Inzicht in de drugssituatie in Europa in 2025 – belangrijkste ontwikkelingen (Europees Drugsrapport 2025)
De laatste analyse van het Europese drugsfenomeen door het EUDA toont een veerkrachtige markt die tevens beïnvloed wordt door ontwikkelingen die op mondiaal niveau plaatsvinden. De aanhoudende gezondheids- en veiligheidsproblemen die het gevolg zijn van gevestigde en nieuwere illegale drugs, en in toenemende mate de wisselwerking daartussen, vormen een uitdagende beleidscontext voor het ontwikkelen en uitvoeren van doeltreffende reacties. Het Europees Drugsrapport 2025 biedt een momentopname van de drugssituatie in Europa op basis van de meest recente beschikbare gegevens. Deze inleiding levert een beknopt analytisch commentaar op een aantal belangrijke kwesties die momenteel voorkomen op de Europese agenda inzake drugsbeleid.
Deze pagina maakt deel uit van het Europees Drugsrapport 2025, het jaarlijkse overzicht van het EUDA over de drugssituatie in Europa.
Voor het laatst bijgewerkt op: 5 juni 2025
Ervoor zorgen dat Europa voorbereid is op veranderende drugsproblemen
De Europese drugsmarkt ontwikkelt zich snel, aangezien zowel leveranciers als consumenten manieren vinden om zich aan te passen aan geopolitieke instabiliteit, globalisering en technologische vooruitgang. Dit lijkt te leiden tot de beschikbaarheid van een gevarieerder scala aan middelen, vaak met een hoge sterkte en zuiverheid, die nieuwe risico’s voor de volksgezondheid met zich meebrengen. Tegelijkertijd dreigen wereldwijde gebeurtenissen het responsvermogen van Europa tot het uiterste te drijven, omdat de complexiteit en de omvang van het probleem blijven toenemen.
Het effect van de ontwikkelingen die we zien, betekent dat iedereen op de een of andere manier waarschijnlijk te maken zal krijgen met illegaal drugsgebruik, de werking van de drugsmarkt en de daarmee samenhangende problemen. We zien dit rechtstreeks bij degenen die in de problemen komen en een behandeling of andere diensten nodig hebben. Indirect zien we dat in de rekrutering van kwetsbare jongeren voor criminele activiteiten, de druk op de budgetten voor gezondheidszorg en de maatschappelijke kosten voor gemeenschappen die zich onveilig voelen of waar instellingen of bedrijven worden ondermijnd door corruptie of criminele praktijken. We kunnen er niet omheen dat drugskwesties bijna overal een impact hebben. Op nationaal niveau manifesteren deze zich in andere complexe beleidsproblemen, zoals dakloosheid, psychische stoornissen en jeugdcriminaliteit, die erdoor worden verergerd. Ook zien we in sommige landen meer geweld en corruptie als gevolg van de drugsmarkt. We zien steeds meer dat bijna alles met psychoactieve eigenschappen op de drugsmarkt kan verschijnen, vaak verkeerd geëtiketteerd of in mengsels, waardoor consumenten mogelijk niet op de hoogte zijn van wat ze gebruiken, de gezondheidsrisico’s toenemen en nieuwe uitdagingen op het gebied van rechtshandhaving en regelgeving ontstaan.
Het EUDA is vastbesloten de paraatheid van Europa op het gebied van illegale drugs en nieuwe psychoactieve drugs te vergroten en de Europese Unie en haar lidstaten te ondersteunen door middel van een nieuw en onderling verbonden dienstenmodel. Het Europees drugsverslag ondersteunt dit werk door de aandacht te vestigen op de meest recente trends en opkomende dreigingen voor beleidsmakers en beroepsbeoefenaars op het gebied van drugs, teneinde hun inspanningen te onderbouwen en de ontwikkeling van empirisch onderbouwde en tijdige reacties op nieuwe en veranderende drugsproblemen te ondersteunen.
Het Drugsagentschap van de Europese Unie – ondersteuning van de respons op een veranderend drugslandschap
In Europa doen zich nu vaker plotselinge verschuivingen in de beschikbare middelen op lokale drugsmarkten voor dan in het verleden, wat leidt tot grotere onzekerheid over de schadelijke effecten waaraan mensen die deze middelen gebruiken, kunnen worden blootgesteld. Nieuwe middelen zijn steeds meer geïntegreerd in de Europese illegale drugsmarkt en richten zich op een breed scala aan gebruikers, van episodische en sociaal geïntegreerde gebruikers tot mensen met problematische gebruikspatronen en sociale marginalisering.
Na de omvorming van het EMCDDA tot het EUDA in juli 2024 is het Agentschap beter uitgerust om deze uitdagingen aan te gaan, wordt zijn proactieve rol versterkt en wordt zijn missie om de paraatheid van de Europese Unie en haar lidstaten te ondersteunen met een kwalitatief hoogstaande reeks klantgerichte diensten versterkt. In het kader van het nieuwe mandaat zal het EUDA gebruikmaken van analyses van deskundigen ter ondersteuning van bijna-realtime beoordelingen en reacties op opkomende drugsproblemen, of het nu gaat om bedreigingen door nieuwe drugs, precursoren of wereldwijd verbonden drugsmarkten en technologische uitdagingen.
Nu krachtige nieuwe synthetische opioïden zoals nitazeen in de Europese Unie beschikbaar zijn en ernstige gezondheidsrisico’s met zich meebrengen, is het van essentieel belang dat Europa beter in staat is nieuwe middelen te identificeren, de zuiverheid van geneesmiddelen te bepalen en farmacologische profilering uit te voeren om te verduidelijken welke middelen worden verkocht. Daartoe ontwikkelt het EUDA een netwerk van nationale forensische en toxicologische laboratoria ter ondersteuning van de ontwikkeling van kwaliteitsnormen op dit belangrijke gebied.
Uitbraken van vergiftiging kunnen snel escaleren, zoals is waargenomen bij synthetische cannabinoïden en nitazeenopioïden. Het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing van de over nieuwe psychoactieve middelen blijft een essentiële ondersteuning voor het bewustzijn en de maatregelen op nationaal en EU-niveau met betrekking tot nieuwe en gecontroleerde drugs. Het biedt informatie-uitwisseling, adviezen, waarschuwingen, vroegtijdige waarschuwing en risicobeoordelingen. Als aanvulling hierop zal het Europees waarschuwingssysteem voor drugs de paraatheids- en responsactiviteiten van de EU en de lidstaten op het gebied van ernstige drugsgerelateerde risico’s ondersteunen door middel van snelle uitwisseling van informatie, gerichte waarschuwingen en andere risicocommunicatie.
Het systeem voor de beoordeling van bedreigingen voor de gezondheid en de veiligheid van het EUDA wordt momenteel ontwikkeld als een nieuwe capaciteit om de paraatheid en strategische acties in reactie op opkomende drugsgerelateerde dreigingen in de Europese Unie te ondersteunen. Eind 2024 heeft het Agentschap een proefbeoordeling van de dreiging afgerond, die gericht was op zeer krachtige synthetische opioïden in de Baltische regio. Dreigingsevaluaties worden ontwikkeld in nauwe samenwerking met nationale deskundigen en zijn gebaseerd op meerdere gegevensbronnen en multidisciplinaire input. Ze bieden een gestructureerde analyse van de situatie en stellen gefaseerde responsopties voor om de dreiging op zowel nationaal als EU-niveau te helpen verminderen.
De drugssituatie in Europa in 2023 – een overzicht
Veerkrachtige illegale drugsstromen zorgen voor een hoge beschikbaarheid in Europa
Uit een analyse van de aanbodgerelateerde indicatoren voor illegale drugs in de Europese Unie blijkt dat de drugsstromen bestand lijken te zijn tegen veel veranderingen op de markt, waarbij de beschikbaarheid voor alle soorten drugs hoog blijft. Er is een wijdverspreide beschikbaarheid van een breder scala aan drugs, vaak met een hoge potentie of zuiverheid, waar de kennis over gezondheidsrisico’s beperkt is. Voor sommige drugs, zoals cannabis, is er een toenemende diversificatie van consumentenproducten op de markt (zoals oliën, extracten, edibles en vapingproducten). Voor cocaïne is het aantal gerapporteerde inbeslagnames in Europa jaar in jaar uit blijven stijgen. Voor synthetische drugs, zoals amfetaminen, MDMA en cathinonen, zijn er aanwijzingen voor een toegenomen productie in Europa en bestaat er bezorgdheid over het feit dat deze lokale productie, die dichter bij de consumentenmarkten ligt, tot snellere verschuivingen in de consumptietrends kan leiden. De toegenomen integratie van nieuwe stimulerende middelen in de Europese markt voor illegale drugs, naast meer gebruikte illegale drugs, brengt veranderende uitdagingen met zich mee wat betreft de gevoeligheid van bestaande monitoringsystemen voor opkomende schade en de geschiktheid van bestaande oplossingen.
Commerciële grensoverschrijdende handel uitgebuit door drugshandelnetwerken
De globalisering heeft een grote invloed gehad voor de beschikbaarheid van drugs in Europa, omdat criminelen misbruik maken van de toegenomen mogelijkheden voor drugshandel, geboden door de steeds meer onderling verbonden communicatie-, handels- en vervoersnetwerken. De infiltratie van scheepvaartroutes en de smokkel van grote hoeveelheden drugs in commerciële intermodale transportcontainers blijven een voedingsbodem voor de Europese drugsmarkt. De geglobaliseerde handel wordt misbruikt om de aankoop van chemische stoffen en apparatuur voor de productie van illegale drugs te vergemakkelijken, waarbij Europese drugsproducenten en -handelaren nauwer betrokken zijn bij internationale criminele netwerken.
De veerkracht van illegale drugshandel via commerciële toeleveringsketens komt tot uiting in de grote inbeslagnames van drugs in de Europese havens. In 2024 meldde Spanje de grootste inbeslagname van cocaïne ooit in één enkele zending – 13 ton, verborgen tussen bananen afkomstig uit Ecuador. Duitsland nam in 2023 43 ton cocaïne in beslag doordat in de haven van Hamburg dat jaar grote zendingen ter waarde van 25 ton in beslag werden genomen, het dubbele van de hoeveelheid die in 2022 werd gerapporteerd. Criminele netwerken gebruiken meerdere methoden om niet ontdekt te worden. Voorbeelden hiervan zijn geraffineerde verhullingstechnieken, waarbij het meestal gaat om ladingen goederen die voor de autoriteiten een logistieke uitdaging vormen, kleinere havens als doelwit nemen, zendingen op zee van het ene schip naar het andere verplaatsen of in het water laten drijven om opgehaald te worden.
De EU-routekaart van 2023 tegen drugssmokkel van 2023 bevat maatregelen om het douanerisicobeheer en de opsporing van drugs en precursoren te verbeteren. In het kader daarvan moet de interoperabiliteit tussen de douane-informatiesystemen van de EU-lidstaten worden opgevoerd en moet de inzet van geavanceerde apparatuur voor het scannen van containers worden ondersteund. De routekaart ondersteunt ook de onlangs opgerichte Europese havenalliantie, een publiek-privaat partnerschap, dat actie onderneemt om de belangrijkste logistieke centra van Europa beter bestand te maken tegen drugshandel en infiltratie door criminele organisaties.
Naarmate de drugsproductie en -handel zich verder ontwikkelen, blijft het een uitdaging om de gezondheids- en veiligheidsrisico’s die worden veroorzaakt door de activiteiten van criminele netwerken en de werking van de drugsmarkt tegen te gaan. Zowel georganiseerde misdaad als drugshandel behoren tot de belangrijkste onderwerpen die aan bod komen in de komende externe evaluatie van de EU-drugsstrategie en het EU-actieplan 2021-25. Het onlangs gelanceerde ProtectEU – een Europese strategie voor interne veiligheid – is ontwikkeld op basis van inzichten uit de jaarlijkse dreigingsevaluatie van de Europese Unie voor zware en georganiseerde criminaliteit en richt zich op het veranderende dreigingslandschap, waaronder de aanpak van georganiseerde criminaliteit en drugshandel.
Onlineplatforms worden gebruikt om de drugshandel en -distributie te faciliteren
Een overvloed aan nationale en wereldwijde onlineplatforms wordt momenteel gebruikt om de drugshandel te organiseren, met een aantrekkingskracht op zowel leveranciers als kopers die verband houdt met hun directheid en mogelijkheid tot anonimiteit. Op detailhandelsniveau worden clearnet-websites, met inbegrip van legitieme platforms voor elektronische handel en socialemediaplatforms, gebruikt voor de verkoop van nieuwe psychoactieve middelen, illegaal geproduceerde geneesmiddelen, namaakgeneesmiddelen en, in mindere mate, gevestigde illegale drugs. Clearnet-websites worden ook gebruikt voor de verkoop van drugsprecursoren en andere chemische stoffen die bij de productie van drugs worden gebruikt. Actuele informatie suggereert dat de distributie van drugs op kleinhandelsniveau in toenemende mate wordt gefaciliteerd via sociale mediaplatforms en toepassingen, variërend in openheid van openbare profielen tot privécontent en forums voor vooraf gescreende gebruikers. De detailhandel wordt ook gefaciliteerd door darknet-websites, die anonimiteit bieden door middel van encryptie en digitale betalingen in cryptocurrency’s. Ze richten zich op klanten over de hele wereld, maar soms ook in specifieke landen of taalgroepen.
Onderzoek wijst uit dat kopers en verkopers sociale media aantrekkelijker vinden dan darknets, omdat op die manier snel en gemakkelijk transacties kunnen worden uitgevoerd, zowel persoonlijk als via onlinebetalingen, rechtstreekse levering of het gebruik van inzamelpunten. Criminele netwerken maken ook gebruik van sociale media om adolescenten te rekruteren en uit te buiten om als facilitator op lage niveaus te fungeren in verschillende aspecten van de drugshandel, waaronder detailhandel, grensoverschrijdende handel en gerichte intimidatie en geweld.
De aantrekkingskracht van darknets is afgenomen door hun korte operationele levensduur, zwendelpraktijken en shutdowns onder leiding van wetshandhavers. Meer in het algemeen hebben wetshandhavingsinstanties digitale criminele infrastructuren verstoord door te infiltreren in versleutelde communicatienetwerken die worden gebruikt door mensenhandelaren.
Intimidatie en geweld blijven een kenmerk van de Europese drugsmarkt
De illegale productie, handel en distributie van drugs zorgt niet alleen voor een ruime beschikbaarheid van illegale drugs in Europa, maar leidt ook tot intimidatie en geweld, wat de veiligheid van Europa ondermijnt. De potentiële winsten uit de verkoop van illegale drugs zijn aantrekkelijk voor criminele netwerken, wat leidt tot intense concurrentie om de controle over bronnen, routes en markten, en kan leiden tot geweld. Er is niet alleen bezorgdheid over de corruptie van personeel in logistieke bevoorradingsketens of pogingen om instellingen te destabiliseren door infiltratie, maar ook over moorden en de uitbuiting van jongeren die door criminele netwerken worden gerekruteerd voor verschillende aspecten van de illegale drugshandel.
Kwetsbare jongeren zijn het doelwit, persoonlijk en online, en worden gerekruteerd om als drugskoerier te werken en, in sommige extreme gevallen, om deel te nemen aan geweld en drugsgerelateerde moorden. Mensen kunnen op verschillende niveaus het slachtoffer worden van drugsgerelateerde intimidatie en geweld, waarbij individuen en gezinnen het doelwit zijn omdat ze drugsschulden hebben opgebouwd. Door de inspanningen op het gebied van rechtshandhaving in belangrijke vervoerscentra op te voeren, maken criminele netwerken gebruik van meerdere modi operandi om drugszendingen te verplaatsen, waardoor intimidatie en geweld kunnen ontstaan op nieuwe locaties waar drugs worden geproduceerd, opgeslagen, doorgevoerd of verkocht.
Het EUDA is een nieuw project gestart om een beter inzicht te krijgen in de aard van drugsmarktgerelateerd geweld in Europa, om besluitvormers te voorzien van de beste beschikbare informatie over hoe dit probleem kan worden aangepakt. Als onderdeel van deze inspanning en in samenwerking met de Europese Commissie organiseerde Het EUDA de eerste Europese conferentie over drugsgerelateerd geweld, die in november 2024 in Brussel werd gehouden. De conferentie ging in op de verschillende aspecten van drugsgerelateerd geweld, waarbij een evenwicht werd gevonden tussen gezondheids- en veiligheidsbelangen, en waarbij de veiligheid in de gemeenschap en de volksgezondheid werden bevorderd. Tijdens dit evenement werd gewezen op de noodzaak om de monitoring en gegevensverzameling op Europees niveau te verbeteren en een regelmatig forum op te richten voor de uitwisseling van ideeën en beste praktijken ter ondersteuning van empirisch onderbouwde beleidsvorming op dit gebied (zie ook het EUDA en de EU-drugsmarkten van Europol – diepgaande analyse en de dreigingsevaluatievan Europol voor zware georganiseerde criminaliteit).
Reageren op complexe patronen van polydrugsgebruik blijft een uitdaging
Polydrugsgebruik gaat gepaard met een hoger risico op gezondheids- en sociale problemen. Polydrugsgebruik is het gelijktijdig of achtereenvolgens gebruiken van twee of meer legale of illegale psychoactieve middelen. Gegevens uit een reeks indicatoren, waaronder de Europese online-enquête over drugs van 2024 en een analyse van spuitresiduen door het ESCAPE-netwerk, wijzen erop dat polydrugsgebruik wijdverbreid is onder drugsgebruikers. Verschillende factoren kunnen ertoe leiden dat steeds meer meldingen worden gedaan van polydrugsgebruik, waaronder de toenemende integratie van de markten voor nieuwe psychoactieve middelen en illegale drugs. Voorbeelden hiervan zijn hennep gemengd met semi-synthetische cannabinoïden, stimulerende middelen gemengd met synthetische cathinonen en ketamine, of nieuwe synthetische opioïden gemengd met of verkeerd verkocht als heroïne of benzodiazepinen.
Het al dan niet opzettelijk gebruiken van drugs in combinatie, ook met alcohol, verhoogt de risico’s en bemoeilijkt de uitvoering van interventies, waaronder de respons op acute vergiftiging. De complexiteit van patronen in drugsgebruik komt tot uiting in het feit dat bij de meeste fatale overdoses meerdere middelen worden gebruikt, waarbij opioïden doorgaans worden gecombineerd met andere drugs. Alcohol en benzodiazepinen zijn aanwezig in een aanzienlijk deel van de gevallen van overdosering met dodelijke afloop. Gezien de toenemende uitdagingen in verband met het polydrugsgebruik werkt het EUDA aan een betere gegevensverzameling en monitoring van het gebruik van polydrugs om het beleid en de beste praktijken op dit gebied beter te ondersteunen.
De Europese cannabismarkt blijft groeien
Diversiteit en potentie van cannabisproducten nemen toe
Ongeveer 1,5 % van de volwassenen in de Europese Unie (4,3 miljoen mensen) gebruikt naar schatting dagelijks of bijna dagelijks cannabis, en dit is de groep mensen die het grootste risico loopt op problemen in verband met deze drug. De potentie van in beslag genomen cannabishars blijft naar historische maatstaven zeer hoog: het gemiddelde monster bevat nu 23 % THC, terwijl de gemiddelde potentie van marihuana 11 % THC blijft. Hoewel hars en marihuana nog steeds de dominante cannabisproducten zijn, is er nu een toenemend aantal op cannabis gebaseerde producten beschikbaar voor consumenten, waaronder producten met een hoge potentie die in verband zijn gebracht met acute drugtoxiciteitspresentaties op spoedeisende hulpafdelingen van ziekenhuizen. De problemen worden verder bemoeilijkt door het feit dat sommige producten die als cannabis op de illegale markt worden verkocht, kunnen worden vervalst met krachtige synthetische cannabinoïden, terwijl een aantal semi-synthetische cannabinoïden, zoals hexahydrocannabinol (HHC), onlangs ook op de commerciële markten in sommige Europese landen zijn verschenen. Deze diversiteit aan producten heeft gevolgen voor de gezondheidsrisico’s voor consumenten en vereist meer onderzoek en aandacht van de regelgevende instanties.
Het beoordelen van het effect van wijzigingen in het cannabisbeleid blijft van cruciaal belang
De Europese beleidsbenadering van cannabis wordt ook steeds diverser. Sommige EU-lidstaten overwegen om hun beleidsmatige aanpak van recreatief cannabisgebruik te wijzigen, of hebben dat al gedaan, waardoor op verschillende manieren toegang kan worden gekregen tot hasj- en marihuanaproducten. In december 2021 vaardigde Malta wetgeving uit waarin thuisteelt en cannabisgebruik in de privésfeer en voor collectieve teeltclubs zonder winstoogmerk werd toegestaan. In juli 2023 vaardigde Luxemburg wetgeving uit om thuisteelt en privégebruik toe te staan, en in februari 2024 legaliseerde Duitsland thuisteelt en cannabisteeltclubs zonder winstoogmerk.
Nederland herziet ook zijn aanpak, maar de teelt, de verkoop en het bezit van cannabis blijven strafbaar. De verkoop van kleine hoeveelheden cannabis, tot 5 gram, aan mensen boven de 18 jaar in ‘coffeeshops’ die aan bepaalde criteria voldoen, wordt echter al tientallen jaren getolereerd. Omdat cannabis nog steeds op de illegale markt wordt aangeboden, profiteren criminele groepen van deze handel. Om dit probleem aan te pakken, wordt in Nederland een proefmodel voor een gesloten cannabistoeleveringsketen getest in tien gemeenten, waarbij op gereguleerde locaties geproduceerde cannabis ter beschikking wordt gesteld voor verkoop in coffeeshops.
Het is onduidelijk welke richting toekomstig Europees beleid zal inslaan. Wat wel duidelijk is, is dat elke beleidsmatige ontwikkeling op dit gebied gepaard moet gaan met een beoordeling van het effect van de ingevoerde veranderingen. Dit soort evaluaties is afhankelijk van het bestaan van goede uitgangsgegevens en onderstreept opnieuw de noodzaak om onze monitoring van de huidige gebruikspatronen van de meest gebruikte illegale drug in Europa te verbeteren.
Bredere beschikbaarheid van semi-synthetische cannabinoïden met onbekende gezondheidsrisico’s
Na de invoering van wettelijke controles op de productie van synthetische cannabinoïden in China in 2021 werd de aanvoer van deze drugs naar Europa verstoord, waarna een deel van de productie naar Europa werd verplaatst. Tekenen van de aanwezigheid van de productie van synthetische cannabinoïden in Europa zijn de inbeslagname van een klein aantal illegale laboratoria en de invoer van precursorchemicaliën voor de productie ervan in 2023. Ondanks aanwijzingen dat er in 2024 sprake was van een aanzienlijke vermindering van de beschikbaarheid van synthetische cannabinoïden, blijven synthetische cannabinoïden een probleem voor de volksgezondheid bij sommige kwetsbare bevolkingsgroepen, waaronder mensen in gevangenissen.
Halfsynthetische cannabinoïden, die in 2022 voor het eerst op de Europese markt kwamen, hebben zich snel verspreid. Hoewel HHC (hexahydrocannabinol) de eerste halfsynthetische cannabinoïde was die opdook, zijn er daarna meer dan twintig van deze stoffen ontdekt, die meestal op de markt worden gebracht als legale alternatieven voor cannabis. Hoewel semisynthetische cannabinoïden oorspronkelijk uit de Verenigde Staten werden ingevoerd, wordt nu de Europese productie waargenomen. Halfsynthetische cannabinoïden zijn op grote schaal verkrijgbaar via online en, in sommige landen, fysieke winkels. De belangrijkste producten zijn gearomatiseerde edibles zoals gelei en dampen, alsook cannabis met een laag THC-gehalte die is besproeid of vermengd met de cannabinoïden. Hun toegankelijkheid en vermeende legale status kan zowel cannabisgebruikers als nieuwe gebruikers aantrekken, waaronder mogelijk jongeren en kinderen. De specifieke halfsynthetische cannabinoïden – met verschillende potenties – en de concentraties ervan kunnen aanzienlijk verschillen tussen producten en partijen.
De effecten van halfsynthetische cannabinoïden op mensen zijn nog steeds slecht onderzocht. Rapporten wijzen erop dat de middelen cannabisachtige effecten hebben, met een risico op bijwerkingen variërend van lichte tot ernstige vergiftiging. Gezien de farmacologische gelijkenis van halfsynthetische cannabinoïden met cannabis, is er duidelijkheid nodig over hun vermogen om psychotische episoden te veroorzaken en hun afhankelijkheid. Over het algemeen vormen deze variabiliteit en onvoorspelbaarheid een potentieel vergiftigingsrisico voor consumenten.
Toenemende bezorgdheid over de beschikbaarheid van cocaïne en ketamine
Meedogenloze productie en handel voeden ongekende beschikbaarheid cocaïne
In 2022 meldden de EU-lidstaten voor het zesde jaar op rij een recordhoeveelheid in beslag genomen cocaïne: 323 ton. De cocaïnehandel via de Europese zeehavens in intermodale commerciële scheepscontainers zorgt voor de grote beschikbaarheid van de drug. Nu de interdictiemaatregelen op de belangrijkste toegangspunten voor cocaïne zijn toegenomen, richten smokkelaars zich ook op kleinere havens in andere EU-lidstaten en buurlanden, die mogelijk kwetsbaarder zijn voor drugshandel. Deze verschuiving in drugssmokkelroutes kan gepaard gaan met drugsgerelateerde intimidatie en geweld. Naast de exploitatie van commerciële zeecontainers maken mensenhandelaars gebruik van een reeks andere vormen van transport- en leveringsdiensten, in combinatie met innovatieve verbergingsmethoden, om cocaïne naar Europa te smokkelen.
De illegale verwerking van cocaïneproducten vindt nog steeds plaats binnen de Europese Unie, waarbij elk jaar meerdere cocaïnelaboratoria worden ontmanteld. Bij de verwerking van cocaïne in Europa vindt gewoonlijk een secundaire extractie plaats van cocaïne die in andere materialen was verborgen (bijv. door chemische verhulling in plastic), wat het lastig maakt om de drug in commerciële zendingen te ontdekken. Cocaïnebase en -pasta worden in grote hoeveelheden naar Europa gesmokkeld voor verwerking tot cocaïnehydrochloride. Elk jaar worden enkele grootschalige faciliteiten voor de verwerking van cocaïne ontdekt. Over het geheel genomen vormen de smokkel van cocaïne naar Europa en de productie van deze drug in de Europese Unie een dynamische en hulpbronnenintensieve uitdaging voor de rechtshandhaving en de douane.
Toenemende sociale en gezondheidsschade door cocaïne en crack
Na cannabis blijft cocaïne de op een na meest gebruikte illegale drug in Europa, met 2.7 miljoen jonge volwassenen (2,7 % van de volwassenen tussen 15 en 34 jaar) die het afgelopen jaar melding hebben gemaakt van het gebruik ervan. De toenemende beschikbaarheid en bredere geografische en sociale verspreiding van de drug blijken uit de hoeveelheid cocaïneresiduen die in het gemeentelijk afvalwater zijn aangetroffen. Deze residuen namen toe in de meeste steden die over gegevens voor 2023 en 2022 beschikken. De Europese drugscontrolediensten meldden dat cocaïne het meest voorkomende middel was dat ze in 2022 hadden gescreend, hoewel deze gegevens geen representatief beeld geven van de nationale situatie. Cocaïne is de op één na meest gerapporteerde illegale drug door mensen die voor het eerst een specialistische drugsbehandeling ondergaan, en het is nu de meest gerapporteerde stof bij acute drugtoxiciteitspresentaties op de sentinel afdelingen voor spoedeisende hulp van ziekenhuizen.
Het gebruik van cocaïne kan leiden tot afhankelijke en dwangmatige gebruikspatronen en wordt in verband gebracht met een aantal nadelige gevolgen voor de gezondheid, die worden verergerd door polydrugsgebruik, of dat nu samen met alcohol of andere illegale drugs gebeurt. Het gecombineerde gebruik van cocaïne en alcohol is gebruikelijk en de aanwezigheid van beide stoffen in het lichaam leidt tot cocaethyleen in de lever, wat gepaard gaat met grotere gezondheidsrisico’s. Cocaïne en synthetische stimulerende middelen kunnen psychotische aandoeningen, zoals door stimulerende middelen veroorzaakte psychose, teweegbrengen of bespoedigen. De behandeling van psychiatrische comorbiditeit bij personen die problemen ondervinden vanwege drugsgebruik blijft een uitdaging vormen, aangezien het vaak ontbreekt aan geïntegreerde benaderingen van medische behandeling en mentale gezondheidszorg. Uit de beschikbare gegevens blijkt dat cocaïne, doorgaans in aanwezigheid van opioïden, in 2023 betrokken was bij ongeveer een kwart van de sterfgevallen als gevolg van een overdosis. Aangezien cocaïnegebruik onderliggende cardiovasculaire problemen kan verergeren, wordt de bijdrage van cocaïne aan de mortaliteit in Europa waarschijnlijk onderschat.
Tegelijkertijd lijkt het gebruik van cocaïne – en met name crack – steeds vaker voor te komen, met name in bepaalde gemarginaliseerde gemeenschappen. Zowel het roken als het injecteren van cocaïne wordt in verband gebracht met grotere gezondheidsproblemen, en het is daarom zorgwekkend dat het injecteren van cocaïne en het gebruik van crack naar verluidt in een aantal landen toeneemt. Het aantal cliënten dat voor het eerst in behandeling gaat voor cocaïne-gerelateerde problemen steeg tussen 2018 en 2023 met 31 %, terwijl het aantal cliënten dat voor het eerst in behandeling gaat voor crackcocaïne met 35 % steeg. In 2023 werd in tien steden in acht EU-landen melding gemaakt van crackcocaïnegebruik door cliënten, alleen of in combinatie met heroïne. Om tegemoet te komen aan de behoeften van mensen die crack-cocaïne roken, vaak in combinatie met het gebruik van opioïden, moeten diensten ter beperking van de schade mogelijk hun diensten aanpassen om veiligere rookmethoden te ondersteunen. Dit kan inhouden dat er kits worden geleverd met bijvoorbeeld leidingen en filters.
Toenemend risico op schade door bredere beschikbaarheid van ketamine
Hoewel ketamine in Europa niet op grote schaal wordt geconsumeerd en om verschillende redenen moeilijk te monitoren is, waaronder de uiteenlopende juridische status ervan in de EU-landen, wijzen de huidige gegevens erop dat het meer beschikbaar is en dat de daarmee verband houdende gezondheidsschade duidelijker is. Onder de respondenten van de Europese webenquête over drugs in 2024 meldde 14 % van degenen die de afgelopen 12 maanden drugs hadden gebruikt, ketamine te hebben gebruikt, voornamelijk in de context van polydrugsgebruik met andere drugs en alcohol. In 2024 meldden 82 steden in 22 EU-landen en Noorwegen relatief lage gehalten aan ketamineresiduen in stedelijk afvalwater.
Ketamine wordt in Europa niet op grote schaal geproduceerd, maar in 2023 werden zes laboratoria die doorgaans betrokken zijn bij de kristallisatie van poeder van ketamine in bulk ontmanteld. Grote hoeveelheden ketamine, meestal afkomstig uit India, worden de Europese Unie binnengesmokkeld en zijn recentelijk toegenomen, met inbeslagnames van poeders van in totaal 2,7 ton in 2023 die zijn gemeld aan het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing. Ketamine is waarschijnlijk consequent verkrijgbaar op drugsmarkten en kan in sommige settings een vaste voorkeursdrug zijn geworden.
In 2022 meldden gegevens van spoedgevallenafdelingen van ziekenhuizen die deelnamen aan het Euro-DEN Plus-netwerk, dat cocaïne de stof was die het vaakst werd gemeld in combinatie met ketamine bij gevallen van acute-toxiciteit. Ketamine is in verband gebracht met diverse dosisafhankelijke acute en chronische schade, waaronder neurologische en cardiovasculaire toxiciteit, geestelijke gezondheidsproblemen, zoals depressie, en urologische complicaties, zoals blaasschade als gevolg van intensief gebruik of de aanwezigheid van namaakstoffen. Het aantal cliënten dat naar verluidt behandeling ontvangt voor problemen die verband houden met ketaminegebruik blijft laag, maar is tussen 2022 en 2023 meer dan verdubbeld tot naar schatting 1329.
De behandeling van problemen met het gebruik van stimulerende middelen blijft complex
Hoewel onze kennis over de effectieve behandeling van problemen met stimulerende middelen toeneemt, blijft deze betrekkelijk beperkt. Er zijn meer investeringen nodig om ervoor te zorgen dat interventies en diensten aansluiten bij de groeiende behoeften die op dit gebied in sommige landen worden waargenomen. Ondanks enige investeringen in onderzoek zijn er momenteel geen door regelgevende instanties goedgekeurde doeltreffende farmacologische behandelingen voor problematisch gebruik van stimulerende middelen. Psychosociale interventies kunnen effectief zijn, met name voor mensen die cocaïne gebruiken (zie Stimulantia: gezondheids- en sociale reacties). Benaderingen zoals contingency management kunnen echter te maken krijgen met implementatieproblemen binnen de Europese gezondheidszorgstelsels.
Mensen die stimulerende middelen injecteren, hebben waarschijnlijk een betere toegang tot naalden en injectiespuiten nodig omdat zij vaker kunnen injecteren dan mensen die opioïden gebruiken. De reacties voor deze groep omvatten vaak een vorm van outreach en de verstrekking van steriel injectiemateriaal en condooms, informatie over veiliger injecteren en basishygiëne, ader en wondverzorging, en antibacteriële crèmes en zalven (zie Het EUDA-publicatie van 2025 over schadebeperkende apparatuur). Dit lijken passende antwoorden te zijn, maar er bestaat op dit gebied nog geen solide bewijsbasis. Drugscontrolediensten spelen in sommige EU-lidstaten ook een rol bij de aanpak van aan stimulerende middelen gerelateerde schade door informatie te verstrekken over de risico’s van zeer zuivere of versneden stimulerende middelen.
Gezien het verband tussen het gebruik van stimulerende middelen en riskant seksueel gedrag zijn er specifiek initiatieven ontwikkeld voor mensen die stimulerende middelen gebruiken, waaronder methamfetamine en cocaïne, in het kader van chemsex. Het gaat onder meer om multidisciplinaire diensten die diensten op het gebied van drugs en seksuele gezondheid aanbieden en inspanningen om de koppeling tussen diensten te verbeteren (zie Spotlight op... Aanpak van seksuele gezondheidsproblemen in verband met drugsgebruik).
Aangezien de problemen in verband met stimulansen lijken toe te nemen, is er behoefte aan verder onderzoek en ontwikkeling van diensten. Het EUDA, het UNODC en de WHO ontwikkelen een gezamenlijk initiatief met de naam Scale-up ter ondersteuning van de behandeling van problemen met stimulerende middelen.
Diversiteit van synthetische stimulanten een groeiende uitdaging
Aanwijzingen voor verhoogde drugsproductie in Europa
De intensivering van de productie van synthetische drugs in Europa blijkt uit de opsporing van locaties met een hoge verwerkingscapaciteit in sommige landen en de toenemende inbeslagname van belangrijke precursoren die nodig zijn om deze drugs te vervaardigen. Sommige laboratoria kunnen ook gebruikt worden voor de productie van meerdere drugs, zoals synthetische stimulerende middelen die vergelijkbare eisen stellen aan chemicaliën en productieapparatuur.
De inbeslagnames van precursorchemicaliën zijn zowel verschoven als gestegen als reactie op de wettelijke en regelgevende controles op veelgebruikte chemische stoffen voor de productie van illegale drugs. In het decennium tot eind 2022 werd jaarlijks gemiddeld 54 ton chemische precursoren in beslag genomen, zowel geregistreerde als niet-geregistreerde, maar dit bereikte in 2023 een ongekende 178 ton. De stijging werd voornamelijk veroorzaakt door grote inbeslagnames van alternatieve precursoren voor de productie van amfetamine, methamfetamine en MDMA in Nederland en Hongarije. De afgelopen jaren zijn er steeds meer inbeslagnames geweest van de precursoren voor de vervaardiging van synthetische cathinonen en van locaties voor de productie daarvan, met name in Polen. De productie door criminele netwerken van belangrijke precursoren uit alternatieve chemische stoffen, zoals glycidylderivaten van BMK en PMK, voor de vervaardiging van amfetaminen en MDMA, vormt een steeds grotere uitdaging voor de douane en de rechtshandhaving. Zowel het milieu als de lokale gemeenschappen lopen gevaar als gevolg van het gebruik van gevaarlijke chemische stoffen die nodig zijn voor de productie van drugs of de omkering van verborgen chemische stoffen voor verhandelde drugs, aangezien de bijproducten vaak illegaal en gevaarlijk worden weggegooid.
De Europese MDMA-productie neemt toe omdat producten met een hoge sterkte gezondheidsrisico’s met zich meebrengen
MDMA wordt in Europa geproduceerd, voornamelijk in Nederland en België, voor binnenlands gebruik en export naar andere markten. Deze meldingen van toegenomen inbeslagnames van MDMA-precursoren, in combinatie met informatie over uitgevoerde MDMA, kunnen wijzen op een groeiende productie van deze drug voor de mondiale markten en een algemene opleving na de daling als gevolg van de COVID-19-pandemie. Ook zorgwekkend is het mogelijke gebruik van een omgekeerde cocaïnesmokkelroute, van Europa naar Latijns-Amerika, om MDMA te ruilen voor cocaïne.
Aangezien het MDMA-gehalte en de zuiverheid van partijen pillen en poeders op detailhandelsniveau variëren, worden gebruikers van de drug blootgesteld aan wisselende en onvoorspelbare gezondheidsrisico’s. Bovendien is het MDMA-gehalte van ecstasytabletten aanzienlijk toegenomen, van gemiddeld ongeveer 84 milligram in 2011 tot tussen 138 en 158 milligram, waarbij sommige tabletten maximaal 350 milligram MDMA bevatten. Producten met een hogere sterkte verhogen mogelijk het risico op nadelige gevolgen voor de gezondheid, waaronder overlijden. Deze gezondheidsrisico’s kunnen ook verergerd worden door het gebruik van meerdere middelen, wat volgens gegevens uit verschillende bronnen veel voorkomt bij mensen die MDMA gebruiken.
Synthetische cathinonen worden in toenemende mate geïntegreerd in de Europese drugsmarkt
Huidige gegevens suggereren dat synthetische cathinonen, een brede familie van stimulerende middelen, in sommige landen continu beschikbaar zijn op de drugsmarkt en opzettelijk worden gekocht als betaalbare stimulerende middelen bij uitstek. Uit gegevens van drugscontrolediensten blijkt dat het waarschijnlijker is dat synthetische cathinonen doelbewust worden gekocht dan in het verleden. Niettemin bleek de blootstelling aan onverwachte stoffen duidelijk uit ingediende monsters die als 3-MMC werden verkocht en vaak in plaats daarvan 2-MMC bevatten. In de Europese online-enquête over drugs van 2024 had 9 % van de respondenten de afgelopen 12 maanden synthetische cathinonen geconsumeerd. Hoewel sommige indicatoren erop wijzen dat de markt voor deze drugs lijkt te groeien, is het monitoren van een brede groep verbindingen een uitdaging voor instrumenten die oorspronkelijk zijn ontworpen voor het opsporen van al langer bestaande illegale drugs, zoals cocaïne. Het EUDA heeft onlangs risicobeoordelingen uitgevoerd van drie nieuwe synthetische cathinonen, 2-methylmethcathinon (2-MMC), 4-bromomethcathinon (4-BMC) en N-ethylnorpentedrone (NEP) ( zie EUDA-risicobeoordelingen).
Van sommige synthetische cathinonen, zoals 4-CMC, is aangetoond dat ze effecten en potentiële schadelijke effecten hebben die in grote lijnen lijken op die van andere psychostimulerende middelen zoals MDMA en amfetamine. Synthetische cathinonen zijn echter een brede groep geneesmiddelen die stoffen bevatten die verschillende effecten of gezondheidsrisico’s hebben die ernstiger kunnen zijn als gevolg van een hogere werkzaamheid, zoals pyrrolidino-derivaten, waaronder alfa-PHiP (α-pyrrolidinoisohexanophenon). De effecten van veel van deze medicijnen op mensen zijn niet uitgebreid onderzocht.
In 2023 bedroeg de invoer en de inbeslagnames van synthetische cathinonen 37 ton, tegenover 27 ton in 2022 en 4,5 ton in 2021. In de meeste gevallen ging het om een klein aantal bulkzendingen die vanuit India werden ingevoerd, voornamelijk via Nederland. De productie van synthetisch cathinon vindt ook op grote schaal plaats in Europa, waar steeds meer drugsproductiefaciliteiten worden ontdekt, waaronder grootschalige locaties, en steeds grotere hoeveelheden precursorchemicaliën in beslag worden genomen.
Risico dat de Europese productie van en handel in methamfetamine het gebruik van de drug aanwakkert
Er zijn aanwijzingen dat de consumptie van methamfetamine, die in de meeste EU-landen laag blijft, nu in meer landen voorkomt dan in het verleden het geval was.
De productie van en handel in amfetamine en methamfetamine in Europa wordt voortgezet, zowel voor de binnenlandse vraag als voor de uitvoer naar meer winstgevende markten buiten de EU. Benzylmethylketon (BMK) is een belangrijke chemische precursor voor de productie van beide drugs. Andere stoffen die voor de vervaardiging van BMK kunnen worden gebruikt, worden door criminele netwerken gekozen om opsporing te ontlopen, en de inbeslagnames hiervan in Europa nemen toe. In de Europese Unie worden nog steeds grootschalige productiefaciliteiten voor de vervaardiging van deze drugs ontdekt. Multidrugsproductielocaties waar tussen verschillende middelen kan worden omgeschakeld, worden ontmanteld en zijn waarschijnlijk aantrekkelijk voor criminele netwerken die waardevollere producten voor de export produceren, zoals kristallen methamfetamine, naast minder lucratieve producten voor binnenlandse consumenten, zoals amfetamine en andere synthetische stimulerende middelen. Inbeslagnames van wijnsteenzuur, een chemische stof voor het terughalen van de meest krachtige en gewilde vorm van methamfetamine (d-methamfetamine, gebruikt voor ‘crystal meth’) uit mengsels geproduceerd met BMK-methoden, zijn in 2023 meer dan verviervoudigd tot 10,9 ton.
Hoewel de in beslag genomen hoeveelheden amfetamine en methamfetamine de afgelopen jaren relatief stabiel zijn gebleven, werden in 2023 lichte stijgingen gemeld. Sommige grote partijen methamfetamine die in beslag zijn genomen, kunnen wijzen op overlading van de drug via Europa naar andere bestemmingen. Dit kan betekenen dat het voor smokkelaars aantrekkelijk is om zendingen op weg naar hun beoogde bestemming via locaties te leiden die minder in verband worden gebracht met internationale drugshandel.
De Europese productie van en handel in methamfetamine schept het potentieel voor een grotere beschikbaarheid van deze drugs op de lokale markten voor stimulerende middelen, die soms dynamische verschuivingen kunnen ervaren in de producten die beschikbaar zijn voor consumenten.
Toenemende bezorgdheid over milieuschade door de productie van illegale drugs
Van de hoge water- en energiebehoefte van illegale cannabisteelt tot de ontbossing die gepaard gaat met cocateelt, de ecologische voetafdruk van drugsproductie is aanzienlijk. Veranderingen in de regelgeving met betrekking tot cannabis hebben in sommige landen het onderzoek naar de milieueffecten van de productie van de drug, waaronder de koolstofvoetafdruk, bodemerosie en effecten op waterreserves, vergemakkelijkt.
Er is een sterk verband tussen milieuschade en de productie van synthetische drugs, met name het dumpen van giftig chemisch afval, maar er zijn nog steeds grote hiaten in de kennis.
De ontmanteling van grootschalige laboratoria voor synthetische drugs in de Europese Unie, samen met signalen van toenemende cocaïneverwerking en productie van synthetische cathinonen, onderstreept de urgentie van het aanpakken van deze kennislacunes. De milieueffecten van de productie van MDMA in Europa zijn aanzienlijk: elke kilogram MDMA genereert ongeveer 58 kilogram giftig afval. In totaal genereert de productie van MDMA in de Europese Unie potentieel 1000 tot 3000 ton chemisch afval per jaar. Productielocaties zijn ook gevoelig voor ongevallen, explosies en branden als gevolg van de vluchtige chemische stoffen in kwestie, die aanzienlijke risico’s voor omliggende gemeenschappen met zich meebrengen.
Er is weinig bekend over de milieugevolgen van drugshandel, die gepaard kan gaan met milieuverwoestende praktijken zoals het kappen van bossen om clandestiene landingsbanen aan te leggen. Ook kunnen drugssmokkelroutes door ecologisch kwetsbare gebieden de vernietiging van habitats en het verlies van biodiversiteit versnellen. In de context van de drugshandel over zee kunnen schepen die worden gebruikt voor drugshandel opzettelijk tot zinken worden gebracht of achtergelaten na leveringen of tijdens pogingen om ze te onderscheppen.
Het EUDA ondersteunt inspanningen om de koolstofvoetafdruk van de cannabisteelt te ramen, de verontreiniging van het grondwater door de verwijdering van synthetisch drugsafval te analyseren en een kader te ontwikkelen voor het monitoren van de milieueffecten van de productie van illegale drugs. Deze initiatieven zijn bedoeld om een duidelijker beeld te krijgen van de invloed van drugsproductie op de natuurlijke omgeving en om op feiten gebaseerde reacties mogelijk te maken.
De complexe Europese situatie met betrekking tot heroïne en opioïden
Polydrugsgebruik wordt in verband gebracht met de meeste opioïdengerelateerde sterfgevallen
Inzicht in de factoren die van invloed zijn op trends in drugsgerelateerde sterfgevallen is van cruciaal belang voor de ontwikkeling van doeltreffende maatregelen om overdoses te voorkomen en om te keren, maar de beschikbare informatie bevat nog steeds beperkingen. Aangezien zich snel nieuwe drugsdreigingen kunnen voordoen, is het verbeteren van de tijdigheid en volledigheid van gegevens van cruciaal belang voor het vergroten van de paraatheid. Uit de beschikbare gegevens blijkt dat in 2023 in de Europese Unie naar schatting 7 500 drugsgerelateerde sterfgevallen zijn gemeld, wat neerkomt op een sterftecijfer van 24,7 sterfgevallen per miljoen inwoners in de leeftijd van 15 tot 64 jaar.
Opioïden, meestal in combinatie met andere middelen, blijven de middelen die het vaakst betrokken zijn bij drugsgerelateerde sterfgevallen. Heroïne wordt echter in de meerderheid van de sterfgevallen door een overdosis niet meer aangetroffen, behalve in enkele landen. Andere opioïden en andere drugs spelen nu een belangrijke rol. In sommige landen wordt een aanzienlijk deel van de sterfgevallen als gevolg van een overdosis in verband gebracht met andere opioïden dan heroïne, waaronder methadon en, in mindere mate, buprenorfine, pijnstillers die opioïden bevatten en andere synthetische opioïden. Alcohol, in combinatie met benzodiazepines, is aanwezig in een aanzienlijk deel van de fatale overdoses waarbij opioïden betrokken zijn. Stimulerende middelen zoals cocaïne worden ook gerapporteerd naast opioïden in toxicologische gegevens.
Over het algemeen blijft co-consumptie van verschillende drugscategorieën een belangrijke, maar onvoldoende erkende factor voor het begrijpen van en reageren op door drugs veroorzaakte sterfte. Belangrijk is dat het nieuwe Agentschap ook een nieuw netwerk van forensische en toxicologische laboratoria zal coördineren, waardoor er grotere analysecapaciteit wordt gecreëerd om toezicht te houden op de manier waarop verschillende drugs en combinaties van drugs van invloed zijn op trends in sterftecijfers.
Om overdoses en sterfgevallen door opioïden te voorkomen, moeten de diensten worden uitgebreid
Aangezien opioïden nog steeds betrokken zijn bij het merendeel van de sterfgevallen door een overdosis in de Europese Unie, zijn doeltreffende maatregelen tegen deze drugs van bijzonder belang. Interventies op dit gebied kunnen gericht zijn op het voorkomen van overdoses of op het voorkomen van overlijden als er toch een overdosis plaatsvindt. Tot en met 2022 hebben 16 Europese landen naloxonprogramma’s, waaronder proefprojecten, ingevoerd om fatale overdoses te voorkomen. Door veranderende gebruikspatronen en de beschikbaarheid van verschillende formuleringen van zowel injecteerbare naloxon als naloxon in neusspray moeten de diensten de huidige toedieningsprotocollen herzien en aanpassen aan de beschikbare geneesmiddelen. Overdoses met krachtige synthetische opioïden kunnen bijvoorbeeld de toediening van meerdere doses naloxon vereisen om het effect van de opioïden ongedaan te maken. De 2024 richtlijnen voor het reageren op overdoses bevestigen echter dat de eerste behandeling van acute opioïdvergiftiging hetzelfde blijft, ongeacht of het een gevolg is van heroïne, opioïden op recept of nieuwe synthetische opioïden, zoals fentanylderivaten of nitazenen. Het blijft belangrijk dat getitreerde doses naloxon worden toegediend aan mensen met acute opioïdvergiftiging. Dit benadrukt de waarde van het opleiden van mensen die kunnen reageren op of getuige zijn van een overdosis in eerste hulp, met inbegrip van het gebruik van naloxon.
Nitazeenopioïden verhogen het risico van vergiftiging
Nieuwe synthetische opioïden zijn zeer krachtig, wat betekent dat een kleine hoeveelheid voldoende is om veel doses op kleinhandelsniveau te produceren en verhoogde levensbedreigende vergiftigingsrisico’s kan opleveren. Nitazene opioïden hebben onlangs hun intrede gedaan op de markt voor illegale drugs in Europa, waar ze de enige nieuwe opioïden waren die in 2023 werden gemeld bij het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing. De beschikbaarheid van deze medicijnen neemt toe, wat grotere risico’s met zich meebrengt voor mensen die opioïden gebruiken, die ze gemengd met andere medicijnen, verkeerd verkocht of in namaakmedicijnen kunnen aantreffen. In 2023 verdrievoudigde de in Europa ontdekte hoeveelheid nitazeenpoeders.
Meldingen aan het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing wijzen op een recente aanzienlijke toename van de beschikbaarheid van namaakgeneesmiddelen die nitazeenopioïden bevatten in Europa, waarbij in 2023 ten minste 8 landen deze in beslag namen. Deze producten bootsen meestal legale voorgeschreven medicijnen na, vooral oxycodon en in mindere mate benzodiazepinen. Een punt van zorg in dit verband is de mogelijke verspreiding van deze middelen van opioïdengebruikers met een hoog risico naar bredere populaties zonder tolerantie voor opioïden, waaronder jongeren.
In Ierland werden nitazenen in 2023 verkeerd verkocht als heroïne en in 2024 als benzodiazepinen, wat leidde tot onbedoeld gebruik en meerdere overdoses. In 2023 of 2024 werden in Duitsland, Frankrijk, Zweden en Noorwegen clusters of aanzienlijke aantallen sterfgevallen en acute toxiciteit gemeld die verband hielden met nitazenen. Uit rapporten uit Estland en Letland blijkt dat nitazenen verantwoordelijk zijn voor een aanzienlijk deel van de sterfgevallen door overdoses in deze landen. Vanwege hun hoge werkzaamheid en nieuwheid bestaat de zorg dat nitazeenopioïden niet routinematig worden gedetecteerd in procedures die gewoonlijk worden gebruikt voor postmortale toxicologie.
China heeft de controle op nitazeenopioïden in 2024 uitgebreid tot 10 stoffen. Dit kan de markt verleggen van dominante verbindingen zoals metonitazeen en protonitazeen en naar nieuwe derivaten of alternatieve opioïdfamilies. Sinds medio 2024 is er bijvoorbeeld een kleine maar significante toename van het aantal detecties van middelen die behoren tot de benzimidazool-‘orfine’-familie, waarbij 5 EU-landen cychloorfine melden en 2 spirochloorfine detecteren. Hoewel er momenteel geen farmacologische gegevens voor deze middelen beschikbaar zijn, wijst de structurele gelijkenis ervan met brorfine, een krachtig opioïd, erop dat een belangrijk gezondheidsrisico waarschijnlijk ademhalingsdepressie is.
De mogelijke gevolgen van verschuivingen in de productie van en de handel in heroïne blijven onduidelijk, maar paraatheid is van cruciaal belang
Het verbod op drugs, waaronder de papaverteelt, dat in april 2022 door de Taliban werd ingevoerd, heeft de productie van opium en heroïne in Afghanistan, de belangrijkste bron van de drug in Europa, sterk verminderd. Als dit aanhoudt, zal een daling van de opium- en heroïneproductie in Afghanistan waarschijnlijk invloed hebben op de beschikbaarheid van heroïne in Europa, hoewel het moeilijk is om te voorspellen wanneer dit zou kunnen gebeuren en hoe dit zou kunnen worden ervaren in verschillende EU-lidstaten. Binnen Europa wijzen een aantal indicatoren erop dat de heroïnemarkt de afgelopen 10 jaar is gekrompen. Ondanks de grote schommelingen in de in beslag genomen hoeveelheden lijken de langetermijntrends in prijs en zuiverheid en het aantal inbeslagnames erop te wijzen dat het aanbod gedurende deze periode mogelijk is toegenomen ten opzichte van de vraag. Afgezien van aanbodbeperkingen blijven de veerkracht van en aanpassing aan de markt belangrijke overwegingen voor een beter begrip van signalen van verandering op de Europese heroïnemarkt. Uit verslagen blijkt bijvoorbeeld dat opiumvoorraden in Afghanistan mogelijk hebben bijgedragen tot het opvangen van de onmiddellijke gevolgen van het verbod (zie recente EUDA-publicatie over Afghanistan). In combinatie hiermee kan de hoge waarde van de Europese heroïnemarkt de leveringen aan Europa op korte tot middellange termijn enigszins veerkrachtig maken. Bovendien hebben smokkelnetwerken een groot aanpassingsvermogen en veranderen ze mogelijk van route als gevolg van de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne en conflicten in het Midden-Oosten. Het zou echter moeilijk zijn om heroïne uit Afghanistan volledig te vervangen door voorraden uit andere producerende landen, zoals Myanmar, gezien de hoeveelheid opium en heroïne die vóór het huidige verbod uit Afghanistan werd geproduceerd en verhandeld.
In het licht van de onzekerheid moet Europa zich beter voorbereiden op mogelijke uitdagingen die voortvloeien uit een dergelijke marktverschuiving. Een beperkte beschikbaarheid van heroïne zou weliswaar waarschijnlijk tot toenemend polydrugsgebruik en overschakeling op andere middelen leiden, maar een cruciaal instrument om dit te voorkomen schuilt wellicht in een ruimere snelle toegang tot behandelingen met opioïdeagonisten en gerelateerde ondersteuning, evenals naald- en spuitprogramma’s. Het is ook belangrijk om voldoende toegang tot naloxon te bieden om sterfte door een overdosis te voorkomen. Het monitoren van de drugs die in de detailhandel verkrijgbaar zijn op lokale drugsmarkten blijft belangrijk om veranderingen in de middelen die te koop zijn en de aanwezigheid van gevaarlijke partijen drugs snel te identificeren. Het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing zal in dit verband een sleutelrol blijven spelen, evenals het nieuwe dreigingsbeoordelingssysteem van het EUDA.
Reageren op de veranderende drugsproblemen in Europa
Drugsgebruik onder scholieren
Het monitoren van het drugsgebruik door adolescenten blijft van cruciaal belang voor de ontwikkeling van een doeltreffend toekomstig drugsbeleid. Het Europees Schoolenquêteproject inzake alcohol en andere drugs (ESPAD) biedt inzicht in risicovol gedrag bij adolescenten in heel Europa. Uit de meest recente ronde van de enquête, die in 2024 in 37 Europese landen werd gehouden, blijkt dat er, ondanks de daling van het drugsgebruik onder adolescenten, nieuwe trends zijn die aanleiding geven tot nieuwe bezorgdheid.
Cannabis is nog steeds de meest gebruikte illegale drug, hoewel de prevalentie van “ooit”-gebruik is gedaald tot het laagste niveau sinds 1995. Hoewel jongens over het algemeen een hoger gebruik aangeven, worden de verschillen tussen jongens en meisjes kleiner en worden jongens overtreffen op enkele punten zelfs overtroffen door meisjes. Vroege initiatie en risicovol gebruik blijven een punt van zorg, hoewel het totale recente gebruik (gebruik in de afgelopen 30 dagen) een dalende trend op de lange termijn vertoont en is gedaald naar 5 %.
Onder ESPAD-leerlingen is het gebruik van andere illegale drugs afgenomen, waarbij de verschillen tussen mannen en vrouwen kleiner zijn geworden, hoewel jongens over het algemeen nog steeds een hoger gebruik en een grotere beschikbaarheid melden. Ondertussen neemt het gebruik van inhaleermiddelen toe bij meisjes, terwijl ook het niet-medisch gebruik van farmaceutische middelen toeneemt.
Het roken van sigaretten is de afgelopen decennia aanzienlijk afgenomen: in de periode 1995-2024 is de prevalentie van het “ooit”-gebruik gehalveerd. Vroege initiatie komt echter nog steeds voor en vooral onder meisjes is het aantal personen dat op 13-jarige of jongere leeftijd dagelijks rookt, de afgelopen jaren toegenomen. Ondertussen is het gebruik van e-sigaretten onder adolescenten sterk gestegen en is ook het percentage jongeren dat vroeg met roken van e-sigaretten begint en dagelijks rookt toegenomen, wat de bezorgdheid over dubbel gebruik van traditionele en elektronische sigaretten aanwakkert en een bredere verschuiving naar alternatieve nicotineproducten weerspiegelt.
Ook het alcoholgebruik is in de loop der tijd gedaald, zowel wat het totale gebruik als wat binge drinken betreft. Deze daling is echter meer uitgesproken bij jongens, terwijl de cijfers voor meisjes een stabielere trend vertonen. Ondanks deze vooruitgang blijft alcohol op grote schaal toegankelijk, en in sommige regio’s blijven vroege initiatie en episodisch excessief drinken belangrijke punten van zorg.
Wat mentaal welzijn betreft, geeft gemiddeld 59 % van de studenten aan een goed mentaal welzijn te hebben. De bevindingen wijzen op aanzienlijke regionale verschillen en genderverschillen, waarbij meisjes steeds een lager welzijn melden dan jongen. De laagste welzijnsscores worden geregistreerd in landen waar sprake is van conflicten en instabiliteit.
Er worden op brede schaal preventie-inspanningen ondernomen: de meeste leerlingen hebben aan minstens één interventie deelgenomen. Alcohol is het vaakst behandelde onderwerp, terwijl illegale middelen en risicogedrag minder aandacht krijgen. Op het aanleren van vaardigheden gerichte preventieprogramma’s, die de nadruk leggen op interactieve benaderingen, komen vaker voor in West- en Zuid-Europa.
Samen weerspiegelen deze bevindingen de veranderende aard van het drugsgebruik onder adolescenten en de gebieden waarop bij de beoordeling ervan mogelijk rekening moet worden gehouden met bestaande maatregelen.
Op feiten gebaseerde preventie van middelengebruik implementeren: focus op lokaal niveau is belangrijk
De preventie van drugsgebruik is gericht op het stoppen of uitstellen van het gebruik van psychoactieve drugs. Het kan ook helpen voor diegenen die zijn begonnen met het gebruik van drugs om de ontwikkeling van stoornissen in het drugsgebruik te vermijden. Niet alle benaderingen die op dit gebied worden toegepast, zijn echter doeltreffend gebleken en de belangstelling voor de selectie en uitvoering van empirisch onderbouwde preventieprogramma’s is toegenomen. In Europa kunnen strategische beleidsbeslissingen op het gebied van preventie vaak op nationaal of regionaal niveau worden genomen, terwijl besluiten over de financiering van preventieprogramma’s op lokaal niveau kunnen worden genomen. Het implementeren van evidence-based opties is een uitdaging wanneer de betrokkenen niet voldoende getraind zijn in preventie, maar toch operationele beslissingen moeten nemen over interventies. Een gevolg hiervan is dat het belang van lokaal milieupreventiebeleid vaak onvoldoende in aanmerking wordt genomen. Milieuinterventies zijn ontworpen om de context te veranderen waarin mensen beslissingen nemen en gezondere keuzes ondersteunen. Dit wordt bereikt door gebruik te maken van regelgevende, economische en fysieke maatregelen die risicogedrag en welzijn sterk beïnvloeden. De veranderingen worden in stand gehouden door de sociale context te veranderen, zoals overtuigingen, normen en welk gedrag aanvaardbaar is.
Het EUDA voert het Europees preventieprogramma (EUPC) uit om belanghebbenden op lokaal niveau op het gebied van preventie op te leiden en de selectie en uitvoering van doeltreffende preventiebeleid en -programma’s te ondersteunen. Dit werk wordt ondersteund door het preventieregister van Het EUDA, Xchange, een Europese online catalogus van geëvalueerde preventieve interventies, en de ontwikkeling van de Europese toolkit voor kwaliteitsnormen voor drugspreventie. Het EUPC bestrijkt alle psychoactieve middelen en richt zich op de onderliggende gedragsdeterminanten van het gebruik van middelen en ander schadelijk gedrag dat deze risico’s en beschermende factoren met elkaar gemeen heeft, zoals jeugdgeweld, criminaliteit, pesten en risicovol seksueel gedrag.
Polydrugsgebruik en diversiteit van geïnjecteerde drugs creëren uitdagingen op het gebied van schadebeperking
Hoewel drugsgebruik door middel van injectie in de Europese Unie de afgelopen tien jaar verder is afgenomen, is dit gedrag nog steeds verantwoordelijk voor een onevenredig groot aandeel van de acute en chronische schadelijke effecten voor de gezondheid die het gevolg zijn van drugsgebruik. Op basis van recente gegevens hebben naar schatting meer dan een half miljoen mensen in het afgelopen jaar drugs geïnjecteerd. Uit de analysegegevens van het ESCAPE-netwerk over residuen van spuiten uit 2023 blijkt dat in Europese steden verschillende drugs worden geïnjecteerd, waaronder opioïden, stimulerende middelen, geneesmiddelen en nieuwe psychoactieve middelen. De helft van de geanalyseerde spuiten bevatte residuen van twee of meer drugscategorieën, wat erop zou kunnen wijzen dat injecterende druggebruikers vaak meer dan één stof injecteren of dat spuiten opnieuw worden gebruikt. In beide gevallen worden deze mensen blootgesteld aan aanzienlijke schade.
In de afgelopen tien jaar heeft Europa ten minste zeven gedocumenteerde hiv-uitbraken in steden waargenomen, die ten minste gedeeltelijk worden veroorzaakt door het injecteren van stimulerende middelen. Om acute en chronische schade te voorkomen, zijn hoge niveaus van schadebeperkende dienstverlening nodig, maar de huidige niveaus blijven in verschillende EU-landen ontoereikend. Dit geldt met name voor naald- en spuitprogramma’s, waarbij het voorzieningenniveau in veel EU-landen onder de aanbevelingen van de WHO ligt.
Potentieel therapeutisch gebruik van psychedelica brengt beleidsvragen met zich mee
Het onderzoek naar therapieën met middelen als psilocybine, DMT en LSD voor moeilijk te behandelen neuropsychiatrische aandoeningen, zoals posttraumatische stressstoornis en behandelingsresistente depressie, vordert snel. Hoewel sommige psychedelica veelbelovend zijn gebleken in het verlichten van specifieke symptomen die geassocieerd worden met deze stoornissen, blijft generaliseren op dit gebied moeilijk, deels vanwege het grote aantal onderzochte middelen en deels vanwege het brede scala aan aandoeningen dat wordt onderzocht.
In sommige rechtsgebieden buiten de Europese Unie is een begin gemaakt met de regulering van het gebruik van psychedelica voor medische en therapeutische doeleinden, wat aanzienlijke commerciële belangen met zich meebrengt. Tegelijkertijd laten de beschikbare gegevens in alle EU-landen de aanwezigheid zien van ongereguleerde of illegale praktijken waarbij psychedelica worden gebruikt in wellness, therapeutische of spiritueel georiënteerde interventies. Deze praktijken gaan meestal gepaard met het gebruik van middelen zoals psilocybine, ayahuasca (N,N-dimethyltryptamine of DMT) en 5-methoxy-N,N-dimethyltryptamine (5-MeO-DMT). De evenementen zijn vaak in groepsverband en worden geleid door verschillende facilitators, sjamanen of coaches. In sommige landen opereren ze relatief openlijk, maar in andere landen blijven ze ondergronds. Hoewel sommige van deze retraites beweren elementen van therapeutische ondersteuning te integreren, opereren de meeste buiten formele gezondheidszorgstructuren, vaak in illegale, ongereguleerde of juridisch dubbelzinnige ruimtes. Er zijn risico’s verbonden aan deze nieuwe praktijken, vooral voor kwetsbare personen en personen met reeds bestaande geestelijke gezondheidsproblemen. Op onderzoek gebaseerde beste praktijken of gestandaardiseerde richtsnoeren ontbreken.
Als de georganiseerde, niet-gereguleerde psychedelische praktijken zich blijven verspreiden, is het voor beleidsmakers en gezondheidswerkers een belangrijke uitdaging om een beter inzicht te krijgen in de reikwijdte en de impact van deze activiteiten en in de daarmee samenhangende gezondheidsrisico’s en maatregelen om de schade te beperken. Het versterken van de monitoringinspanningen zal van cruciaal belang zijn om het veranderende landschap van psychedelicagebruik in Europa aan te pakken. In een recente EUDA-publicatie worden veelgestelde vragen over psychedelica behandeld.
De aanpak van drugsproblemen in Europese gevangenissen blijft een uitdaging
Uit enquêtes blijkt dat gedetineerden in de Europese Unie melding maken van een hoge levenslange prevalentie van het gebruik van middelen vóór gevangenschap en een toename van de consumptie, met name van heroïne, cocaïne en amfetamines, in vergelijking met de algemene bevolking. Hoewel het scala aan diensten voor mensen met drugsproblemen in Europese gevangenissen de afgelopen jaren is verbeterd, is er nog steeds behoefte aan een uitgebreidere aanpak, zowel tijdens de detentie als na de vrijlating.
Drugs worden op verschillende manieren in gevangenissen gebracht, onder meer door interne verberging door mensen in de gevangenis, bezoekers en, in sommige gevallen, personeel, en door handel met drones. Krachtige middelen, zoals synthetische cannabinoïden, opioïden en verschillende medicijnen, kunnen de voorkeur krijgen, omdat ze beter te verbergen zijn. Deze middelen vormen een ernstige bedreiging voor de gezondheid van mensen in de gevangenis, met inbegrip van het risico op een overdosis. In 2024 werden in Ierland bijvoorbeeld drie uitbraken van vergiftigingen en overdoses in gevangenissen gemeld. Wanneer drugs worden geïnjecteerd, in de context van beperkte toegang tot steriele injecteerapparatuur, neemt het risico op overdracht van door bloed overgedragen virussen, waaronder hiv en hcv, toe.
Bijna alle EU-landen melden dat toegang tot behandeling met opioïdagonisten beschikbaar is in ten minste enkele van hun gevangenissen. Zeer weinig landen maken echter melding van het aanbieden van naald- en spuitprogramma’s of naloxonprogramma’s om sterfgevallen door overdoses te voorkomen, en in veel EU-landen blijft de koppeling met zorg voor infectieziekten voor mensen in de gevangenis beperkt. De toolkit van het ECDC en het EUDA voor de uitbanning van hepatitis in gevangenissen ondersteunt de verbetering van activiteiten gericht op infectieziekten onder deze subpopulatie.
In een notendop
Brongegevens
De volledige reeks brongegevens voor het Europees Drugsrapport 2025, met inbegrip van metagegevens en methodologische aantekeningen, is beschikbaar in onze gegevenscatalogus.
De deelverzameling van deze gegevens die wordt gebruikt om infographics, grafieken en soortgelijke elementen te genereren op deze pagina is hieronder te vinden.