Nieuwe psychoactieve stoffen – actuele situatie in Europa (Europees Drugsrapport 2024)

cover of the European Drug Report 2024: NPS

De markt voor nieuwe psychoactieve stoffen wordt gekenmerkt door het grote aantal stoffen die op de markt opduiken en het feit dat er elk jaar nieuwe stoffen worden ontdekt. Op deze pagina vindt u een overzicht van de drugssituatie voor nieuwe psychoactieve stoffen in Europa dat is gebaseerd op gegevens van het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing over inbeslagnames en stoffen die voor het eerst in Europa zijn aangetroffen. Tot de nieuwe stoffen die aan bod komen behoren onder meer synthetische en semisynthetische cannabinoïden, synthetische cathinonen, nieuwe synthetische opioïden en nitazenen. 

Deze pagina maakt deel uit van het Europees Drugsrapport 2024, het jaarlijkse overzicht van het EMCDDA over de drugssituatie in Europa.

Voor het laatst bijgewerkt op: 11 juni 2024

Krachtige nieuwe stoffen duiken op en onbedoelde consumptie geeft aanleiding tot bezorgdheid over de gezondheid

De markt voor nieuwe psychoactieve stoffen wordt gekenmerkt door het grote aantal stoffen die op de markt opduiken en het feit dat er elk jaar nieuwe stoffen worden ontdekt. De term “nieuwe psychoactieve stoffen” omvat een breed scala aan stoffen die niet worden gereguleerd door internationale drugsbestrijdingsovereenkomsten, hoewel sommige van deze stoffen onderworpen kunnen zijn aan nationale regelgeving. In 2022 namen de EU-lidstaten een recordhoeveelheid van 30,7 ton nieuwe psychoactieve stoffen in beslag (zie Inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen hieronder).

Uit de meest recente gegevens blijkt dat drugsproducenten nieuwe stoffen blijven maken om aan wettelijke controles te ontsnappen, hoewel de verschijning van nieuwe psychoactieve stoffen op de markt nu lijkt te vertragen. Tussen 2016 en 2022 kwamen jaarlijks doorgaans ongeveer vijftig nieuwe psychoactieve stoffen voor het eerst op de markt; dit cijfer daalde naar 26 in 2023. Daarnaast worden elk jaar ongeveer vierhonderd eerder gesignaleerde nieuwe stoffen op de markt aangetroffen.

Over het algemeen zijn de risico’s voor de gezondheid van deze nieuwe verbindingen doorgaans onbekend, hoewel sommige stoffen duidelijk gepaard gaan met een acuut risico voor gebruikers op ernstige of zelfs fatale vergiftiging of andere gezondheidsproblemen. De wetgevingscontroles en andere regelgevende maatregelen die in Europa en derde landen van herkomst zijn genomen, lijken mettertijd te hebben geholpen om het aantal nieuwe derivaten van bepaalde soorten drugs terug te dringen. Dat is met name het geval voor stoffen die gericht werden aangepakt, zoals fentanyl. Aan de andere kant doemen nog steeds stoffen op die bedoeld zijn om generieke definities in de wetgeving te omzeilen. China en India blijven belangrijke bronlanden voor deze stoffen of voor de precursoren die nodig zijn om ze te produceren.

Cannabisconsumenten lopen gevaar op onbedoelde blootstelling aan synthetische cannabinoïden

De negen nieuwe cannabinoïden die werden ontdekt, waaronder vier semisynthetische cannabinoïden, maakten ongeveer een derde uit van alle nieuwe stoffen die in 2023 voor het eerst aan het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing werden gemeld (zie Meldingen van nieuwe psychoactieve stoffen hieronder).

De verdere opkomst van dit soort nieuwe stoffen vergroot de bezorgdheid dat consumenten van cannabis risico kunnen lopen op onbedoelde blootstelling aan synthetische cannabinoïden. Versneden cannabis kan er net zo uitzien als pure cannabis en kan als zodanig worden verkocht aan nietsvermoedende consumenten. Het is derhalve mogelijk dat dergelijke versneden producten breder verkrijgbaar zijn, maar vaak onopgemerkt blijven.

Synthetische cannabinoïden zijn dikwijls zeer krachtige stoffen, zodat versneden producten het risico van vergiftiging met zich brengen. Een bijkomend punt van zorg is dat cannabisedibles (voedingsmiddelen, vaak in de vorm van “snoepjes” die zijn doordrenkt met cannabisextract) sinds 2021 in grotere mate beschikbaar zijn geworden op de illegale Europese markt. Naast de risico’s die deze producten inhouden vanwege hun THC-gehalte en de mogelijkheid dat ze kunnen worden verward met legitieme commerciële producten, met name door kinderen, bestaat er bezorgdheid dat sommige van deze producten synthetische cannabinoïden bevatten. Sinds 2019 hebben ten minste vijf landen melding gemaakt van edibles die synthetische cannabinoïden bevatten in de vorm van snoepjes (“gummetjes”). Er zijn gevallen van ernstige vergiftiging opgetekend in de EU na de consumptie van met synthetische cannabinoïden geïnfuseerde snoepjes.

Synthetische cannabinoïden worden soms ook aangetroffen in monsters van andere drugs. In mei 2023 werd bijvoorbeeld een ongebruikelijke en onverwachte uitbraak van vergiftigingen zonder dodelijke afloop gesignaleerd onder meer dan twintig personen in Parijs (Frankrijk), doordat heroïne was vermengd met synthetische cannabinoïden. Rond dezelfde tijd, in april 2023, meldde Litouwen de inbeslagname van een vergelijkbaar monster van versneden heroïne.

Gezondheidsrisico’s van HHC en andere semisynthetische cannabinoïden worden nog steeds slecht begrepen

De mogelijke gevolgen van de marktintroductie van cannabisderivaten op de recreatieve drugsmarkt geven aanleiding tot bezorgdheid en stellen de wetgever voor nieuwe uitdagingen. Semisynthetische cannabinoïden, die niet worden gecontroleerd op grond van internationale drugswetgeving, doken voor het eerst op de Europese drugsmarkt op in 2022. De eerste stof, HHC (hexahydrocannabinol), is in mei 2022 geïdentificeerd en werd tegen december 2023 door 23 EU-lidstaten en Noorwegen gerapporteerd. Per maart 2024 staat HHC in minstens 18 EU-lidstaten op de lijst van gecontroleerde drugs. Vijf andere semisynthetische cannabinoïden, HHC-acetaat, hexahydrocannabiforol, tetrahydrocannabidiol, tetrahydrocannabiforol en hexahydrocannabihexol zijn eveneens waargenomen op de Europese drugsmarkt. Deze stoffen worden waarschijnlijk vervaardigd van cannabidiol dat wordt geëxtraheerd uit cannabis met een laag THC-gehalte. Aanvankelijk kwamen de semisynthetische cannabinoïden uit de Verenigde Staten. Er zijn nu echter aanwijzingen dat ze ook in Europa worden geproduceerd. Ze worden online en in winkels verkocht als “legale” vervangers voor cannabis en worden aangeboden in de vorm van met HHC bespoten of vermengde wiet, die eruitziet en ruikt als cannabis, maar ook in de vorm van vapes en edibles. De effecten van HHC bij mensen zijn niet afdoende onderzocht, maar uit berichten van consumenten valt op te maken dat ze subjectief vergelijkbaar kunnen zijn met die van cannabis. Sommige beschikbare producten hebben echter een vorm die hoge dosering mogelijk maakt, waardoor er bezorgdheid rijst over mogelijke schadelijke gevolgen voor de gezondheid. Er moet meer onderzoek worden verricht naar de gevolgen van het gebruik van deze stoffen, vooral in hogere doses. Op dit moment is het door het gebrek aan solide monitoringgegevens moeilijk om de beschikbaarheid van deze stoffen en de eventuele risico’s van het gebruik ervan te beoordelen.

Groeiende belang van synthetische cathinonen op de Europese markt van stimulerende middelen

In sommige regio’s van Europa zijn synthetische cathinonen inmiddels gangbaar als vervanging voor stimulerende middelen zoals amfetamine.

In 2022 werden in Europa nog steeds grote hoeveelheden cathinonen, zoals 3-CMC en 3-MMC, in beslag genomen, meestal afkomstig van smokkel uit India. Daaruit blijkt dat deze drugs in sommige landen intussen een belangrijke rol spelen. Dit geeft aanleiding tot bezorgdheid, die nog wordt vergroot door informatie die erop lijkt te wijzen dat cathinonen nu ook steeds vaker in Europa worden geproduceerd. Cathinonen worden bovendien samen met of onder de noemer van andere drugs verkocht, waardoor het risico op schade kan toenemen. In 2022 en 2023 kreeg het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing een groter aantal meldingen van synthetische cathinonen die valselijk werden verkocht als MDMA of werden gebruikt om MDMA te versnijden.

Nitazenen: een nieuwe en groeiende bedreiging voor de gezondheid

Omdat nieuwe synthetische opioïden vaak zeer krachtig zijn, kan een kleine hoeveelheid volstaan om een groot aantal typische straatdoses te produceren, wat een verhoogd risico op levensbedreigende vergiftiging kan opleveren. In Noord-Amerika was de synthetische opioïde fentanyl de belangrijkste schuldige in een noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid waarbij vele mensen het leven verloren. Hoewel deze drugs tot nu toe geen prominente rol hebben gespeeld in de Europese drugsproblematiek, leeft er nu enige bezorgdheid dat de risico’s op dit gebied toenemen. Er zijn meldingen gedaan van drugsgerelateerde sterfgevallen in verband met het gebruik van nieuwe synthetische opioïden in Europa. Volgens berichten uit Estland, Letland en Litouwen zijn deze stoffen inmiddels verantwoordelijk voor een aanzienlijk deel van de fatale overdoses in deze landen. In 2022 werden in Europa ten minste 163 sterfgevallen in verband gebracht met fentanyl en fentanylderivaten. In vele gevallen ging het om fentanyl dat niet op de illegale markt was verkregen, maar oorspronkelijk bestemd was voor medisch gebruik.

In 2023 werden zeven nieuwe synthetische opioïden formeel aangemeld bij het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing, waarvan er zes behoren tot de groep uitermate krachtige opioïden met benzimidazool (nitazenen). Dit is het hoogste aantal meldingen van nitazeenopioïden in één jaar ooit. Sinds 2019 hebben ten minste twintig EU-landen melding gemaakt van de aanwezigheid van een nitazeen. Nitazeenopioïden lijken te zijn opgedoken nadat zowel in de producerende landen als elders beperkende maatregelen zijn ingevoerd om de beschikbaarheid van fentanylderivaten te verminderen. Voorlopige meldingen uit 2023 wijzen op een toename van het aantal sterfgevallen in verband met nitazenen in Estland en Letland. Daarnaast werden in Ierland en Frankrijk lokale uitbraken gemeld van vergiftigingen veroorzaakt door nitazenen die valselijk als heroïne waren verkocht.

Enkele meldingen duiden daarnaast op een toename in de ontdekking van nepgeneesmiddelen die nitazeenopioïden bevatten. Het verschijnen van nitazenen ging ook gepaard met andere ontwikkelingen op de markt, waarbij nieuwe synthetische opioïden werden aangetroffen die waren gecombineerd met andere stoffen. Hierbij gaat het om de opkomst in 2021 van “tranq-dope”, waarbij nieuwe synthetische opioïden worden gemengd met het kalmerend en pijnstillend middel voor dieren xylazine, en “benzo-dope” in 2022, waarbij nieuwe synthetische opioïden worden gemengd met nieuwe benzodiazepinen (zoals bromazolam).

De Europese markt voor opioïden kan ook worden beïnvloed door ontwikkelingen die zich elders afspelen. In dit verband wordt met name gewezen op het recente verbod op de teelt van opiumpapaver in Afghanistan, dat lijkt te hebben geleid tot een drastische vermindering van de opiumproductie. Hoewel het voorbarig is om nu al definitieve conclusies te trekken, zou deze situatie leiden tot een verminderde aanvoer van heroïne naar Europa. In dat geval baart de mogelijkheid dat nieuwe synthetische opioïden deel zouden kunnen uitmaken van de vervangende geneesmiddelen voor heroïne enige bezorgdheid. Dat zou de risico’s in verband met het gebruik van opioïden vergroten.

Meer in het algemeen dwingt het verschijnen van zeer krachtige synthetische opioïden ons om na te gaan of de huidige strategieën om opioïdegebonden problemen te voorkomen, te behandelen en de schade ervan te beperken, nog wel doeltreffend zijn. Zo is er geopperd dat de benadering voor het verstrekken van de opioïdeantagonist naloxon moet worden herzien, omdat zorgmodellen mogelijk moeten worden aangepast om effectiever te reageren op personen die nieuwe synthetische opioïden hebben gebruikt of mengsels die nieuwe synthetische opioïden en andere stoffen bevatten.

Belangrijkste gegevens en trends

Meldingen van nieuwe psychoactieve stoffen

  • Eind 2023 monitorde het EMCDDA meer dan 950 nieuwe psychoactieve stoffen, waarvan er 26 voor het eerst werden gemeld in Europa in 2023 (figuur 7.1 en tabel 7.1).
  • In 2022 werden ongeveer 400 nieuwe psychoactieve stoffen ontdekt bij inbeslagnames (figuur 7.2).
  • In 2023 ontving het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing meldingen over negen nieuwe cannabinoïden, waarmee het totale aantal dat wordt gemonitord op 254 komt.
  • Sinds 2009 zijn er in totaal 81 nieuwe opioïden geïdentificeerd op de Europese drugsmarkt, waarvan 7 nieuwe stoffen werden aangemeld in 2023 (1 in 2022, 6 in 2021). 6 daarvan zijn zeer krachtige nitazeenopioïden, die in sommige gevallen honderden keren sterker kunnen werken dan heroïne. Tot nu toe zijn er 16 nitazenen gevonden in Europa (figuur 7.3).
Figuur 7.1. Aantal nieuwe psychoactieve stoffen die voor het eerst aan het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing zijn gemeld, per categorie, 2005-2023
Tabel 7.1. Kennisgevingen van nieuwe psychoactieve stoffen uit hoofde van Verordening (EG) nr. 1920/2006 (zoals gewijzigd) en Kaderbesluit 2004/757/JBZ van de Raad (zoals gewijzigd) – 2023
Gebruikelijke benaming IUPAC-benaming EMCDDA-classificatie Datum van officiële melding Land
N-desethylisotonitazeen N-ethyl-2-[2-[(4-isopropoxyfenyl)methyl]-5-nitro-benzimidazool-1-yl]ethaanamine Opioïden 22 december 2023 Portugal
N-desethyletonitazeen 2-[2-[(4-ethoxyfenyl)methyl]-5-nitro-benzimidazool-1-yl]-N-ethyl-ethaanamine Opioïden 21 december 2023 Zweden
A-PBITMO (adamantaan-1-yl)(3-pentyl-2-thioxo-2,3-dihydro-1H-benzo[d]imidazool-1-yl)methanon Cannabinoïden 18 december 2023 Duitsland
2C-T 2-[2,5-dimethoxy-4-(methylsulfanyl)fenyl]ethaan-1-amine Fenethylaminen 14 december 2023 Oostenrijk
Metonitazepyne 2-(4-methoxybenzyl)-5-nitro-1-(2-(pyrrolidine-1-yl)ethyl)-1H-benzo[d]imidazool Opioïden 23 oktober 2023 Zweden
Hexahydrocannabihexol (HHCH) 3-hexyl-6,6,9-trimethyl-6a,7,8,9,10,10a-hexahydrobenzo[c]chromen-1-ol Cannabinoïden 18 september 2023 Zweden
Tetrahydrocannabiforol (THCP) 3-heptyl-6a,7,8,10a-tetrahydro-6,6,9-trimethyl-6H-dibenzo[b,d]pyraan-1-ol Cannabinoïden 13 september 2023 België
Protonitazepyne 5-nitro-2-[(4-propoxyfenyl)methyl]-1-(2-pyrrolidine-1-ylethyl)benzimidazool Opioïden 31 juli 2023 Slovenië
1T-LSD N,N-di-ethyl-7-methyl-4-(thiofeen-2-carbonyl)-4,6,6a,7,8,9-hexahydro-indool[4,3-fg]chinoline-9-carboxamide Overige 14 juli 2023 Duitsland
NMDMSB 1-nafthyl 4-methyl-3-(dimethylsulfamoyl)-benzoaat Cannabinoïden 3 juli 2023 Hongarije
3’-Me-PVP 1-(3-methylfenyl)-2-(pyrrolidine-1-yl)pentaan-1-on Cathinonen 8 juni 2023 Zweden
CUMYL-3TMS-PRINACA N-(2-fenylpropaan-2-yl)-1-(3-(trimethylsilyl)propyl)-1H-indazool-3-carboxamide Cannabinoïden 30 mei 2023 Zweden
N-sec-butyl-pentedron 2-[(butaan-2-yl)amino]-1-fenylpentaan-1-on Cathinonen 17 mei 2023 Frankrijk
MDMB-BINACA methyl-2-(1-butyl-1H-indazool-3-carboxamido)-3,3-dimethylbutanoaat Cannabinoïden 11 mei 2023 Zweden
4’-chloordeschlooralprazolam 6-(4-chloorfenyl)-1-methyl-4H-[1,2,4]triazool[4,3-a][1,4]benzodiazepine Benzodiazepinen 24 april 2023 Ierland
Tetrahydrocannabidiol (H4-CBD) 2-(2-isopropyl-5-methylcyclohexyl)-5-pentylbenzeen-1,3-diol Cannabinoïden 3 april 2023 Zweden
ADMB-3TMS-PRINACA N-(1-amino-3,3-dimethyl-1-oxobutaan-2-yl)-1-(3-(trimethylsilyl)propyl)-1H-indazool-3-carboxamide Cannabinoïden 31 maart 2023 Duitsland
N-pyrrolidinyl-3,4-DMA 1-[2-(3,4-dimethoxyfenyl)-1-methylethyl]-pyrrolidine Fenethylaminen 23 maart 2023 Ierland
N-cyclohexylbutylon 1-(1,3-benzodioxol-5-yl)-2-(cyclohexylamino)butaan-1-one Cathinonen 14 maart 2023 Spanje
2’-fluor-2-fluor-3-methylfentanyl N-(1-(2-fluorfenethyl)-3-methylpiperidine-4-yl)-N-(2-fluorfenyl)propionamide Opioïden 3 maart 2023 Duitsland
Ethyleenoxynitazeen 2-{2-[(2,3-dihydro-1-benzofuraan-5-yl)methyl]-5-nitro-1H-benzimidazool-1-yl}-N,N-di-ethylethaan-1-amine Opioïden 24 februari 2023 Estland
Iso-3-MMC 1-(methylamino)-1-(3-methylfenyl)propaan-2-on Overige 15 februari 2023 Oostenrijk
Etomethazeen 2-[(4-ethoxyfenyl)methyl]-N,N-di-ethyl-5-methyl-1H-benzimidazool-1-ethaanamine Opioïden 19 januari 2023 Zweden
2-broommescaline 2-(2-broom-3,4,5-trimethoxyfenyl)ethaanamine Fenethylaminen 12 januari 2023 Oostenrijk
2,6-dibroommescaline 2-(2,6-dibroom-3,4,5-trimethoxyfenyl)ethaanamine Fenethylaminen 12 januari 2023 Oostenrijk
Hexahydrocannabiforol (HHC-P) 3-heptyl-6a,7,8,9,10,10a-hexahydro-6,6,9-trimethyl-6H-dibenzo[b,d]pyraan-1-ol Cannabinoïden 6 januari 2023 Slovenië
Figuur 7.2. Aantal nieuwe psychoactieve stoffen waarvoor jaarlijks meldingen worden gedaan sinds hun eerste ontdekking in de Europese Unie, per categorie, 2005-2022
Figuur 7.3. Aantal nieuwe opioïden die voor het eerst aan het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing zijn gemeld, 2009-2023

Inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen

  • In 2022 gaven 24 landen aan dat zij 281 kilogram synthetische cannabinoïden als kruidenmateriaal in beslag hadden genomen (385 kilogram in 2021). Marihuanaproducten met een laag THC-gehalte maakten ongeveer 30 % van dit in beslag genomen materiaal uit, goed voor 76 kilogram (242 kilogram in 2021), gemeld door tien landen. De monsters werden op verschillende wijze gemeld als “hennep” of “cannabis” of als THC, CBD of CBG bevattende stoffen.
  • In 2022 waren de EU-lidstaten goed voor bijna 26 390 van de 38 860 inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen die in de Europese Unie, Noorwegen en Turkije werden gemeld, wat neerkomt op 30,7 van de totale in beslag genomen hoeveelheid van 31,8 ton (figuur 7.4). De toename werd veroorzaakt door een klein aantal grote inbeslagnames van cathinonen (3-CMC, 3-MMC, 2-MMC) en ketamine (figuur 7.5). Daarnaast werd 1 472 liter vloeistoffen met nieuwe psychoactieve stoffen in beslag genomen, voornamelijk GBL (1 115 liter) en HHC (96 liter).
  • In 2022 waren slechts vijf stoffen goed voor meer dan 90 % van de totale hoeveelheid nieuwe psychoactieve stoffen die in de EU-landen in beslag werden genomen: vier cathinonen (3-CMC, 3-MMC, 2-MMC en N-ethylnorpentedron, goed voor 24,8 ton) en ketamine (2,8 ton, gestegen van 0,87 ton in 2021) (figuur 7.5).
  • In 2022 werden aan het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing 749 inbeslagnames van nieuwe opioïden gemeld, waarvan 40 % carfentanil en 22 % tramadol bevatte. In totaal werd 16,6 kilogram materiaal in beslag genomen, waarvan 50 % (8,2 kilogram) carfentanil en 31 % (5,2 kilogram) tramadol bevatte. De meeste inbeslagnames vonden plaats in Noord-Europa. Estland, Letland, Litouwen, Zweden en Finland rapporteerden 87 % van het totale aantal inbeslagnames en 67 % (11,1 kilogram) van de totale in beslag genomen hoeveelheid.
Figuur 7.4 a. Inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen in de Europese Unie: aantal inbeslagnames, 2006-2022
Figuur 7.4b. Inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen in de Europese Unie: in beslag genomen hoeveelheid, 2006-2022 (kilogram)
Figuur 7.5. Inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen in de Europese Unie: percentage van de totale in beslag genomen hoeveelheid, per stof, 2022

Cijfers voor alle fysieke vormen, uitgedrukt in kilogram.

Prevalentie van het gebruik van nieuwe psychoactieve stoffen

  • Nationale schattingen van het gebruik van nieuwe psychoactieve stoffen in het afgelopen jaar (met uitzondering van ketamine en GHB) onder jongvolwassenen (van 15 tot 34 jaar) variëren van 0,1 % in Letland en Noorwegen tot 5,1 % in Roemenië. In de meest recente Europese enquête onder 15- tot 16-jarige scholieren (zie ESPAD), uitgevoerd in 2019, werd geschat dat tussen 0,9 % tot 6,6 % van hen ooit nieuwe psychoactieve stoffen had gebruikt, variërend van 1,1 % tot 5,2 % voor synthetische cannabinoïden en 0,2 % tot 2,5 % voor synthetische cathinonen.

Afkortingen

Afkortingen van chemische benamingen die op deze pagina worden gebruikt
Afkorting Chemische benaming
2-MMC 2-methylmethcathinon
3-CMC 3-chloormethcathinon
3-MMC 3-methylmethcathinon
4-CMC 4-chloormethcathinon, clefedron
4-MMC 4-methylmethcathinon, mefedron
CBD cannabidiol
CBG cannabigerol
GHB gammahydroxybutyraat
GBL gammabutyrolacton
HHC hexahydrocannabinol
THC tetrahydrocannabinol

Brongegevens

De volledige reeks brongegevens voor het Europees Drugsrapport 2024, met inbegrip van metagegevens en methodologische aantekeningen, is beschikbaar in onze gegevenscatalogus.

De deelverzameling van deze gegevens die wordt gebruikt om infographics, grafieken en soortgelijke elementen te genereren op deze pagina is hieronder te vinden.


Top