ESPAD მოსწავლე თვლის, რომ ის საკმაოდ ან ძალიან მარტივად საშოვნელია. ხელმისაწვდომობის აღქმა ყველაზე მაღალია დანიაში, გერმანიასა და სლოვენიაში (41%), და ნორვეგიაში (40%). შესადარებლად, აღქმა ყველაზე დაბალი იყო მოლდოვაში (5.3%), უკრაინაში (7.1%), ფარერის კუნძულებზე (11%) და კოსოვოსა და საქართველოში (12%). მოხმარების პატერნების მსგავსად, ბიჭები, გოგონებთან შედარებით, უფრო მეტად აღიქვამენ მარიხუანას, როგორც ადვილად ხელმისაწვდომს (28% versus 24%).

რაც შეეხება ამჟამინდელ მოხმარებას, ყველა ESPAD ქვეყანაში აღინიშნება 10%-ზე დაბალი მაჩვენებელი; ყველაზე დაბალი მაჩვენებლებია (2%-ზე ნაკლები) მოლდოვაში, საქართველოში, რუმინეთსა და ფარერის კუნძულებზე. ამავდროულად, მაჩვენებელი მაღალია იტალიასა და სლოვენიაში (8.6%), და ლიხტენშტაინში (9.6%). კიდევ ერთხელ, იქ, სადაც სქესობრივი დისბალანსია, მარიხუანას ამჟამინდელი მოხმარების მაჩვენებელი ბიჭებში კვლავ უფრო მაღალია, ვიდრე გოგონებში.

ESPAD კვლევა მარიხუანას მოხმარების მაღალი რისკის ქცევას ასევე აფასებს მარიხუანას საზიანო მოხმარების ტესტის (CAST) საშუალებით, რომელიც გამოიყენება იმ მოსწავლეებში, რომლებმაც აღნიშნეს მარიხუანას მოხმარება უკანასკნელი ერთი წლის განმავლობაში. მარიხუანას მაღალი რისკის ქცევის მაჩვენებელი მერყეობს 1%-დან მოლდოვასა და საქართველოში, მაქსიმალურ 5.9%-მდე ჩეხეთსა და სლოვენიაში. მხოლოდ რამდენიმე ESPAD ქვეყანა აღნიშნავს მნიშვნელოვან გენდერულ განსხვავებებს მარიხუანას მაღალი რისკის ქცევის მაჩვენებლებში; ყველა შემთხვევაში ბიჭებში უფრო მაღალი მაჩვენებლებია, გარდა მალტისა, სადაც მაჩვენებელი უმნიშვნელოდ მაღალია გოგონებში (4.4% versus 2.6%).

თვალი ვადევნოთ ტენდენციებს: როგორ შეიცვალა სიტუაცია 1995-დან 2024-მდე

უკანასკნელი სამი ათწლეულის განმავლობაში, მარიხუანას მოხმარების მაჩვენებელი მნიშვნელოვან რყევებს განიცდიდა ევროპელ მოზარდებს შორის. მარიხუანას სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელმა 18%-იან პიკს 2003 და 2011 წლებში მიაღწია, შემდეგ ტენდენცია დაღმავალია და 2024 წელს 12%-ია, რაც ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია 1995 წლიდან, მას შემდეგ რაც ESPAD კვლევები დაიწყო.

მარიხუანას ამჟამინდელი მოხმარება შედარებით სტაბილურია, 1999-2019 წლებში 6.7%-დან 7.4%-მდე მერყეობს. თუმცა, 2024 წლის მონაცემებმა აჩვენა 5%-იანი კლება, მაჩვენებელი მიუახლოვდა 1995 წელს დაფიქსირებულს (4.1%).

მიუხედავად მარიხუანას ხელმისაწვდომობის აღქმის სტაბილური ზრდისა 2019 წლამდე, როდესაც მოსწავლეთა 33%-მა აღნიშნა, რომ იგი საკმაოდ ან ძალიან მარტივად საშოვნელი იყო, 2024 წელს მაჩვენებელი მოულოდნელად 27%-მდე შემცირდა და მიუახლოვდა 1995 წლის მაჩვენებელს (26%).

სხვა ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარება

კვლევის ფარგლებში ასევე შეგროვდა მონაცემები სხვა ნივთიერებების შესახებ, მათ შორის - ახალი ფსიქოაქტიური ნივთიერებები (NPS), სინთეზური ნარკოტიკები, რომლებიც შექმნილია ტრადიციული კონტროლირებადი ნივთიერებების ეფექტის იმიტაციისთვის, კანონის გვერდის ასავლელად; ფარმაცევტული პრეპარატები, მათ შორის ტრანკვილიზატორები ან სედატივები, რომლებიც გამოიყენება ექიმის დანიშნულების გარეშე; ტკივილგამაყუჩებლები, რომლებიც გამოიყენება ნარკოტიკული თრობის მიზნით; ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის (ADHD) სამკურნალო მედიკამენტები, რომლებიც ასევე გამოიყენება ექიმის დანიშნულების გარეშე; ანაბოლური სტეროიდები; ინჰალანტები და, პირველად, აზოტის ოქსიდი.

ESPAD მოსწავლეთა შორის სიცოცხლის განმავლობაში ახალი ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარების საშუალო მაჩვენებელი დაახლოებით 3%-ია, ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა პოლონეთსა (6.4%) და სლოვენიაში (6), ყველაზე დაბალი ნიდერლანდებში, ლიხტენშტაინში, ფარერის კუნძულებსა და მოლდოვაში (1%-ზე ნაკლები).

სიცოცხლის განმავლობაში ახალი ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარების მაჩვენებელი უმნიშვნელოდ უფრო მაღალია ბიჭებში, ვიდრე გოგონებში (2.8% versus 2.6%), თუმცა სქესობრივი დისბალანსი მერყეობს ქვეყნებს შორის. 2024 წელს 13 ქვეყანაში სიცოცხლის განმავლობაში ახალი ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარების უფრო მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა გოგონებში. გოგონების სასარგებლოდ ყველაზე დიდი განსხვავება კვიპროსსა (გოგონების 6.6% versus ბიჭების 2.9%) და სლოვაკეთშია (6.4% versus 4.3%), ხოლო უკრაინაში ეს მაჩვენებელი ბიჭებში უფრო მაღალია ვიდრე გოგონებში (3.6% versus 2%).

რაც შეეხება კონკრეტულ ნივთიერებებს, ESPAD მოსწავლეთა 3.5% (საშუალო მაჩვენებელი, 37-დან 23 ქვეყნის მონაცემებზე დაყრდნობით) აღნიშნავს სინთეზური კანაბინოიდების სიცოცხლეში ერთხელ მაინც მოხმარებას, მაჩვენებელი მერყეობს 0.7%-იდან საქართველოში 16%-მდე სლოვაკეთში. ანალოგიურად, მოსწავლეთა 1.1% აღნიშნავს სიცოცხლის განმავლობაში სინთეზური კათინონების მოხმარებას (საშუალო მაჩვენებელი, 37-დან 14 ქვეყნის მონაცემებზე დაყრდნობით); ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი უნგრეთშია (3.7%). სინთეზური ოპიოიდების სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელი მერყეობს 0.6%-დან საქართველოში, ირლანდიასა და პორტუგალიაში 2.2%-მდე ესტონეთში; საშუალო მაჩვენებელია 1.1% (37-დან 15 ქვეყნის მონაცემებზე დაყრდნობით).

საშუალოდ, კითხვარში შეტანილი ახალი სინთეზური ნივთიერებების კლასის მოხმარების მაჩვენებლები ბიჭებში უმნიშვნელოდ უფრო მაღალია, ვიდრე გოგონებში. გამონაკლისი გვხვდება მხოლოდ კვიპროსზე, სადაც გოგონები აღნიშნავენ სინთეზური კანაბინოიდების მოხმარების უფრო მაღალ მაჩვენებელის (9.1%) ბიჭებთან (4.3%) შედარებით, მალტაზე (4.7% versus 2.4%), ლატვიაში (2.9% versus 2.6%) და პორტუგალიაში (2.1% versus 1.7%). გარდა ამისა, უნგრეთში გოგონები აღნიშნავენ სიცოცხლის განმავლობაში როგორც სინთეზური კანაბინოიდების (7.9% versus 5.6%), ისე სინთეზური კათინონების (4.3% versus 2.9%) მოხმარების უფრო მაღალ მაჩვენებლებს.

ინჰალანტების სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელი საშუალოდ 6.4%-ია, ქვეყნებს შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებებია. ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა შვედეთსა (17%) და ლიხტენშტაინში (16%), ყველაზე დაბალი კოსოვოსა (1.3%) და ჩრდ. მაკედონიაში (2.1%). 2024 წელს ინჰალანტების მოხმარების მაჩვენებელი უფრო მაღალია გოგონებში (6.7% ბიჭებში versus 7.9% გოგონებში) და ESPAD-ის 37 ქვეყნიდან 25-ში აღემატება ბიჭების მაჩვენებელს. აზოტის ოქსიდის მოხმარება კვლევის ჩატარების ისტორიაში პირველად დაფიქსირდა ESPAD 18 ქვეყნის მოსწავლეთა შორის, საშუალოდ 3.1% აღნიშნავს სიცოცხლის განმავლობაში მოხმარებას. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა ბულგარეთსა (9.4%) და ლიხტენშტაინში (7.2%), ორივე ქვეყანაში ბიჭებში უფრო მაღალი მაჩვენებლებია.

ESPAD მოსწავლეთა დაახლოებით 2.2% აღნიშნავს, რომ ინჰალანტები პირველად 13 წლის ან ამცროს ასაკში მოიხმარეს, ქვეყნებს შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებები ფიქსირდება. ინჰალანტების ადრეული მოხმარების მაჩვენებლები მერყეობს მოსწავლეთა 1%-ზე ნაკლებიდან პორტუგალიისა (0.3%) და იტალიაში (0.4%), 5%-ზე მეტამდე გერმანიასა (5.9%) და სლოვენიაში (5%).

სიცოცხლის განმავლობაში მედიკამენტების არა-სამედიცინო დანიშნულებით გამოყენების საშუალო მაჩვენებელი ESPAD ქვეყნებში 14%-ია, მაჩვენებელი გოგონებში უფრო მაღალია (16%), ვიდრე ბიჭებში (11%). ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია ლიეტუვაში (სულ 29%, გოგონებში 36% ).

მედიკამენტების სხვადასხვა კატეგორიებს შორის ექიმის დანიშნულების გარეშე ყველაზე ხშირად გამოყენებულია ტრანკვილიზატორები და სედატიური პრეპარატები (8.5%), შემდგომ ტკივილგამაყუჩებლები ნარკოტიკული თრობის მიზნით, რასაც, საშუალოდ, მოსწავლეთა 6.9% აღნიშნავს. საშუალოდ, მოსწავლეთა 3.4% აღნიშნავს ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის (ADHD) სამკურნალო მედიკამენტების მიღებას, რომელიც პირველად შევიდა 2024 წლის ESPAD კვლევაში, 18 ქვეყანაში. ყველა კატეგორიაში, მედიკამენტების გამოყენება, როგორც წესი, უფრო მაღალია გოგონებს შორის, გარდა ბულგარეთისა, სადაც ყველა ტიპის მედიკამენტის მოხმარების მაჩვენებელი ბიჭებში უფრო მაღალია; ფარერის კუნძულები და ირლანდია ტრანკვილიზატორებისა და სედატივების შემთხვევაში; კვიპროსი, ბულგარეთი, საბერძნეთი, იტალია, უკრაინა, საქართველო, ნორვეგია და ესპანეთი ტკივილგამაყუჩებლების შემთხვევაში; და დანია და კოსოვო ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის მედიკამენტების შემთხვევაში.

საშუალოდ, მოსწავლეთა 19% თვლის, რომ რეცეპტის გარეშე ტრანკვილიზატორებისა და სედატიური მედიკამენტების შოვნა საკმაოდ ან ძალიან მარტივია; ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია პოლონეთში (49%), დანიასა (39%) და ჩეხეთში (38%). მედიკამენტების ყველაზე დაბალი ხელმისაწვდომობის აღქმა დაფიქსირდა მოლდოვასა (3.4%) და უკრაინაში (5.9%). ყველა ქვეყანაში, გოგონებში უფრო მაღალია იმის აღქმა, რომ ტრანკვილიზატორები და სედატიური საშუალებები მარტივად ხელმისაწვდომია, გარდა მონაკოში, ჩრდ. მაკედონიაში, მოლდოვასა და ლატვიაში, სადაც უფრო მაღალი ხელმისაწვდომობის აღქმა ფიქსირდება ბიჭებს შორის.

ანაბოლური სტეროიდების მოხმარებას აღნიშნავს ESPAD ქვეყნების მოსწავლეთა შედარებით მცირე რაოდენობა, საშუალოდ 1.5%. ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა კვიპროსზე (4.2%), შემდეგ პოლონეთსა (3.3%) და უკრაინაში (2.8%). ზოგადად, ბიჭების მიერ ანაბოლური სტეროიდების მიღება უფრო მოსალოდნელია, გოგონებთან შედარებით.

თვალი ვადევნოთ ტენდენციებს: როგორ შეიცვალა სიტუაცია 1995-დან 2024-მდე

ევროპელ მოზარდებს შორის სიცოცხლის განმავლობაში ინჰალანტების მოხმარება 2011 წლამდე აჩვენებდა მზარდ ტენდენციას, შემდეგ დაიწყო კლება. დღეს, მაჩვენებლები 1990-იანების შუა პერიოდში არსებული მაჩვენებლების მსგავსია. სქესობრივი დისბალანსი, რომელიც 2011-დან 2019 წლამდე მცირდებოდა, 2024 წელს გაიზარდა; უმრავლეს ქვეყნებში გოგონებში ინჰალანტების მოხმარების მაჩვენებელი მზარდია. თუმცა, ტენდენციები ESPAD ქვეყნებში განსხვავებულია. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ ქვეყანაში, როგორიცაა ბულგარეთი, ფინეთი, ისლანდია, იტალია და შვედეთი, 2011 წლიდან, განსაკუთრებით 2019-დან 2024 წლამდე პერიოდში, ინჰალაციური პრეპარატების მოხმარების მნიშვნელოვანი ზრდა შეინიშნება, სხვა ქვეყანებში, მათ შორის ხორვატიაში, ჩეხეთში, ესტონეთში, ლატვიასა და პორტუგალიაში, შემცირების ტენდენციაა.

მედიკამენტების არასამედიცინო დანიშნულებით მოხმარების ტენდენციები ხშირად განპირობებულია მედიკამენტების ნაკრების შემადგენლობის ცვლილებებით. ზოგადად, ტრანკვილიზატორებისა და სედატიური პრეპარატების მოხმარების მაჩვენებელი ევროპელ ბიჭებსა და გოგონებში გაიზარდა, მნიშვნელოვანი ზრდა დაფიქსირდა ავსტრიაში, გერმანიაში, ისლანდიაში, ლიეტუვაში, ნორვეგიაში, შვედეთსა და უკრაინაში. გოგონები, დროთა განმავლობაში, მუდმივად აფიქსირებენ მედიკამენტების გამოყენების მაღალ მაჩვენებლებს.

აზარტული თამაშები ფულზე

საშუალოდ, ESPAD მოსწავლეთა 23%-ს უთამაშია აზარტული თამაშები ფულზე უკანასკნელი 12 თვის განმავლობაში, იქნებოდა ეს ვინმესთან პირისპირ თუ ინტერნეტით, აზარტული თამაშების სახით, როგორებიცაა სლოტ აპარატები, კარტით ან კამათლებით თამაში, ლატარია, სპორტზე ან ცხოველებზე ფსონის დადება.

მოსწავლეთა შორის აზარტული თამაშების ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია იტალიაში (45%), ისლანდიასა (41%) და საბერძნეთში (36%), ყველაზე დაბალი საქართველოში (9.5%).

ქვეყნების უმრავლესობაში, საშუალოდ, ბიჭებში აზარტულ თამაშებში მონაწილეობის უფრო მაღალი მაჩვენებელია გოგონებთან შედარებით (29% versus 16%) ერთადერთი გამონაკლისია ისლანდია, სადაც მაჩვენებელი თითქმის თანაბარია - ბიჭების 42% და გოგონების 41% აღნიშნავს აზარტულ თამაშებში მონაწილეობას უკანასკნელი 12 თვის განმავლობაში.

ESPAD მოსწავლეებს შორის, რომლებმაც აღნიშნეს უკანასკნელი ერთი წლის განმავლობაში ფულზე აზარტულ თამაშებში მონაწილეობა, უმრავლესობამ (85%) არჩია ეთამაშა ფიზიკურ ლოკაციაზე, მაგალითად, ბარში ან კლუბში. ეს შეფარდება მერყეობს 68%-იდან შვედეთში 98%-მდე იტალიაში და 97%-მდე კვიპროსზე. მიუხედავად იმისა, რომ ფიზიკურ ლოკაციაზე აზარტული თამაშების მაჩვენებელი ბიჭებში თითქმის ორჯერ მეტია, ვიდრე გოგონებში (25% versus 14%), ფიზიკურ ლოკაციაზე მოთამაშეთა შორის წილი უმნიშვნელოდ მაღალია გოგონებში (86%), ვიდრე ბიჭებში (84%), საშუალოდ. ქვეყნების უმრავლესობაში მხოლოდ უმნიშვნელო სქესობრივი განსხვავებები აღინიშნება.

სამიდან ორმა ESPAD მოსწავლემ (65%), რომელმაც აღნიშნა ფულზე აზარტულ თამაშებში მონაწილეობა უკანასკნელი ერთი წლის განმავლობაში, ეს გააკეთეს ონლაინ-პლატფორმების საშუალებით, ექსკლუზიურად ონლაინ ან ფიზიკურ ლოკაციებთან კომბინაციაში. ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები ფიქსირდება შვედეთში (81%), სლოვენიაში (77%), კოსოვოში (76%), ისლანდიაში (75%), მონტენეგროში (75%), ბულგარეთსა და სლოვაკეთში (თითოეულში 74%), ხოლო ყველაზე დაბალი მაჩვენებლები იტალიასა (28%) და ესპანეთში (44%). ონლაინ აზარტულ თამაშებში ჩართულობის მაჩვენებელი ბიჭებში (20%) ორჯერ მაღალია, ვიდრე გოგონებში (8.7%). იმ მოსწავლეთა შორისაც, რომლებმაც აღნიშნა უკანასკნელი ერთი წლის განმავლობაში ფულზე აზარტულ თამაშებში მონაწილეობა, იმ მოსწავლეთა წილი, ვინც უპირატესობას ონლაინ-არხებს ანიჭებს, უფრო მაღალია ბიჭებს შორის (70%) გოგონებთან შედარებით (54%). ფიზიკურ ლოკაციაზე აზარტული თამაშებისგან განსხვავებით, ქვეყნებს შორის სქესობრივი დისბალანსის დიდი ვარიაციები ფიქსირდება: ყველაზე დიდი განსხვავება პორტუგალიაშია (80% ბიჭებში versus 43% გოგონებში); ამავდროულად, სქესობრივი განსხვავება საერთოდ არ ფიქსირდება ან ძალიან უმნიშვნელოა ჩრდილოეთ მაკედონიაში, კოსოვოში, მოლდოვაში, ისლანდიაში, ესპანეთში, გერმანიასა და ლიხტენშტაინში.

ESPAD იმ მოსწავლეებში, რომლებმაც უკანასკნელ ერთი წლის განმავლობაში აღნიშნეს აზარტულ თამაშებში ჩართულობა, ასევე აფასებს აზარტულ თამაშებთან დაკავშირებული შესაძლო საზიანო ქცევების არსებობას Lie/Bet (ტყუილი/ფსონი) სკრინინგის ინსტრუმენტის საშუალებით. აზარტულ თამაშებში ჩართული მოსწავლეების წილი, რომლებიც ავლენს პოტენციურად საზიანო ქცევის ნიშნებს, მერყეობს 5%-დან ლიხტენშტაინში, ჩეხეთში, ფარერის კუნძულსა და მონაკოში 22%-მდე კოსოვოში. საშუალოდ, და ქვეყნების აბსოლუტურ უმრავლესობაში, აზარტულ თამაშებში ჩართულ მოსწავლეთა წილი, რომლებიც ავლენენ პოტენციურად საზიანო ქცევის ნიშნებს, უფრო მაღალია ბიჭებში (11% versus 4.6%); გამონაკლისია მალტა (7.1% versus 3.7%) და კვიპროსი (8.3% versus 5%).

თვალი ვადევნოთ ტენდენციებს: როგორ შეიცვალა სიტუაცია 2015-დან 2024-მდე

მიუხედავად იმისა, რომ უკანასკნელ წლებში ბევრმა ევროპულმა ქვეყანამ აზარტული თამაშების კუთხით დანერგა უფრო მკაცრი რეგულაციები, გაზრდილი აქცენტით არასრულწლოვანთა დაცვაზე, ევროპელ მოზარდებში აზარტული თამაშების მაჩვენებელი სტაბილური დარჩა მას შემდეგ, რაც ESPAD-მა 2015 წელს პირველად დაიწყო ამ საკითხის კვლევა. თუმცა, დროთა განმავლობაში შეინიშნება შესამჩნევი ცვლილებები.

კონკრეტულად, აზარტულ თამაშებში მონაწილეობა ბიჭებს შორის ოდნავ შემცირდა, 32%-იდან 2015 წელს 30%-მდე 2024-ში; ეს მაჩვენებელი გოგონებს შორის, იმავე პერიოდში, 14%-დან 16%-მდე გაიზარდა.

ონლაინ აზარტული თამაშების მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად გაიზარდა 7.9%-დან 2019 წელს 14%-მდე 2024 წელს. მიუხედავად იმისა, რომ ონლაინ აზარტულ თამაშებში სქესობრივი დისბალანსი ნარჩუნდება, მონაწილეობის მაჩვენებელი ნახევარზე მეტად გაიზარდა ბიჭებში (13%-დან 2019-ში 20%-მდე 2024-ში) და გასამმაგდა გოგონებში (2.7%-იდან 2019-ში 8.7%-მდე 2024-ში).

აზარტულ თამაშებში მონაწილე მოსწავლეების პროცენტული წილი, რომლებიც ავლენს პოტენციურად საზიანო ქცევის ნიშნებს, თითქმის გაორმაგდა 4.7%-დან 2019 წელს 8.5%-მდე 2024-ში. მიუხედავად იმისა, რომ ეს შეფარდება ბიჭებში ბევრად მაღალია, მატება ბევრად მკვეთრია გოგონებში.

ეს მაჩვენებლები ასახავს მოზარდებს შორის აზარტულ თამაშების ცვალებად ლანდშაფტს; კერძოდ, ონლაინ აზარტული თამაშების მზარდ როლსა და გენდერულ დინამიკას, რაც მოითხოვს მუდმივ მონიტორინგსა და მიზანმიმართულ ინტერვენციებს.

გეიმინგი და სოციალური მედია

მთლიანობაში, ESPAD მოსწავლეთა 80% აღნიშნავს, რომ უკანასკნელ ერთი თვის განმავლობაში სულ მცირე, ერთხელ მაინც ითამაშა ციფრული თამაშები. უკანასკნელ ერთი თვის განმავლობაში 70% თამაშობდა ჩვეულებრივი სასკოლო დღის განმავლობაში, ხოლო 77% არა-სასკოლო დღეს. ESPAD ქვეყნებში უკანასკნელ ერთი თვის განმავლობაში გეიმინგის მაჩვენებელი ყველაზე დაბალია კოსოვოსა (59%) და მოლდოვაში (66%), ყველაზე მაღალი ლიხტენშტაინსა (95%) და გერმანიაში (91%). ბიჭები უფრო მეტად არიან მიდრეკილნი თამაშებში მონაწილეობისკენ, ვიდრე გოგონები (89% versus 71%), რაც ასახავს ქვეყნებს შორის თამაშებში ჩართულობის კუთხით არსებულ გენდერულ დისბალანსს. ეს განსხვავება განსაკუთრებით დიდია საბერძნეთსა და ისლანდიაში, 33%-დან 35%-მდე და ყველაზე დაბალია ან საერთოდ არ არის კვიპროსზე, უკრაინასა და ბულგარეთში (0-დან 5%-მდე).

უკანასკნელი 30 დღის განმავლობაში ESPAD მოსწავლეთა 17%-მა აღნიშნა, რომ თამაშობდა საშუალოდ 4 საათის განმავლობაში ან უფრო ხანგრძლივად სასკოლო დღეს, ხოლო 32%-მა აღნიშნა რომ თამაშობდა არა-სასკოლო დღეს. მაჩვენებლები ბიჭებში ორჯერ აღემატება გოგონების მაჩვენებლებს.

ESPAD ასევე აფასებს გეიმინგსა და სოციალურ მედიასთან დაკავშირებული რისკის აღქმას სამ-პუნქტიანი შკალის საშუალებით, რომელიც ჰოლსტაინმა და კოლეგებმა 2014 წელს შეიმუშავეს. ავტორების მიხედვით, 3- ან 2-ქულიანი შედეგი მიგვანიშნებს გეიმინგსა და სოციალური მედიის მოხმარებასთან დაკავშირებული რისკის მაღალ აღქმაზე.

2024 წელს ESPAD მოსწავლეთა 22%-ს გეიმინგის რისკის აღქმის შკალაზე ქონდა 2-3 ქულა. ეს მაჩვენებელი ყველაზე დაბალი იყო ჩეხეთში (12%), დანიაში (13%), ავსტრიასა და ფინეთში (14%); ყველაზე მაღალი კვიპროსზე (37%), ლიეტუვასა და ნიდერლანდებში (ორივე 31%).

საერთო ჯამში, ბიჭები (30%) ორჯერ მეტად არიან მიდრეკილნი, გოგონებთან (13%) შედარებით, დადებითი ქულები მიიღონ გეიმინგის რისკის აღქმის შკალაზე. ყველაზე დიდი სქესობრივი განსხვავება გვხვდება პორტუგალიასა და გერმანიაში, სადაც ბიჭები 25-26%-ით მაღალ შეფასებას იღებენ. შესადარებლად, განსხვავება მინიმალურია კვიპროსზე (მინუს 1%) და საპირისპიროა ნიდერლანდებში, სადაც გოგონების ქულა 7%-ით აღემატება ბიჭებისას.

რაც შეეხება სოციალური მედიის გამოყენებას, მოსწავლეთა თითქმის ნახევარს (47%) სოციალური მედიის გამოყენების რისკის აღქმის სკალაზე აქვს 2-3 ქულა. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი გვხვდება ავსტრიაში (58%), ლიხტენშტაინში (57%) და გერმანიაში (56%), ხოლო ყველაზე დაბალი ჩეხეთში (29%), უნგრეთსა და პოლონეთში (ორივე 32%).

გოგონების უფრო დიდი ნაწილი (53%) იღებს დადებით ქულას სოციალური მედიის გამოყენების რისკის აღქმის სკალაზე, ბიჭებთან (42%) შედარებით. ამ შემთხვევაში სქესობრივი განსხვავება მცირეა, 3%-დან 17%-მდე, ძირითადად გოგონების სასარგებლოდ. ყველაზე დიდი განსხვავება გვხვდება ფარერის კუნძულზე, ლიხტენშტაინსა და სლოვაკეთში (17%).

თვალი ვადევნოთ ტენდენციებს: როგორ შეიცვალა სიტუაცია 2015-დან 2024-მდე

ESPAD-ის უკანასკნელი მიგნებები გვიჩვენებს 16 წლის მოსწავლეებს შორის გეიმინგის მაჩვენებლების საგრძნობ ზრდას - 47%-დან 2015-ში 80%-მდე 2024 წელს. ტენდენცია განსაკუთრებით იკვეთება გოგონებში, რომელთა შორის მაჩვენებელი სამჯერ გაიზარდა, 22%-დან 2015 წელს 71%-მდე 2024 წელს. მიუხედავად იმისა, რომ ბიჭები მუდმივად აღნიშნავენ თამაშებში უფრო მეტ ჩართულობას, მათ შორის ზრდა უფრო თანდათანობითია, 71%-დან 2015 წელს 89%-მდე 2024-ში. შემცირებადი სქესობრივი განსხვავება მიუთითებს, რომ გეიმინგი, რომელიც ერთ დროს, უმეტესწილად ბიჭების გასართობი იყო, მზარდი პოპულარობით სარგებლობს გოგონებშიც.

გეიმინგთან დაკავშირებული რისკის აღქმის მაჩვენებელი შედარებით სტაბილურია, მაჩვენებლები უმნიშვნელოდ გაიზარდა 20%-დან 2015-ში 22%-მდე 2024 წელს. მაჩვენებელი ბიჭებში სტაბილურად 30%-ის ფარგლებშია, ხოლო გოგონებში გაიზარდა 9.5%-დან 2015-ში 13%-მდე 2024-ში, რაც შეესაბამება გეიმინგში მათ მზარდ ჩართულობას.

მთლიანობაში, სოციალური მედიის პრობლემური მოხმარების აღქმა 38%-იდან 2015 წელს გაიზარდა 47%-მდე 2024-ში. ზრდა უფრო თვალსაჩინოა ბიჭებში - 30%-იდან 41%-მდე, გოგონებში მაჩვენებელი სტაბილურად მაღალია და მერყეობს 53%-54% ფარგლებში.

ფსიქიკური კეთილდღეობა

COVID-19 პანდემიის შემდეგ და ევროპასა და შუა-აზიაში მიმდინარე კონფლიქტების ფონზე, ESPAD განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს მოზარდების ფსიქიკურ კეთილდღეობას. სოციალური იზოლაციის, საგანმანათლებლო პროცესის დარღვევებისა და სოციო-ეკონომიკური არასტაბილურობის გახანგრძლივებულმა ეფექტებმა გაამწვავა მოზარდების შფოთვა ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე.

ამ პრობლემის სისტემატური შეფასებისა და მონიტორინგის მიზნით, 2024 წლის ESPAD კვლევაში პირველად იყო ჩართული WHO-5 კეთილდღეობის ინდექსი, ფსიქიკური კეთილდღეობის ვალიდური საზომი, რომელიც ეფუძნება ბოლოდროინდელ ცხოვრებისეულ გამოცდილებებს. ფსიქიკური ჯანმრთელობის კარგ მაჩვენებლად ითვლება 50-ზე მაღალი ქულა 100-ქულიან შკალაზე.

საშუალოდ, მოსწავლეთა 59% აღნიშნავს, რომ კარგი ფსიქიკური კეთილდღეობა აქვს. რეგიონულ ჭრილში, კეთილდღეობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები გვხვდება ჩრდილოეთ ევროპაში, მათ შორის ყველაზე მაღალი მაჩვენებლებია ფარერის კუნძულებზე (77%), ისლანდიასა (75%) და დანიაში (72%). თვეითშეფასებით კეთილდღეობის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი უკრაინაშია (43%), სადაც 2022 წლიდან მოზარდები ცხოვრობენ ტრავმული მოვლენებისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებზე შეზღუდული ხელმისაწვდომობის პირობებში, შემდეგ ჩეხეთი (46%), უნგრეთი (47%), კვიპროსი და პოლონეთი (49%).

ფსიქიკური კეთილდღეობა, როგორც წესი, ბიჭებში უფრო მაღალია გოგონებთან შედარებით, როგორც საშუალოდ, ასევე ESPAD ყველა ქვეყანაში (69% versus 49%). ყველაზე დიდი სქესობრივი განსხვავება დაფიქსირდა იტალიაში (66% ბიჭები versus 35% გოგონები), პოლონეთსა (64% versus 33%) და შვედეთში (78% versus 48%). ყველაზე უმნიშვნელო სქესობრივი განსხვავება დაფიქსირდა კვიპროსზე (52% ბიჭები versus 46% გოგონები), უკრაინაში (48% ბიჭები versus 39% გოგონები), ფარერის კუნძულებსა (83% ბიჭები versus 72% გოგონები) და საქართველოში (75% ბიჭები versus 62% გოგონები).

პრევენციული ღონისძიებები

ESPAD მოსწავლეთა 72%-მა აღნიშნა სულ მცირე ერთ პრევენციულ ღონისძიებაში მონაწილეობა, გამოკითხვამდე ორი წლის განმავლობაში. ეს ინტერვენციები მოიცავს როგორც ცნობიერების ამაღლების ღონისძიებებს, რომლებიც მხოლოდ ინფორმაციის მიწოდებაზეა ორიენტირებული, ასევე უნარებზე დაფუძნებულ პროგრამებს, რომლებიც მოიცავს ინტერაქტიულ ღონისძიებებს, რომლებიც შექმნილია პიროვნული და სოციალური უნარების განსავითარებლად. ეს პირველი კვლევაა, რომელიც მოიცავს ინფორმაციას პრევენციულ პროგრამებში მონაწილეობის შესახებ, რაც გვაძლევს ახალ ხედვას ახალგაზრდების ასეთ ინიციატივებში ჩართულობის შესახებ. მნიშვნელოვანია იმის ხაზგასმა, რომ ყველა პრევენციული ღონისძიება არ არის მტკიცებულებებზე დაფუძნებული.

მოსწავლეთა ნახევარზე მეტმა (56%) აღნიშნა ისეთ ცნობიერების ამაღლების ან საინფორმაციო ღონისძიებებზე დასწრება, რომლებიც ეხებოდა ლეგალურ და არალეგალურ ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებს ან სარისკო ქცევებს. მონაწილეობის მაჩვენებლები ყველაზე მაღალია სლოვაკეთსა (77%) და უნგრეთში (74%), ხოლო ყველაზე დაბალი კოსოვოსა (31%) და მონტენეგროში (38%).

ყველაზე ხშირად განხილული თემა ალკოჰოლია, მოსწავლეთა 49%-მა აღნიშნა ამ თემასთან დაკავშირებულ საინფორმაციო ღონისძიებებში მონაწილეობა. ეროვნულ დონეზე ყველაზე მაღალი მაჩვენებლებია სლოვაკეთსა (70%) და ხორვატიაში (67%), ყველაზე დაბალი კოსოვოში (18%).

თამბაქოსთან დაკავშირებული ღონისძიებები მეორე ყველაზე ხშირად დაფიქსირებული ღონისძიებაა, მათ სტუდენტების 38% ესწრება. მონაწილეობის მაჩვენებლები ყველაზე მაღალია სლოვაკეთსა და უნგრეთში (59%), ყველაზე დაბალი კვიპროსსა (22%) და საქართველოში (23%).

საშუალოდ, ESPAD მოსწავლეთა მხოლოდ 31% აღნიშნავს არალეგალურ ნივთიერებებთან დაკავშირებულ ღონისძიებაზე დასწრებას. მონაწილეობის მაჩვენებლები ყველაზე მაღალია სლოვაკეთსა (60%) და ისლანდიაში (56%), ყველაზე დაბალი კოსოვოში (10%), საქართველოსა და შვედეთში (ორივე 11%).

ყველაზე იშვიათად განხილული თემებია ისეთი სარისკო ქცევები, რომლებიც არ უკავშირდება ნივთიერებების მოხმარებას, მაგალითად აზარტული თამაშები, გეიმინგი ან ინტერნეტ-აშლილობები; ESPAD მოსწავლეთა საშუალოდ 28% აღნიშნავს მსგავს ღონისძიებებში მონაწილეობას. მონაწილეობის ყველაზე მაღალ მაჩვენებელი ისლანდიასა და სლოვენიაშია (48%), ყველაზე დაბალი კოსოვოში (9.4%).

ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებთან დაკავშირებულ ცნობიერების ამაღლების ან საინფორმაციო ღონისძიებებში მონაწილეობას უფრო ხშირად გოგონები აღნიშნავენ. თუმცა, აზარტულ თამაშებთან, გეიმინგთან და ინტერნეტ-აშლილობებთან დაკავშირებულ ღონისძიებებში ბიჭები (30%) მეტ ჩართულობას იჩენენ, ვიდრე გოგონები (24%).

ინტერაქტიული სასწავლო აქტივობების შესახებ, რომელიც პრევენციული ძალისხმევის ძირითად კომპონენტს წარმოადგენს, ESPAD სტუდენტების 55% აღნიშნავს, რომ მონაწილეობს სოციალური უნარების, პიროვნული უნარების ან მედიაწიგნიერების განვითარებაზე ორიენტირებულ ინტერვენციებში. ეროვნულ დონეზე მონაწილეობის მაჩვენებელი მერყეობს 35%-დან ფარერის კუნძულებზე და 36%-დან შვედეთში 71%-მდე მალტასა და ესპანეთში და 72%-მდე ფინეთში.

ტრენინგის ყველაზე ხშირად დასახელებული სახეობა (საშუალოდ 41%) ორიენტირებულია სოციალურ უნარებზე, რაც მიზნად ისახავს სხვებთან ურთიერთობისა და კომუნიკაციის გაუმჯობესებას (მაგ., გრძნობების გამოხატვა, ემპათია და თანატოლების ზეწოლასთან გამკლავება). ფინეთში დაფიქსირდა მონაწილეობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი (64%), ხოლო შვედეთში ყველაზე დაბალი (25%).

მოსწავლეთა მსგავსი რაოდენობა (40%) აღნიშნავს მედიაწიგნიერების ტრენინგში მონაწილეობას, რომელიც ფოკუსირებულია რეკლამებისა და მედიაკონტენტის კრიტიკულ ანალიზზე, რათა ამოიცნოს გამიზნული შეტყობინებები და შეამციროს მანიპულირებისადმი მგრძნობელობა. ასეთი ტრენინგები ყველაზე გავრცელებული იყო ფინეთსა (60%) და დანიაში (59%), ყველაზე ნაკლებად კოსოვოში (20%).

ყველაზე ნაკლებად გავრცელებული ტრენინგის ტიპი პიროვნული უნარების გაუმჯობესებაზეა ორიენტირებული, რაც, როგორც წესი, სტუდენტებს რთულ ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან ჯანსაღი გზით გამკლავების სტრატეგიებით აღჭურვას ასწავლის, რასაც ESPAD სტუდენტების ერთ მესამედზე ოდნავ მეტი (36%) აღნიშნავს. მონაწილეობის მაჩვენებლები ყველაზე მაღალია ლიეტუვასა (56%) და მალტაში (55%), ყველაზე დაბალი ფარერის კუნძულებსა (23%) და შვედეთში (24%).

მთლიანობაში, ინტერვენციებში მონაწილეობის სქესობრივი დისბალანსი უფრო გამოხატულია ამ ინტერვენციისას, ჩართულობას აღნიშნავს გოგონების 60% და ბიჭების 51%. ეს პატერნი უცვლელი რჩება ტრენინგის ყველა სახისთვის.

მიუხედავად იმისა, რომ ცნობიერების ამაღლების ან ინფორმაციული სახის ღონისძიებები, როგორც წესი, უფრო მეტად აღმოსავლეთ ევროპაშია კონცენტრირებული, უნარებზე დაფუძნებული პრევენციული ინიციატივები, რომლებიც უფრო ეფექტურია ცნობიერების ამაღლების ან ინფორმაციული სახის ღონისძიებებთან შედარებით, უფრო გავრცელებულია დასავლეთ და სამხრეთ ევროპაში.

მონაწილე ქვეყნები

2024 წლის ESPAD კვლევაში მონაწილეობდნენ შემდეგი ქვეყნები:
ავსტრია, ბულგარეთი, ხორვატია, კვიპროსი, ჩეხეთი, დანია, ესტონეთი, ფარერის კუნძულები, ფინეთი, საფრანგეთი, საქართველო, გერმანია, საბერძნეთი, უნგრეთი, ისლანდია, ირლანდია, იტალია, კოსოვო (), ლატვია, ლიხტენშტაინი, ლიეტუვა, მალტა, მოლდოვა, მონაკო, მონტენეგრო, ნიდერლანდები, ჩრდილოეთ მაკედონია, ნორვეგია, პოლონეთი, პორტუგალია, რუმინეთი, სერბეთი, სლოვაკეთი, სლოვენია, ესპანეთი, შვედეთი, უკრაინა.

მონაცემთა წყარო

ამ გვერდზე მოცემულ მონაცემთა ვიზუალიზაციისთვის გამოყენებული მონაცემების ნახვა შეგიძლიათ ქვემოთ ან ჩვენს მონაცემთა კატალოგში. ეს მონაცემთა ბაზა დაცულია Creative Commons Attribution 4,0 International (CC BY 4.0) ლიცენზიით. შენიშვნა ავტორის მისათითებლად, გთხოვთ გამოიყენოთ ‘ევროპული სასკოლო გამოკითხვა ალკოჰოლისა და სხვა ნარკოტიკული საშუალებების შესახებ (ESPAD).

ESPAD-ის შესახებ

ალკოჰოლის, თამბაქოსა და სხვა ნარკოტიკის მოხმარების შემსწავლელი ევროპის სასკოლო კვლევა (ESPAD) 40-ზე მეტი ევროპული ქვეყნის დამოუკიდებელი კვლევითი ჯგუფების ერთობლივი ძალისხმევაა და მოზარდებში ნარკოტიკების მოხმარების შესახებ მსოფლიოში ყველაზე მასშტაბური საერთაშორისო კვლევითი პროექტია. პროექტის ზოგადი მიზანია 15-16 წლის მოსწავლეებში ნარკოტიკების მოხმარების საკითხებზე შედარებადი მონაცემების შეგროვება გარკვეული პერიოდულობით რაც შეიძლება მეტ ევროპულ ქვეყანაში. EUDA წარმოადგენს ESPAD პროექტის ძირითად პარტნიორს.

დაწვრილებით ინფორმაცია შეგიძლიათ იხილოთ ESPAD-ის ვებგვერდზე.

ამ პუბლიკაციის შესახებ

რეკომენდირებული ციტირება: ESPAD ჯგუფი (2025), ალკოჰოლის, თამბაქოსა და სხვა ნარკოტიკის მოხმარების შემსწავლელი ევროპის სასკოლო კვლევის (ESPAD) 2024 წლის ძირითადი მიგნებები , ევროკავშირის ნარკოტიკების სააგენტო, ლისაბონი. https://www.euda.europa.eu/publications/data-factsheets/espad-2024-key-findings_en

იდენტიფიკატორები

HTML: TD-01-25-003-KA-Q
ISBN: 978-92-9408-050-9
DOI: 10.2810/5378444

(¹) ეს აღნიშვნა არ ზღუდავს სტატუსთან დაკავშირებულ პოზიციებს და შეესაბამება გაეროს უშიშროების საბჭოს 1244/1999 რეზოლუციას და სასამართლოს მოსაზრებას კოსოვოს დამოუკიდებლობის დეკლარაციასთან დაკავშირებით.

დაკავშირებული რესურსები

• ESPAD-EUDA თანამშრომლობის საინფორმაციო გვერდი და შედეგები
• ESPAD ვებსაიტი [გარე ვებსაიტი]
• ESPAD მონაცემთა პორტალი [გარე ვებსაიტი]