Kokaina – bieżąca sytuacja w Europie (Europejski raport narkotykowy 2024)

Kokaina to, po konopiach indyjskich, druga najczęściej używana w Europie nielegalna substancja odurzająca, choć jej rozpowszechnienie i wzorce używania znacznie się różnią między poszczególnymi krajami. Na tej stronie zamieszczono najnowsze analizy sytuacji narkotykowej w odniesieniu do kokainy w Europie, w tym między innymi informacje o rozpowszechnieniu używania, zapotrzebowaniu na leczenie, konfiskatach, cenie i czystości oraz szkodach.

Niniejsza strona stanowi część Europejskiego raportu narkotykowego 2024 – corocznego przeglądu sytuacji narkotykowej w Europie sporządzonego przez EMCDDA.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Ostatnia aktualizacja: 11 czerwca 2024 r.

Coraz więcej dowodów wskazuje na zdrowotne i społeczne koszty wysokiej dostępności kokainy

Kokaina to, po konopiach indyjskich, druga najczęściej używana w Europie nielegalna substancja odurzająca. Choć rozpowszechnienie i wzorce jej używania znacznie się różnią między poszczególnymi krajami [zob. Prevalence and patterns of cocaine use (Rozpowszechnienie i wzorce używania kokainy)], dostępność tego narkotyku wzrasta od wielu lat. Rośnie również obawa, że koszty zdrowotne i społeczne związane z tym środkiem odurzającym będą znacznie większe. Używanie kokainy może prowadzić do uzależnień i kompulsywnych wzorców używania i wiąże się z wieloma negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi, takimi jak pobudzenie, psychoza, tachykardia, nadciśnienie, arytmia, ból w klatce piersiowej z powodu ostrego zespołu wieńcowego i udar. Długotrwałe używanie kokainy wiąże się z podwyższonym ryzykiem choroby wieńcowej, kardiomiopatii i udaru. Kokaina i syntetyczne substancje pobudzające mogą powodować stany psychotyczne, takie jak psychoza wywołana substancjami pobudzającymi, bądź przyspieszać ich rozwój. Dłuższe i intensywniejsze stosowanie środków pobudzających opóźnia powrót do zdrowia i pogarsza rokowania dotyczące wyzdrowienia. Wśród osób używających substancji odurzających jednoczesne spożycie kokainy i alkoholu jest częste. Obecność tych dwóch substancji w organizmie powoduje powstawanie kokatylenu w wątrobie, co wiąże się z większym zagrożeniem zdrowia. Leczenie współistniejących zaburzeń psychicznych u osób z problemami używania narkotyków pozostaje trudne, ponieważ często brakuje zintegrowanych metod leczenia i usług w zakresie zdrowia psychicznego. Niedawny przegląd wskaźników umieralności wśród osób regularnie używających kokainy lub z problemowym używaniem kokainy wykazał, że w porównaniu z identycznymi grupami nieużywającymi kokainy, ryzyko zgonu samobójczego, na skutek wypadku, zabójstwa lub w związku z zachorowaniem na AIDS, jest każdorazowo wyższe wśród takich użytkowników.

Na terenie Europy kokaina jest zwykle dostępna w dwóch postaciach. Najpopularniejsza jest kokaina w proszku (w formie soli), a rzadziej dostępny jest crack — w postaci niezwiązanej zasady, którą można palić. Kokaina powstaje z krasnodrzewu pospolitego (koki) rosnącego w Ameryce Południowej. Trafia do Europy różnymi drogami, ale istotnym czynnikiem wpływającym na obecnie wysoką dostępność tej substancji wydaje się być przemyt dużych ilości kokainy przez europejskie porty morskie w kontenerach handlowych. W krajach o dużych portach kontenerowych, o których wiadomo, że są wykorzystywane do przywozu kokainy, odnotowano wzrost poziomu przestępczości związanej z narkotykami, w tym korupcji pracowników zatrudnionych w całym łańcuchów dostaw, zastraszania i przemocy. W innych miejscach istnieją obawy, że konkurencja na rynku kokainy — zarówno hurtowym, jak i detalicznym — jest obecnie ważnym czynnikiem napędzającym przestępczość związaną z narkotykami, w tym przemoc ze strony gangów i zabójstwa w niektórych krajach. Jednocześnie używanie kokainy, a w szczególności cracku, wydaje się coraz bardziej powszechne, zwłaszcza wśród niektórych zmarginalizowanych grup społecznych. Podsumowując, widzimy, że rosnąca dostępność i używanie kokainy w Europie powoduje wyższe koszty, zarówno pod względem wpływu na zdrowie publiczne, jak i z powodu przestępczości i przemocy związanej z rynkiem kokainy.

Oznaki zwiększonego przemytu kokainy i innowacyjne sposoby na uniknięcie wykrycia

W 2022 r., szósty rok z rzędu, państwa członkowskie Unii Europejskiej zgłosiły rekordową ilość przechwyconej kokainy, wynoszącą 323 tony. Największą liczbę konfiskat zgłaszają Belgia, Hiszpania i Holandia, co pokazuje znaczenie tych krajów jako punktów wejścia dla kokainy przemycanej do Europy. W 2023 r. ilość kokainy skonfiskowanej w Antwerpii, drugim co do wielkości porcie morskim w Europie, wzrosła ze 110 ton w 2022 r. do 116 ton. Od 2016 r. ilość kokainy skonfiskowanej w Antwerpii rośnie rok do roku. W 2023 r. Hiszpania zgłosiła największą w historii konfiskatę kokainy (9,5 tony) znajdującej się w pojedynczej dostawie, ukrytej w bananach pochodzących z Ekwadoru (zob. Wykres 3.1).

Źródło: Hiszpańska Policja Krajowa i Hiszpańska Służba Nadzoru Celnego (SVA-DAVA).

Przemyt narkotyków cechuje się wysoką dynamiką i szybko dostosowuje się do rozwoju sytuacji geopolitycznej, konfliktów regionalnych i zmian na szlakach handlowych. W związku z tym uważa się, że sytuacja w Kolumbii, Brazylii i Ekwadorze miała wpływ na to, że zorganizowane grupy przestępcze przemycają do Unii Europejskiej większe ilości kokainy [szczegółową analizę można znaleźć w European Drug Market Report: Cocaine (Europejskim raporcie o rynku narkotyków – kokaina)]. Oprócz kontenerów handlowych obecnie wykorzystuje się szereg innych metod, często łączonych ze sobą w celu uniknięcia wykrycia (zob. Wykres 3.2).

Wygląda na to, że w miarę zwiększania środków udaremniających przemyt w głównych znanych punktach wejścia tego narkotyku handlarze kokainy coraz częściej obierają za cel mniejsze porty w innych krajach Unii Europejskiej i krajach graniczących z Unią, gdzie podatność na działalność przemytniczą może być większa. Niektóre kraje Europy Północnej, w tym Szwecja i Norwegia, zgłosiły w 2023 r. rekordowe konfiskaty kokainy w portach morskich. Łącznie zmiany te mogą tłumaczyć fakt, że pomimo dużych konfiskat zgłaszana czystość kokainy na rynku detalicznym pozostaje wysoka (w porównaniu z poprzednimi latami), a jej cena jest stabilna. Obecnie wiadomo, że nielegalne przetwarzanie produktów zawierających kokainę odbywa się w kilku unijnych państwach członkowskich, a w 2022 r. zlikwidowano 39 laboratoriów produkujących kokainę. Przetwarzanie kokainy w Europie zwykle obejmuje wtórną ekstrakcję kokainy, która została połączona z innymi materiałami (np. chemicznie ukryta w tworzywach sztucznych), co utrudnia jej wykrywanie w przesyłkach handlowych. Ostatnio wykryto kilka stosunkowo dużych zakładów produkcyjnych. Na przykład dzienna wydajność laboratorium przetwarzającego kokainę, zlikwidowanego w Hiszpanii w 2023 r., wynosiła 200 kilogramów te substancji (zob. Wykres 3.3).

Źródło: Hiszpańska Policja Krajowa.

Coraz bardziej widoczne skutki dostępności kokainy dla zdrowia publicznego

Z wielu praktycznych i metodologicznych powodów monitorowanie problemów zdrowotnych związanych z kokainą jest trudne, ale rosnąca liczba sygnałów wskazuje, że wysoka dostępność tego narkotyku ma coraz bardziej negatywny wpływ na zdrowie publiczne w Europie. Kokaina to druga nielegalna substancja odurzająca najczęściej wskazywana przez osoby rozpoczynające leczenie po raz pierwszy, a także druga najczęściej występująca substancja w przypadku zgłoszeń do objętych nadzorem szpitalnych oddziałów ratunkowych z powodu ostrych działań toksycznych. Europejskie punkty sprawdzania narkotyków, choć nie są reprezentatywne na szczeblu krajowym, poinformowały, że w 2022 r. kokaina była najczęściej badaną substancją. Dostępne dane wskazują również, że w 2022 r. substancja ta była przyczyną około jednej piątej zgonów spowodowanych przedawkowaniem narkotyków. Ponieważ używanie kokainy może nasilać istniejące choroby sercowo-naczyniowe, niewykluczone, że ogólny wpływ tej substancji na śmiertelność w Europie nie jest wystarczająco rozpoznany.

Pozostałości kokainy w ściekach komunalnych w dwóch trzecich miast, dla których dostępne są dane za lata 2023 i 2022, również wzrosły. Fakt ten, wraz z innymi informacjami, wskazuje na to, że kokaina staje się coraz bardziej dostępna. Wzrósł też jej zasięg geograficzny i społeczny. Szczególnie niepokojące jest to, że używanie kokainy wydaje się coraz powszechniejsze w bardziej zmarginalizowanych grupach w niektórych krajach. Zarówno palenie, jak i dożylne używanie kokainy wiąże się z większymi problemami zdrowotnymi, dlatego tak niepokojące jest to, że w wielu krajach odnotowuje się wzrost liczby przypadków przyjmowania kokainy drogą dożylną i używania cracku. Substancje pobudzające, takie jak kokaina, częściej używane są dożylnie i w ciągu ostatniej dekady były przyczyną lokalnych ognisk zakażeń HIV wśród osób przyjmujących narkotyki drogą dożylną w 7 europejskich miastach [zob. Injecting drug use in Europe – the current situation (Dożylne używanie narkotyków w Europie – stan obecny)].

Leczenie osób z problemami związanymi z używaniem kokainy stanowi wyzwanie niezależnie od tego, czy są to pacjenci bardziej zintegrowani społecznie i używający kokainy w proszku okazjonalnie lub sporadycznie, czy też bardziej zmarginalizowane grupy społeczne używające tej substancji dożylnie bądź palące crack. Większość przewlekłych dolegliwości związanych z używaniem substancji pobudzających, takich jak kokaina, wiąże się z używaniem intensywnym, w dużych dawkach lub długotrwałym. Poważne problemy mogą również dotyczyć osób, które używają substancji pobudzających eksperymentalnie, ale są one prawdopodobnie mniej powszechne, gdy substancje pobudzające są używane rzadko i w małych dawkach. Choć coraz lepiej rozumiemy, na czym polega skuteczne leczenie w przypadku substancji pobudzających, wiedza na ten temat wciąż jest stosunkowo niewielka. Dostępne dowody wskazują na stosowanie interwencji psychospołecznych, w tym terapii poznawczo-behawioralnej oraz systemu gratyfikacji i kar. W tym momencie żadne dowody nie przemawiają wystarczająco silnie za stosowaniem leczenia farmakologicznego, choć opracowywane są nowe potencjalnie użyteczne farmakoterapie. Leczenie problemów związanych z kokainą wśród bardziej zmarginalizowanych grup społecznych jest szczególnie trudne, ponieważ problemy pacjentów mogą być spowodowane wieloma innymi substancjami, w tym opioidami i alkoholem. W przypadku dożylnego używania kokainy i palenia cracku istniejące rozwiązania w zakresie redukcji szkód — w znacznym stopniu te, które były początkowo opracowane w odpowiedzi na problemy związane z opioidami — prawdopodobnie będą odpowiednie do ograniczenia rozmiaru szkód związanych z daną drogą używania narkotyku. Konieczne są jednak dalsze działania nad opracowaniem bardziej kompleksowych interwencji, a także większe inwestycje mogące zapewnić usługi dostosowane do rosnących w tym obszarze potrzeb w niektórych krajach.

Kluczowe dane i tendencje

• Analiza 1849 zużytych strzykawek, przeprowadzona przez sieć ESCAPE w 12 miastach w 11 państwach członkowskich w latach 2021–2022, wykazała, że ogólnie w jednej trzeciej strzykawek znajdowały się pozostałości co najmniej 2 rodzajów substancji odurzających, co wskazuje na częste zjawisko politoksykomanii lub ponowne używanie akcesoriów do wstrzykiwania. Najczęściej występującą kombinacją była mieszanina substancji pobudzającej i opioidu. Kokainę wykryto w ponad 50% analizowanych strzykawek w Atenach, Kolonii, Dublinie i Salonikach, a najczęściej wykrywaną mieszaniną była kokaina połączona z heroiną.

Szkody związane z używaniem kokainy

• Kokaina była drugą najczęściej zgłaszaną substancją przez prowadzące nadzór szpitale Euro-DEN Plus w 2022 r., obecną w przypadku 28% (1739) zgłoszeń z powodu ostrych działań toksycznych. Większość zgłoszeń, jeśli tylko takie dane odnotowano, była związana z jednoczesnym spożyciem alkoholu.
• Spośród 19 państw europejskich, które przedstawiły dane za obydwa lata, w 2022 r. kokaina, zwykle w obecności opioidów, była związana z 996 zgonami (23%) spowodowanymi narkotykami (807 lub 20% w 2021 r.).
• W Hiszpanii kokaina była związana z ponad połową (52%) zgonów spowodowanych narkotykami zgłoszonych w 2021 r. We Francji służby kryminalistyczne poinformowały, że liczba zgonów spowodowanych narkotykami, w tym kokainą, podwoiła się ze 130 przypadków (22% wszystkich zgonów spowodowanych narkotykami) w 2020 r. do 259 przypadków (39%) w 2021 r.

Kokaina – crack

• Z szacowanych dla 2022 r. 8100 przypadków podejmujących leczenie z powodu cracku, 90% miało miejsce w zaledwie 6 krajach UE (7500 w 2021 r.), z czego 3000 osób rozpoczynało leczenie po raz pierwszy. Należy jednak mieć na uwadze, że termin „crack” może nie być stosowany spójnie przez wszystkie kraje.
• Liczba osób rozpoczynających leczenie po raz pierwszy z powodu cracku jako narkotyku podstawowego wzrosła o około 42%, z 1900 pacjentów w 2017 r. do 2750 w 2022 r.
• Dane za 2022 r. z pomieszczeń do konsumpcji narkotyków w Lizbonie i Porto w Portugalii oraz w Paryżu we Francji wskazują, że crack — sam lub wraz z heroiną — występował w znacznej części epizodów ułatwionej konsumpcji narkotyków. W obu krajach połowa przypadków konsumpcji cracku obejmowała jego palenie, a druga połowa — wstrzykiwanie (samego lub wraz z heroiną). W 2022 r. w pomieszczeniach do konsumpcji narkotyków w Barcelonie, Atenach i Bergen nie zgłaszano używania cracku.
• Analiza ścieków komunalnych w 13 miastach europejskich przeprowadzona w 2021 r. w ramach finansowanego przez UE projektu EUSEME wykazała pozostałości cracku we wszystkich miastach we wszystkich dniach pobierania próbek, przy czym najwyższe ilości odnotowano w Amsterdamie i Antwerpii.

Dane dotyczące rynku kokainy

Dane źródłowe

Pokaż tabele z danymi źródłowymi