Aanbod, productie en precursoren van drugs – actuele situatie in Europa (Europees Drugsrapport 2024)

Uit een analyse van de aanbodgerelateerde indicatoren voor veelgebruikte illegale drugs in de Europese Unie blijkt dat de beschikbaarheid voor alle soorten middelen hoog blijft. Op deze pagina vindt u een overzicht van het drugsaanbod in Europa, dat berust op de meest recente gegevens en verder is gebaseerd op de meest recente trends op het gebied van inbeslagnames van drugs en drugsdelicten en gegevens over drugsproductie en inbeslagnames van precursoren voor 2022.

Deze pagina maakt deel uit van het Europees Drugsrapport 2024, het jaarlijkse overzicht van het EMCDDA over de drugssituatie in Europa.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Voor het laatst bijgewerkt op: 11 juni 2024

Ruime beschikbaarheid van drugs door grootschalige invoer en productie in de Europese Unie

Beschikbaarheid van drugs binnen de Europese Unie

Uit een analyse van aanbodgerelateerde indicatoren voor illegale drugs in de Europese Unie blijkt dat de beschikbaarheid voor alle soorten middelen op hoog niveau blijft. Daarnaast wordt de markt gekenmerkt door de wijdverbreide beschikbaarheid van een breder scala aan drugs, die vaak verkrijgbaar zijn met een hoge sterkte of zuiverheid, wat grotere gezondheidsrisico’s kan opleveren. Het gaat onder meer om nieuwere stoffen waarvan de gezondheidsrisico’s zowel onder gebruikers als in de wetenschap minder bekend zijn. Er is ook sprake van een toenemende diversiteit wat betreft de vormen waarin stoffen op de markt verkrijgbaar zijn en, in sommige gevallen (bijvoorbeeld bij cannabis), de toedieningswegen voor consumptie (zoals vaping of edibles). Samen zorgen deze ontwikkelingen voor groeiende bezorgdheid dat er een potentieel bestaat voor breder gebruik van illegale stoffen in het algemeen en dat de risico’s in verband met sommige stoffen toenemen, met name onder kwetsbare gebruikers zoals personen die kampen met sociale en economische marginalisering en deprivatie. Er wordt met name gevreesd dat mensen die drugs gebruiken een groter risico lopen op gezondheidsproblemen, waaronder vergiftiging en overlijden, doordat ze – mogelijk onbewust – stoffen met een hoge zuiverheid of sterkte gebruiken, met name wanneer het om nieuwere stoffen gaat.

De mondialisering van de werkwijzen van georganiseerde misdaadgroepen lijkt in belangrijke mate bij te dragen tot de ruime beschikbaarheid van drugs in Europa. Europese drugsproducenten en ‑handelaren zijn nauwer betrokken bij internationale criminele netwerken, wat leidt tot een grotere bestendigheid van de stroom van illegale drugs naar en vanuit de Europese Unie. Verschillende landen in Zuid-Amerika, West- en Zuid-Azië en Noord-Afrika blijven belangrijke herkomstregio’s van de illegale drugs die Europa binnenkomen, terwijl China en India nog steeds belangrijke herkomstlanden van nieuwe psychoactieve stoffen zijn. India speelt nu voor sommige stoffen – zoals synthetische cathinonen – zelfs een grotere rol. Drugsprecursoren en aanverwante chemische stoffen zijn volgens de meldingen eveneens vaak afkomstig uit China.

In de afgelopen jaren zijn nog steeds grote hoeveelheden drugs, met name cocaïne, aangetroffen in intermodale vervoerscontainers. Zo meldde Spanje in 2023 zijn grootste inbeslagname ooit: 9,5 ton cocaïne in één enkele zending, verstopt in bananen die afkomstig waren uit Ecuador (figuur 1.1). Misdaadorganisaties richten zich in het kader van drugshandel steeds meer op de legitieme commerciële infrastructuur die een rol speelt bij de wereldwijde handel. Er zijn gedocumenteerde gevallen waargenomen waarin toeleveringsketens werden geïnfiltreerd en sleutelpersoneel werd uitgebuit door intimidatie en corruptie. Bovendien neemt de bezorgdheid toe over de werving en uitbuiting van jongeren door criminele netwerken die actief zijn op het gebied van de handel in illegale drugs. Wetshandhavingsinstanties hechten dan ook groot belang aan het bestrijden van deze dreiging. Meer in het algemeen, en met name in Europese landen waar grote hoeveelheden drugs worden binnengebracht of geproduceerd, groeit het besef dat er grotere inspanningen moeten worden geleverd voor de bestrijding van het geweld, de corruptie en de uitbuiting waarmee activiteiten op de drugsmarkt gepaard gaan.

Foto: Guardia Civil.

De internationale productie van en handel in illegale drugs evolueert om gelijke tred te houden met geopolitieke ontwikkelingen, regionale conflicten en verschuivende handelsroutes. Zo hebben de ontwikkelingen die de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden in Colombia, Brazilië en Ecuador ertoe bijgedragen dat er meer cocaïne beschikbaar is om naar de Europese Unie te worden gesmokkeld door misdaadorganisaties, die verschillende tactieken combineren (figuur 1.2) om onder de radar te blijven. Volgens ramingen van het Bureau van de Verenigde Naties voor drugs- en misdaadbestrijding is de opiumteelt in Afghanistan in 2023 met 95 % gedaald als gevolg van het opiumverbod opgelegd door de Taliban. Hoewel het nog te vroeg is om de volledige impact van deze situatie op de Europese drugsmarkten te bepalen, zal de invloed ervan zich de komende jaren waarschijnlijk laten voelen in de beschikbaarheid van heroïne in Europa. Er bestaat bezorgdheid dat heroïne zal worden vervangen door andere drugs, zoals zeer krachtige synthetische opioïden of stimulerende middelen. Tegelijkertijd lijken de conflicten in Oekraïne en het Midden-Oosten gevolgen te hebben voor de smokkelroutes die criminelen gebruiken om illegale drugs naar Europa te vervoeren.

Bijna 70 % van alle inbeslagnames van drugs door douaneautoriteiten vindt plaats in de havens van de Europese Unie. In aanvulling op de EU-drugsstrategie en het EU-drugsactieplan voor 2021-2025 bevat het EU-stappenplan voor de bestrijding van drugshandel uit 2023 ook maatregelen om het douanerisicobeheer en de opsporing van verhandelde drugs en precursoren te verbeteren. In het kader daarvan moet de interoperabiliteit tussen de douane-informatiesystemen van de EU-lidstaten worden opgevoerd en moet de inzet van geavanceerde apparatuur voor het scannen van containers worden ondersteund. Het stappenplan steunt ook de onlangs opgerichte Europese havenalliantie, een publiek-privaat partnerschap dat de belangrijkste logistieke centra van Europa beter bestand moet maken tegen drugshandel en infiltratie door criminele organisaties. Doel hiervan is bijstand te bieden bij de tenuitvoerlegging van beste praktijken en aanbevelingen uit de thematische Schengenevaluatie van de drugshandel in havens van 2023. In het kader daarvan wordt niet alleen de invoer van drugs in Europa aangepakt, maar zullen de wetshandhavingsinstanties ook stroomafwaarts trachten de smokkel te verstoren op spoor- en wegverkeersnetten.

Criminele organisaties proberen wetgevings- en douanecontroles, die het gebruik van op grote schaal in legitieme industrieën toegepaste chemicaliën aan banden leggen, te omzeilen door alternatieve chemische stoffen te creëren. In reactie hierop wordt in het EU-stappenplan gepleit voor een snellere wettelijke registratie van precursoren voor controledoeleinden in de EU, om de snelheid van innovatie in criminele kringen bij te houden. Hiertoe dient de registratie te worden uitgebreid tot gekende derivaten en verwante chemische stoffen die kunnen worden omgezet in of gebruikt als vervanging van geïdentificeerde drugsprecursoren. In het kader van zijn nieuwe mandaat wordt het EMCDDA omgevormd tot het Drugsagentschap van de Europese Unie en krijgt het een grotere rol toebedeeld in de ondersteuning van de Europese Commissie bij de monitoring, registratie en dreigingsevaluatie van precursoren. In aanvulling op het bovenstaande wordt er in het EU-stappenplan naar gestreefd het probleem van alternatieve chemicaliën aan te pakken door douanelaboratoria te voorzien van de nodige apparatuur. Er wordt gezorgd voor betere informatie-uitwisseling met herkomstlanden van precursoren, onder meer via de gemengde follow-upgroep van de EU en China over precursoren. De Europese Commissie is ook lid van de door de Verenigde Staten geleide wereldwijde coalitie om bedreigingen door synthetische drugs aan te pakken, die zich bezighoudt met precursoren – waaronder de stoffen die nodig zijn om nieuwe synthetische opioïden te produceren – door middel van samenwerking op het gebied van prioritaire acties.

Productie van drugs in de Europese Unie

De beschreven beleidsontwikkelingen spelen zich af in een tijd waarin Europa nog steeds een belangrijk productiegebied is voor diverse illegale drugs. Cannabis die in de EU wordt geproduceerd, is over het algemeen bestemd voor consumptie binnen de Unie, en elk jaar wordt melding gemaakt van de ontmanteling van vele duizenden cannabisteeltlocaties in de lidstaten. Synthetische drugs, zoals MDMA en amfetaminen, worden ook in de EU geproduceerd maar kunnen naar markten buiten de Unie worden gesmokkeld. Uit verslagen blijkt dat de honderden productiefaciliteiten voor illegale drugs die in de Europese Unie zijn opgedoekt verschillende stoffen produceerden, van amfetamine, methamfetamine, synthetische cathinonen en MDMA tot cocaïne en heroïne. Hoewel het soms moeilijk uit te maken valt, is het mogelijk dat één enkel laboratorium meerdere stoffen produceert, bijvoorbeeld verschillende synthetische stimulerende middelen die met soortgelijke chemicaliën en vergelijkbare uitrusting worden vervaardigd. De productiecapaciteit van afzonderlijke ontmantelde laboratoria is lastig in te schatten. In het algemeen betekent dit dat het weliswaar mogelijk is om te stellen dat in Europa verschillende illegale drugs worden geproduceerd, maar dat het problematisch blijft om uitspraken te doen over het totale aantal faciliteiten, trends of veranderingen qua capaciteit. Hoewel er melding wordt gemaakt van grootschalige methamfetamine- en amfetaminelaboratoria, zijn veel faciliteiten klein van omvang; bijgevolg worden er grotere aantallen gemeld, die bovendien jaarlijks schommelen. De meeste ontmantelde MDMA-productielocaties werden gemeld door Nederland en Spanje, maar bepaalde lidstaten die doorgaans grote aantallen faciliteiten elimineren, hebben geen informatie overgelegd voor 2022. De afzonderlijke locaties voor de productie, extractie, versnijding en verpakking van cocaïne die de afgelopen jaren werden ontdekt, wijzen erop dat de cocaïneproductie in Europa inmiddels een gevestigde criminele bedrijfstak is en dat er innovatieve methoden worden toegepast om deze drug gemakkelijker Europa binnen te brengen.

Dat er sprake is van innovatie van productieprocessen blijkt ook uit een aantal recente inbeslagnames van chemische stoffen die kunnen worden gebruikt om de precursoren te vervaardigen die nodig zijn om amfetamine, methamfetamine en MDMA te produceren en zo de controles die de beschikbaarheid van deze drugs moeten verminderen te omzeilen. Omvangrijke inbeslagnames van precursoren in 2022 wijzen erop dat de productie van synthetische cathinonen op aanzienlijk schaal doorgaat, met name in Polen. De productielocaties die volgens de wetshandhavingsinstanties zijn ontmanteld, varieerden van kleine “keukenlaboratoria” tot installaties met een grote verwerkingscapaciteit waarin meerdere “koks” tientallen kilogrammen eindproduct per partij aanmaakten in speciale reactoren. Op kleinere locaties lijkt de productie vooral bestemd te zijn voor lokale markten, en af en toe voor verkoop op het darknet. Hoewel de informatie zeer beperkt is, lijken grotere productielocaties ook lokale markten te bevoorraden en wordt het eindproduct slechts nu en dan naar bestemmingen buiten Europa geëxporteerd.

Het gebruik van een breder scala aan chemische stoffen om zowel nieuwe stoffen als verschillende syntheseprocessen voor meer gevestigde drugs te creëren, vormt een complexe uitdaging voor de douane, rechtshandhavers en de wetgever. De illegale productie van synthetische drugs binnen de Europese Unie, die bedoeld is voor de export en lokale markten, blijft een bron van gezondheidsrisico’s, zowel door consumptie van de potentieel gevaarlijke stoffen als door de milieuschade die de productie ervan lokaal kan opleveren.

Belangrijkste gegevens en trends

Trends in het aanbod van drugs

• Over het geheel genomen komt uit geïndexeerde trends naar voren dat de hoeveelheden van alle tussen 2012 en 2022 in de Europese Unie in beslag genomen drugs zijn toegenomen, met name in de afgelopen vijf jaar, hoewel er sprake was van enige fluctuatie in de hoeveelheden amfetamine en methamfetamine die de afgelopen drie jaar zijn onderschept (figuur 1.3).

• Tussen 2012 en 2022 waren de grootste stijgingen te zien voor cocaïne (+376 %), methamfetamine (+293 %), marihuana (+184 %), heroïne (+91 %), MDMA (+71 %) en amfetamine (+74 %). De geringe stijging die werd waargenomen voor hasj (+5 %) weerspiegelt de door Spanje gemelde daling van 52 % in 2022, die waarschijnlijk te maken heeft met veranderingen in de drugshandelroutes. Er bestaan grote consumentenmarkten voor deze drugs in Europa. De toename van de in beslag genomen hoeveelheden is echter waarschijnlijk ten minste voor een deel terug te voeren op de grotere rol die Europa speelt bij de productie, export en doorvoer van deze drugs.

• Het interpreteren van trends inzake inbeslagnames van drugs wordt bemoeilijkt door het feit dat deze trends worden beïnvloed door politie- en rechtshandhavingsstrategieën en -prioriteiten, de mate waarin drugssmokkelaars erin slagen om opsporing te voorkomen en onderliggende veranderingen in beschikbaarheid en consumptie.

• In 2022 werd in de Europese Unie een schatting van één miljoen inbeslagnames gemeld. Cannabisproducten werden het vaakst in beslag genomen en waren goed voor 71 % van het totale aantal inbeslagnames (figuur 1.4 en figuur 1.5).

• Voor de volgende drugs werd in 2022 een lager aantal inbeslagnames gemeld dan in 2012: hasj (−18 %), marihuana (−23 %) en heroïne (−28 %) (figuur 1.6). Mogelijk is dit een weerspiegeling van veranderingen in politiepraktijken, consumptiepatronen of de beschikbaarheid van drugs.

• De grootste stijgingen van het aantal inbeslagnames die tussen 2012 en 2022 werden waargenomen, betroffen methamfetamine (+180 %), MDMA (+60 %), cocaïne (+26 %) en amfetamine (+5 %).

Trends op het gebied van drugsdelicten

• In 2022 werden in de Europese Unie naar schatting 1,5 miljoen drugsdelicten gemeld, een stijging van 26 % sinds 2012. Meer dan driekwart van deze delicten (77 % ofwel 1,2 miljoen) hield verband met gebruik of bezit voor eigen gebruik.

• Bij iets minder dan 1 miljoen van de geschatte 1,5 miljoen drugsdelicten werd de betrokken drug gemeld, waarvan 809 000 bezit of gebruik betroffen, 177 000 het leveren van drugs en 3 000 andere strafbare feiten (figuur 1.7). De definities van delicten in verband met de levering van drugs kunnen van land tot land verschillen.

• Met ongeveer 609 000 gemelde delicten in 2022 was cannabis goed voor meer dan driekwart van de delicten in verband met gebruik of bezit (75 %) waarbij de drug bekend was, en goed voor iets meer dan de helft ofwel 98 000 van de delicten in verband met de levering van drugs (56 %). Het feit dat de meeste delicten de levering en het bezit van cannabis betreffen, laat zien dat er een grote vraag bestaat naar deze drug, en getuigt tevens van het beleidsbelang ervan.

• Zowel bezit- als leveringsdelicten blijven op een hoger niveau liggen dan in 2012 voor alle drugs behalve heroïne (figuur 1.8 en figuur 1.9).

Gegevens over de productie en precursoren in de EU voor 2022

• Cannabis: De EU-lidstaten maakte in 2022 melding van 98 000 inbeslagnames van cannabisplanten, met een totale hoeveelheid van 3,5 miljoen afzonderlijke planten en 6,5 ton (t.o.v. 4,3 miljoen planten en 32,5 ton in 2021). In 2022 werden bijna 5 700 illegale cannabisplantages opgedoekt in 14 EU-lidstaten, volgens gegevens uit open bronnen en van nationale partners.

• Heroïne: In 2022 werden in Nederland twee productielocaties voor heroïne ontmanteld (drie in 2021). Duitsland, Spanje en Polen meldden slechts drie inbeslagnames van de chemische heroïneprecursor azijnzuuranhydride, met een totale hoeveelheid van 141 liter (5 730 liter in 2021). Wereldwijd is de inbeslagname van azijnzuuranhydride sinds 2019 aanzienlijk gedaald. Dit kan betekenen dat er minder pogingen worden ondernomen om de stof te bemachtigen en te smokkelen, of dat er op alternatieve smokkelroutes werd overgestapt.

• Cocaïne: In 2022 werden in de Europese Unie ten minste 39 locaties ontmanteld die verband hielden met de productie van cocaïne (34 in 2021). De hoeveelheid kaliumpermanganaat die in 2022 in beslag werd genomen (173 kilogram) was kleiner dan in 2021 (1 100 kilogram). Toch blijft er in de EU waarschijnlijk op grote schaal verwerking van cocaïnehydrochloride uit ingevoerde tussenproducten plaatsvinden. Zo werd er in Spanje in 2023 een laboratorium voor de verwerking van cocaïne ontmanteld met een gemelde dagelijkse productiecapaciteit van 200 kilogram. Daarnaast werd een aantal grote inbeslagnames gemeld van ongebruikelijke stoffen die cocaïne bevatten en die langs chemische weg moesten worden geëxtraheerd, wat erop wijst dat verwerking in Europa een groot probleem blijft. In 2022 werd bijvoorbeeld chemisch verborgen cocaïne ontdekt in een zending van 22 ton suiker in Frankrijk, alsook in 100 kilogram steenkool die deel uitmaakte van een grotere lading steenkool die naar Kroatië werd vervoerd.

• Amfetamine: In 2022 meldden zeven EU-lidstaten de ontmanteling van 108 amfetaminelaboratoria (119 in 2021): Nederland (39), België (35), Polen (22), Spanje (5), Zweden (5), Kroatië (1) en Roemenië (1).

• Methamfetamine: Negen EU-lidstaten meldden de ontmanteling van 242 methamfetaminelaboratoria in 2022 (224 in 2021): Tsjechië (202), Nederland (14), Bulgarije (12), België (6), Polen (4), Griekenland (1), Spanje (1), Slovenië (1) en Zweden (1). In 2022 werden door vijftien EU-lidstaten inbeslagnames gemeld van de precursoren die nodig zijn om methamfetamine te synthetiseren via de “efedrinemethode” (efedrine en pseudo-efedrine) met een gewicht van 352 kilogram (in zowel poeder- als tabletvorm) (723 kilogram door vijftien EU-lidstaten in 2021).

• Methamfetamine kan ook worden geproduceerd op basis van BMK (dat ook wordt gebruikt voor de productie van amfetamine). In 2022 werd in Europa 1 329 liter BMK (bijna 5 100 liter in 2021) in beslag genomen, evenals 26,6 ton stoffen die gebruikt kunnen worden om BMK te produceren (10,5 ton in 2021). Deze inbeslagnames omvatten 25,6 ton glycidische derivaten van BMK (736 kilogram in 2021), 379 kilogram MAPA (bijna 9,7 ton in 2021) en meer dan 500 kilogram APAA en APAAN (50 kilogram APAA in 2021). In 2022 werd voor het eerst in Europa (en wereldwijd) melding gemaakt van twee nieuwe alternatieve chemische stoffen die ook kunnen worden gebruikt om BMK, DEPAPD en DEPAPD-enolaat te maken. Hiervan werden relatief kleine hoeveelheden in beslag genomen. Daarnaast beliep de inbeslagname van wijnsteenzuur – een chemische stof waarmee de krachtigste en meest gewilde vorm van methamfetamine (d-methamfetamine, gebruikt voor “crystal meth”) uit met BMK bereide mengsels kan worden gehaald – 2,6 ton in 2022 (4,5 ton in 2021) volgens meldingen van België, Duitsland en Nederland. Dit wijst erop dat de grootschalige productie van d-methamfetamine blijft plaatsvinden in Europa. De toegenomen hoeveelheden methamfetamineprecursoren en aanverwante chemische stoffen die in Europa in beslag zijn genomen, weerspiegelen de mondiale status van de capaciteit van Europese producenten van synthetische drugs.

• MDMA: In 2022 hebben zes EU-lidstaten melding gemaakt van de ontmanteling van 48 MDMA-laboratoria (25 in 2021). België rapporteerde 27 MDMA-laboratoria in 2022 (8 in 2021), Nederland 13, Spanje 5 en Frankrijk, Polen en Zweden elk 1. De hoeveelheid in beslag genomen MDMA-precursoren liep op tot 20,5 ton in 2022 (7,1 ton in 2021). In 2022 werd meer dan 19,9 ton in beslag genomen van de MDMA-precursor PMK en de glycidische derivaten daarvan (2,6 ton in 2021). Er werden ook andere alternatieve chemische stoffen gemeld: van MAMDPA werd in 2022 een kleinere hoeveelheid in beslag genomen (37 kilogram, tegenover 4,5 ton in 2021). Deze meldingen van toegenomen inbeslagnames van MDMA-precursoren, in combinatie met informatie over uitgevoerde MDMA, kunnen wijzen op een groeiende productie van deze drug voor de mondiale markten en een algemene opleving na de daling als gevolg van de COVID-19-pandemie.

• Cathinonen: In 2022 werden in de Europese Unie 29 locaties voor de productie van synthetische cathinonen ontmanteld, waarvan sommige grootschalig (15 in 2021), namelijk: 23 in Polen (12 in 2021) en 6 in Nederland (2 in 2021). In 2022 werd 558 kilogram aan precursoren van synthetische cathinonen in beslag genomen (555 kilogram in 2021), voornamelijk in Polen (355 kilogram). In Frankrijk werd een zending van 1 ton 1-(4-chloorfenyl)propaan-1-on (een 4-CMC-precursor) tegengehouden die afkomstig was uit China en onderweg was naar Polen.

• Synthetische opioïden: In 2023 meldde de Letse politie dat zij een faciliteit met uitrusting voor de productie van fentanyl had opgedoekt en bijna 2 kilogram van deze drug in beslag had genomen, evenals 2,7 kilogram van de fentanylprecursor NPP op dezelfde locatie. Eveneens in 2023 maakte de Letse politie melding van de ontmanteling van een illegaal methadonlaboratorium.

• Stortplaatsen: In 2022 waren België (41) en Nederland (153) verantwoordelijk voor de 194 in de Europese Unie gerapporteerde stortplaatsen voor drugsproductieafval en -apparatuur (234 in 2021). 

Het verslag over drugsmarkten in de EU: een diepgaande analyse van het EMCDDA en Europol bevat gedetailleerde informatie over de productie van en handel in illegale drugs.

Brongegevens

De gegevens zijn worden gebruikt voor het genereren van infographics en grafieken op deze pagina zijn hieronder te vinden.

Brontabellen weergeven