Güçlü sentetik maddeler, yeni uyuşturucu karışımları ve değişen kullanım şekilleri Avrupa'da büyüyen bir tehdit oluşturuyor. Bunlar bugün Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction - EMCDDA) tarafından Avrupa Uyuşturucu Raporu 2024: Trendler ve Gelişmeler (1) belgesinin lansmanında gündeme getirilen konular arasında yer almaktadır.
Pazarda çok çeşitli ürünlerin sunulduğu Avrupa'da uyuşturucuya ulaşabilirlik yüksek olmaya devam etmektedir. Uyuşturucu kullanan kişiler artık genellikle etkisi ve saflığı daha yüksek çeşitli psikoaktif maddelere yeni formlar, karışımlar ve kombinasyonlar halinde maruz kalmaktadır. Bazen yanlış satılan ürünlerde tüketiciler ne aldıklarının farkında olmayabilir ve potansiyel olarak ölümcül zehirlenmeler de dahil olmak üzere daha büyük sağlık risklerine maruz kalabilmektedir.
Rapor bazen yanlış satılan veya ilaçlarla ve diğer uyuşturucularla karıştırılan güçlü sentetik opioidler, sentetik katinonlarla karıştırılan MDMA ve sentetik kanabinoidlerle karıştırılan kenevir ürünleriyle ilgili endişelere vurgu yapmaktadır. 2023 yılının sonunda EMCDDA, 26’sı Avrupa'da ilk kez bu yıl rapor edilen 950’nin üzerinde yeni psikoaktif maddeyi izlemektedir.
Bu yılki raporun temel mesajlarından biri “çoklu madde kullanımının” (iki veya daha fazla psikoaktif maddenin aynı anda veya sırayla kullanımı) bugün Avrupa'da oldukça yaygın olduğudur. Opioidlerle birlikte benzodiazepin veya alkolle birlikte kokain şeklinde uyuşturucu kullanımı sağlık risklerini artırabilir ve müdahaleleri (örn. aşırı doz müdahalesi) zorlaştırabilir. Bu zorluklar, ilaç karışımları bilinçsizce tüketildiğinde daha da karmaşık hale gelmektedir.
Rapora göre: “2024 yılında uyuşturucu gözetiminin karşı karşıya olduğu zorluklardan biri, hangi uyuşturucuların hangi kombinasyonlarda tüketildiğini daha iyi anlamaktır”. 2 Temmuz'da resmi olarak faaliyetlerine başlayacak olan Avrupa Birliği Uyuşturucu Ajansı‘nın (European Union Drugs Agency - EUDA) öncelikleri arasında çoklu madde kullanım modellerinin daha etkili bir şekilde izlenmesi ve etkili önleme, tedavi ve zarar azaltma müdahalelerinin ne olduğunun anlaşılması yer alacaktır (2). Ajans ayrıca AB adli ve toksikoloji laboratuvarlarından oluşan bir ağ aracılığıyla analitik kapasitesini de güçlendirecektir.
Avrupa İçişleri Komiseri Ylva Johansson şunları dile getirmiştir: “Avrupa uyuşturucu pazarı hızlı ve değişken bir yapıya sahip olup şiddet ve yolsuzluğu körüklemektedir. Avrupa'ya yasa dışı uyuşturucu akışı özellikle bizim limanlarımız üzerinden gerçekleşiyor. Bu nedenle, lojistik merkezlerimizin organize suçların yarattığı tehditlere karşı dayanıklılığını güçlendirmek amacıyla bir Avrupa Limanlar İttifakı kurulmuştur. Bir şebekeyle savaşmak için bir şebeke gerekmektedir. Bu arada yeni uyuşturucular ve tehlikeler ortaya çıkmaya devam etmektedir. Bu yüzden uyuşturucu ajansımız daha fazla güç ve kaynaklarla donatılmıştır. Uyuşturucu ajansı çok önemli bir iş yapmakta, uyuşturucuların yayılması ve bunun tehlikeleri konusunda bizleri uyarmaktadır. Avrupa Uyuşturucu Raporu politika yapıcılar için hayati bir kaynaktır. Uyanık olmalıyız; hazırlıklı olmalıyız.”
Avrupa'nın büyüyen opioid sorunu: nitazenler, yeni ortaya çıkan bir tehdittir
Eroin, Avrupa'da en yaygın kullanılan yasa dışı opioid olmaya devam etmekte ve yasa dışı uyuşturucu kullanımıyla ilişkili sağlık sorunlarının önemli bir kısmına neden olmaktadır. Bununla birlikte Avrupa'nın opioid pazarı, sentetik opioidler de dahil olmak üzere çeşitli maddelerle giderek daha karmaşık hale gelmektedir. Sentetik opioidler Kuzey Amerika ile karşılaştırıldığında Avrupa uyuşturucu pazarında nispeten küçük bir rol oynamakta ancak Baltık ülkelerindeki opioid pazarında belirgin bir yer kaplamaktadır. Diğer bazı AB Üye Ülkelerinde de bunların kullanımına ilişkin endişeler artmaktadır.
2009 yılından bu yana Avrupa uyuşturucu pazarında toplam 81 yeni sentetik opioid ortaya çıkmıştır. Bunlar genellikle oldukça güçlüdür ve önemli bir zehirlenme ve ölüm riski taşımaktadır. 2023 yılında AB Erken Uyarı Sistemine (EWS) ilk kez bildirilen yedi yeni sentetik opioidden altısı nitazenler olmuştur. Bu, tek bir yılda bildirilen en yüksek nitazen sayısı olmuştur ve 2019'dan bu yana Avrupa'da toplam 16 adet tespit edilmiştir.
Nitazenler bazen 'sentetik eroin' olarak satılmaktadır ve uyuşturucu pazarındaki sahte ilaçlarda tespit edilmiştir. 2023 yılında nitazenler Estonya ve Letonya'daki ölümlerdeki keskin artışla ve Fransa ve İrlanda'daki yerel zehirlenme salgınlarıyla ilişkilendirilmiştir. Bunlar Avrupa Birliği dışında Avustralya, Kuzey Amerika ve Birleşik Krallık’ta aşırı doz vakalarıyla ilişkilendirilmiştir. Şu anda nitazenler ve benzer maddeler bazı ülkelerde rutin post mortem toksikoloji testlerinde tespit edilemeyebilir, bu nedenle ilişkili ölümler düşük tahmin edilebilir. Yeni benzodiazepinler veya hayvansal sedatif ksilazin içeren farklı karışımlarda yeni sentetik opioidler bulunmuştur. Sırasıyla “benzo-dope” ve “tranq-dope” olarak bilinen bu kombinasyonlar Kuzey Amerika’da, ölümle sonuçlananlar da dahil olmak üzere zehirlenmelerle ilişkilendirilmiştir.
Avrupa'da tüketilen eroinin büyük kısmı Taliban'ın Nisan 2022'de haşhaş ekimini ve afyon üretimini yasakladığını duyurduğu Afganistan’dan gelmektedir. UNODC'nin 2023 yılına ilişkin son rakamları, 2022 yılına kıyasla ülkede hem ekim hem de yasa dışı afyon üretiminde tahmini %95'lik bir düşüş olduğunu göstermektedir. Avrupa eroin pazarının yasaktan nasıl etkileneceğini tahmin etmek şu anda zor görünmektedir. Kanıtlar Afganistan’da önemli miktarda afyon stoğunun bulunduğunu göstermektedir ki bu da AB'ye yönelik eroin akışının bugüne kadar neden kesintiye uğramadığını açıklayabilir. Bununla birlikte, gelecekte yaşanabilecek bir eroin kıtlığıyla birlikte pazardaki boşlukların güçlü sentetik opioidler veya sentetik uyarıcılar tarafından doldurulacağına dair endişeler bulunmaktadır. Bunun halk sağlığı ve güvenliği üzerinde potansiyel olarak ciddi olumsuz etkileri olabilmektedir.
Rapor Avrupa'nın opioid agonist ilaçlara ve zarar azaltma hizmetlerine erişimin yanı sıra aşırı dozu tersine çeviren ilaç olan naloksonun yeterli miktarda tedarik edilmesini de içeren önleme ve tedavi olanaklarını sağlayarak olası pazar değişimlerine karşı hazırlıklı olması gerektiğinin altını çizmektedir. Çok kurumlu müdahale ve hızlı iletişim planlarının yürürlükte olması, AB'deki yasa dışı uyuşturucu pazarında yüksek etkili maddelerin aniden ortaya çıkmasına karşı hazırlıklı olunmasını sağlayabilir.
EMCDDA Direktörü Alexis Goosdeel şunları dile getirmektedir: “Bu yılki Avrupa Uyuşturucu Raporu’nda, yerleşik yasa dışı uyuşturucuların yaygın olarak erişilebilir olduğu ve güçlü yeni sentetik maddelerin ortaya çıkmaya devam ettiği son derece karmaşık ve hızla gelişen bir uyuşturucu pazarının yarattığı artan zorlukların altını çiziyoruz. Yaygın çoklu madde kullanımının, özellikle uyuşturucu karışımları farkında olmadan tüketildiğinde, bir dizi sağlık riskine yol açtığının altını çiziyoruz. Bugün ayrıca uyuşturucu alanında gelecekte karşılaşılabilecek sorunlar ve bunlara karşı daha hazırlıklı olma ihtiyacı üzerinde de düşünüyoruz. Bu nedenle, yeni Avrupa Birliği Uyuşturucu Ajansı olarak, gelecekte ortaya çıkacak tehdit ve eğilimleri öngörmek, sağlık ve güvenliğe yönelik yeni riskler konusunda gerçek zamanlı olarak uyarıda bulunmak, AB ve Üye Ülkelerin tepki vermesine yardımcı olmak ve uyuşturucu stratejilerimizi ve müdahalelerimizi uyarlamak ve iyileştirmek için deneyimlerden ders çıkarmak üzere daha güçlü bir yetkiye sahip olacağımızı duyurmaktan memnuniyet duyuyorum”.
Rekor kokain yakalamalarının altıncı yılı: halk sağlığı üzerindeki etkisi
Üst üste altıncı yılda AB Üye Ülkeleri tarafından rekor miktarda kokain yakalaması yapmış olup bu miktar 2022 yılında 323 tona ulaşmıştır (2021'de 303 ton). Avrupa'da yakalanan kokain miktarı, tarihsel olarak dünyanın en büyük kokain pazarı olarak kabul edilen Amerika Birleşik Devletleri’nde yakalanan miktarı aşmıştır. Belçika (111 ton), İspanya (58,3 ton) ve Hollanda (51,5 ton) yakalanan toplam miktarın %68'ini oluşturmakta ve bu da uyuşturucu kaçakçılarının lojistik tedarik zincirlerinin sürekli hedeflenmesini yansıtmaktadır. 2023 yılında İspanya, Ekvador'dan gelen muz sevkiyatının içerisine gizlenen bugüne kadarki en büyük kokain yakalama olayını (9,5 ton) rapor etmiştir.
Avrupa'nın deniz limanları üzerinden deniz nakliye konteynerlerinde büyük miktarlarda kokain kaçakçılığı, uyuşturucunun bölgedeki yüksek ulaşılabilirliğinde önemli bir faktör olmaya devam etmektedir. Antwerp limanından alınan son veriler, 2023 yılında burada yakalanan kokain miktarının 116 tona yükseldiğini göstermektedir (2022'de 110 ton). Kolluk kuvvetlerinin yöntemleri yoğunlaştıkça, suç örgütleri de AB ülkelerindeki limanları ve AB'ye sınırı olan ve uyuşturucu kaçakçılığına karşı daha savunmasız olabilecek küçük limanları hedef almaktadır. Bu durumu yansıtır şekilde, İsveç ve Norveç de dahil olmak üzere bazı kuzey Avrupa ülkeleri 2023 yılında limanlarında rekor düzeyde kokain yakalandığını bildirmiştir.
Uyuşturucu kaçakçılığı ve organize suçla mücadele için AB yol haritasının bir parçası olarak kamu-özel ortaklığı olan yeni Avrupa Limanlar İttifakı (2024), limanların direncini artırmayı ve uyuşturucu kaçakçılığı ve suça karşı mücadeleyi hızlandırmayı amaçlamaktadır. Suç örgütleri aynı zamanda çeşitli AB ülkelerinde yasa dışı kokain ürünlerini işleyerek Avrupa tüketici pazarlarına tedarik etmektedir. 2022'de 39 kokain laboratuvarının ortadan kaldırıldığını bildirilmiştir (2021'de 34).
Kokainin Avrupa'da yüksek oranda bulunmasının kamu sağlığı üzerinde giderek daha olumsuz bir etki yarattığına dair işaretler bulunmaktadır. Uyuşturucu tedavi hizmetlerini ilk kez alanlar (2022'de 29.000) ve hastane acil servislerine başvuranlar tarafından bildirilen en yaygın ikinci yasa dışı uyuşturucudur (2022'de Euro-DEN Plus hastanelerindeki akut uyuşturucu toksisitesi sunumlarının %28'inde belirtilmiştir). Mevcut veriler, uyuşturucunun 2022 yılında bildirilen aşırı doz ölümlerinin yaklaşık beşte birinde de bulunduğunu ve genellikle diğer maddelerle birlikte tespit edildiğini göstermektedir. Kokain kullanımı kardiyovasküler ve diğer sağlık sorunları riskini artırabildiğinden, Avrupa'da uyuşturucuya bağlı mortaliteye olan genel katkısının yeterince tanınmaması muhtemeldir.
Kokain Avrupa'da en yaygın kullanılan yasa dışı uyarıcı uyuşturucudur ve geçen yıl Avrupalı yetişkinlerin (15-64 yaş) yaklaşık %1,4'ü (4 milyon) tarafından kullanılmıştır. Bilgiler, kokainin Avrupa'da giderek daha geniş bir coğrafi ve sosyal dağılıma sahip olduğunu göstermektedir. En son atık su analizi verileri, 2022 ve 2023 verileri bulunan 72 şehirden 49'unun kokain kalıntılarında artış bildirdiğini göstermektedir. Kokain kullanımının bazı ülkelerde daha savunmasız veya marjinal gruplarda giderek yaygınlaşması özellikle endişe vericidir. Kokain damar içi kullanımı ve crack kokain kullanımı giderek artan sayıda ülkede rapor edilmektedir. Kokain gibi uyarıcı maddeler daha yüksek enjeksiyon sıklığı ile ilişkilidir ve son on yılda Avrupa'nın bazı şehirlerinde uyuşturucuyu damar yolundan alan kişiler arasında bölgesel HIV salgınlarına yol açmıştır.
Değişen esrar piyasaları uyuşturucu politikaları için yeni zorluklar yaratıyor
Esrar pazarındaki gelişmeler, Avrupa’nın en yaygın olarak kullanılan yasa dışı uyuşturucusuna karşı mücadele de yeni zorluklar yaratmaktadır. Toz esrar ortalama THC içeriği son 10 yılda iki katına çıkmış ve artmaya devam ederken (2022'de %22,8) kubar esrarın içeriği genel olarak sabit kalmıştır. Kenevir ürünleri, yüksek etkili özütler ve yenilebilir yiyecekler de dahil olmak üzere giderek çeşitlenmektedir. Yasa dışı pazarda esrar olarak satılan bazı ürünlerin saflığının etkili sentetik kanabinoidlerle bozulmuş olabileceğine dair raporlar bulunmaktadır.
2023'te AB Erken Uyarı Sistemi, dördü yarı sentetik olmak üzere dokuz yeni kanabinoid hakkında raporlar almıştır. En sık tespit edilen yarı sentetik kanabinoid, 2022'de Avrupa'da rapor edilen bu maddelerden ilki olan heksahidrokanabinol (HHC) olmuştur. Bu maddelerin insanlar üzerindeki etkilerine ilişkin bilgiler sınırlı olmakla birlikte, HHC içeren yenilebilir ürünleri tüketen çocuklar da dahil olmak üzere zehirlenme vakaları bildirilmiştir. Mart 2024 itibariyle HHC, en az 18 AB üyesi ülkede kontrollü uyuşturucu madde olarak listelenmiştir.
Avrupalı yetişkinlerin (15-64 yaş) yaklaşık %8'inin (22,8 milyon) son bir yılda esrar kullandığı tahmin edilmektedir ve yaygınlık genç yetişkinler (15-34 yaş) arasında %15'e (15,1 milyon) yükselmiştir. 2022’de esrar kullanımına bağlı tahmini 92.000 danışan özel tedaviye alınmış ve bu rakam tüm tedavi gören kişi sayısının üçte birini (%36) temsil etmektedir. Esrar ayrıca 2022 yılında Euro-DEN Plus hastane ağı tarafından en sık bildirilen madde olmuş ve akut uyuşturucu toksisitesi sunumlarının %29'unda yer almıştır (2021'de %25).
Esrar kullanımı; kronik solunum semptomları, bağımlılık ve psikotik semptomlar dahil olmak üzere bir dizi fiziksel ve zihinsel sağlık sorununa neden olabilir veya bunları şiddetlendirebilir. Pazarın karmaşıklığı ve mevcut ürünlerin çeşitliliği göz önüne alındığında, esrar kullanımından kaynaklanan zarar riskini değerlendirmek zordur. En etkili tedavi seçeneklerinin belirlenebilmesi için esrar kullanan kişilerin karşılaştıkları özel zorluklara ilişkin daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Esrarla ilgili sorunları olanlara psikolojik terapiler yaygın olarak sunulmaktadır ve e-sağlık (çevrim içi) müdahaleleri giderek daha yaygın hale gelmiştir.
Beş AB Üye Ülkesi (Çekya, Almanya, Lüksemburg, Malta ve Hollanda) ve İsviçre eğlence amaçlı esrar kullanımı ve tedarikine yönelik yaklaşımlarını değiştirmiş veya değiştirmeyi planlamaktadır. Evde yetiştirme, kar amacı gütmeyen yetiştirme kulüpleri ve özel alanda esrar kullanımını içeren bu değişiklikler raporda ana hatlarıyla belirtilmekte ve bunların kamu sağlığı ve güvenliği üzerindeki etkilerinin tam olarak anlaşılabilmesi için izleme ve değerlendirmeye yatırım yapılması gerektiği vurgulanmaktadır (3).
EMCDDA Yönetim Kurulu Başkanı Franz Pietsch şunları ifade etmiştir: “Bu, önümüzdeki ay Avrupa Birliği Uyuşturucu Ajansı haline gelmeden önce EMCDDA tarafından yayınlanan son Avrupa Uyuşturucu Raporudur. Bu son analiz, uyuşturucu sorununun yaklaşık 30 yıl önceki ilk rapordan bu yana ne kadar değiştiğini ve ajansa neden daha geniş bir yetki verildiğini göstermektedir. EMCDDA'yı yıllar boyunca paydaşlarına sağladığı muazzam değer için takdir ediyorum. Ajansın yeni haliyle uyuşturucu alanında çalışanlara, uyuşturucu kullanımının nedenleri ve sonuçlarıyla mücadele ederken daha da fazla değer sağlayacağına inanıyorum”.
