2024 yılında Avrupa’daki uyuşturucu durumunu anlamak - önemli gelişmeler (Avrupa Uyuşturucu Raporu 2024)

HER YERDE, HER ŞEYDE, HERKES

Avrupa’nın Gelişen Uyuşturucu Sorunlarına Müdahale

2024 Avrupa Uyuşturucu Raporu analizinin temelindeki mesajlardan biri, yasa dışı uyuşturucu kullanımının etkisinin artık toplumumuzun hemen hemen her yerinde görüldüğüdür. Psikoaktif özelliği olan hemen hemen her şey uyuşturucu olarak kullanılma potansiyeline sahiptir. Bu da, ister doğrudan ister dolaylı olarak herkesin yasa dışı uyuşturucu kullanımından ve buna bağlı sorunlardan etkilenebileceği anlamına gelmektedir.

Avrupa Birliği Uyuşturucu Ajansı — karmaşıklaşan ve hızla değişen uyuşturucu olgusuna etkili müdahale edebilmek için Avrupa’ya daha fazla kapasite sağlamaktadır

EMCDDA’nın 1993 yılında kuruluşundan bu yana, uyuşturucu olgusunun kapsamı ve doğası önemli ölçüde değişmiştir. Güncel uyuşturucu sorunlarının ortaya çıkardığı yeni güçlükleri ele almak üzere ajansın yetki alanı revize edilmiş olup Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi, 2 Temmuz 2024 tarihinde Avrupa Birliği Uyuşturucu Ajansı’na (EUDA) dönüştürülecektir. 

EUDA; uyuşturucu kullanımı ve uyuşturucuyla ilgili sorunlara yönelik izleme sürecimizi geliştirip genişleterek, yeni tehditleri tespit edip bunlara müdahale etmeye yönelik hazırlıklılığımızı arttırarak ve yetkinlik gelişimine yatırım yaparak Avrupa Birliği ve Üye Devletlerini destekleyecektir. Bu eylemler hem sağlık hem de güvenlik alanlarında daha iyi müdahalelerde bulunulmasına katkı sağlayacaktır.

EUDA birbiriyle örtüşen dört alanda hizmet sunacaktır: yeni ve gelecekteki zorlukları öngörmek; ortaya çıkan riskleri ve uyuşturucuyla ilgili tehditleri tespit edip bu konuda uyarılarda bulunmak; ihtiyaçları ve mevcut yanıtları değerlendirmek; yeni bilgileri ve en iyi uygulamaları değerlendirerek ve yayarak paydaşlara yardımcı olmak. 

Verilerin toplanması, analizi ve yayılması EUDA’nın kilit görevleri olmaya devam edecek ve yeni yetkinliklerle tamamlanacaktır. Bunlar arasında çoklu uyuşturucu kullanımından kaynaklanan sorunları anlamak ve bunlara müdahale etmek için daha fazla yatırım yapılması ve adli ve toksikoloji laboratuvarlarından oluşan yeni bir ağ kurularak analitik kapasitenin güçlendirilmesi yer almaktadır. EUDA, yeni psikoaktif maddelere ilişkin Erken Uyarı Sistemimiz için devam eden çalışmaları genişletmek ve bunu sağlık ve güvenlik tehditlerinin değerlendirmesine yönelik yeni becerilerle tamamlamak üzere yeni bir Avrupa uyuşturucu alarm sistemi geliştirecektir. Araştırmadaki boşlukların ve ihtiyaçların belirlenmesine daha fazla yatırım yapılacaktır. Düzenli tahmin ve tarama uygulamaları, AB’nin uyuşturucu alanında gelecekte karşılaşabileceği zorluklara cevap vermeye yönelik hazırlıklılığını artırmaya yardımcı olacaktır. EUDA, Reitox ağı ulusal temas noktaları ile yakın iş birliği içinde çalışmaya devam edecek, bu ağın rolü güçlendirilecektir. Kanıta dayalı politikaların değerlendirilmesi ve geliştirilmesi için destek sağlanacaktır. Ajans, faaliyetlerinde AB düzeyindeki politika ihtiyaçlarını desteklemek için daha fazla yatırım yapabilecek bir konuma gelecektir. Ajans ayrıca kanıta dayalı müdahaleler ve en iyi uygulamaları geliştirmek ve teşvik etmek için daha fazlasını yapabilecek, daha güçlü bir uluslararası rol oynayabilecek ve uyuşturucu politikasında Avrupa Birliği’ni çok taraflı bir şekilde destekleyebilecektir.

2024’te Avrupa’daki uyuşturucu durumu - Genel bakış

Daha çeşitli ve genellikle daha güçlü maddelerin yüksek oranda bulunabilirliği

Avrupa Birliği’nde yaygın olarak kullanılan yasa dışı uyuşturucuların arzla ilgili göstergelerinin analizi, neredeyse tüm madde türlerinin bulunabilirliğinin yüksek olduğunu göstermektedir. Buna ek olarak eldeki bilgiler, piyasanın artık geçmişe kıyasla daha çeşitli uyuşturucuların yaygın şekilde bulunabilirliğiyle karakterize olduğunu ve maddelerin genellikle yüksek güçte veya saflıkta ya da yeni formlarda, karışımlarda veya kombinasyonlarda bulunduğunu göstermektedir. Bunlar hem tüketicilerin hem de bilim dünyasının sağlık açısından riskleri hakkında bilgisinin sınırlı olabileceği yeni maddeleri de içermektedir. Maddelerin piyasada bulunabileceği formlarda tüketilebileceği uygulama yollarında artan bir çeşitlilik vardır. Örneğin esrar gibi bazı durumlarda, yenilebilir esrarlı ürünler ve çeşitli elektronik sigara teknolojileri ortaya çıkmıştır. Bu gelişmeler, bazı maddelerle ilişkili risklerin yükseliyor olabileceğine dair endişeleri artırmaktadır. Özellikle uyuşturucu kullanan bireyler, muhtemelen farkında olmadan daha yüksek etkili veya daha yeni maddeleri tüketmeleri sonucunda ölümcül olabilecek zehirlenmeler dâhil olmak üzere sağlık sorunları açısından daha büyük risklere maruz kalabilmektedir.

Ticari altyapının hedeflenmesi, uyuşturucuların çok fazla ulaşılabilir olmasıyla bağlantılı

Avrupa Birliği’ne kaçak olarak giren maddeler için artan ulaşılabilirliğin önemli itici güçlerinden biri, suç örgütlerinin modern ticari ulaşım altyapısının sağladığı fırsatlardan yararlanma becerisidir. Gümrük makamları tarafından uyuşturucu yakalamalarının neredeyse %70’i Avrupa Birliği limanlarında gerçekleşmektedir. Başta kokain olmak üzere büyük hacimli uyuşturucu yakalamaları karma (intermodal) nakliye konteynerlerinde tespit edilmektedir. Örneğin İspanya, 2023 yılında Ekvador menşeli muzların içine gizlenmiş 9,5 ton uyuşturucu ile tek bir sevkiyatta bugüne kadarki en büyük kokain yakalamasını rapor etmiştir. Belçika ve Hollanda’daki büyük limanlar da rutin olarak kaçakçılık örgütlerinin hedefindedir. Avrupa’nın başka yerlerindeki daha küçük limanların da giderek daha fazla tehdit altına girdiğine dair endişeler vardır.

Bu alanda faaliyet gösteren suç gruplarının kullandığı yöntemler gittikçe daha karmaşık hâle gelmiş; tedarik zincirlerine sızma, gözdağı vererek kilit personeli sindirme ve yolsuzluk yoluyla istismar edilmesine ilişkin örnekler ayrıntılı olarak belgelenmiştir. Bu duruma cevap niteliğindeki 2023 AB Uyuşturucu Kaçakçılığına Karşı Yol Haritası, gümrük risk yönetimini ve kaçakçılığı yapılan uyuşturucuların ve prekürsörlerin tespitini güçlendirmek için önlemleri kapsamaktadır. Bu önlemler, gelişmiş konteyner tarama ekipmanlarının kullanımını desteklemeyi ve AB gümrük bilgi sistemlerinin birlikte çalışabilirliğini artırmayı içermektedir. Yol Haritası, uyuşturucu kaçakçılığına ve suç örgütlerinin sızmasına karşı Avrupa’nın kilit lojistik merkezlerinin dayanıklılığını artırmaya yönelik eylemleri kapsayan bir kamu sektörü-özel sektör ortaklığı olarak yeni kurulan Avrupa Limanlar İttifakı’nı da desteklemektedir.

Uyuşturucuyla bağlantılı şiddet ve reşit olmayan çocukların istismarı konusunda politik kaygılar artıyor

Avrupa’da uyuşturucunun çok fazla ulaşılabilir olması, büyük hacimli kaçakçılık ve suç grupları arasındaki rekabetin bir sonucu olarak bazı ülkelerde uyuşturucu piyasasının işleyişiyle bağlantılı şiddet ve diğer suç türlerinde artış yaşandığına dair endişeler artmaktadır. Tarihsel olarak, uyuşturucu piyasasıyla ilişkili şiddet suçlarının en büyük yükünü Avrupa Birliği dışındaki üretici ve transit ülkeler üstlenmiştir ve bu durum devam etmektedir. Ancak Avrupa’da, özellikle büyük miktarlarda uyuşturucunun girdiği veya üretildiği bilinen ülkelerde, uyuşturucu ticaretiyle bağlantılı şiddet düzeylerinin arttığı görülmektedir. Buna paralel olarak, yasa dışı uyuşturucu ticareti yapan suç şebekeleri tarafından çocukların işe alınması ve istismar edilmesine ilişkin endişeler de artmaktadır. Kolluk kuvvetleri tarafından bu tehdide verilen önemin artması bunun başka bir kanıtıdır. Avrupa düzeyinde uyuşturucuyla ilgili suçlardaki trendleri ve gelişmeleri izlemek şu anda oldukça zordur. Buna karşılık olarak EMCDDA bu alandaki izleme araçlarını geliştirmeye yatırım yapmaktadır. Uyuşturucuyla bağlantılı cinayetlere ilişkin bir gösterge geliştirmeye yönelik son çalışmalarda bunun bir örneği görülebilir. Europol ve Avrupa Komisyonu ile yakın iş birliği içinde çalışan EUDA, gelecekte bu alana daha fazla yatırım yapacaktır, çünkü bazı çağdaş Avrupa uyuşturucu pazarlarının işleyişiyle giderek daha fazla ilişkili hâle gelen şiddet, yolsuzluk ve suç sömürüsüne karşı etkili müdahale stratejilerinin tasarlanması için sağlam bilgilerin bir ön koşul olması muhtemeldir.

Çoklu uyuşturucu kullanımı ve hileli uyuşturucu satışı sağlık risklerini artırıyor

Çoklu uyuşturucu kullanımı, ruhsatlı veya yasa dışı iki ya da daha fazla psikoaktif maddenin aynı anda veya arka arkaya kullanılmasıdır. Bununla bağlantılı bir konu da, satın almak istedikleri maddeyle karışım hâlinde ya da onun yerine kullanılmak üzere, alıcının beklediği uyuşturucudan farklı bir ya da daha fazla uyuşturucu içeren maddelerin satılabilmesidir. Bu, tüketicilerin gerçekte hangi madde veya maddeleri tükettiğinden habersiz olabileceği anlamına gelmektedir. Uyuşturucuların birlikte kullanılması sağlık sorunları riskini artırabilir ve etkili müdahalelerin yapılmasını zorlaştırabilir. Örneğin akut zehirlenmelere müdahalede bu sorun yaşanabilir.

Bu yılki Avrupa Uyuşturucu Raporu’nun temel mesajlarından biri, psikoaktif madde tüketen kişiler arasında çoklu uyuşturucu kullanımının yaygın olduğu ve bu şekilde uyuşturucu kullanmanın ciddi sağlık sorunlarına yol açma riskini artırabileceğidir. Bu alanda karşılaşılan zorlukların da giderek arttığı görülmektedir. Bu durum kısmen bilinen yasa dışı uyuşturucuların ve yeni psikoaktif maddelerin pazara entegrasyonunun artmasından, kısmen de sentetik maddelerin daha geniş çapta ulaşılabilir olması ve kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Bu alandaki endişeler arasında sentetik kannabinoidlerle karıştırılarak saflığı bozulmuş esrar ürünleri, MDMA olarak satılan ancak bazen katkı maddesi olarak sentetik katinonlar içeren ürünler ve diğer maddelerle karıştırılan veya hileli satılan yüksek etkili sentetik opioidlerin ortaya çıkması yer almaktadır. Alkolün yasa dışı uyuşturucularla birlikte kullanımının sağlık risklerini artırabileceğini belirtmek de önemlidir (ör. kokain, opioidler veya yeni ya da “sokakta satılan” benzodiazepinlerle birlikte alkol alındığında).

Adli, toksikolojik ve inovatif yeni veri kaynaklarına ihtiyaç vardır

2024 yılında uyuşturucu izlemesinde karşılaşılan zorluklardan biri, hangi uyuşturucuların hangi kombinasyonlarda tüketildiğini daha iyi anlamaktır. Bu nedenle EUDA’nın gelecekteki çalışmaları için öncelikli konular, çoklu uyuşturucu kullanımı davranışlarının daha iyi izlenmesini sağlamak ve bu alanda etkili müdahaleleri oluşturan unsurları daha iyi anlamak olacaktır. Toksikolojik ve adli veri kaynaklarının ve bunların sağladığı bilgilerin iyileştirilmesi, piyasada hangi maddelerin satıldığının ve özellikle hangi uyuşturucuların veya uyuşturucu kombinasyonlarının zararla ilişkili olduğunun daha iyi anlaşılmasında kilit bir bileşen olacaktır. Buna ek olarak EUDA, uyuşturucu tüketim davranışlarının daha ayrıntılı bir resmini sunabilecek yeni veri kaynaklarının (ör. uyuşturucu test hizmetlerinden veya şırınga izleme çalışmalarından elde edilen veriler) geliştirilmesine yatırım yapmaya devam edecektir. Örneğin, şırınga değişim yerlerinde toplanan kullanılmış şırıngalarda genellikle uyarıcılar ve opioidler dâhil olmak üzere birden fazla madde tespit edilmektedir. Bu da söz konusu uyuşturucu sınıflarının Avrupa şehirlerinde yaygın olarak birlikte kullanıldığını göstermektedir.

Daha çeşitli ve karmaşık bir ihtiyaç setini ele almak

Madde kullanımının önlenmesine yönelik kanıta dayalı uygulamaları desteklemek

Madde kullanımının önlenmesi, psikoaktif uyuşturucuların kullanımını durdurmayı veya geciktirmeyi amaçlamaktadır. Bu, uyuşturucu kullanım bozukluklarının gelişmesini önlemek için madde kullanmaya başlamış olanlara da yardımcı olabilir. Ancak bu alanda kullanılan tüm yaklaşımların etkili olmadığı saptanmış olup, kanıta dayalı önleme programlarının belirlenmesi ve uygulanmasına olan ilgi artmaktadır. Bu hedefin başarılması günümüzde önleme programı kayıtlarının oluşturulması, eğitim girişimleri ve kalite standartlarının geliştirilmesi ile desteklenmektedir. Avrupa Önleme Müfredatı, önleme çabalarının genel etkinliğini artırmak için tasarlanmıştır. 25’ten fazla AB Üye Devleti ve komşu ülke, günümüzde ulusal Avrupa Önleme Müfredatı eğitmenlerine sahiptir. Önleme çabaları, değerlendirilen önleyici müdahalelerin Avrupa’daki çevrim içi kaydı olan Xchange tarafından da desteklenmektedir. Etkili olması muhtemel programların belirlenmesine katkı sağlayacak kaliteli araçlar bulunmasına rağmen birçok ülkede ya hâlâ uyuşturucu önleme çalışmalarına yatırım yapılmamaktadır ya da etkililiğine dair sağlam kanıtlar bulunmayan programlara yatırım yapılarak kaynakların verimli kullanılmadığına dair kanıtlar mevcuttur.

Enjekte edilen maddelerin çeşitliliği sağlık risklerini artırıyor

Avrupa’da uyuşturucuyla ilgili zararın azaltılması isteniyorsa uyuşturucu enjekte eden kişilere yönelik etkili ve kapsamlı bir müdahalenin sağlanması politika ve uygulama için kilit bir konu olmaya devam etmektedir. Bununla birlikte bu alandaki zorluklar daha karmaşık hâle gelmektedir, çünkü bu raporda yer alan veriler, Avrupa’da enjekte edilen maddelerin çeşitliliğini ve bu çeşitliliğin daha büyük bir riskle ilişkili olabileceğini vurgulamaktadır.

Uyuşturucu enjekte eden kişiler, genellikle diğer uygulama yollarını kullananlara kıyasla daha büyük zarar riski altındadır (ör. kan yoluyla bulaşan hastalıklara yakalanma veya aşırı dozda uyuşturucudan ölme). Enjekte edilen uyuşturucu kullanımı ayrıca önceden var olan sağlık sorunlarını daha da kötüleştirebilmekte veya apse, septisemi ve sinir hasarına neden olabilmektedir. Avrupa’da uyuşturucuların enjekte edilerek kullanımı son on yılda azalmaya devam etse de madde kullanımından kaynaklanan akut ve kronik sağlık zararlarının orantısız bir kısmını oluşturmayı sürdürmektedir.

Eroin, tarihsel olarak Avrupa’da enjekte edilen başlıca uyuşturucu olmakla birlikte bu raporda yer alan şırınga kalıntısı verileri, enjekte etme modellerinin ne kadar değişken ve karmaşık hâle geldiğini göstermektedir. Artık şırınga kalıntılarında amfetaminler, kokain, sentetik katinonlar, opioid agonist ilaçlar, diğer ilaçlar ve çeşitli yeni psikoaktif maddeler dâhil olmak üzere çok çeşitli uyuşturucular tespit edilmekte, bunlar genellikle kombinasyon hâlinde bulunmakta ve potansiyel olarak aşırı doz riskini artırmaktadır. Şırınga izleme çalışmaları, uyuşturucu enjekte eden kişiler arasında özellikle uyarıcı enjeksiyonunun daha yaygın hâle geldiğini düşündüren diğer verileri desteklemektedir. Uyarıcıların enjekte edilmesi hem daha sık görüldüğünden hem de son on yılda Avrupa’da bildirilen çeşitli yerel HIV salgınlarıyla ilişkilendirildiğinden bu durum bir endişe kaynağıdır. En son veriler, uyarıcı madde enjekte edilmesiyle bağlantılı yerel HIV salgınlarını bildirmeye devam etmektedir. 2022 yılında İtalya’nın Monza kentinde görülen bir salgın bunlara dâhildir.

Zarar azaltımına yönelik yaklaşımlar (özellikle hem cezaevlerinde hem de eczaneler aracılığıyla dağıtım dâhil olmak üzere steril enjeksiyon ekipmanlarının temin edilmesi), uyuşturucu enjekte eden kişiler arasında HIV aktarımını azaltmak için artık çok önemli görülmektedir. Ancak yine analizimiz, ücretsiz iğne ve şırınga programlarının kapsamının ve bunlara erişimin birçok AB ülkesinde yetersiz kaldığını göstermektedir.

HIV bildirimlerinde pandemi öncesi seviyelere geri dönüş

Avrupa Birliği’nde enjekte edilen uyuşturucu kullanımına bağlı yeni HIV enfeksiyonları uzun vadede azalırken 2022 yılında veri bildiren ülkelerin yarısından fazlasında 2021 yılına kıyasla yeni HIV bildirimlerinde artış görülmüştür. Avrupa Birliği’nde enjekte edilen uyuşturucu kullanımına bağlı yeni HIV bildirimlerinin sayısı bir önceki yıl 662 iken 2022 yılında 968’e yükselmiş ve 2019’da gözlemlenene benzer bir seviyeye geri dönmüştür. Bu artış kısmen COVID-19 ile ilgili kısıtlamaların kaldırılmasının ve HIV testi dâhil olmak üzere sağlık hizmetlerinin pandemi öncesi işleyişine geri dönmesinin ardından artan HIV testi oranlarını yansıtıyor olabilir. Bu duruma katkıda bulunması muhtemel bir diğer faktör de HIV tanısıyla yaşadığı bilinen insanların, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra Avrupa ülkeleri arasında hareketidir. Nedeni ne olursa olsun, bu veri setinde gözlemlenen uzun vadeli düşüş eğilimindeki herhangi bir değişiklik endişe verici olacağından bu bulgunun daha fazla araştırılması gerekmektedir. Ayrıca Avrupa Birliği dünyanın diğer birçok bölgesiyle karşılaştırıldığında olumlu bir durumda olsa da 2010’dan bu yana HIV bildirimlerindeki %38’lik azalma, Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) belirlediği %75’lik azalma hedefinin gerisinde kalmakta ve Avrupa’da uyuşturucuya bağlı HIV aktarımını ortadan kaldırmak için daha fazlasının yapılması gerektiğini göstermektedir.

Ketaminin giderek daha ulaşılabilir hâle geldiğine ve zarara neden olabileceğine dair işaretler

Yeni EUDA’nın misyonu kısmen, izleme kapasitesini şu anda rutin uyuşturucu izleme için kullanılan veri setlerinde yeterince görülemeyen daha yeni maddeleri içerecek şekilde genişletmek olacaktır. Ketamin bunun iyi bir örneğidir. Mevcut kanıtlar sınırlıdır, ancak bu uyuşturucunun bazı ulusal uyuşturucu pazarlarında sürekli olarak bulunabildiğini ve bazı ortamlarda tercih edilen bir uyuşturucu hâline gelmiş olabileceğini göstermektedir. Bununla birlikte ketaminin bazı genç gruplar tarafından yaygın olarak kullanıldığı konusunda anekdot niteliğindeki kanıtlara rağmen bu maddeye ilişkin kullanım davranışları henüz iyi anlaşılmamıştır.

Avrupa genelini temsil edecek nitelikte olmamakla birlikte ele geçirilen ve yeni psikoaktif maddeler için AB Erken Uyarı Sistemi’ne bildirilen ketamin miktarı zaman içinde değişiklik göstermiş, ancak son zamanlarda nispeten yüksek seviyelerde kalmıştır. Ele geçirildiği bildirilen miktar 2021’de 1 tonun biraz altındayken 2022’de 2,8 tona yükselmiştir. Avrupa’da ele geçirilen ketaminin çoğunun Hindistan’dan geldiğine inanılmaktadır, ancak Pakistan ve Çin de bu madde için kaynak ülkeler olabilir.

Ketamin tek başına veya diğer maddelerle birlikte kullanılabilmektedir. Euro-DEN Plus ağına katılan hastane acil servislerinden 2022 yılında elde edilen veriler, kokainin akut zehirlenmelerde ketaminle birlikte en sık bildirilen madde olduğunu ifade etmiştir.

Ketamin genellikle burundan çekilmekte, ancak enjekte de edilebilmektedir. Nörolojik ve kardiyovasküler toksisite, zihinsel sağlık sorunları ve yoğun kullanımdan veya saflığı bozucu maddelerinin varlığından kaynaklanan mesane hasarı gibi ürolojik komplikasyonlar dâhil olmak üzere doza bağlı olarak değişen çeşitli akut ve kronik zararlarla ilişkilendirilmektedir. Bu uyuşturucunun Avrupa’da önemli zararlarla ne ölçüde ilişkili olduğuna dair anlayışımız şu anda sınırlıdır. Ketamin kullanımının ve ilgili zararların daha fazla izlenmesi için güçlü bir ihtiyaç söz konusudur.

“Pembe kokain”: AB pazarında ortaya çıkan yeni sentetik uyuşturucu karışımlarına örnek

Ketamin, MDMA tozları ve tabletleri dâhil olmak üzere diğer uyuşturucu karışımlarına da eklenebilir ve yanlışlıkla tüketim riskini artırma potansiyeline sahiptir. “Pembe kokain” olarak satılan karışımlar da ketamin içerebilir. Bu ürün AB uyuşturucu pazarının bazı bölümlerinde görülmektedir, ancak Latin Amerika’da daha uzun bir geçmişe sahiptir. Buradaki sokaklarda alternatif olarak “tucibi” ismini almasına yol açan 2CB maddesini sıklıkla içerdiği bildirilmiştir. Bununla birlikte Avrupa’da, parlak rengiyle ayırt edilen bu üründe ketamin ve MDMA dâhil olmak üzere çeşitli sentetik maddeler bulunmuştur. Birçok açıdan pembe kokain, gerçekte hangi kimyasalları tükettikleri konusunda çok az bilgiye sahip olan tüketicilere sentetik maddelerin daha sofistike bir şekilde pazarlanmasının bir örneğidir.

Avrupa’nın esrara müdahalesi

Esrarla ilgili sorunların tedavisinde hangi müdahalelerin en etkili olduğunu daha iyi anlama ihtiyacı

Esrar, en yakın diğer maddenin yaklaşık beş katı oranındaki kullanım yaygınlığı ile Avrupa Birliği’nde en yaygın kullanılan yasa dışı uyuşturucu olmaya devam etmektedir (Şekil: Bir bakışta). Esrar kullanımı çeşitli fiziksel ve ruhsal sağlık sorunlarıyla ilişkilidir. Erken başlama, düzenli ve uzun süreli kullanım ve yüksek dozda kullanımın riskleri artırdığı düşünülmektedir. Bununla birlikte, esrar kullanıcılarının yaşadığı sorunların türlerinin yanı sıra esrar kullanımı konusunda yardım arayan kişiler için uygun yönlendirme yollarını ve etkili tedavi seçeneklerini oluşturan unsurları daha iyi anlamaya ihtiyaç vardır. Esrar, Avrupa’da bildirilen tüm uyuşturucu tedavisi başvurularının üçte birinden fazlasını oluşturmaktadır. Esrar kullanıcılarına sağlanan ve doğrudan ceza adaleti sisteminden kısa müdahale veya yönlendirmeleri kapsayabilen çok çeşitli müdahaleler bulunduğundan bu bulguyu yorumlamak kolay değildir. Esrar sorunları olan insanlara sunulan hizmet türlerini daha iyi anlamak için daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir. Ancak mevcut bilgiler, bilişsel davranış terapisi gibi psikososyal tedavilerin yaygın olarak sağlandığını ve e-sağlık müdahalelerinin giderek daha ulaşılabilir hâle geldiğini göstermektedir.

Esrar kullanımıyla ilişkili zarar riskinin değerlendirilmesi, tüketiciler tarafından ulaşılma potansiyeline sahip esrar bazlı ürünlerin görünüşte artan çeşitliliği nedeniyle karmaşıktır. Bunlara yenilebilir esrarlı ürünler, çeşitli elektronik sigara teknolojileri, yüksek etkili ürünler ve çeşitli uyuşturucu türevleri dâhil olabilmektedir. Bu çeşitliliğin, bir bireyin esrar kullanımıyla ilgili sorunlar yaşama riski üzerinde etkileri olabilmektedir, ancak bunlar tam olarak anlaşılamamıştır. Dolayısıyla daha fazla araştırma yapılmasını ve düzenleyici makamların dikkatini gerektiren bir alan olmayı sürdürmektedir.

İzleme ve değerlendirme, esrar politikasındaki değişikliklerin etkisini incelemede kilit öneme sahiptir

Bazı AB Üye Devletleri, dinlence amaçlı esrar kullanımının düzenlenmesine yönelik yaklaşımlarını değiştirmiştir veya değiştirmeyi düşünmektedir. Bu durum, bazı tüketiciler için veya belirli koşullar altında uyuşturucuya daha fazla erişim imkanı yaratmaktadır. Malta, Aralık 2021’de kâr amacı gütmeyen ortak yetiştirme kulüplerinin yanı sıra esrarın evde yetiştirilmesine ve özel kullanımına ilişkin yasa çıkarmıştır. Lüksemburg Temmuz 2023’te evde yetiştirmeye ve özel kullanıma, Almanya ise Şubat 2024’te evde yetiştirmeye ve kâr amacı gütmeyen kenevir yetiştirme kulüplerine izin veren yasalar çıkarmıştır. Çekya da düzenlenmiş ve vergilendirilmiş bir dağıtım sistemine yönelik planlarını açıklamıştır.

Hollanda’da esrar ekilmesi, satışı ve bulundurulması cezai suç olmaya devam etmektedir. Bununla birlikte, küçük miktarlarda esrarın "coffeeshop"larda (Esrar Kafeleri) yetişkinlere (18 yaşından büyüklere) satışı on yıllardır tolerans gösterilmektedir. Bu toleransın politika hedeflerinden biri de esrar piyasasını diğer uyuşturucu piyasasından ayırmaktır. Bu yaklaşımla ilgili endişelerden biri, "coffeeshop"larda satılan esrarın yasa dışı piyasadan temin edilmesi ve dolayısıyla suç gruplarının bu ticaretten faydalanmasıdır. Hollanda, bu sorunu ele almak için "coffeeshop"larda satılan esrarın düzenlemeye tabi tesislerde üretildiği kapalı bir esrar tedarik zinciri modelinin pilot uygulamasını yürütmektedir. 

Avrupa’da ve başka yerlerde, esrarın nasıl düzenlemelere tabi olması gerektiğiyle ilgili süregelen dinamik kamuoyu ve politika tartışmalarının devam etmesi muhtemeldir. Kuzey Amerika’da ve başka yerlerde bu uyuşturucu için var olan büyük ticari pazarlar hâlihazırda yeniliği teşvik etmekte, Avrupa pazarında şu anda mevcut olan daha geniş esrar ürünleri yelpazesini muhtemelen dolaylı olarak etkilemektedir. Avrupa’nın politikalarının gelecekte ne yönde ilerleyeceği belli değildir. Bununla birlikte getirilen değişikliklerin etkisinin, bu alanda geliştirilen herhangi bir politikaya paralel olarak değerlendirmesi gerektiği açıktır. Söz konusu değerlendirme, iyi temel verilerin varlığına bağlı olacaktır. Bu da Avrupa’da en yaygın olarak tüketilen yasa dışı uyuşturucuya ilişkin kullanım davranışlarını daha iyi izleme ihtiyacının altını bir kez daha çizmektedir.

Değişen esrar piyasaları uyuşturucu politikaları için yeni zorluklar yaratıyor

Avrupa’da mevcut esrar ürünlerinin çeşitliliği artmaktadır. Bu durum yasa dışı uyuşturucu piyasası için söz konusudur. Düşük seviyelerde THC maddesini, kenevir bitkisinden elde edilebilecek CBD gibi diğer maddeleri ya da her ikisini birden içeren ürünlerin ortaya çıktığı tüketici pazarı için de bu durum geçerlidir. Yasa dışı uyuşturucu piyasasında, yüksek etkili ekstraktların ve yenilebilir esrarlı ürünlerin ulaşılabilirliği özellikle endişe vericidir ve hastane acil servislerine başvuran akut toksisite vakalarıyla bağlantılıdır. Buna ek olarak, yasa dışı piyasada kenevir olarak satılan bazı ürünlerin saflığının etkili sentetik kannabinoidlerle bozulmuş olabileceğine dair endişeler bulunmaktadır.

Bazı yarı sentetik kannabinoidler de son zamanlarda Avrupa’nın bazı bölgelerinde ticari piyasaya çıkarılmıştır. Muhtemelen en sık karşılaşılan yarı sentetik kannabinoid hekzahidrokanabinoldür (HHC), ancak yakın zamanda hekzahidrokanabiphorol (HHC-P) ve tetrahidrokanabiphorol (THCP) de bazı AB Üye Devletlerinde ticari olarak ulaşılabilir hâle gelmiştir. Bu maddeler, esrarın sözde “yasal” alternatifleri olarak satılmakta ve bu alandaki düzenleyici zorluklara yenilerini eklemektedir. HHC’nin insanlardaki etkilerine ilişkin bilgiler sınırlı olmakla birlikte psikozla bağlantılı bazı raporlar dâhil olmak üzere çalışmalar ortaya çıktıkça endişeler artmıştır. Çocuklar arasında HHC içeren yenilebilir esrarlı ürünlerin tüketilmesinden kaynaklanan zehirlenme vakaları da bildirilmiştir.

Kokain ve sentetik uyarıcılar artık Avrupa’nın uyuşturucu sorunlarında daha büyük bir rol oynuyor

Avrupa’da altı yıl üst üste rekor miktarda kokain ele geçirildi

2022 yılında AB Üye Devletleri tarafından en az 323 ton olmak üzere yine rekor miktarda kokain ele geçirilmiştir. Avrupa’da ele geçirilen miktar, tarihsel olarak bu uyuşturucunun en büyük pazarlarından biri olarak kabul edilen ABD’de ele geçirilen miktarı aşmıştır. Kokain Avrupa’ya çeşitli yollardan girmektedir, ancak büyük miktarlarda kokainin Avrupa limanları üzerinden karma (intermodal) ticari nakliye konteynerleriyle kaçakçılığı, kokainin çok fazla ulaşılabilirliğinde önemli bir faktör olmayı sürdürmektedir.

Yasa dışı uyuşturucu ticareti son derece dinamik olup jeopolitik gelişmelere, bölgesel çatışmalara ve ticaret yollarındaki değişikliklere hızla uyum sağlamaktadır. Kolombiya, Brezilya ve Ekvador’daki gelişmelerin, Avrupa Birliği’ne kaçak olarak giren kokain miktarında gözlenen artışa katkıda bulunduğu düşünülmektedir. Uyuşturucunun ülkeye girdiği bilinen başlıca noktalarda önleyici tedbirler artırıldıkça, kaçakçıların caydırıcı tedbirlerin daha az yoğun olarak uygulanabildiği diğer AB ülkelerindeki ve Avrupa Birliği’ne sınırı olan ülkelerdeki daha küçük limanları hedef aldığı görülmektedir. 2023 yılında İsveç ve Norveç’in de aralarında bulunduğu bazı kuzey Avrupa ülkelerinin limanlarında rekor düzeyde kokain ele geçirildiğini bildirmesi, Avrupa Birliği’ne tüm giriş noktalarının artık savunmasız hâle geldiğini göstermektedir.

Avrupa’daki kokain üretim alanları, kaçakçılık gruplarının tespit edilmemek için nasıl yenilikler yaptığını ortaya koyuyor 

Avrupa genelinde ve özellikle Belçika, İspanya ve Hollanda’da büyük ölçekli kokain işleme laboratuvarlarının düzenli olarak tespit edilmesi, Atlas Okyanusu’nun her iki yakasındaki çok uluslu suç ağlarının Avrupa’ya kaçak kokain sokmak için yeni yöntemler geliştirmek amacıyla nasıl birlikte çalıştığını göstermektedir. Özel ekipmanlar kullanılması, kokain gizleme ve işleme konusunda uzman kimyagerlerin sürece katılması bu durumu ortaya koymaktadır. Avrupa’da kokainin işlenmesi genellikle yasal malların ticari sevkiyatlarına bu uyuşturucunun eklenmesini ve tespit edilme riskini azaltmak amacıyla diğer malzemelerle karıştırılan kokainin ikincil ekstraksiyonunu içermektedir. Bu kaçakçılık yöntemleri; kokainin belirli bir malzemeye emdirildiği basit uygulamalardan uyuşturucunun çeşitli plastikler, polimerler veya metal kompleksleriyle karıştırıldığı daha sofistike kimyasal gizleme uygulamalarına kadar uzanmaktadır.

Buna ek olarak, koka macunu ve kokain bazı da artık Avrupa’ya kaçırılmakta ve bunların kokain hidroklorüre dönüştürülmesi için son aşamalar gizli laboratuvarlarda tamamlanmaktadır. Bunun nedenleri bilinmese de Latin Amerika’daki kokain işleme kimyasallarının göreceli kıtlığına ve Avrupa’daki üretim sürecinin son aşamalarını kontrol etmenin ekonomik avantajına karşılık olabileceği öne sürülmüştür.

Kokainin çok fazla ulaşılabilir olmasının halk sağlığı üzerindeki etkisi daha görünür hâle gelmektedir

Kokain, esrardan sonra Avrupa’da en yaygın kullanılan ikinci yasa dışı uyuşturucudur. Bu uyuşturucunun çok fazla ulaşılabilir olmaya devam etmesinin Avrupa’da halk sağlığı üzerinde giderek artan olumsuz etkisine dair işaretler çoğalmaktadır. Verilerde önemli bir coğrafi heterojenlik gözlemlenebilmesine rağmen kokain genel olarak hem uyuşturucu tedavisine ilk kez giren kişiler tarafından hem de hastane acil servislerine yapılan akut uyuşturucu zehirlenmesi başvurularında verilen daha sınırlı bilgilerde en sık bildirilen ikinci yasa dışı uyuşturucudur. Avrupa uyuşturucu test hizmetleri, geneli temsil edecek nitelikte olmamakla birlikte 2022’de taradıkları en yaygın maddenin kokain olduğunu ifade etmiştir. Mevcut toksikolojik veriler, bu uyuşturucunun 2022’de aşırı dozdan ölümlerin yaklaşık beşte birinde (genellikle diğer maddelerle birlikte) yer aldığını göstermektedir. Buna ilaveten kokain kullanımı, altta yatan kardiyovasküler problemleri ağırlaştırabildiği ve Avrupa’da önemli bir ölüm nedeni olduğu için bu uyuşturucunun mortaliteye olan genel katkısı muhtemelen yeterince göz önünde bulundurulmamaktadır.

2023 ve 2022 verilerine göre, kentsel atık sulardaki kokain kalıntıları da şehirlerin üçte ikisinde artış göstermiştir. Bu ve diğer bilgiler, kokainin giderek daha kolay ulaşılabilir hâle gelmesiyle birlikte coğrafi ve sosyal dağılımının da değiştiğini göstermektedir. Bazı ülkelerde kokain kullanımının daha marjinal gruplar arasında artıyor gibi görünmesi özellikle endişe vericidir. Bu durum, uyuşturucunun toplumla bütünleşmiş ve varlıklı kişiler tarafından daha yaygın olarak kullanıldığı yönündeki kamuoyu algısıyla tezat oluşturmaktadır. Kokaini sigara gibi dumanını solumak ve enjekte etmek, burundan çekmekten daha büyük sağlık sorunlarıyla bağlantılıdır. Bu nedenle kokain enjeksiyonu ve taş kokain (crack) kullanımının bazı ülkelerde arttığının bildirilmesi endişe vericidir. İçilebilir (sigara gibi) taş kokain, uyuşturucunun daha sorunlu kullanım davranışlarıyla ve daha marjinal gruplar tarafından kullanımıyla ilişkilendirilen bir formudur. Bu raporun başka bir bölümünde de belirtildiği üzere, kokain enjeksiyonu son yıllarda Avrupa’da çeşitli yerel HIV salgınlarıyla ilişkilendirilmiştir.

Avrupa önemli bir sentetik uyuşturucu üreticisi olmaya devam ediyor

Yasa dışı faaliyetlerin izlenmesi her zaman zor olmakla birlikte, eldeki bilgiler Avrupa’daki yasa dışı uyuşturucu üretiminin ölçeği ve karmaşıklığının artmaya devam ettiğini göstermektedir. 2022 yılında Avrupa Birliği’nde yüzlerce sentetik uyuşturucu üretim tesisinin ortadan kaldırıldığı bildirilmiştir. Bu tesislerde amfetamin, metamfetamin, sentetik katinonlar ve MDMA dâhil olmak üzere çeşitli maddeler üretilmiştir. Eroin üretiminin son aşamalarının gerçekleştirildiği tesisler de tespit edilmiştir. Buna ek olarak son yıllarda kokain üretimi, ekstraksiyonu, kesilmesi ve paketlenmesi için ayrı yerler kullanıldığı düzenli olarak tespit edilmektedir. Bu da Avrupa’nın bazı bölgelerinde ikincil kokain üretiminin artık yaygınlaştığını, bu uyuşturucunun kimyasal olarak gizlenmesine ve kaçak yollardan Avrupa’ya sokulmasına yönelik yenilikçi yöntemlerin kolaylaştığını göstermektedir.

Üretim süreçlerindeki bu yenilikçi yöntemler son zamanlarda gerçekleştirilen operasyonlarda amfetamin, metamfetamin ve MDMA imal etmek için gereken prekürsör kimyasallarının üretiminde kullanılabilecek ve dolayısıyla bu uyuşturucuların bulunabilirliğini azaltmak için yürürlükte olan kontrolleri atlatabilecek bazı kimyasalların ele geçirilmesinden de anlaşılmaktadır. 

Bu alandaki zorluklardan biri, daha çeşitli kimyasalların kullanılması ve yeni kimyasal sentez yollarının ortaya çıkması nedeniyle gümrük idareleri, emniyet teşkilatları ve mevcut düzenlemelerin pazardaki gelişmelere ayak uydurmakta zorlanabilmesidir. Ayrıca yasa dışı sentetik uyuşturucu üretiminin yapıldığı yerlerde, uyuşturucu üretim sürecinde kullanılan genellikle büyük miktarlardaki tehlikeli maddelerin atılması veya bertaraf edilmesi nedeniyle halk sağlığına ve çevreye yönelik riskler konusunda farkındalık artmaktadır.

Metamfetamin üretimi ve kaçakçılığı Avrupa’da artan kullanım potansiyelini vurgulamaktadır

Görünüşe göre metamfetaminle ilgili sorunlar küresel olarak artmaktadır. Bu sentetik uyarıcı, dünyanın birçok yerinde uyuşturucuyla ilgili zararlara büyük bir katkıda bulunmaktadır. Avrupa’da birkaç ülke hariç metamfetamin nispeten nadir kullanılan bir uyarıcıdır. Ancak uyuşturucu trendleri giderek daha dinamik hâle gelmekte ve hızla değişebilmektedir. Bu nedenle genel kullanım seviyeleri düşük kalsa bile metamfetamin kullanımının daha fazla ülkeye yayılabileceğine dair bazı sinyaller endişe vericidir. Avrupa’da üretimin devam ettiğine dair kanıtlar da ek bir endişe kaynağıdır. Ortadan kaldırılan metamfetamin üretim alanlarının sayısı 2022’de biraz azalmış olsa da bu rakamlar genellikle küçük ölçekli (“mutfak tipi”) laboratuvarları yansıttığı için yıldan yıla dalgalanmaktadır. Yerel tüketim için düşük hacimli metamfetamin üretimi, Çekya gibi Avrupa’nın bu uyuşturucuyu kullandığı bilinen nüfusa sahip bölgelerinde uzun süredir devam eden bir olgudur. Ancak son zamanlarda, genellikle Avrupa’nın başka yerlerinde bulunan ve bu uyuşturucuyu AB dışı pazarlara ihraç etmek üzere büyük miktarlarda üreten daha büyük ölçekli tesislerin varlığına dair kanıtlar artmaktadır.

Büyük ölçekli metamfetamin üretimi için kullanılan bir prekürsör olan BMK’nin glisidik türevlerinin ele geçirilmesi 2022 yılında önemli ölçüde artarken BMK’nin üretilebileceği yeni alternatif kimyasallar da ele geçirilmiştir. Buna ek olarak, büyük miktarlarda tartarik asit ele geçirilmeye devam edilmiştir. Tartarik asit, metamfetaminin güçlü ve en çok aranan formunun üretiminde kullanılmaktadır (“kristal meth” için kullanılan d-metamfetamin). Bu bilgiler bir arada değerlendirildiğinde, Avrupa Birliği’nde büyük ölçekli metamfetamin üretiminin artık yaygın olduğu görülmektedir. Görünüşe göre bu ölçekteki üretim ağırlıklı olarak AB dışı pazarlara ihracat için yapılmaktadır. Bu durum başlı başına bir endişe kaynağı olmakla birlikte, piyasa koşulları buna elverişli hâle gelirse bu uyuşturucunun kullanımının Avrupa Birliği’nde daha yaygınlaşabileceği riskini de beraberinde getirmektedir.

Sentetik katinonlar giderek büyüyen bir sorun teşkil ediyor

Avrupa uyuşturucu pazarının dinamik yapısı, Avrupa için nispeten yeni bir uyuşturucu sınıfı olan sentetik katinonların üretimi ve kullanımına ilişkin artan raporlarda vurgulanmaktadır. Bu raporda yer alan veriler, Hindistan gibi kaynak ülkelerden Avrupa’ya büyük hacimli sentetik katinon kaçakçılığı yapıldığını göstermeye devam etmektedir. Aynı zamanda başta Polonya olmak üzere Avrupa Birliği’nde de üretim yapıldığına dair kanıtlar artmaktadır. Kolluk kuvvetleri tarafından ortadan kaldırıldığı bildirilen üretim alanlarının büyüklüğü ve ölçeği, nispeten küçük (“mutfak boyutlarında”) laboratuvarlardan büyük miktarlarda madde üretebilen tesislere kadar değişmektedir. Günümüzde ele geçirilen prekürsör kimyasalların hacimleri ve kaçak alternatif kimyasalların yakalanması göz önüne alındığında, şu anda hem Avrupa pazarları hem de harici pazarlar için büyük ölçekli üretimin gerçekleştiği muhtemel görünmektedir.

Opioid alanındaki gelişmeler hem uyuşturucu politikaları hem de müdahale modelleri için yeni zorluklar yaratıyor

Opioid kaynaklı ölümlerin çoğunda birden fazla maddenin varlığı daha fazla göz önünde bulundurulmalı

Uyuşturucu tüketim davranışlarının hem daha dinamik hem de daha karmaşık hâle geldiğine dair gözlem, bazen “aşırı dozdan ölümler” olarak da adlandırılan uyuşturucu kaynaklı ölümlere ilişkin analizimizde tekrar gündeme gelmektedir. Opioidler hâlâ ölümlerin en yaygın şekilde kaynaklandığı madde grubudur, ancak sıklıkla diğer maddelerle birlikte bulunmakta ve çoklu uyuşturucu kullanım davranışlarının Avrupa’da uyuşturucuya bağlı zararların önemli bir itici gücü olduğunu vurgulamaktadır. Örneğin mevcut toksikoloji verilerinde benzodiazepinler, alkol veya kokainin opioidlerle birlikte kullanıldığı sıklıkla rapor edilmektedir. Bu farklı uyuşturucu sınıflarının birlikte tüketimi, uyuşturucu kaynaklı ölümleri anlamak ve bunlara müdahale etmek için önemli olan ancak muhtemelen her zaman yeterince göz önünde bulundurulmayan bir faktördür.

AB düzeyinde son zamanlarda opioidlere bağlı ölümlerdeki trendler sabit görünse de ileri yaş gruplarındaki ölümlerde oran artmaktadır. 2022 yılında Avrupa Birliği’nde 1.800’den fazla ölümün eroine bağlı olduğu tahmin edilmektedir. Bazı batı Avrupa ülkelerinde opioid kaynaklı ölümlerde en yaygın şekilde tespit edilen uyuşturucu olmayı sürdürmektedir. Bununla birlikte mevcut veriler, şu anda sadece az sayıda ülkede aşırı dozdan ölümlerin çoğunlukla eroin kaynaklı olduğunu, diğer opioidler ve uyuşturucuların daha önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Genel durum geçmişe kıyasla daha heterojen görünmektedir. Metadon ve daha az oranda buprenorfin dâhil olmak üzere eroin dışındaki opioidler, opioid içeren ağrı kesici ilaçlar ve diğer daha yeni sentetik opioidler bazı ülkelerde aşırı dozdan ölümlerin önemli bir kısmıyla ilişkilendirilmektedir.

Mevcut veriler, uyarıcılara bağlı ölümlerin bazı ülkelerde arttığını göstermektedir. Ancak hem özellikle uyarıcılara bağlı ölümleri eksik bildirme eğiliminin söz konusu olması hem de opioidler dâhil olmak üzere diğer uyuşturuculardan kaynaklanan ölümlerde uyarıcıların sıklıkla rol oynaması nedeniyle bu verileri yorumlamak zordur.

Yüksek etkili sentetik opioidlerin halk sağlığı için önemli bir tehdit oluşturduğuna dair endişeler artıyor

Opioidlerin kullanımıyla ilişkili ölümler Avrupa’da önemli bir halk sağlığı sorunudur, ancak şu anda Kuzey Amerika’da bu uyuşturucu sınıfıyla ilgili olarak bildirilen ölüm sayısının sadece küçük bir kısmını temsil etmektedir. Hem Amerika Birleşik Devletleri’nde hem de Kanada’da, başta fentanil türevleri olmak üzere sentetik opioidlerin yol açtığı bir halk sağlığı acil durumu yaşanmaktadır. Avrupa’daki durum ise çok farklıdır. Muhtemelen eksik raporlanmış olsa da fentanil türevleri 2022 yılında sadece 163 ölümle ilişkilendirilmiştir. Yasa dışı piyasadan elde edilmek yerine tıbbi kullanımdan dönüştürülen fentanil ile ilişkili ölümler de bunlara dâhildir.

Bu ölçek farkına rağmen yüksek etkili sentetik opioidlerin Avrupa uyuşturucu pazarında giderek daha fazla görüldüğü ve zarara yol açtığı yönündeki endişeler artmaktadır. Buna ilaveten, Kuzey Amerika bağlamı farklı olsa da opioid kullanımındaki eğilimlerin ne kadar hızlı gelişebileceği ve halk sağlığı üzerinde çarpıcı etkilere neden olabileceği konusunda bir uyarı niteliğindedir. Dolayısıyla 2009 yılından bu yana AB Erken Uyarı Sistemi’ne 81 yeni sentetik opioidin rapor edilmesi ve 2023 yılında 7 yeni maddenin ortaya çıkması endişe vericidir. Bunlardan altısı oldukça güçlü nitazen opioidleridir. Nitazenler ilk olarak 2019 civarında EMCDDA’ya bildirilmiştir. O tarihten bu yana Avrupa’da 16 nitazen tespit edilmiştir. Çoğu ülke kendi topraklarında bu maddelerden birini tespit etmiştir.

Nitazen opioidlerin ortaya çıkışı bazı ülkelerde doğrudan zararla ilişkilendiriliyor

Nitazenler, sokakta satılan eroine benzer preparatlar hâlinde veya internet üzerinden “sentetik eroin” olarak satılmış, ayrıca tıbbi opioid veya diğer uyuşturucular olarak yanlış satılan tabletlerde de ortaya çıkmıştır. Nitazenlerle saflığı bozulan sigara karışımlarına ilişkin raporlar da mevcuttur. Bu uyuşturucular, 2023 yılında Estonya ve Letonya’da görülen uyuşturucu kaynaklı ölümlerdeki artışla ilişkilendirilmiştir ve şu anda aşırı dozdan ölümlerin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. 2023’te İrlanda ve Fransa’da da yerel zehirlenme salgınları rapor edilmiştir. İrlanda’da nitazenler eroin olarak yanlış satılmış ve çok sayıda aşırı doz vakasına neden olmuş, 2024 yılında iki cezaevinde yaşanan aşırı doz vakalarıyla da ilişkilendirilmiştir. Nitazenler; Avrupa Birliği dışında Avustralya, Kuzey Amerika ve Birleşik Krallık’ta aşırı doz vakalarıyla ilişkilendirilmiştir. Bu uyuşturucular, şu anda AB düzeyinde mevcut rutin verilerde belirgin bir şekilde yer almamaktadır. Bununla birlikte nitazen opioidlerin yüksek potansiyeli ve yeniliği nedeniyle ölüm sonrası toksikoloji için kullanılan yaygın prosedürlerde rutin olarak tespit edilemeyebileceğine dair endişeler mevcuttur. Bu durum, söz konusu maddelere atfedilen ölümlerin veya ölümcül olmayan zehirlenmelerin sayısının hafife alınıyor olabileceği ihtimalini artırmaktadır.

Bu gelişmeler, Avrupa’daki opioid piyasasında endişe verici değişiklikler yaşandığına dair yakın zamanda alınan diğer sinyallerle aynı doğrultudadır. 2021’de sentetik opioidlerin hayvansal sedatif ve analjezik ksilazin ile karıştırıldığı “tranq-dope” ve 2022’de sentetik opioidlerin bromazolam gibi yeni benzodiazepinlerle karıştırıldığı “benzo-dope” türlerinin ortaya çıkması bu sinyaller arasında yer almaktadır. Bu tür karışımlar, Kuzey Amerika’nın bazı bölgelerinde yaygın olarak bulunmakta ve burada çeşitli sağlık sorunlarıyla ilişkilendirilmektedir.

Politika, uygulama ve araştırma açısından yeni zorluklar

Yeni ve son derece güçlü sentetik opioidlerin ortaya çıkması, uyuşturucu politikaları ve bunların uygulamaları açısından yeni zorluklar yaratmaktadır. Araştırılması ve incelenmesi gereken önemli bilgi boşluklarını da vurgulamaktadır. Bu maddelerin birçoğu ilk ortaya çıktıklarında uyuşturucu kontrolüne tabi olmamaktadır. Bu bağlamda Avrupa, erken uyarı sistemi sayesinde uyuşturucuları tanımlama, risk değerlendirme ve kontrol için hızlı bir mekanizmayı hayata geçirdiği için şanslıdır. Bununla birlikte, Üye Devletlerin bu mekanizmayı uygun ulusal önlemlerle desteklemeleri de hayati önem taşımaktadır. Görünüşe göre yeni sentetik opioidlerin çoğu Asya ülkelerinden tedarik edilmektedir. Sonuç olarak, çok taraflı takip muhtemelen önemlidir. Avrupa’da bir miktar fentanil türevi üretildiği bilinse de şimdiye kadar sınırlı kalmıştır. Ancak bu maddelerin üretimindeki teknik engeller nispeten düşüktür. Bu nedenle söz konusu uyuşturucuların Avrupa Birliği içinde büyük ölçekli olarak üretilmesi olasılığını önlemek için ne gibi etkili önlemler alınabileceğini düşünmek zorunludur.

Avrupa Birliği’nde yakın zamanda yaşanan deneyimler, aniden ortaya çıkan güçlü sentetik opioidlerin kısa bir süre içinde çok sayıda zehirlenmeye yol açarak yerel hizmetleri nasıl zorlayabileceğini göstermiştir. Hem risk altındakileri hem de ön saflarda sağlanan hizmetleri harekete geçirmek için etkili bir risk iletişim bileşeni içeren ve birçok kuruluşu kapsayan bir hızlı yanıt planı uygulanarak bu alandaki dayanıklılık artırılabilir. Ayrıca bu maddelerin diğer maddelerle karışım hâlinde satılması nedeniyle, risk altındaki nüfusun opioid tüketme geçmişi olanlarla sınırlı kalmadığı göz önünde bulundurularak bu alandaki müdahale modelleri genişletilmelidir. Yerel uyuşturucu pazarlarında yüksek etkili opioidlerin varlığını hızlı bir şekilde tespit etme kapasitesi de önemli olacaktır. Bu alandaki müdahale modellerinin kritik gerekliliklerinden biri; polis, ambulans ve düşük düzeydeki hizmet sağlayıcılar gibi ön saflarda çalışanlara yeterli miktarda opioid antagonisti nalokson tedarik etmek ve ihtiyaç duyulduğunda bu ilacı uygulamalarını sağlamak olacaktır. Son olarak, Avrupa’da opioid sorunlarına etkili müdahalelerin neler olduğuna dair kanıtlarımız, büyük ölçüde eroin sorunlarına müdahale konusundaki geçmiş deneyimimizi esas almaktadır. Bu nedenle, daha yeni ve yüksek etkili opioidlerin varlığı açısından (özellikle bu maddeler ksilazin gibi diğer uyuşturucularla karışım hâlinde bulunuyorsa) mevcut müdahale modellerimizin amaca uygunluğunun devamı için bunların ne ölçüde uyarlanması gerekebileceğini değerlendirmeye yönelik araştırmaların acilen yapılması gerekmektedir.

Eroinin ulaşılabilirliğindeki düşüş, sentetik opioidler için daha büyük bir pazarın oluşmasına yol açabilir mi?

Nisan 2022’de Taliban, afyon ve haşhaş ekiminin yasaklandığını açıklamıştır. 2001’deki benzer bir yasak, kısa ömürlü olsa da uyarıcılar ve sentetik opioidler dâhil olmak üzere ikame maddelerin Avrupa pazarına girişine yol açmıştır. Bu değişiklikler çoğu ülkede kısa süreli olmuş, ancak az sayıda ülkede opioid piyasasında uzun vadeli değişiklikler gözlenmiştir. Afganistan’ın Avrupa’da tüketilen eroinin ana kaynağı olduğu göz önünde bulundurulduğunda son afyon yasağı, gelecekte eroin kıtlığına yol açabileceği ve bunun da Avrupa’da sentetik opioid arzını ve kullanımını artırabileceği yönünde spekülasyonlara neden olmuştur.

Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC), 2023 yılında afyon üretiminin %95 oranında düştüğünü tahmin etmektedir. Bu alanda önemli bir belirsizlik olsa da kanıtlar Afganistan’da önemli miktarda afyon stoku kaldığını göstermektedir. Bu durum, Avrupa Birliği’ne eroin akışındaki herhangi bir kesintiye dair kanıtların neden gözlemlenmediğini açıklamaya yardımcı olabilir. Bununla birlikte, Afganistan’da afyon fiyatlarında bildirilen artışa yanıt olarak piyasalarda bazı düzenlemeler yapılmış olabilir. Bu rapor yazıldığı sırada, afyon üretimine yönelik mevcut yasağın zaman içinde sürdürülüp sürdürülmeyeceğini söylemek için henüz çok erkendir. Bununla birlikte 2024 veya 2025 sonlarında olası bir eroin kıtlığına hazırlanmak ihtiyatlı bir davranış olacaktır. Acil müdahale, opioid kullanımlarını yönetmek için yardım arayan kişilere yeterli uyuşturucu tedavi yerleri sunulmasını içerecektir. Eroin arzındaki değişikliklerin diğer maddelerin ulaşılabilirliği veya kullanımı üzerinde etkisi olup olmadığını yakından izlemek de önemli olacaktır. Dikkate alınması gereken maddeler arasında güçlü sentetik opioidlerin yanı sıra uyarıcılar gibi daha çok bilinen maddeler de bulunmaktadır.

Myanmar, Avrupa için eroin kaynağı olarak Afganistan’ın yerini alabilir mi?

Myanmar, tarihsel olarak kayda değer bir afyon ve eroin kaynağı görevi görmüştür (genellikle Avrupa pazarları için olmasa da). Myanmar’dan gelen eroinin Asya ve Okyanusya’daki çeşitli ülkelere kaçak yollarla sokulduğu düşünülmektedir. Bir düşüş döneminin ardından son 3 yılda afyon yetiştiriciliğinin arttığına dair raporlar mevcuttur. UNODC, Myanmar’ın 2023 yılında 1.080 ton afyon ürettiğini tahmin etmektedir. Bu rakam 2022 yılına göre %36’lık bir artışa tekabül etse de son yıllarda Afganistan’da üretilen miktarlardan çok daha düşüktür. Eroine dönüştürüldüğünde bu ürünün kaçakçılar için potansiyel değeri ve Güneydoğu Asya ile Avrupa arasında artan deniz ticareti akışları göz önünde bulundurulduğunda bir kısmının gelecekte Avrupa’daki kârlı pazarlara hizmet etmek üzere yönlendirilebileceğine dair potansiyel bir risk mevcuttur. Dolayısıyla bu bölgeden gelen eroinin izlenmesi gereklidir, ancak 2021’den beri iç savaşın içinde olan Myanmar’daki güvenlik bağlamı göz önüne bulundurulduğunda zorlayıcı olmaya devam etmektedir. Bununla birlikte bu bölgede üretilen eroinin, şimdiye kadar Afganistan’dan Avrupa pazarına tedarik edilen eroin hacimlerinin yerini alması kısa ve orta vadede pek mümkün görünmemektedir.

Bir bakışta

Kaynak veriler

Bu sayfadaki infografik ve grafiklerin hazırlanmasında kullanılan verileri aşağıda bulabilirsiniz.

Kaynak tabloları göster