Клучни наоди од Европскиот проект за истражување во училиштата за алкохол и други дроги за 2024 година (ЕСПАД)
Оваа публикација ги сумира клучните наоди од 8 круг на Европскиот проект за истражување во училиштата за алкохол и други дроги (ЕСПАД), кој беше спроведен во 2024 година помеѓу 113 882 ученици на возраст од 15 до 16 години, низ 37 европски земји. Ова издание одбележува 30 години од следењето на ризичното однесување на адолесцентите низ Европа и воведува нов фокус на психичката благосостојба и превентивните активности, препознавајќи ја растечката важност на овие фактори во обликувањето на резултатите за здравјето на адолесцентите.
Овој извештај за клучните наоди е достапен на 33 јазици и е прилагоден за онлајн прегледување. Подетален извештај, ЕСПАД 2024 - Извештај: Резултатите од Европскиот проект за истражување во училиштата за алкохол и други дроги (ЕСПАД) ќе бидат објавени во октомври 2025 година.
Последно ажурирање: 20 мај 2025 година
Преглед на резултати
Европскиот проект за истражување во училиштата за алкохол и други дроги (ЕСПАД) за 2024 година одбележува 30 години од следењето на ризичното однесување на адолесцентите низ Европа, со 37 земји учеснички. Додека фокусот останува на однесувањата и трендовите за употреба на супстанци, ова издание воведува нов фокус на психичката благосостојба и превентивните активности, препознавајќи ја растечката важност на овие аспекти во обликувањето на здравствените исходи на адолесцентите. Како што се менуваат однесувањата кај адолесцентите, долгорочниот мониторинг на ЕСПАД и понатаму обезбедува клучни сознанија за насочување на превентивните и политичките активности, со цел одговорите да останат ефективни и релевантни.
Иако употребата на супстанции бележи пад на долг рок, новите трендови будат нови причини за загриженост. Пушењето цигари значително се намали во текот на изминатите децении, при што преваленцата во текот на животот се преполови во периодот 1995-2024 година. Сепак, раното започнување сè уште е присутно, особено кај девојчињата, кај кои стапките на дневно пушење на возраст од 13 или помлади се зголемени во последниве години. Во меѓувреме, употребата на електронски цигари драстично се зголеми кај адолесцентите, со зголемување на стапките на рано започнување и дневна употреба, што предизвикува загриженост за истовремена употреба на традиционалните и електронските цигари и одразува поширока промена кон алтернативни никотински производи.
Консумацијата на алкохол, исто така, се намали со текот на времето, со намалување на севкупната употреба и на прекумерното пиење. Сепак, ова намалување е поизразено кај момчињата, при што девојчињата покажуваат постабилен тренд. И покрај овој напредок, алкохолот останува широко достапен, а раното започнување и тешкото епизодно пиење остануваат значајни причини за загриженост во некои региони.
Канабисот сè уште е најчесто користената нелегална дрога, иако животната преваленца е намалена на најниско ниво од 1995 година наваму. Иако момчињата генерално пријавуваат поголема употреба, родовите разлики се намалуваат, со некои исклучоци кога девојчињата ги надминуваат момчињата. Раното започнување и употребата со висок ризик остануваат загрижувачки, иако целокупната тековна употреба (дефинирана како употреба во последните 30 дена) се намали на 5%, како одраз на долгорочен тренд на опаѓање. Согледувањето за достапноста варира во голема мера, но канабисот останува најлесно достапната нелегална супстанца меѓу учениците.
Употребата на други недозволени дроги е намалена меѓу учениците на ЕСПАД, со намалување на родовите јазови, иако момчињата сè уште генерално пријавуваат поголема употреба и ја согледуваат достапноста. Во меѓувреме, употребата на средства за инхалација расте кај девојчињата, додека употребата на фармацевтски производи за не-медицински цели исто така се зголемува.
Покрај супстанците, ризиците во однесувањето се менуваат. Играњето игри се зголеми меѓу учениците на ЕСПАД, особено кај девојчињата и повеќе не е претежно машка активност, што одразува пошироки промени во дигиталните однесувања. И покрај зголеменото учество, вооченото проблематично играње останува стабилно. Од друга страна, загриженоста за проблематичното користење на социјалните мрежи расте, особено кај момчињата, додека стапките кај девојчињата остануваат високи.
Коцкањето останува стабилно, но учеството на интернет нагло порасна, а штетното однесување на коцкањето е речиси двојно зголемено, со поизразен пораст кај девојчињата.
Добра психичка благосостојба во просек пријавуваат 59% од учениците. Наодите ги истакнуваат забележливите регионални разлики, како и родовите разлики, при што девојчињата постојано известуваат за пониска благосостојба од момчињата. Најниски оценки за благосостојба се забележани во земјите кои се соочуваат со конфликти и нестабилност.
Превентивните напори се широко распространети, при што повеќето ученици учествувале во барем една интервенција. Алкохолот е најчесто обработувана тема, додека недозволените супстанци и ризиците во однесувањето добиваат помалку внимание. Превентивните програми засновани на вештини, кои нагласуваат интерактивни пристапи, се почести во западна и јужна Европа. Фокус за идните кругови на истражувањето може да биде во која мера превентивните интервенции што се обезбедуваат можат да се сметаат за засновани на докази или не.
Преглед на податоци
Клучни наоди
Употреба на цигари
Употребата на цигари продолжува да биде широко распространета меѓу адолесцентите во земјите на ЕСПАД, при што речиси секој трет ученик пушел цигари барем еднаш во животот (32% во просек). Највисоки стапки на преваленца се забележани во Унгарија (51%) и Словачка (46%), додека најниски се во Исланд (13%) и Малта (16%). Половите разлики покажуваат малку повисока преваленца кај девојчињата (32% наспроти 31% кај момчињата). Овој тренд е евидентен во повеќе од две третини од земјите, со најголеми разлики во Романија (47% наспроти 36%) и Бугарија (46% наспроти 36%). Меѓутоа, во некои земји, овој тренд е обратен, особено во Косово (1) (47% кај момчињата наспроти 36% кај девојчињата) и во Грузија (35% наспроти 24%).
Во просек, 15% од учениците на ЕСПАД пријавиле дека првпат пушеле цигари на возраст од 13 години или помлади. Највисоки пропорции се забележани во Словачка (24%) и Косово (23%), додека најниски се во Исланд (6,4%) и Малта (7,1%). Во нешто повеќе од половина од земјите, раното започнување со пушење е почесто кај девојчињата, особено во Бугарија (23% наспроти 17%). Меѓу земјите каде што е поголема веројатноста момчињата да започнат на рана возраст, Косово покажува најголем јаз (31% наспроти 16%).
Повеќе од половина од учениците во ЕСПАД (55%) сметаат дека цигарите се прилично или многу лесно достапни. Оваа перцепција е највисока во Данска (76%), а потоа следат Германија и Норвешка (70%). Спротивно на тоа, најниски пропорции се пријавени во Косово (32%) и Молдавија (23%). Севкупно, момчињата почесто од девојчињата ги доживуваат цигарите како лесно достапни (61% наспроти 50%).
Тековната употреба на цигари, дефинирана како пушење во последните 30 дена, е пријавена од 18% од учениците. Највисока преваленца е забележана во Хрватска и Унгарија (32%), додека најниска е во Исланд (4,2%) и Шведска (8,2%). Моменталното пушење е позастапено кај девојчињата во повеќе од половина од земјите на ЕСПАД, при што најширок родов јаз е забележан во Бугарија (34% наспроти 25%) и Романија (30% наспроти 22%). Сепак, шемата е обратна во Косово (33% наспроти 23%) и Грузија (18% наспроти 9,5%), каде што момчињата имаат повисоки моментални стапки на пушење.
Дневната употреба на цигари е пријавена од 7,9% од учениците на ЕСПАД, со слични проценти меѓу половите. Највисоки стапки се забележани во Бугарија и Хрватска (20%), а најниски во Исланд (0,8%).
Друга клучна бројка е секојдневната употреба пријавена од ученици кои почнале да пушат на рана возраст (13 години или помлади). Во просек, 3,6% од учениците спаѓаат во оваа категорија, а најголем дел е забележан во Бугарија (8,7%).
Следење на трендовите: како се сменија работите од 1995 до 2024 година
Помеѓу првото и последното истражување на ЕСПАД, животната преваленца на употреба на цигари постојано се намалуваше, преполовувајќи се од 68% на 32%, при што најзабележително намалување се случи помеѓу 2019 и 2024 година (пад од 10 процентни поени). Во текот на 30-годишниот период, падот на преваленцата беше поголем кај момчињата, од 70% на 30%. Земјите со најголемо намалување се Фарските Острови, Ирска, Исланд и Шведска.
Трендот на употреба во последните 30-дена, исто така, покажува постојан пад, опаѓајќи од 33% на 18%, со речиси преклопувачки трендови меѓу момчињата и девојчињата. Слична шема е забележана и кај секојдневното пушење, кое се намалило од 20% на 8%.
Сепак, иако процентот на дневни пушачи на возраст од 13 години или помлади, исто така, се намали во текот на трите децении (од 10% во 1995 година на 3,6% во 2024 година), споредбата помеѓу податоците од 2019 и 2024 година открива благ пораст (плус 0,6%). Бидејќи преваленцата кај момчињата останува непроменета во последните две истражувања, ова зголемување е поттикнато од девојчињата, чија стапка се зголемува од 2,5% на 3,6%, што ја потврдува нивната зголемена вклученост во речиси сите набљудувани шеми на пушење.
Двојна употреба
Иако пушењето цигари е најчестиот облик на употреба на тутун, фокусирањето само на него ја потценува употребата на никотин поради порастот на алтернативни производи. Имајќи ги предвид цигарите и електронските цигари, употребата во текот на животот се зголемува од 32% на 47%, со големи зголемувања регистрирани во Чешка и Естонија, додека моменталната употреба се зголемува од 18% на 28%, со забележителен пораст кај девојчињата во текот на животот и во моменталната употреба.
Кога се зема предвид двојната дневна употреба, преваленцата се зголемува од 7,9% на 14% (15% кај девојчињата наспроти 12% кај момчињата), со повисоки појави во Бугарија и Унгарија (25%).
Секојдневната употреба иницирана на рана возраст, исто така, покажува забележителен пораст кога се размислува за двојна употреба, што се зголемува од 3,9% на 6%. Во овој случај, најголеми зголемувања се забележани во Литванија и Естонија, кои повторно се поизразени кај девојчињата.
Употреба на е-цигари
Во просек, 44% од учениците во земјите на ЕСПАД изјавиле дека користеле е-цигари барем еднаш во својот живот, со национална преваленца која се движи од 22% во Португалија до 57% во Унгарија.
Во 13 од 37 земји на ЕСПАД, најмалку половина од учениците пробале е-цигари, додека во само шест земји (Португалија, Малта, Исланд, Северна Македонија, Црна Гора и Ирска), помалку од една третина од учениците пријавуваат доживотна употреба.
Севкупно, девојчињата (46%) пријавуваат поголема доживотна преваленца на употреба на е-цигари од момчињата (41%), со исклучоци во Косово, Грузија, Молдавија, Фарските Острови, Северна Македонија, Украина и Португалија. Најголеми родови разлики се забележани во Лихтенштајн и Малта, каде што преваленцата кај девојчињата ја надминува онаа кај момчињата за 13 процентни поени, и во Косово, каде што, обратно, момчињата пријавуваат за 12 проценти поголема преваленца од девојчињата (51% наспроти 39%).
Во просек, 16% од учениците пробале е-цигари на возраст од 13 години или помлади, со највисоки пропорции во Естонија (33%) и Литванија (31%), а најниски во Португалија (5,4%) и Црна Гора (7,4%). Раната употреба на електронски цигари е почеста кај девојчињата отколку кај момчињата во повеќето земји, со најголеми разлики забележани во Естонија (37% за девојчиња наспроти 29% за момчиња), Летонија (34% наспроти 27%) и Ирска (18% наспроти 12%). Спротивно на тоа, во Косово момчињата пријавуваат за 12 процентни поени повисока преваленца од девојчињата (25% наспроти 13%).
Висок процент од учениците (60%) веруваат дека добивањето електронски цигари е или прилично или многу лесно ако сакаат да пробаат, со големи разлики меѓу земјите, кои се движат од 33% во Косово до 82% во Данска. Во 20 земји, оваа перцепција е над просекот, при што најмалку 60% од учениците сметаат дека е-цигарите се лесно достапни. Во просек, момчињата и девојчињата пријавуваат слични нивоа на согледување на достапноста.
Тековната употреба на е-цигари, дефинирана како употреба во изминатите 30 дена, ја пријавиле 22% од учениците (19% за момчиња и 25% за девојчиња). Најниски стапки се забележани во Португалија и Фарските Острови (и двете 6,4%) и Малта (10%), додека највисоки стапки на тековна употреба на е-цигари се пријавени во Полска (36%) и Србија (34%).
Дневната употреба на електронски цигари варира во различни земји и се движи од 1,5% на Фарските острови до 20% во Полска. Во 22 земји, дневната употреба на електронски цигари е забележливо поголема кај девојчињата, додека во само две земји, имено Косово (7,7% наспроти 5,8%) и Грузија (4,2% наспроти 1,2%) е поголема кај момчињата.
Следење на трендовите: како се сменија работите од 2019 до 2024 година
Популарноста и распространетоста на употребата на е-цигари нагло се зголемија во последната деценија, при што поголемиот дел од земјите на ЕСПАД пријавија зголемување од 2019 година.
Податоците од 32 земји кои собраа информации за употребата на е-цигари и за 2019 и за 2024 година покажуваат дека животната употреба се зголемила од 41% на 43%, додека моменталната употреба се зголемила од 14% на 22% во овој период. Од овие 32 земји, 11 пријавиле помал процент на употреба во текот на животот, со најголеми намалувања забележани во Монако (од 63% на 44%), Украина (од 51% на 37%) и Литванија (од 65% на 51%). Најголем пораст на употребата на електронски цигари е забележан во Србија (од 18% на 51%) и во Грција (од 35% на 52%).
Слични трендови беа забележани и за тековната употреба на е-цигари, која особено се намали во Монако и Литванија, додека големи зголемувања беа забележани во Србија (29 процентни поени) и во Хрватска (20 процентни поени).
Употреба на алкохол
Животна употреба на алкохол е пријавена од 73% од адолесцентите во земјите на ЕСПАД. Највисоки стапки на преваленца се забележани во Унгарија (91%) и Данска (90%), додека најниски се забележани во Косово (29%) и Исланд (41%). Половите разлики укажуваат на малку повисока преваленца кај девојчињата (74%) отколку кај момчињата (72%), тренд забележан во повеќе од половина од земјите. Најизразени родови разлики се забележани во Исланд (48% наспроти 34%), Летонија (84% наспроти 73%) и Литванија, Малта и Монако, при што секоја од нив покажува разлика од 10 проценти поени. Меѓутоа, во некои земји, трендот е обратен, особено во Косово (37% кај момчињата наспроти 23% кај девојчињата).
Во просек, 33% од учениците на ЕСПАД изјавиле дека го испиле својот прв алкохолен пијалок на возраст од 13 или помлади, што е мерка за рано пиење, додека 8% велат дека доживеале пијанство на иста возраст. Највисоки стапки на рано пиење се пријавени во Грузија (64%) и Молдавија (49%), додека најниски се во Исланд (12%), Косово и Норвешка (14%). Слично на тоа, пијанството на рана возраст е најзастапено во Грузија (25%) и Бугарија (14%), а најмалку во Косово (3%), Франција и Португалија (3,6%) и Фарските Острови (3,9%).
Момчињата пријавуваат нешто повисоки стапки од девојчињата, и за пиење алкохол (34% наспроти 33%) и за опивање (8,2% наспроти 7,8%). Меѓутоа, во однос на консумирањето алкохол на возраст од 13 или порано, во некои земји јазот се зголемува, покажувајќи повисоки стапки за момчињата, како што се во Северна Македонија (35% наспроти 22%), Црна Гора (47% наспроти 36%) и Србија (49% наспроти 37%). Спротивно на тоа, во Летонија и Литванија, девојчињата се тие кои пријавуваат најголеми пропорции (46% наспроти 35% и 35% наспроти 26%, соодветно). Во однос на пијанството на рана возраст, родови разлики се појавуваат и на национално ниво. Имено, во Грузија, момчињата покажуваат поголема преваленца од девојчињата (30% наспроти 20%). Спротивно на тоа, шемата е обратна во Чешка (14% кај девојчињата наспроти 7,6% кај момчињата) и во Естонија (14% наспроти 9,3%).
Тројца од четири ученици на ЕСПАД (75%) сметаат дека алкохолните пијалоци се прилично или многу лесно достапни. Оваа перцепција е највисока во Данска и Германија (94%), потоа Грција (92%), додека најниски пропорции се пријавени во Косово (42%) и Исланд (54%). Севкупно, девојчињата почесто од момчињата сметаат дека лесно можат да набават алкохол (77% наспроти 73%), особено во Литванија (64% наспроти 51%), Кипар (78% наспроти 66%) и Летонија (74% наспроти 62%).
Тековната употреба на алкохол, дефинирана како консумирање во изминатите 30 дена, е пријавена од 42% од учениците. Највисока преваленца е забележана во Данска (68%) и Германија (62%), додека најниска е забележана во Исланд (12%) и Косово (14%). Тековната консумација на алкохол е малку повисока кај девојчињата (43% наспроти 41%), а најголем јаз меѓу половите е забележан во Летонија (35% наспроти 25%), Малта (42% наспроти 33%) и Украина (45% наспроти 36%). Сепак, шемата се разликува во Кипар, каде што момчињата пријавуваат повисоки стапки од девојчињата (49% наспроти 35%).
Алкохолна интоксикација барем еднаш во изминатите 30 дена пријавиле 13% од сите ученици на ЕСПАД. Највисоки стапки се забележани во Данска (36%), Австрија (24%) и Унгарија (22%), додека најниска е забележана во Косово (4,9%). Севкупно, процентите се еднакви меѓу половите. Сепак, на национално ниво, девојчињата почесто пријавуваат повисоки стапки на пијанство од момчињата, при што најголем јаз е забележан во Кипар (12% за девојчињата наспроти 4,4% за момчињата).
Клучна мерка за прекумерно консумирање алкохол е таканареченото „пијанство“, дефинирано како внесување на пет или повеќе пијалоци во една прилика во изминатите 30 дена. Во просек, преваленцата во земјите на ЕСПАД изнесува 31%, со повисоки пропорции пријавени во Данска (55%), Германија (49%) и Австрија (48%), а најниски во Исланд (8,9%). Момчињата и девојчињата во просек покажуваат слична застапеност на овој модел на однесување. Сепак, на национално ниво, се појавуваат забележителни родови разлики: момчињата пријавуваат поголема преваленца во Црна Гора (27% наспроти 18%) и Лихтенштајн (41% наспроти 35%), додека девојчињата имаат повисоки стапки во Малта (34% наспроти 25%).
Следење на трендовите: како се сменија работите од 1995 до 2024 година
Од 1995 до 2024 година, употребата на алкохол во текот на животот во земјите на ЕСПАД покажа тренд на намалување, опаѓајќи од 88% на 74%, иако со одредени флуктуации. Преваленцата достигна врв од 91% во истражувањето од 2003 година пред да се намали во следните години. Иако овие податоци не се постојано достапни за сите земји од 1995 година, најголемите намалувања се случија во Исланд (од 79% на 41%) и во Шведска (од 89% на 56%). Трендовите за момчиња и девојчиња се слични.
Употребата на алкохол во последните 30 дена, исто така, се намали помеѓу првото и најновото истражување на ЕСПАД, паѓајќи од 55% на 43%. Овој тренд го отсликува намалувањето забележано во животната употреба, со врвна преваленца од 63% во 2003 година. Најголеми намалувања се забележани во Исланд (од 56% на 12%), Ирска (од 66% на 35%) и Финска (од 57% на 27%).
Во однос на прекумерното епизодно пиење, иако неговата распространетост се намали од 36% на 30% во текот на 30-годишниот период на набљудување, тоа достигна врв од 42% во 2007 година, откако се зголеми од 1995 година. Овој тренд е евидентен и кај момчињата и кај девојчињата. Кај момчињата, врвот се случил порано (47% во 2003 година) и бил одржан во 2007 година, додека кај девојчињата, врв од 38% бил забележан во 2007 година. Сепак, вкупниот пад кај девојчињата од 1995 до 2024 година изнесува само еден процентен поен.
Нелегална употреба на дрога
Во просек, 13% од учениците на ЕСПАД изјавиле дека користеле било каква недозволена дрога барем еднаш во својот живот. Доживотната преваленца на употреба на недозволени дроги варира во голема мера помеѓу земјите на ЕСПАД, со највисоки стапки забележани во Лихтенштајн (25%) и Чешка (24%), а најниски во Грузија и Молдавија (и двете од 3,9%).
Севкупно, забележана е само мала родова разлика, при што 14% од момчињата и 12% од девојчињата пријавиле животна употреба на недозволени дроги. Релативно голема разлика од 8 процентни поени е забележана меѓу момчињата и девојчињата во Украина. Се издвојува Малта, каде доживотната преваленца кај девојчињата ја надминува онаа на момчињата за 6 процентни поени (15% наспроти 9,3%).
Гледајќи ги поединечните супстанци, канабисот е најчесто користената дрога (12% употреба во текот на животот), потоа кокаин (2,3%), екстази/МДМА (2,1%), ЛСД или други халуциногени (1,8%) и амфетамин (1,8%). Просечната доживотна преваленца на употребата на метамфетамин, крек, хероин и ГХБ останува помала, приближно 1% за секоја дрога. Во просек, момчињата покажуваат повисоки стапки на преваленца во текот на животот од девојчињата за секоја супстанција.
На ниво на земја, употребата на амфетамин се движи од 0,7% во Грузија и Монако, до 4,3% во Унгарија, додека употребата на метамфетамин се движи од 0,5% во Монако и Северна Македонија до 3,1% во Полска. Кипар бележи највисока доживотна преваленца меѓу земјите на ЕСПАД за употреба на ЛСД и други халуциногени (6,8%) и кокаин (6,2%). Исто така, се известува за највисока преваленца на екстази/МДМА (4,7%), крек и хероин (и двете 4,1%) и ГХБ (3,4%).
Употреба на недозволени дроги освен канабис
Додека канабисот претставува поголем дел од пријавената употреба на недозволени дроги, просечната животна преваленца на која било употреба на недозволени дроги освен канабисот е значително помала и изнесува 5%. На ниво на земја, стапките варираат од 1,7% во Грузија до 9,9% во Кипар, со релативно висока преваленца пријавена и во Исланд (7,9%) и Црна Гора (7,6%). Во просек, преваленцата е повисока кај момчињата отколку кај девојчињата (5,4% наспроти 4,5%).
Стапката на употреба на кокаин/крек на возраст од 13 години или помлада изнесува 0,9% во просек меѓу 17-те земји кои ги собрале овие информации во 2024 година, со највисока преваленца забележана во Украина (4%). Севкупно, момчињата (1,2%) имаат поголема веројатност да започнат рано отколку девојчињата (0,5%), иако просечната разлика останува под еден процентен поен. Слични шеми се појавуваат за амфетамин/метамфетамин и екстази/МДМА, при што Украина пријавила највисоки стапки (3,3% и 3,7%, соодветно), а Косово ја покажува следната највисока преваленца (1,4% за двете).
Согледувањето на достапност на недозволени дроги освен канабисот е релативно мала. Во просек, лесен пристап го пријавуваат 13% од учениците за кокаин, 11% за екстази/МДМА, 9% за амфетамин и речиси 8% за крек и метамфетамин.
Постојат големи варијации помеѓу земјите во согледувањето на достапноста на супстанци. Норвешка известува за поголем процент на ученици кои сметаат дека супстанците се лесно достапни, со највисоки стапки забележани за кокаин (28%), екстази/МДМА (25%) и амфетамин (19%). Словенија известува за највисока согледана достапност на крек (13%) меѓу 16-те земји кои ги собрале овие информации. Високи стапки на согледана достапност се исто така пронајдени и за амфетаминот (18%) и за метамфетамин (15%) во Црна Гора. Спротивно на тоа, воочената достапност на други недозволени дроги останува ниска во Грузија, Молдавија и Фарските Острови, генерално се движи помеѓу 1,8% и 3,6%.
Вообичаената достапност на супстанци е генерално повисока кај момчињата отколку кај девојчињата, со исклучок на кокаинот, кој е пријавен како полесно достапен кај девојчињата (13%) отколку кај момчињата (12%) во просек. За секоја супстанца, просечната родова разлика останува под 1,5 процентни поени. Сепак, шемите на родова нееднаквост варираат во различни земји и супстанци. Во некои земји, како што се Лихтенштајн и Монако, момчињата пријавуваат повисока согледувана достапност на недозволени супстанци, додека во други, вклучувајќи ги Кипар, Словачка, Бугарија и Малта, девојчињата пријавуваат поголемо согледување на достапноста од момчињата.
Следење на трендовите: како се сменија работите од 1995 до 2024 година
Генерално, помеѓу 1995 и 2003 година, доживотната преваленца на употребата на недозволени дроги се зголемила. Од 2003 година, просечната преваленца остана стабилна на 19% до 2015 година, потоа се намали на 17% во 2019 година и понатаму на 14% во 2024 година.
Земјите кои покажуваат одржлив пораст во повеќе бранови на собирање податоци на ЕСПАД ги вклучуваат Норвешка, каде стапките растат од 2011 година, како и Црна Гора, каде стапките постојано се зголемуваат од 2007 година, кога таму започна собирањето на податоците на ЕСПАД.
Помеѓу 1995 и 2019 година, девојчињата и момчињата следеа слични трендови, со просечна стапка кај девојчињата постојано 5 до 6 процентни поени пониска од онаа на момчињата. Сепак, помеѓу 2019 и 2024 година, јазот се намали на рекордно ниска разлика од 2 процентни поени. Кога се гледаат поединечни земји, повеќето земји на ЕСПАД покажуваат или паралелни или конвергентни трендови меѓу момчињата и девојчињата.
Употребата на недозволени дроги со исклучок на канабисот ја забележа својата најголема преваленца во текот на животот во 2007 година, проследена со благ пад до 2019 година, по што таа остана стабилна. Сепак, овој целокупен тренд ги маскира варијациите специфични за земјата. Имено, Кипар се издвојува со значително зголемување од 2003 година, кога таму започна собирањето на податоците на ЕСПАД.
Трендот на процентот на ученици кои користат недозволени дроги освен канабис е сличен кај момчињата и девојчињата, при што девојчињата постојано пријавуваат стапки за 1 до 2 процентни поени пониски во текот на сите анкетни години.
Употреба на канабис
Канабисот останува најчесто користената недозволена дрога во сите земји на ЕСПАД. Во просек, 12% од учениците изјавиле дека користеле канабис барем еднаш во животот. Највисока преваленца е забележана во Чешка (24%) и Лихтенштајн (23%), додека најниска е во Грузија (3,3%) и Молдавија (2,5%). Иако вкупниот јаз меѓу половите се намалува со текот на времето, момчињата продолжуваат да пријавуваат поголема употреба на канабис од девојчињата во просек (13% наспроти 11%). Овој тренд е евидентен во повеќето земји, особено во Украина (15% наспроти 6,7%) и Црна Гора (13% наспроти 6,8%). Сепак, како исклучок се издвојува Малта, каде што употребата на канабис е поприсутна кај девојчињата (14%) отколку кај момчињата (8,6%).
Во просек, 2,4% од учениците на ЕСПАД пријавиле дека првпат користеле канабис на возраст од 13 или помлади. Највисоки пропорции се забележани во Украина (4,9%) и Чешка (4,1%), додека најниски во Молдавија (0,7%). Раната употреба на канабис генерално е почеста кај момчињата отколку кај девојчињата, освен во Кипар, Чешка, Малта, Словенија, Австрија, Словачка, Летонија, Германија и Лихтенштајн.
Канабисот се смета за најдостапна недозволена супстанца, при што околу секој четврти студент на ЕСПАД (26%) смета дека е прилично или многу лесно да се набави. Перцепцијата за достапност е највисока во Данска, Германија и Словенија (41%) и Норвешка (40%). Спротивно на тоа, најниска согледана достапност е пријавена во Молдавија (5,3%), Украина (7,1%), Фарските Острови (11%), Косово и Грузија (12%). Како и кај начините на употреба, момчињата почесто од девојчињата го доживуваат канабисот како лесно достапен (28% наспроти 24%).
Што се однесува до моменталната употреба, сите земји на ЕСПАД известуваат за стапки на преваленца под 10%, со најниски бројки, под 2%, забележани во Молдавија, Грузија, Романија и Фарските Острови. Во меѓувреме, преваленцата е повисока во Италија и Словенија (8,6%) и Лихтенштајн (9,6%). Повторно, таму каде што постои јаз меѓу половите, момчињата имаат тенденција да пријавуваат поголема моментална употреба на канабис од девојчињата.
ЕСПАД, исто така, ја проценува употребата на канабис со висок ризик преку тестот за скрининг на злоупотреба на канабис (Cannabis Abuse Screening Test - CAST), применет на ученици кои пријавиле дека користеле канабис во изминатата година. Преваленцата на употреба со висок ризик се движи од под 1% во Молдавија и Грузија, до максимум 5,9% во Чешка и Словенија. Само неколку ЕСПАД земји пријавуваат значителни родови разлики во високоризичната употреба на канабис и во сите случаи, момчињата покажуваат повисоки бројки, освен во Малта, каде што преваленцата е малку повисока кај девојчињата (4,4% наспроти 2,6%).
Следење на трендовите: како се сменија работите од 1995 до 2024 година
Во текот на изминатите три децении, употребата на канабис кај европските адолесценти покажа забележителни флуктуации. Доживотната преваленца на употреба на канабис достигна врв од 18% во 2003 и 2011 година, но оттогаш следи тренд на опаѓање, достигнувајќи 12% во 2024 година, што е најниско ниво забележано од почетокот на ЕСПАД во 1995 година.
Тековната употреба на канабис остана релативно стабилна со текот на времето, осцилирајќи помеѓу 6,7% и 7,4% од 1999 до 2019 година. Сепак, податоците од 2024 година покажуваат пад до 5%, враќајќи се на нивоа блиски до оние забележани во 1995 година (4,1%).
И покрај постојаното зголемување на воочената достапност на канабис до 2019 година, кога 33% од учениците изјавија дека е прилично или многу лесно за набавување, оваа бројка одеднаш падна на 27% во 2024 година, приближувајќи се на нивото забележано во 1995 година (26%).
Друга употреба на супстанци
Истражувањето, исто така, собра податоци за други супстанци, вклучително и нови психоактивни супстанци (НПС), синтетички дроги дизајнирани да ги имитираат ефектите на традиционалните контролирани супстанци, избегнувајќи ги законските ограничувања; фармацевтски препарати, вклучително и средства за смирување или седативи, кои се користат без лекарски рецепт; лекови против болки, кои се користат за „дрогирање“; лекови за внимание/хиперактивност, кои се користат без лекарски рецепт, како и анаболични стероиди; инхаланти; и за прв пат, азотен оксид.
Меѓу учениците на ЕСПАД, просечната доживотна преваленца на употреба на НПС е околу 3%, со највисоки стапки забележани во Полска (6,4%) и Словенија (6%), а најниски во Холандија, Лихтенштајн, Фарските Острови и Молдавија (под 1%).
Просечната доживотна преваленца на употреба на НПС е малку повисока кај момчињата отколку кај девојчињата (2,8% наспроти 2,6%), иако родовите разлики варираат помеѓу земјите. Во 13 земји, девојчињата пријавуваат поголема животна преваленца на употреба на НПС во 2024 година. Најголеми разлики во корист на девојчињата се забележани во Кипар (6,6% за девојчиња наспроти 2,9% за момчиња) и Словачка (6,4% наспроти 4,3%), додека во Украина, момчињата пријавуваат поголема доживотна употреба од девојчињата (3,6% наспроти 2%).
Што се однесува до специфичните супстанци, 3,5% од учениците на ЕСПАД (просечно врз основа на податоци од 23 од 37 земји) пријавиле дека користеле синтетички канабиноиди барем еднаш во својот живот, што се движи од 0,7% во Грузија до 16% во Словачка. Слично на тоа, 1,1% од учениците пријавуваат животна употреба на синтетички катинони (просечно пресметано во 14 од 37 земји), а највисоките бројки се забележани во Унгарија (3,7%). Животната употреба на синтетички опиоиди варира помеѓу 0,6% во Грузија, Ирска и Португалија, до 2,2% во Естонија, со просечна преваленца од 1,1% (врз основа на податоци од 15 од 37 земји).
Во просек, момчињата покажуваат малку поголема преваленца на употреба од девојчињата за сите три класи на нови синтетички супстанци вклучени во истражувањето. Единствени исклучоци се наоѓаат во Кипар, каде што девојчињата (9,1%) пријавиле поголема преваленца на употреба на синтетички канабиноиди од момчињата (4,3%), Малта (4,7% кај девојчињата наспроти 2,4% кај момчињата), Летонија (2,9% наспроти 2,6%) и Португалија (2,1% наспроти 1,7%). Дополнително, во Унгарија, девојчињата пријавуваат поголема доживотна употреба на синтетички канабиноиди (7,9% наспроти 5,6% кај момчињата) и синтетички катинони (4,3% наспроти 2,9%).
Доживотната преваленца на употреба на инхаланти изнесува 6,4% во просек, со големи разлики меѓу земјите. Највисоки стапки се забележани во Шведска (17%) и Лихтенштајн (16%), додека најниски стапки се забележани во Косово (1,3%) и Северна Македонија (2,1%). Во 2024 година, употребата на инхаланти е повисока кај девојчињата во просек (6,7% кај момчињата наспроти 7,9% кај девојчињата) и ја надминува онаа на момчињата во 25 од 37 земји на ЕСПАД. За прв пат, употребата на азотен оксид е испитана меѓу учениците на ЕСПАД во 18 земји, при што просечно 3,1% пријавиле употреба во текот на животот. Највисока преваленца е забележана во Бугарија (9,4%) и Лихтенштајн (7,2%), при што и двете земји покажуваат повисоки бројки за девојчињата отколку за момчињата.
Приближно 2,2% од учениците на ЕСПАД пријавиле дека првпат користеле инхаланти на возраст од 13 или помлади, со забележителни разлики помеѓу земјите. Раниот почеток на употребата на инхаланти се движи од помалку од 1% од учениците во Португалија (0,3%) и Италија (0,4%), до 5% или повеќе во Германија (5,9%) и Словенија (5%).
Преваленцата на животна употреба на фармацевтски производи за немедицински цели е во просек 14% во земјите на ЕСПАД, со повисоки стапки кај девојчињата (16%) од момчињата (11%). Највисока преваленца е забележана во Литванија (29% вкупно, 36% кај девојчињата).
Помеѓу различните категории на фармацевтски препарати, најчесто се користат оние за смирување и седативи кои не се препишани на рецепта (8,5%), а потоа следат лековите против болки за „дрогирање“, што во просек пријавиле 6,9% од учениците. Севкупно, 3,4% од учениците пријавиле употреба на лекови за внимание/хиперактивност, кои се вклучени во истражувањето ЕСПАД од 2024 година за прв пат во потпримерок од 18 земји. Во сите категории, употребата на фармацевтски производи е генерално повисока кај девојчињата, освен во Бугарија, каде што момчињата пријавуваат поголема употреба кај сите видови лекови; Фарски Острови и Ирска поголема употреба на средства за смирување и седативи; Кипар, Бугарија, Грција, Италија, Украина, Грузија, Норвешка и Шпанија на лекови против болки; и Данска и Косово на лекови за внимание/хиперактивност.
Во просек, 19% од учениците сметаат дека средства за смирување и седативи кои не се препишуваат на рецепта се прилично или многу лесни за набавување, со највисоко согледување за достапност забележано во Полска (49%), Данска (39%) и Чешка (38%). Најниска согледана достапност на фармацевтски производи е забележана во Молдавија (3,4%) и Украина (5,9%). Девојчињата во сите земји имаат поголема веројатност да ги согледуваат средствата за смирување и седативите како лесно достапни, освен Монако, Северна Македонија, Молдавија и Летонија, каде што момчињата пријавуваат повисоко согледување на достапноста.
Релативно мал број ученици низ земјите на ЕСПАД пријавиле употреба на анаболични стероиди, со просек од 1,5%. Најголем дел е забележан во Кипар (4,2%), потоа Полска (3,3%) и Украина (2,8%). Севкупно, момчињата имаат поголема веројатност од девојчињата да пробаат анаболични стероиди.
Следење на трендовите: како се сменија работите од 1995 до 2024 година
Доживотната употреба на инхаланти кај европските адолесценти следеше тренд на зголемување до 2011 година, по што бележи опаѓање. Денес, стапките на преваленца се слични на оние забележани во средината на 1990-тите години. Намалувањето на родовиот јаз забележан помеѓу 2011 и 2019 година се зголеми во 2024 година, при што повеќето земји сега покажуваат поголема преваленца на употреба на инхаланти кај девојчињата. Сепак, трендовите варираат низ земјите на ЕСПАД. Додека некои земји, како Бугарија, Финска, Исланд, Италија и Шведска пријавуваат значително зголемување на употребата на инхаланти од 2011 година, особено меѓу 2019 и 2024 година, други, вклучувајќи ги Хрватска, Чешка, Естонија, Летонија и Португалија, пријавија пад.
Трендовите во употребата на фармацевтските производи за немедицински цели често се обликувани од промените во комплетот на вклучените лекови. Севкупно, доживотната употреба на средства за смирување и седативи е зголемена низ Европа кај момчињата и кај девојчињата, со забележителни зголемувања пријавени во Австрија, Германија, Исланд, Литванија, Норвешка, Шведска и Украина. Девојчињата постојано пријавуваат повисоки стапки на фармацевтска употреба со текот на времето.
Коцкање за пари
Во просек, 23% од учениците на ЕСПАД пријавиле дека се коцкале за пари во изминатите 12 месеци, лично или онлајн, преку игри на среќа, како што се автомати, игри со карти или коцки, лотарии или обложување на спортови или трки со животни.
Италија има најголема застапеност на коцкање кај учениците (45%), потоа Исланд (41%) и Грција (36%), додека најниска стапка е забележана во Грузија (9,5%).
Момчињата пријавуваат значително поголемо учество во коцкањето од девојчињата и во просек (29% наспроти 16%) и во повеќето земји. Единствен исклучок е Исланд, каде што преваленцата е речиси еднаква, со 42% од момчињата и 41% од девојчињата кои се коцкале во изминатите 12 месеци.
Меѓу учениците на ЕСПАД кои пријавиле коцкање за пари во изминатата година, огромното мнозинство (85%) избрало да се коцка на физички локации, како што се барови и клубови. Оваа пропорција се движи од 68% во Шведска до 98% во Италија и 97% во Кипар. Иако застапеноста на коцкање во физички објекти кај момчињата е речиси двојно поголема од онаа кај девојчињата (25% наспроти 14%), просечно гледано, процентот на оние кои се коцкале во физички локации е малку поголем кај девојчињата (86%) отколку кај момчињата (84%) во просек, со само скромни родови разлики забележани во повеќето земји.
Приближно двајца од тројца (65%) ученици на ЕСПАД кои пријавиле дека се коцкале за пари во изминатата година го направиле тоа преку онлајн платформи, исклучиво или во комбинација со физички локации. Највисоки пропорции се забележани во Шведска (81%), Словенија (77%), Косово (76%), Исланд (75%), Црна Гора (75%), Бугарија и Словачка (по 74%), додека најниски пропорции се во Италија (28%) и Шпанија (44%). Застапеноста на онлајн коцкањето кај момчињата (20%) е повеќе од двојно повисока отколку кај девојчињата (8,7%). Дури и меѓу учениците кои пријавиле коцкање за пари во изминатата година, процентот на оние кои го избираат онлајн коцкањето е поголем кај момчињата (70%) отколку кај девојчињата (54%). За разлика од коцкањето во физички објекти, голема варијабилност е забележана во родовите разлики меѓу земјите: најголема е забележана во Португалија (80% кај момчињата наспроти 43% кај девојчињата), додека нема или има многу мали разлики меѓу половите, тие се наоѓаат во Северна Македонија, Косово, Молдавија, Исланд, Шпанија, Германија и Лихтенштајн.
ЕСПАД, исто така, го проценува присуството на можно штетно коцкарско однесување преку инструментот за скрининг Lie/Bet, применет на ученици кои пријавиле коцкање во изминатата година. Процентот на ученици-коцкари кои покажуваат потенцијално штетно коцкачко однесување се движи од помалку од 5% во Лихтенштајн, Чешка, Фарски Острови и Монако, до максимум 22% во Косово. Додека во просек и во огромното мнозинство земји, процентот на ученици-коцкари со можно штетно однесување е највисок кај момчињата (11% наспроти 4,6% кај девојчињата), тоа не е случај во Малта (7,1% наспроти 3,7%) и Кипар (8,3% наспроти 5%).
Следење на трендовите: како се сменија работите од 2015 до 2024 година
Иако многу европски земји усвоија построги прописи за коцкање во последниве години, со зголемен фокус на заштитата на малолетниците, коцкањето меѓу европските адолесценти остана стабилно откако ЕСПАД првпат почна да го истражува ова прашање во 2015 година. Сепак, со текот на времето се појавија забележителни промени.
Поточно, учеството во коцкањето кај момчињата благо се намали, од 32% во 2015 година на 30% во 2024 година, додека незначително се зголеми кај девојчињата, од 14% на 16% во истиот период.
Онлајн коцкањето бележи значителен раст, при што неговата распространетост се зголеми од 7,9% во 2019 година на 14% во 2024 година. Додека родовиот јаз во онлајн коцкањето останува, стапките на учество пораснаа за повеќе од половина кај момчињата (од 13% во 2019 година на 20% во 2024 година) и тројно кај девојчињата (од 2,7% во 2019 година на 8,7% во 2024 година).
Процентот на ученици-коцкари кои покажуваат потенцијален штетен профил на коцкање значително се зголеми, речиси двојно се зголеми од 4,7% во 2019 година на 8,5% во 2024 година. Иако оваа пропорција останува многу поголема кај момчињата, зголемувањето е поизразено кај девојчињата.
Овие бројки го истакнуваат менувачкиот пејзаж на коцкањето кај адолесцентите, особено зголемената улога на онлајн коцкањето и еволуирачката родова динамика, што бара тековно следење и приспособени интервенции.
Игри и социјални медиуми
Севкупно, 80% од учениците на ЕСПАД изјавија дека играле дигитални игри барем еднаш во изминатиот месец. Околу 70% играле во обичен училишен ден во изминатите 30 дена, додека 77% играле во неучилишен ден. Низ земјите на ЕСПАД, преваленцата на игри во изминатиот месец е најниска во Косово (59%) и Молдавија (66%), додека највисока е забележана во Лихтенштајн (95%) и Германија (91%). Момчињата се со поголема веројатност да се вклучат во игри отколку девојчињата (89% наспроти 71%), што одразува постојан родов јаз во ангажманот во игрите низ земјите. Овој јаз е особено голем во Грција и Исланд, кој се движи од 33 до 35 процентни поени, додека минимален или отсутен е во Кипар, Украина и Бугарија (0 до 5 процентни поени).
Во изминатите 30 дена, 17% од сите ученици на ЕСПАД пријавуваат просечно 4 или повеќе часа играње во обичен училишен ден и 32% во вообичаен неучилишен ден, со двојно повисоки стапки кај момчињата во споредба со девојчињата во двата случаи.
ЕСПАД, исто така, го проценува ризикот што самиот го согледува поврзан со игрите и користењето на социјалните медиуми преку скала од три ставки развиена од Холштајн и неговите колеги во 2014 година. Според авторите, оценката од 2 или 3 укажува на висок ризик од проблеми поврзани со игрите и користењето на социјалните медиуми.
Во 2024 година, 22% од учениците на ЕСПАД добиваат 2-3 поени на скалата за согледан ризик од игри. Оваа мерка е најниска во Чешка (12%), Данска (13%), Австрија и Финска (14%), а највисока во Кипар (37%), Литванија и Холандија (и двете по 31%).
Севкупно, момчињата (30%) имаат повеќе од двојно поголема веројатност од девојчињата (13%) да постигнат позитивен резултат на скалата на согледување на ризик од игри. Најголеми родови разлики се забележани во Португалија и Германија, каде што момчињата ги надминуваат девојчињата за 25-26 процентни поени. Спротивно на тоа, јазот е минимален во Кипар (минус 1 процентен поен), па дури и обратен во Холандија, каде што девојчињата добиваат 7 процентни поени повеќе од момчињата.
Што се однесува до употребата на социјалните медиуми, речиси половина од учениците (47%) постигнуваат 2-3 поени на скалата на ризик од употреба на социјалните медиуми. Највисока преваленца е забележана во Австрија (58%), Лихтенштајн (57%) и Германија (56%), додека најниска е забележана во Чешка (29%), Унгарија и Полска (и двете од 32%).
Девојчињата (53%) имаат поголема веројатност од момчињата (42%) да постигнат позитивен резултат на скалата за ризик од употреба на социјалните мрежи. Во овој случај, родовите разлики спаѓаат во потесен опсег, од 3 до 17 процентни поени, постојано во корист на девојчињата. Најголеми празнини се забележани на Фарските Острови, Лихтенштајн и Словачка (17%).
Следење на трендовите: како се сменија работите од 2015 до 2024 година
Најновите наоди на ЕСПАД нагласуваат значително зголемување на преваленцата на игри кај 16-годишните ученици со текот на времето, зголемувајќи се од 47% во 2015 година на 80% во 2024 година. Трендот е особено изразен кај девојчињата, чија преваленца на игри се зголемила повеќе од тројно, од 22% во 2015 година на 71% во 2024 година. Иако момчињата постојано пријавуваат поголема вклученост во видео игрите, нивниот пораст е постепен, растејќи од 71% во 2015 година на 89% во 2024 година. Стеснувањето на родовиот јаз сугерира дека играњето, некогаш претежно машка активност, станува сè почеста кај девојчињата.
Застапеноста на перцепираниот ризик од гејминг остана релативно стабилна, со благ пораст од 20% во 2015 година на 22% во 2024 година. Кај момчињата, процентот остана конзистентен на околу 30%, додека кај девојчињата се зголеми од 9,5% во 2015 година на 13% во 2024 година, што е во согласност со нивниот зголемен ангажман во игрите.
Согледаната проблематична употреба на социјалните медиуми се зголеми од 38% во 2015 година на 47% во 2024 година севкупно. Порастот беше поизразен кај момчињата, зголемувајќи се од 30% на 41%, додека кај девојчињата, стапката остана постојано висока, флуктуирајќи околу 53-54%.
Психичка благосостојба
После пандемијата КОВИД-19 и во услови на тековни конфликти во Европа и на Блискиот Исток, ЕСПАД го зајакна својот фокус на психичката благосостојба на адолесцентите. Постојаните ефекти од социјалната изолација, образовните нарушувања и социо-економската нестабилност ја зголемија загриженоста во врска со психичкото здравје на младите.
За систематско оценување и следење на ова прашање, истражувањето ЕСПАД од 2024 година за прв пат го вклучи Индексот на благосостојба на СЗО-5, потврдена мерка за психичка состојба врз основа на неодамнешни животни искуства. Оценка над 50 од 100 се смета за показател за добра психичка благосостојба.
Во просек, 59% од учениците велат дека имаат добра психичка благосостојба. Регионално, највисоки стапки на благосостојба се наоѓаат во северна Европа, при што Фарските Острови (77%), Исланд (75%) и Данска (72%) покажуваат највисока преваленца. Земјата со најниска стапка на самопријавена благосостојба е Украина (43%), каде што, од 2022 година, адолесцентите се изложени на трауматски настани и ограничен пристап до грижа за психичко здравје, а потоа следат Чешка (46%), Унгарија (47%), Кипар и Полска (49%).
Психичката благосостојба има тенденција да биде генерално повисока кај момчињата отколку кај девојчињата, а во просек (69% наспроти 49%) и во сите земји на ЕСПАД. Најголеми родови разлики се забележани во Италија (66% кај момчињата наспроти 35% кај девојчињата), Полска (64% кај момчињата наспроти 33% кај девојчињата) и Шведска (78% кај момчињата наспроти 48% кај девојчињата). Најмали родови разлики се наоѓаат во Кипар (52% кај момчињата наспроти 46% кај девојчињата), Украина (48% кај момчињата наспроти 39% кај девојчињата), Фарските острови (83% кај момчињата наспроти 72% кај девојчињата) и Грузија (75% кај момчињата наспроти 62% кај девојчињата).
Превентивни активности
Околу 72% од учениците на ЕСПАД изјавија дека учествувале во најмалку една превентивна интервенција во двете години пред истражувањето. Овие интервенции се движат од настани за подигање на свеста, фокусирани исклучиво на обезбедување информации, до програми засновани на вештини, кои вклучуваат интерактивни активности дизајнирани да развијат лични и социјални вештини. Ова е прво собирање податоци што вклучува информации за учество во превентивни програми, обезбедувајќи нови сознанија за младинскиот ангажман во таквите иницијативи. Важно е да се нагласи дека не сите превентивни интервенции се засновани на докази.
Повеќе од половина од учениците (56%) изјавиле дека присуствувале на настани за подигање на свеста или на информативни настани за дозволени и недозволени супстанци или ризично однесување. Стапките на учество се највисоки во Словачка (77%) и Унгарија (74%), додека најниски се во Косово (31%) и Црна Гора (38%).
Алкохолот е најчесто обработувана тема, при што 49% од учениците пријавиле учество во поврзани информативни настани. На национално ниво, процентите се највисоки во Словачка (70%) и Хрватска (67%), додека најниски се забележани во Косово (18%).
Настани поврзани со тутунот се втори најчесто пријавени, посетени од 38% од учениците. Највисоки стапки на посетеност се забележани во Словачка и Унгарија (59%), додека најниски се во Кипар (22%) и Грузија (23%).
Само 31% од учениците на ЕСПАД, во просек, пријавиле дека присуствувале на настани за подигање на свеста или на информативни настани за недозволени супстанци. Стапките на учество се највисоки во Словачка (60%) и Исланд (56%), а најниски во Косово (10%), Грузија и Шведска (11% и двете).
Најретко обработени теми се ризичните однесувања кои не се поврзани со супстанци, како што се коцкање, игри или нарушувања од интернет, при што просечно 28% од учениците на ЕСПАД пријавиле учество. Највисока стапка на учество е забележана во Исланд и Словенија (48%), додека во Косово е најниско (9,4%).
Девојчињата почесто го пријавуваат учеството во настани за подигање на свеста или на информативни настани поврзани со супстанци. Меѓутоа, за настани поврзани со коцкање, игри и нарушувања од интернет, момчињата (30%) пријавуваат поголема вклученост од девојчињата (24%).
Што се однесува до активностите за интерактивна обука, клучна компонента на напорите за превенција, 55% од учениците на ЕСПАД пријавиле дека учествувале во интервенции фокусирани на развивање социјални вештини, лични вештини или медиумска писменост. На национално ниво, учеството се движи од 35% на Фарските Острови и 36% во Шведска, до 71% во Малта и Шпанија и 72% во Финска.
Најчесто пријавениот тип на обука се фокусира на социјалните вештини, во просек 41%, со цел да се подобри интеракцијата и комуникацијата со другите (на пр. изразување чувства, емпатија и справување со притисок од врсниците). Финска бележи највисока стапка на учество (64%), додека Шведска покажува најниска (25%).
Сличен дел од учениците (40%) пријавиле учество на обука за медиумска писменост, која се фокусира на критичка анализа на реклами и медиумска содржина за да се препознаат наменетите пораки и да се намали подложноста на манипулации. Овие активности за обука беа најзастапени во Финска (60%) и Данска (59%), а најмалку во Косово (20%).
Најмалку распространетиот тип на обука се фокусира на подобрување на личните вештини, опремување на учениците со стратегии за справување со предизвикувачки животни ситуации на здрав начин, пријавени од нешто повеќе од една третина од учениците на ЕСПАД (36%). Стапките на учество се највисоки во Литванија (56%) и Малта (55%), а најниски во Фарските Острови (23%) и Шведска (24%).
Севкупно, родовиот јаз во известувањето за учество е поизразен за овие интервенции, при што 60% од девојчињата пријавиле вклученост во споредба со 51% од момчињата. Овој модел останува конзистентен кај сите видови на обука.
Додека свеста или информативните настани имаат тенденција да бидат повеќе концентрирани во источна Европа, иницијативите за превенција базирани на вештини, за кои се смета дека имаат поголем потенцијал за ефективност во споредба со настаните за информирање подигање на свеста или информирање, се позастапени во западна и јужна Европа.
Земји учеснички
Следниве земји учествуваа во изданието на истражувањето ЕСПАД за 2024 година:
Австрија, Бугарија, Хрватска, Кипар, Чешка, Данска, Естонија, Фарски Острови, Финска, Франција, Грузија, Германија, Грција, Унгарија, Исланд, Ирска, Италија, Косово (1), Летонија, Лихтенштајн, Литванија, Малта, Молдавија, Монако, Црна Гора, Холандија, Северна Македонија, Норвешка, Полска, Португалија, Романија, Србија, Словачка, Словенија, Шпанија, Шведска, Украина.
Изворни податоци
Податоците што се користат за генерирање визуелизации на податоци на оваа страница може да се најдат подолу, како и во нашиот Каталог на податоци. Овој сет на податоци е покриен со лиценца Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) . Забелешка за доделени права, користете „Европски проект за истражување во училиштата за алкохол и други дроги (ЕСПАД)“.
За ЕСПАД
Европскиот проект за истражување во училиштата за алкохол и други дроги (ЕСПАД) е заеднички напор на независни истражувачки тимови во повеќе од 40 европски земји и најголемиот меѓунационален истражувачки проект за употреба на супстанци кај адолесценти во светот. Општата цел на проектот е постојано собирање споредливи податоци за употребата на супстанци кај ученици на возраст од 15 до 16 години во што е можно повеќе европски земји. АДЕУ е клучен партнер во проектот ЕСПАД.
Повеќе информации може да најдете на веб-страницата на ЕСПАД.
За оваа публикација
Препорачан цитат: Групација ЕСПАД (2025), Клучни наоди од Европскиот проект за истражување во училиштата за алкохол и други дроги за 2024 година (ЕСПАД), Агенција за дроги на Европската унија, Лисабон, https://www.euda.europa.eu/publications/data-factsheets/espad-2024-key-findings_en
Идентификатори
HTML: TD-01-25-003-MK-Q
ISBN: 978-92-9408-053-0
DOI: 10.2810/4547522
(1) Оваа ознака не е во спротивност со ставовите за статусот и е во согласност со Резолуцијата 1244/1999 на СБОН и советодавното мислење на МСП за Декларацијата за независност на Косово.