Avrupa'nın uyuşturucu pazarındaki hızlı değişimler, yeni sağlık ve güvenlik riskleri yaratıyor ve bölgenin cevap verme kapasitesini zorlaştırıyor. Bu uyarı, Avrupa Birliği Uyuşturucu Ajansı'nın (EUDA) bugün yayınlanan Avrupa Uyuşturucu Raporu 2025: Trendler ve Gelişmeler belgesinden gelmektedir (1). 29 ülkeden (AB-27, Norveç ve Türkiye) gelen verilere dayanan bu yıllık inceleme, son trendleri ve ortaya çıkan tehditleri vurgulamaktadır.
Şimdi 30. sayısı yayınlanan bu rapor, uyuşturucu politikasını ve uygulamalarını şekillendirmek için kanıtlar sunuyor. Rapor, Avrupa'nın uyuşturucu pazarının, hem tedarikçilerin hem de tüketicilerin jeopolitik istikrarsızlığa, küreselleşmeye ve teknolojik gelişmelere uyum sağlamasıyla nasıl gelişmeye devam ettiğini gösteriyor. Ayrıca, genellikle yüksek etki gücüne ve saflığa sahip, giderek çeşitlenen bir madde yelpazesinin mevcudiyeti ve kullanımından kaynaklanan halk sağlığı riskleri konusunda da uyarılarda bulunuyor. Çoklu madde kullanımı; etkili önleme, tedavi ve zarar azaltma hizmetlerinin sunulmasını zorlaştıran bir endişe kaynağı olmaya devam etmektedir.
EUDA, AB'yi ve Üye Devletleri uyuşturucuyla ilgili yeni zorlukları öngörme ve bunlara yanıt verme konusunda desteklemektedir. Bu amaç doğrultusunda hedefe yönelik uyarılar, zamanında tehdit değerlendirmeleri, öncül izleme ve derinlemesine adli ve toksikolojik analizler de dahil olmak üzere bir dizi yeni hizmet sunmaktadır. Raporda vurgulanan ve Üye Devletlerin hazırlıklı olmasını gerektiren yeni tehditler arasında sentetik katinonlar, oldukça güçlü sentetik opioidler ve güçlü kenevir ürünleri yer almaktadır.
Avrupa'nın uyarıcı pazarı: katinonlar güç kazanıyor
Raporda sentetik katinonların artan bulunabilirliği vurgulanmaktadır. Bu durum, "benzeri görülmemiş ithalat ve ele geçirme operasyonlarında" kendini göstermektedir. Bunlar, khat'taki aktif bileşen olan cathinone'a kimyasal olarak benzer sentetik uyarıcılardır. 2023'te toplam en az 37 ton sentetik katinon rapor edilmiştir (bu miktar 2022'de 27 ton ve 2021'de 4,5 tondur). Bunların çoğu, başta Hollanda üzerinden olmak üzere Hindistan'dan ithal edilen az sayıda toplu sevkiyatı kapsamıştır.
Yeni psikoaktif maddelere (NPS) ilişkin AB Erken Uyarı Sistemi (EWS), 2024 yılında yedi yeni sentetik katinon tespit etmiş ve Avrupa'da izlenen bu maddelerin toplam sayısı 178'e çıkmıştır. EUDA kısa bir süre önce üç yeni sentetik katinon için risk değerlendirmesi yapmıştır: 2-metilmetkatinon (2-MMC), 4-bromometkatinon (4-BMC) ve N-etilnorpentedron (NEP). Ocak 2025 itibarıyla ajans, sentetik katinon üretiminde kullanılan sekiz öncü kimyasal maddeyi de AB düzeyinde ilk kez risk değerlendirmesine tabi tutmuştur.
Sentetik katinonların uyuşturucu karışımlarında ve tabletlerde yanlışlıkla kullanılması bir endişe kaynağı olmaya devam etse de tüketiciler bu maddeleri tercih ettikleri uyarıcı uyuşturucu olarak kasıtlı olarak da satın almaktadır. Bu verileri bildiren ülkeler arasında tedaviye girenlerin sayısındaki artışla birlikte, tedavi verileri de sentetik katinonların artan varlığını yansıtmaktadır (2018'deki 425 danışan sayısı 2023'te 1.930'a çıkmıştır).
2023'te AB'de çoğunluğu Polonya'da olmak üzere, bazıları büyük ölçekli olan 53 (29'u 2022'de) sentetik katinon üretim tesisi ortadan kaldırılmıştır. Bu, Avrupa'da uyuşturucu üretiminin önemli ölçüde yoğunlaşmasının bir örneğidir. 2023'te yetkililer, Avrupa genelinde, şunlar da dahil olmak üzere üretim tesislerini ortadan kaldırmıştır: 250 metamfetamin, 93 amfetamin, 36 MDMA ve 34 kokain üretim tesisi.
Yeni sentetik opioidler: nitazenler ölümcül zehirlenme riski oluşturuyor
EUDA, 2023 yılında çoğunlukla diğer maddelerle birlikte kullanılan opioidlerden kaynaklanan uyuşturucu kaynaklı 7.500 ölüm olduğunu (bu sayı 2022'de 7.100 civarındadır) tahmin etmektedir. Avrupa'nın opioid pazarı, eroinin yanı sıra artık çeşitli maddelerin de mevcut olmasıyla gelişmeye devam etmektedir. Yeni sentetik opioidler (beyindeki opioid reseptörleri üzerinde etkili olan ve etkileri genel olarak eroine benzeyen sentetik maddeler), Avrupa'nın uyuşturucu pazarında nispeten küçük bir rol oynamaktadır. Bununla birlikte, Baltık ülkelerinde belirgin şekilde yer almaktadırlar. Diğer AB Üye Devletlerinde de bunların kullanımına ilişkin endişeler artmaktadır. 2024 yılında EUDA, AB ortaklarına ve Üye Devletlere yönelik bir Eylem Çağrısı yayınlayarak yeni sentetik opioidlerin yarattığı artan tehdide karşı onları birleşmeye çağırmıştır.
2009 yılından bu yana Avrupa pazarında toplam 88 yeni sentetik opioid ortaya çıkmıştır. Bunlar genellikle oldukça güçlüdür ve önemli bir zehirlenme ve ölüm riski oluşturmaktadır. 2024'te, EWS'ye resmi olarak bildirilen yedi yeni sentetik opioidin tümü nitazendi. Bugüne kadar Avrupa'da 22 nitazen izlenmektedir. Baltık ülkelerinde yeni sentetik opioidlere odaklanan yakın tarihli bir EUDA pilot tehdit değerlendirmesi, nitazenlerin Estonya ve Letonya'daki aşırı doz ölümlerinin önemli bir kısmını oluşturduğunu ortaya koymuştur. 2024 yılında, en az yedi AB üyesi ülke ve Norveç, nitazenlerle bağlantılı zararlar bildirmiştir.
Rapor, tipik olarak yasal reçeteli ilaçları (ör. oksikodon, benzodiazepin) taklit eden nitazen içeren sahte ilaçların Avrupa'da artan bulunabilirliğine dikkat çekmektedir. Bu durum, bu ürünlerin gençler de dahil olmak üzere daha geniş bir tüketici kitlesi tarafından kullanılma potansiyeline ilişkin endişeleri artırmaktadır. Nitazenlerin yüksek etki gücü nedeniyle, bu sahte ilaçlar ciddi zehirlenme ve aşırı doz riski oluşturmaktadır. Opioid ile ilgili aşırı doz aşımına verilen en önemli yanıtlardan biri, naloksonun tıp uzmanları tarafından veya evde nalokson (THN) programlarının bir parçası olarak uygulanmasıdır. Giderek artan sayıda ülke THN programları sunduğunu bildirmektedir (2023'te 15 AB Üye Ülkesi bu programı sunarken, 2024'te üç ülke daha pilot program başlatmıştır).
Çin'in 10 nitazen üzerindeki kontrolü, pazarı nitazenlerden (ör. metonitazen, protonitazen) yeni türevlere veya alternatif opioid uyuşturucu ailelerine yönlendirebilir. 2024'te, "orfin" ailesinden (ör. siklorfin, spiroklorfin) maddeler EWS aracılığıyla tespit edilmiş ve yakın izleme ihtiyacının altını çizmiştir.
Taliban'ın Afganistan'da haşhaş ekimini ve afyon üretimini yasaklamasının ardından eroinin Avrupa'da bulunabilirliğinde gelecekte yaşanacak bir azalmanın, Avrupa'daki pazar boşluklarının sentetik opioidler tarafından doldurulmasına yol açabileceği yönünde spekülasyonlar da yapılmaktadır. Kokain ve sentetik katinonlar gibi uyarıcıların eroin yerine kullanılma olasılığı da vardır. Raporda şöyle denmektedir: "Belirsizlik karşısında Avrupa'nın böyle bir piyasa değişiminden kaynaklanabilecek olası zorlukları ele almak için hazırlığını geliştirmesi gerekmektedir."
Güçlü kenevir ürünleri ve yarı sentetik kannabinoidlerin artan erişilebilirliği
Kenevir pazarındaki gelişmeler, ülkelerin Avrupa'nın en yaygın tüketilen yasa dışı uyuşturucusuna nasıl karşılık vereceği konusunda yeni zorluklar yaratmaktadır. Geçtiğimiz yıl 24 milyon Avrupalı yetişkinin (15-64 yaş) kenevir kullandığı tahmin edilmektedir. Kenevir reçinesinin ortalama THC içeriği son on yılda iki katına çıkarak 2023'te %23'e ulaşmıştır; bu oran bitkisel kenevirin (%11'de sabit) iki katından fazladır. Kenevirle ilgili sağlık risklerinin değerlendirilmesi, günümüzde yüksek etki gücüne sahip ekstraktlar ve yenilebilir ürünler dahil olmak üzere mevcut olan daha geniş ürün yelpazesi nedeniyle karmaşık hale gelmektedir.
Yasa dışı pazarda kenevir olarak satılan bazı ürünler, kullanıcıların bilgisi olmadan güçlü yeni sentetik kannabinoidler ile karıştırılmış olabilir. Bu maddeler, kenevirdeki ana psikoaktif bileşen olan THC'nin etkilerini taklit eder (ve beyindeki aynı reseptörler üzerinde etkili olur). Çin'in 2021'de sentetik kannabinoidleri kontrol altına alması, bu maddelerin Avrupa'da bulunabilirliğini azaltmıştır. Bununla birlikte, yakın zamanda uluslararası çapta kontrol altına alınan hekzahidrokannabinol (HHC) gibi yarı sentetik kannabinoidlerin (kenevirin bir başka bileşeni olan CBD'den üretilebilir) bulunabilirliğinde bir artış olmuştur. 2024'te, EWS aracılığıyla tespit edilen 20 yeni kanabinoidden 18'i yarı sentetikti. Macaristan, Haziran 2024'te güçlü yarı sentetik kannabinoidler içeren "sakızlarla" bağlantılı 30 akut ölümcül olmayan zehirlenme salgını bildirmiştir.
Politika cephesinde, bir dizi AB Üye Devleti (ör. Almanya, Lüksemburg, Malta, Hollanda) eğlence amaçlı kenevir kullanımı ve tedarikine yönelik yaklaşımlarını değiştirmiştir veya değiştirmeyi planlamaktadır. Bu değişiklikler arasında evde yetiştirme, kâr amacı gütmeyen yetiştirme kulüpleri ve özel alanda kenevir kullanımına ilişkin yeni düzenlemeler yer almaktadır. EUDA; kamu sağlığı, emniyeti, güvenliği ve iç pazar üzerindeki etkilerinin tam olarak anlaşılabilmesi için bu gelişmelerin izlenmesi ve değerlendirilmesi gerektiğinin altını çizmektedir.
Kokain: artan sağlık endişeleri ve yüksek erişilebilirlik
Kokain, Avrupa'da en yaygın tüketilen yasa dışı uyarıcıdır ve geçen yıl yaklaşık 4,6 milyon Avrupalı yetişkin (15-64 yaş) tarafından kullanılmıştır. Halk sağlığı üzerindeki olumsuz etkisine ilişkin endişeler giderek artmaktadır. Kokain, uyuşturucu tedavi hizmetlerine ilk kez girenler tarafından rapor edilen en yaygın ikinci yasa dışı uyuşturucudur (2022'deki 31.500 kişiye kıyasla 2023'te 35.000 kişi). 2023'te Euro-DEN Plus sentinel hastanelerinden elde edilen veriler, kokainin hastane acil servislerine başvuranlar tarafından en sık bildirilen madde olduğunu göstermektedir. Akut ilaç toksisitesi başvurularının %25'inde (1.695) kokain kullanıldığı belirtilmiştir. Kokain enjeksiyonu ve crack kokain kullanımı giderek artan sayıda ülkede rapor edilmektedir. 2023'te, crack ile ilişkili olarak tahminen 9.900 tedavi girişi yapılmıştır (bu sayı 2022'de 8.100'dür).
Ele geçirme verileri, Avrupa'da kokain bulunabilirliğinin hâlâ yüksek olduğunu doğrulamaktadır. Üst üste yedinci yılda AB Üye Devletleri tarafından rekor miktarda kokain ele geçirilmiş olup bu miktar 2023 yılında 419 tona ulaşmıştır (2022'de 323 ton). Belçika (123 ton), İspanya (118 ton) ve Hollanda (59 ton), ele geçirilen toplam miktarın yaklaşık dörtte üçünü (%72) oluşturmuş ve bu ülkelerin Avrupa'ya kaçakçılığı yapılan kokain için kilit giriş noktaları olduklarını vurgulamıştır (2024 yılına ait ön veriler durumun değiştiğini gösteriyor). Diğer ülkeler de giriş noktası olarak hedef alınmaktadır; örneğin Almanya (43 ton), Fransa (23 ton) ve Portekiz (22 ton).
Avrupa limanlarındaki büyük ele geçirme operasyonları, yasa dışı uyuşturucu kaçakçılarının ticari tedarik zincirlerinden nasıl yararlanmaya devam ettiklerini gösteriyor. 2024 yılında İspanya, Ekvator menşeli muzların içine gizlenmiş 13 ton ile tek bir sevkiyatta bugüne kadarki en büyük kokain ele geçirme vakasını bildirmiştir. Uyuşturucu kaçakçılığı ve organize suçlarla mücadeleye yönelik AB Yol Haritası kapsamında Avrupa Limanlar İttifakı, uyuşturucu kaçakçılığı ve suça karşı mücadelede limanların direncini arttırmayı amaçlamaktadır.
Yasa dışı uyuşturucu pazarındaki rekabet, çete bağlantılı şiddet ve cinayetler de dahil olmak üzere kokainle bağlantılı suçları artırmaktadır. 2024 yılında EUDA, konuyla ilgili ilk Avrupa konferansının ardından uyuşturucuyla bağlantılı şiddet döngüsünü kırmak için bir Eylem Çağrısı yayınlamıştır. Bu, daha güvenli ve daha emniyetli bir Avrupa sağlamak için sektörler arası iş birliğine acil ihtiyaç olduğunun altını çizmiştir.
Atık su analizi gibi çeşitli veri kaynaklarında görüldüğü üzere, son yıllarda AB'de kokain bulunabilirliğindeki istikrarlı artışın kokain kullanımı üzerinde bir etkisi olduğuna dair işaretler vardır. 2023 ve 2024 verilerine göre kentsel atık sulardaki kokain kalıntıları, şehirlerin yarısından fazlasında artış göstermiştir. İlk kokain kullanımı ile ilk tedavi talebi arasındaki tahmini gecikme süresinin yaklaşık 13 yıl olduğu göz önüne alındığında, bulunabilirlikteki artış önümüzdeki yıllarda tedavi talebinde bir artışa dönüşebilir. Bu durum, tedavi talebindeki potansiyel artış beklentisiyle AB Üye Devletlerinin müdahale kapasitesinin acilen değerlendirilmesini gerektirmektedir.
AB'nin uyuşturucu konusundaki hazırlığının güçlendirilmesi: yeni EUDA hizmetleri
EUDA, giderek daha karmaşık hale gelen uyuşturucu sorunları karşısında Avrupa'nın hazırlıklı olmasını desteklemek amacıyla yeni bir dizi entegre hizmet geliştirmektedir (2). Bu hizmetler dört temel alana odaklanmaktadır: uyuşturucuyla ilgili ortaya çıkan zorlukları ve bunların sonuçlarını öngörme, yeni uyuşturucu riskleri ve tehditleri konusunda gerçek zamanlı olarak uyarıda bulunma, AB ve Üye Devletlerin müdahalelerini güçlendirmelerine yardımcı olma, kanıta dayalı uyuşturucu politikaları ve müdahaleleri için AB çapında bilgi alışverişini ve öğrenmeyi kolaylaştırma.
Avrupa Uyuşturucu Uyarı Sistemi ve Sağlık ve Güvenlik Tehdit Değerlendirme Sistemi gibi yeni girişimler erken uyarı ve durumsal farkındalığı artırmak amacıyla geliştirilmektedir. Bu arada, Avrupa Adli ve Toksikoloji Laboratuvarları Ağı, uyuşturucu örneklerini analiz edecek, uzmanları eğitecek ve yeni sentetik opioidlerin yarattığı tehditler gibi yeni gelişmeler hakkında bilgi alışverişinde bulunacaktır. Ajans ayrıca, uyuşturucu öncülleri ve bunların yönlendirilmesi ve kaçakçılığı hakkında bilgi toplama ve analiz etme konusunda yeni bir role sahip olup Üye Devletlere yeni tespitleri bildirebilecek ve Avrupa Komisyonu'na bilimsel verilerle destek sağlayabilecektir. Bu çabalar birlikte, uyuşturucuya karşı daha dirençli bir Avrupa müdahalesi için güçlü bir temel oluşturacaktır.
