Ανάλυση των αγορών ναρκωτικών στην ΕΕ: Σημαντικές πληροφορίες για την πολιτική και την πρακτική

Πρόλογος

Η αγορά των παράνομων ναρκωτικών, η οποία ελέγχεται από εγκληματικά δίκτυα, συνιστά σοβαρή απειλή για την ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία και ασφάλεια, ενώ παράλληλα τροφοδοτεί την ακραία βία και τη διαφθορά, υπονομεύοντας τον ίδιο τον ιστό της κοινωνίας, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Η αυξανόμενη πολυμορφία και πολυπλοκότητα των αγορών ναρκωτικών της ΕΕ εγκυμονεί επίσης νέες προκλήσεις και καθιστά επιβεβλημένη τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού συστήματος προειδοποίησης για τα ναρκωτικά ώστε να βελτιωθούν τα μέτρα αντιμετώπισης και να μην επιδεινωθεί περαιτέρω η κατάσταση.

Κρίσιμη πτυχή της απειλής που συνιστούν οι αγορές των ναρκωτικών αποτελεί η εκμετάλλευση βασικών υποδομών της εφοδιαστικής αλυσίδας, ιδίως των θαλάσσιων λιμένων. Τα εγκληματικά δίκτυα παρεισφρέουν σε αυτούς τους εμπορικούς και μεταφορικούς κόμβους, μετατρέποντάς τους σε διαύλους διακίνησης υπολογίσιμης ροής ναρκωτικών. Οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις των φαινομένων που προαναφέρθηκαν συνιστούν επείγουσες προκλήσεις: η απειλή για την ασφάλεια γίνεται ακόμα μεγαλύτερη και η διαθεσιμότητα των παράνομων ναρκωτικών αυξάνεται περαιτέρω στην Ευρώπη. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ενισχύσει την ανθεκτικότητα αυτών, αλλά και άλλων κόμβων της εφοδιαστικής αλυσίδας, ώστε να μην είναι δυνατή η περαιτέρω εκμετάλλευσή τους για την παράνομη διακίνηση ναρκωτικών.

Η στρατολόγηση νέων από εγκληματικά δίκτυα που εμπλέκονται στις αγορές ναρκωτικών επιδεινώνει το κρίσιμο αυτό φαινόμενο. Ευάλωτοι νέοι παρασύρονται ή εξαναγκάζονται από εγκληματικές οργανώσεις να συμμετέχουν σε επικίνδυνες και παράνομες δραστηριότητες. Το γεγονός αυτό υπονομεύει τις μελλοντικές τους ευκαιρίες και διαιωνίζει έναν κύκλο εγκληματικότητας και βίας, αναδεικνύοντας την ανάγκη να δοθεί μεγάλη έμφαση στην πρόληψη.

Η εξάρθρωση αυτών των εγκληματικών δικτύων αποτελεί περίπλοκο εγχείρημα, καθώς τα δίκτυα αυτά προσαρμόζονται συνεχώς στους εξωτερικούς κλυδωνισμούς και χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο εξειδικευμένους παρόχους εγκληματικών υπηρεσιών. Τα εν λόγω δίκτυα, δεδομένου του παγκοσμιοποιημένου χαρακτήρα τους, ο οποίος υποστηρίζεται από τις τεχνολογικές εξελίξεις, συντονίζουν επίσης ολοένα και περισσότερο τις δραστηριότητές τους για την παράνομη διακίνηση ναρκωτικών από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναδεικνύεται, έτσι, ο κρίσιμος ρόλος της διεθνούς συνεργασίας στην εξάρθρωση των εγκληματικών διαδρομών και δικτύων εφοδιασμού. Ενώ οι συλλήψεις βασικών συντελεστών παραμένουν σημαντικές, είναι ζωτικής σημασίας να ενισχυθούν οι ικανότητες των αρχών επιβολής του νόμου και των δικαστικών αρχών για την εξάρθρωση ολόκληρων εγκληματικών δικτύων, ιδίως σε συνεργασία με διεθνείς εταίρους.

Η στρατηγική της ΕΕ για τα ναρκωτικά και το σχέδιο δράσης της, καθώς και η στρατηγική για την Ένωση Ασφάλειας, προσφέρουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα εργαλεία για να αντιμετωπίσει αυτό το εξελισσόμενο τοπίο απειλών και να βοηθήσει τα κράτη μέλη να προωθήσουν την ασφάλεια για όλους τους κατοίκους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πρωτοβουλίες αυτές συμπληρώνονται από τον οδικό χάρτη της ΕΕ για την καταπολέμηση του εμπορίου ναρκωτικών και του οργανωμένου εγκλήματος. Η επιτυχής εκκίνηση της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας Λιμένων στις 24 Ιανουαρίου 2024 αποτελεί σημαντικό βήμα για την υλοποίησή της. Επιπλέον, η Επιτροπή διενήργησε «θεματική αξιολόγηση Σένγκεν» με επίκεντρο τη διακίνηση των ναρκωτικών, στην οποία προσδιορίστηκαν βέλτιστες πρακτικές στον τομέα της αστυνομικής συνεργασίας, της προστασίας των εξωτερικών συνόρων και της διαχείρισης των συστημάτων ΤΠ.

Το EMCDDA και η Ευρωπόλ διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο σε αυτές τις προσπάθειες, υποστηρίζοντας τα κράτη μέλη και αναπτύσσοντας τη συνεργασία με τρίτες χώρες για να ενισχυθούν η ευρωπαϊκή ετοιμότητα και τα μέτρα αντιμετώπισης των παράνομων ροών ναρκωτικών. Αυτές οι στρατηγικές πληροφορίες που προέκυψαν από την κοινή ανάλυση των αγορών ναρκωτικών των δύο οργανισμών διαμορφώνουν ένα ισχυρό πλαίσιο για την κατανόηση των αγορών ναρκωτικών και τη λήψη μέτρων σε ενωσιακό και διεθνές επίπεδο.

Ylva Johansson
Ευρωπαία Επίτροπος Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων

Εισαγωγή

Κατανόηση της πολύπλευρης αγοράς φαρμάκων σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο

Το παράνομο εμπόριο ναρκωτικών εξακολουθεί να έχει δεσπόζουσα θέση στο σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση από την άποψη του αριθμού των εμπλεκόμενων εγκληματιών και των τεράστιων κερδών που παράγονται. Η αγορά αυτή αποτελεί μέρος μιας σύνθετης παγκόσμιας εγκληματικής επιχείρησης, εντός της οποίας συνεργάζονται διαμεσολαβητές και μεσάζοντες, οι οποίοι δημιουργούν ένα απρόσκοπτο και δικτυωμένο περιβάλλον.

Η παγκοσμιοποίηση εξακολουθεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο, καθώς οι εγκληματίες εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες που προσφέρουν τα διασυνδεδεμένα δίκτυα επικοινωνιών, εμπορίου και μεταφορών για τη συνεργασία μεταξύ εγκληματιών και τον συντονισμό τους στα διαφορετικά στάδια των αλυσίδων εφοδιασμού. Οι εξελίξεις αυτές έχουν επηρεάσει τους δεσμούς μεταξύ του παράνομου εμπορίου ναρκωτικών και άλλων τομέων εγκληματικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως η διακίνηση πυροβόλων όπλων, καθώς τα δίκτυα διακίνησης ναρκωτικών είναι υποχρεωμένα να χρησιμοποιούν μια σειρά από εργαλεία και μέσα που διευκολύνουν τις δραστηριότητές τους.

Στην ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών παρατηρήθηκε πρωτοφανής αύξηση της διαθεσιμότητας παράνομων ναρκωτικών, όπως προκύπτει από την αυξημένη καθαρότητα των ναρκωτικών, τις σταθερές τιμές σε επίπεδο λιανικής πώλησης, καθώς και τη διαφοροποίηση των ναρκωτικών και των καταναλωτικών προϊόντων. Η κατάσταση αυτή οφείλεται επίσης στα επί μακρόν υψηλά επίπεδα ζήτησης και στις καινοτόμες πρακτικές των εγκληματικών δικτύων, καθώς οι αγορές παράνομων ναρκωτικών έχουν καταστεί ιδιαίτερα ανθεκτικές και ευπροσάρμοστες για να αντεπεξέρχονται στα απροσδόκητα γεγονότα που εκδηλώνονται παγκοσμίως.

Η αγορά ναρκωτικών της ΕΕ έχει ευρύτατες επιπτώσεις στην κοινωνία μας, όπως προκύπτει από τους θανάτους που συνδέονται με τα ναρκωτικά και τον αριθμό των ατόμων που αναζητούν θεραπεία. Επιπλέον, η αγορά αυτή τροφοδοτεί την επέκταση του οργανωμένου εγκλήματος, τα αυξημένα επίπεδα διαφθοράς και την εκμετάλλευση των ευάλωτων ατόμων. Πολλά από τα περιστατικά βίας που συνδέονται με το σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα στην Ευρώπη συσχετίζονται με το εμπόριο ναρκωτικών. Εν τω μεταξύ, η παραγωγή παράνομων ναρκωτικών προκαλεί περιβαλλοντική ζημία, ενώ η οικονομία και το κράτος δικαίου υπονομεύονται από την εκμετάλλευση των νόμιμων δραστηριοτήτων.

Η συνεχώς εξελισσόμενη και πολύπλευρη αγορά ναρκωτικών απαιτεί μια πολυσχιδή προσέγγιση, η οποία περιλαμβάνει την επιβολή του νόμου, τη δημόσια υγεία, την εκπαίδευση και τη διεθνή συνεργασία. Η αναγνώριση της παγκόσμιας διασύνδεσης των αγορών και των εγκληματικών παραγόντων είναι ζωτικής σημασίας για την επεξεργασία αποτελεσματικών μέτρων αντιμετώπισης των σημερινών και μελλοντικών απειλών, καθώς οι εξελίξεις σε άλλα μέρη του κόσμου θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τις αγορές ναρκωτικών της ΕΕ.

Αυτές οι πολύπλοκες πτυχές υπογραμμίζουν την ανάγκη λήψης αποτελεσματικών μέτρων, όπως αναφέρεται στον οδικό χάρτη για την καταπολέμηση του εμπορίου ναρκωτικών και του οργανωμένου εγκλήματος στην ΕΕ. Οι τομείς που πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα αφορούν μεταξύ άλλων τη μείωση της προσφοράς μέσω της εξάρθρωσης των εγκληματικών δικτύων υψηλού κινδύνου, καθώς και των βασικών μεσαζόντων και διαμεσολαβητών, όπως οι μετερχόμενοι τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, στους οποίους στηρίζονται τα δίκτυα αυτά, και παράλληλα τη βελτίωση της πρόσβασης σε τεκμηριωμένα μέτρα που θα στοχεύουν στη μείωση των επιβλαβών συνεπειών, στη θεραπεία και στην αποκατάσταση. Σε τελική ανάλυση, πρέπει να ενισχύσουμε την κοινωνική ανθεκτικότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να αντιμετωπίσουμε τους βασικούς κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες που συμβάλλουν στις επιβλαβείς συνέπειες και λειτουργούν ως κινητήριοι μοχλοί της παράνομης αγοράς ναρκωτικών.

Alexis Goosdeel
Διευθυντής του EMCDDA

Catherine De Bolle
Εκτελεστική διευθύντρια, Ευρωπόλ

Τρέχον τοπίο και βασικές απειλές

Αγορά ναρκωτικών στην ΕΕ: σημαντικός οικονομικός αντίκτυπος

Με βάση τα στοιχεία του 2021, η αγορά ναρκωτικών της ΕΕ εκτιμάται ότι θα έχει ελάχιστη λιανική αξία τουλάχιστον 31 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η αγορά αυτή αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων για το οργανωμένο έγκλημα. Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η διασύνδεση μεταξύ διαφορετικών παράνομων ναρκωτικών, με τα εγκληματικά δίκτυα και τους κομβικούς μεσάζοντες και διαμεσολαβητές να εμπλέκονται συχνά σε εγκληματικές δραστηριότητες με πολλές ναρκωτικές ουσίες. Επίσης, η μεγάλη αγορά ναρκωτικών της ΕΕ διασταυρώνεται και έχει σημαντικό αντίκτυπο σε άλλους τομείς εγκληματικότητας, όπως η διακίνηση πυροβόλων όπλων και η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.

Γράφημα 1. Οικοσύστημα των αγορών ναρκωτικών στην ΕΕ

Υψηλή διαθεσιμότητα και διαφοροποίηση προϊόντων: αύξηση κινδύνων για τους χρήστες

Η διαθεσιμότητα παραμένει υψηλή σε όλα τα σημαντικά ναρκωτικά που χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη, όπως αποδεικνύεται από τις μεγάλες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αυξανόμενες ποσότητες που εξακολουθούν να κατάσχονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Γράφημα 2). Επιπλέον, η αγορά των παράνομων ναρκωτικών χαρακτηρίζεται από τη διαφοροποίηση των καταναλωτικών προϊόντων και την ευρεία διαθεσιμότητα ενός ευρύτερου φάσματος ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένων των νέων ψυχοδραστικών ουσιών, που θεωρούνται συχνά υψηλής δραστικότητας ή καθαρότητας. Χρειάζεται ενδεχομένως να χρησιμοποιηθεί ειδικός εξοπλισμός για να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες που παρατηρούνται στον εντοπισμό και την παρακολούθηση των ναρκωτικών – δυσκολίες που οφείλονται σε αυτήν ακριβώς τη διαφοροποίηση. Η πρόσφατη εμφάνιση εξαιρετικά ισχυρών οπιοειδών, ιδίως των βενζιμιδαζολίων (νιταζενίων), αποτελεί μια ιδιαίτερα σύνθετη απειλή για τη δημόσια υγεία λόγω του αυξημένου κινδύνου δηλητηρίασης που εγκυμονούν οι εν λόγω ουσίες. Η προοπτική εμφάνισης νέων προτύπων κατανάλωσης στην Ευρώπη αποτελεί μία ακόμα βασική απειλή, λόγω της διαθεσιμότητας φθηνών και υψηλής δραστικότητας ή καθαρών ναρκωτικών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την κοκαΐνη, η οποία παρουσιάζει πρωτοφανή επίπεδα διαθεσιμότητας.

Η διακίνηση ναρκωτικών γίνεται πιο αποδοτική: αυξάνεται η πίεση στον κόμβο της ευρωπαϊκής εφοδιαστικής αλυσίδας

Σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στην αύξηση της αποδοτικότητας αποτελεί η τάση διακίνησης μεγαλύτερων μεμονωμένων φορτίων ναρκωτικών διά θαλάσσης και η χρησιμοποίηση εμπορευματοκιβωτίων που διέρχονται από παγκόσμιους κόμβους της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ως αποτέλεσμα, τα τελευταία δέκα χρόνια, ενώ η ποσότητα των ναρκωτικών που κατασχέθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκε σημαντικά, ο αριθμός των κατασχέσεων στις περισσότερες κατηγορίες ναρκωτικών μειώθηκε (Γράφημα 2). Η μείωση του αριθμού των κατασχέσεων μπορεί μεταξύ άλλων να αποδοθεί στο γεγονός ότι δεν δίνεται πλέον μεγάλη προσοχή στην επιβολή κυρώσεων για τα αδικήματα της κατοχής και χρήσης ναρκωτικών σε ορισμένα κράτη μέλη και οι κυρώσεις δεν αποτελούν πλέον προτεραιότητα.

 

Τα στοιχεία για την πηγή του παρόντος γραφήματος περιλαμβάνονται στον πίνακα πηγής στην παρούσα σελίδα.

Η Ευρώπη κατέχει κεντρική θέση στην παραγωγή και διακίνηση των ναρκωτικών

Η κάνναβη και τα συνθετικά ναρκωτικά, όπως η αμφεταμίνη, η μεθαμφεταμίνη, το MDMA και οι καθινόνες, παράγονται σε βιομηχανική κλίμακα εντός της ΕΕ τόσο για εγχώριες όσο και για διεθνείς αγορές. Οι καινοτόμες μέθοδοι και ο καινοτόμος εξοπλισμός, καθώς και η διαθεσιμότητα των βασικών χημικών ουσιών που χρειάζονται για την παραγωγή, αποτελούν τις κινητήριες δυνάμεις που συμβάλλουν στο μέγεθος και την πολυπλοκότητα της παραγωγής συνθετικών φαρμάκων στην Ευρώπη. Μεγάλης κλίμακας επεξεργασία κοκαΐνης εκτελείται πλέον και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρώπη αποτελεί επίσης συχνά σημαντική ζώνη διαμετακόμισης ναρκωτικών παγκοσμίως, ιδίως της κοκαΐνης που προέρχεται από τη Λατινική Αμερική και, σε μικρότερο βαθμό, της αμφεταμίνης με τη μορφή δισκίων «captagon» που προέρχεται από τη Συρία και τον Λίβανο.

Προσαρμοστικότητα εγκληματικών δικτύων: σημαντική πρόκληση για την επιβολή του νόμου

Στην αγορά ναρκωτικών της ΕΕ δραστηριοποιείται ευρύ φάσμα εγκληματικών δικτύων. Τα δίκτυα αυτά εμφανίζουν υψηλό επίπεδο προσαρμοστικότητας, επωφελούνται από τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις ευρύτερες κοινωνικές αλλαγές, εκμεταλλεύονται νόμιμες επιχειρηματικές δομές και αξιοποιούν τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι παραδοσιακές και ψηφιακές οικονομίες. Οι εγκληματίες χρησιμοποιούν συχνά άλλα δίκτυα ή μεσάζοντες για να διευκολύνουν τις παράνομες δραστηριότητές τους. Αυτό τους δίνει επίσης την ευελιξία να διαφοροποιούν τις πηγές και τα προϊόντα, τις διαδρομές διακίνησης και τις μεθόδους απόκρυψης – ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα και την προσαρμοστικότητά τους με σκοπό την ελαχιστοποίηση των κινδύνων και τη μεγιστοποίηση των κερδών.

Αγορές ναρκωτικών: ανθεκτικές σε μεγάλες εξωτερικές διαταραχές

Η αγορά των ναρκωτικών της ΕΕ εμφανίζεται εξαιρετικά ανθεκτική στις παγκόσμιες κρίσεις, σε φαινόμενα αστάθειας και σε σημαντικές πολιτικές και οικονομικές αλλαγές. Η πανδημία COVID-19, ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και η άνοδος των Ταλιμπάν στην εξουσία στο Αφγανιστάν αποτελούν πρόσφατα παραδείγματα. Για να αντεπεξέλθουν, τα εγκληματικά δίκτυα έχουν προσαρμοστεί, αλλάζοντας τις διαδρομές διακίνησης και διαφοροποιώντας τις μεθόδους τους. Παράλληλα, οι εξελίξεις αυτές συνέβαλαν επίσης στην εμφάνιση νέων αγορών και, σε ορισμένες περιπτώσεις, φαίνεται ότι μετέβαλαν τις προτιμήσεις των καταναλωτών.

Αλληλεπίδραση μεταξύ νόμιμων και παράνομων αγορών: ένα ακόμα στοιχείο πολυπλοκότητας

Οι παράνομες αγορές ναρκωτικών και η νόμιμη οικονομία διασταυρώνονται με πολλούς και σημαντικούς τρόπους. Παραδείγματος χάρη, οι εγκληματίες εκμεταλλεύονται τις υποδομές των εμπορικών μεταφορών για τη διακίνηση ναρκωτικών, αλλά και κενά της νομοθεσίας για να έχουν πρόσβαση σε χημικές ουσίες με σκοπό την παραγωγή παράνομων ναρκωτικών. Αυτές οι διασταυρώσεις είναι επίσης ορατές στις αγορές κάνναβης και οπιοειδών, όπου ορισμένα προϊόντα που διατίθενται νόμιμα για ιατρικούς ή βιομηχανικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται συχνά και για άλλους σκοπούς. Παραδείγματος χάρη, η νόμιμη βιομηχανική καλλιέργεια κάνναβης και η παραγωγή κανναβιδιόλης χρησιμοποιούνται συχνά για την παρασκευή παράνομων προϊόντων κάνναβης.

Ακραία βία: δοκιμασία για τις τοπικές κοινότητες και την κοινωνία

Ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ παρουσιάζουν πρωτοφανή επίπεδα βίας, τα οποία συνδέονται με την αγορά των ναρκωτικών, και πιο συχνά με τις αγορές της κοκαΐνης και της κάνναβης. Η βία αυτή φαίνεται να συγκεντρώνεται στους κόμβους διανομής και στις ανταγωνιστικές αγορές λιανικής πώλησης. Καταγράφονται δολοφονίες, βασανιστήρια, απαγωγές και φαινόμενα εκφοβισμού, συχνά μεταξύ εγκληματικών δικτύων, αν και μεταξύ των θυμάτων υπάρχουν και αθώοι. Αυτό έχει σοβαρό αντίκτυπο στην κοινωνία στο σύνολό της, καθώς αυξάνεται το αίσθημα της δημόσιας ανασφάλειας.

Διαφθορά: διευκόλυνση της διακίνησης ναρκωτικών και υπονόμευση του κράτους δικαίου

Τα εγκληματικά δίκτυα βασίζονται στη διαφθορά σε όλα τα επίπεδα της αγοράς ναρκωτικών για να διευκολύνουν τις δραστηριότητές τους και να μετριάζουν τους κινδύνους, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Κεντρικό ρόλο στη διαφθορά που σχετίζεται με τα ναρκωτικά διαδραματίζουν επίσης οι έχοντας πρόσβαση σε βασικές υποδομές, όπως π.χ. οι εργαζόμενοι σε κόμβους της εφοδιαστικής αλυσίδας, στον νομικό κλάδο και στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η διαφθορά, η οποία συχνά συνδέεται με τη βία, έχει διαβρωτική επίδραση στον κοινωνικό ιστό και υπονομεύει τη διακυβέρνηση, καθιστώντας ευάλωτο το σύνολο του συστήματος και περιλαμβάνοντας ενίοτε τον εξαναγκασμό σε εγκληματικές δραστηριότητες.

Τεχνολογία και καινοτομία: βασικές κινητήριες δυνάμεις των αγορών ναρκωτικών

Η καινοτομία στην παραγωγή παράνομων ναρκωτικών οδηγεί σε υψηλότερη παραγωγή, αυξημένη δραστικότητα ή καθαρότητα και ευρύτερο φάσμα καταναλωτικών προϊόντων. Τα εγκληματικά δίκτυα συνεχίζουν να χρησιμοποιούν νέες χημικές ουσίες για την παραγωγή συνθετικών ναρκωτικών, δυσκολεύοντας με διάφορους τρόπους τις αρχές επιβολής του νόμου. Η καινοτομία στη χημική απόκρυψη των ναρκωτικών περιπλέκει επίσης σημαντικά την ανίχνευση και την απαγόρευση. Παράλληλα, εγκληματικά δίκτυα αξιοποιούν την ψηφιακή πρόοδο και τις τεχνολογικές ευκαιρίες για να αποκρύπτουν παράνομες επικοινωνίες, να βελτιώνουν τα πρότυπα διανομής ναρκωτικών και να περιορίζουν τους κινδύνους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη αύξηση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των εφαρμογών άμεσων μηνυμάτων για τη λιανική πώληση ναρκωτικών, εξέλιξη που είχε ως αποτέλεσμα να καταστεί περισσότερο προσιτό ευρύ φάσμα ουσιών.

Βασικές εξελίξεις ανά φάρμακο

Κάνναβη

Η κάνναβη είναι το πιο διαδεδομένο παράνομο ναρκωτικό στην Ευρωπαϊκή Ένωση –το τελευταίο έτος χρησιμοποιήθηκε από περίπου 22,6 εκατομμύρια ενήλικες– και παραμένει η μεγαλύτερη αγορά ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το 2021 οι κατασχέσεις κάνναβης στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανήλθαν σε πρωτοφανή επίπεδα, καθώς κατασχέθηκαν 256 τόνοι φυτικής κάνναβης και 816 τόνοι ρητίνης κάνναβης. Τα εγκληματικά δίκτυα που δραστηριοποιούνται στην παράνομη αγορά κάνναβης είναι πολλά και ποικίλα, προσαρμόζονται εύκολα, συχνά εμπλέκονται στη διακίνηση πολλών ειδών ναρκωτικών και συνδέονται με φαινόμενα βίας, διαφθοράς και την εκμετάλλευση νόμιμων επιχειρηματικών δομών. Ένα μεγάλο μέρος της βίας που διαπράττεται από εγκληματίες τα τελευταία χρόνια συνδέεται με την αγορά κάνναβης, εν μέρει λόγω της πολυμορφίας και της κερδοφορίας της αγοράς.

Μεγάλο ποσοστό της φυτικής κάνναβης που καταναλώνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να παράγεται εδώ, κυρίως στην Ισπανία, όπου έχουν κατασχεθεί χώροι καλλιέργειας κάνναβης μεγάλης κλίμακας. Σημαντικό ρόλο στην προμήθεια φυτικής κάνναβης διαδραματίζει και η περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων, ενώ το Μαρόκο παραμένει ο μεγαλύτερος προμηθευτής ρητίνης κάνναβης. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις για αύξηση της παραγωγής ρητίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και, μολονότι η ποσότητα είναι πιθανό να είναι μικρή σε σύγκριση με αυτήν του Μαρόκου, δεν παύει να αποτελεί αναδυόμενη απειλή. Η παραγωγή κάνναβης έχει σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις λόγω της χρήσης ενέργειας και νερού, καθώς και της χημικής ρύπανσης.

Η δραστικότητα της κάνναβης έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία όσον αφορά τη φυτική κάνναβη, αλλά και τη ρητίνη, ενώ έχει παρατηρηθεί ότι η ποικιλία καταναλωτικών προϊόντων αυξάνεται. Σε αυτά περιλαμβάνονται έλαια, εκχυλίσματα, βρώσιμα προϊόντα και προϊόντα ατμού, τα οποία διακινούνται από τη Βόρεια Αμερική και παράγονται εντός της Ευρώπης. Τόσο τα συνθετικά όσο και τα ημισυνθετικά κανναβινοειδή εξακολουθούν επίσης να εμφανίζονται σε διάφορες μορφές καταναλωτικών προϊόντων.

Η πολιτική συζήτηση γύρω από την κάνναβη που είναι σε εξέλιξη, παγκοσμίως αλλά και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός πολύπλοκου και συνεχώς εξελισσόμενου νομικού και ρυθμιστικού τοπίου. Παρατηρείται, επομένως, σημαντική εθνική και, ενίοτε τοπική, ανομοιογένεια, η οποία ενδέχεται να δυσχεράνει περαιτέρω την επιβολή του νόμου και τα συστήματα ποινικής δικαιοσύνης.

Μάθετε περισσότερα για την αγορά ναρκωτικών της ΕΕ: Κάνναβη  

Κοκαΐνη

Η κοκαΐνη είναι η δεύτερη πιο διαδεδομένη παράνομη ναρκωτική ουσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά παράνομων ναρκωτικών ουσιών βάσει των παραγόμενων εσόδων. Η καταναλωτική αγορά κοκαΐνης βρίσκεται σε άνοδο, ενδεχομένως λόγω της πρωτοφανούς διαθεσιμότητας κοκαΐνης χαμηλού κόστους και της υψηλής καθαρότητάς της. Υπάρχουν επίσης στοιχεία που υποδεικνύουν την αλλαγή του ρόλου της Ευρώπης στο παγκόσμιο εμπόριο κοκαΐνης. Αδιάψευστη απόδειξη αποτελεί η αυξανόμενη χρήση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως σημείου διαμετακόμισης φορτίων κοκαΐνης που κατευθύνονται προς άλλες περιοχές και η εντεινόμενη τάση ορισμένα στάδια της παραγωγής κοκαΐνης να εκτελούνται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, λατινοαμερικανικά και ευρωπαϊκά εγκληματικά δίκτυα συνεργάζονται για την παραγωγή κοκαΐνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η συνεργασία αυτή αφορά και το λαθρεμπόριο μεγάλων ποσοτήτων πάστας κόκας και βάσης κοκαΐνης με προορισμό την Ευρώπη, το οποίο εντοπίζεται σπάνια και γίνεται με σκοπό την περαιτέρω μεταποίηση των ουσιών σε υδροχλωρική κοκαΐνη. Η εισαγωγή βάσης κοκαΐνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνει επίσης τον κίνδυνο τα νέα καπνιζόμενα προϊόντα κοκαΐνης (π.χ. κρακ) να διεισδύσουν περαιτέρω στις ευρωπαϊκές καταναλωτικές αγορές.

Από το 2017, στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατάσχονται κάθε χρόνο πρωτοφανείς ποσότητες κοκαΐνης. Μάλιστα, το 2021 κατασχέθηκαν 303 τόνοι από τα κράτη μέλη. Το Βέλγιο, οι Κάτω Χώρες και η Ισπανία αναφέρουν τους υψηλότερους όγκους κατασχέσεων, γεγονός που αντικατοπτρίζει τη σημασία τους ως σημείων εισόδου κοκαΐνης. Σύμφωνα με προκαταρκτικά στοιχεία, οι κατασχέσεις αυξήθηκαν περαιτέρω το 2022, μεταξύ άλλων σε βασικά σημεία εισόδου, όπως η Αμβέρσα.

Μεγάλες ποσότητες κοκαΐνης διακινούνται μέσω των θαλάσσιων λιμένων της Ευρώπης με διατροπικά εμπορευματοκιβώτια. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καταγράφονται πρωτοφανή επίπεδα διαθεσιμότητας της κοκαΐνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διαφθορά και ο εκφοβισμός των λιμενεργατών αποτελούν βασικούς παράγοντες διευκόλυνσης του λαθρεμπορίου κοκαΐνης, μολονότι η διαφθορά που σχετίζεται με την εν λόγω αγορά επεκτείνεται και σε άλλους τομείς της κοινωνίας.

Τα εγκληματικά δίκτυα υψηλού κινδύνου κυριαρχούν στο εμπόριο κοκαΐνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δημιουργώντας σημαντικά κέρδη. Όπως και με άλλα ναρκωτικά, τα δίκτυα αυτά διευκολύνονται από διαμεσολαβητές και μεσάζοντες μέσα σε ένα απρόσκοπτο και διασυνδεδεμένο περιβάλλον. Η σοβαρή βία που σχετίζεται με την αγορά της κοκαΐνης φαίνεται να αυξάνεται σε βασικά σημεία εισόδου, μολονότι επηρεάζει την κοινωνία στο σύνολό της.

Μάθετε περισσότερα για την αγορά ναρκωτικών της ΕΕ: Κοκαΐνη  

Ηρωίνη και άλλα οπιοειδή

Η ηρωίνη εξακολουθεί να είναι το πιο διαδεδομένο παράνομο οπιοειδές και συμβάλλει σημαντικά στις βλάβες που προκαλεί η χρήση παράνομων ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, το τοπίο του προβλήματος των οπιοειδών στην Ευρώπη εξελίσσεται και γίνεται ολοένα και πιο σύνθετο, επηρεαζόμενο από τις εξελίξεις που σημειώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο και έχοντας επιπτώσεις στην ετοιμότητα και τα μέτρα αντιμετώπισης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πολιτικές αλλαγές στο Αφγανιστάν, η κύρια πηγή της ηρωίνης που καταναλώνεται στην Ευρώπη, αναμένεται να φέρουν σαρωτικές αλλαγές στην αγορά αυτή. Η απαγόρευση των ναρκωτικών που εξήγγειλαν οι Ταλιμπάν τον Απρίλιο του 2022 φαίνεται ότι παράγει ήδη αποτελέσματα, καθώς τα διαθέσιμα στοιχεία υποδεικνύουν σημαντική μείωση της καλλιέργειας οπιούχου παπαρούνας και της παραγωγής ηρωίνης το 2023. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της διαθεσιμότητας της ηρωίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και, ως εκ τούτου, στην κάλυψη των κενών της αγοράς από άλλες ναρκωτικές ουσίες, συμπεριλαμβανομένων των ισχυρών συνθετικών οπιοειδών, οι οποίες θα έχουν υπολογίσιμο αρνητικό αντίκτυπο στη δημόσια υγεία και ασφάλεια.

Η διακίνηση ηρωίνης με προορισμό την Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται ολοένα και περισσότερο σε θαλάσσιους διαδρόμους και ιδίως στη χρήση παγκόσμιων εμπορευματοκιβωτίων και πορθμείων που αναχωρούν από την Τουρκία. Οι μέθοδοι αυτές επιτρέπουν τη λαθραία διακίνηση μεγάλων ποσοτήτων ηρωίνης σε μεμονωμένα φορτία, δεδομένου ότι τα σημεία μεταφόρτωσης χρησιμοποιούνται για να αποκρύπτονται η προέλευση και η φύση ύποπτων φορτίων.

Τουρκικά εγκληματικά δίκτυα εξακολουθούν να κυριαρχούν στη χονδρική διακίνηση ηρωίνης με προορισμό την ευρωπαϊκή αγορά, αν και άλλα δίκτυα, όπως αυτά που συνδέονται με την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων, δραστηριοποιούνται επίσης στη διακίνηση ηρωίνης. Τα δίκτυα αυτά συνεργάζονται με προμηθευτές στην κύρια περιοχή παραγωγής και με εταίρους σε βασικούς κόμβους διανομής στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ βασίζονται στην εκμετάλλευση εταιρειών που έχουν εγκατασταθεί νόμιμα, έχουν εξαγοραστεί ή παρεισφρήσει σε περιοχές των διαδρομών διακίνησης. Ο οξικός ανυδρίτης, η κύρια χημική ουσία που απαιτείται για την παραγωγή ηρωίνης, εξακολουθεί να διακινείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση στην «αντίστροφη βαλκανική οδό» μέσω Τουρκίας. Ωστόσο, η εμφανής πρόσφατη μείωση στη διακίνηση ηρωίνης στη βαλκανική οδό μπορεί να φέρει αλλαγές στο μέλλον.

Μάθετε περισσότερα για την αγορά ναρκωτικών της ΕΕ: Ηρωίνη και άλλα οπιοειδή  

Αμφεταμίνη

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια σημαντική αγορά παγκοσμίως για την αμφεταμίνη, καθώς το 2021 καταναλώθηκαν περίπου 90 τόνοι της ναρκωτικής αυτής ουσίας. Πρόκειται για ένα σχετικά φθηνό διεγερτικό με μια μεγάλη σταθερή αγορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αμφεταμίνη έχει τις περισσότερες φορές χαμηλό κόστος και χαμηλή καθαρότητα. Αμφεταμίνη υψηλής καθαρότητας και χαμηλού κόστους εντοπίζεται στο Βέλγιο και τις Κάτω Χώρες – τα κύρια κέντρα παραγωγής. Αμφεταμίνη παράγεται επίσης στη Γερμανία, την Πολωνία και περιστασιακά και σε άλλες χώρες.

Τα εγκληματικά δίκτυα προσαρμόζουν και βελτιώνουν συνεχώς τις μεθόδους παραγωγής αμφεταμίνης. Η προμήθεια πρόδρομων ουσιών και βασικών χημικών ουσιών διαδραματίζει καίριο ρόλο εν προκειμένω, μολονότι οι σχετικές υποδομές των εγκληματικών δικτύων παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστες. Η κύρια μέθοδος παραγωγής αμφεταμίνης χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη την ουσία BMK, η οποία λαμβάνεται κυρίως από πρόδρομες ουσίες νέας γενιάς. Ωστόσο, άλλες μέθοδοι ενδέχεται να διαδοθούν περισσότερο στο μέλλον, παρακάμπτοντας ενδεχομένως τη χρήση της ουσίας BMK. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγής αμφεταμίνης είναι σημαντικές λόγω των μεγάλων ποσοτήτων χημικών αποβλήτων που παράγονται.

Η διακίνηση αμφεταμινών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης γίνεται κυρίως μέσω της ξηράς, και μερικές φορές σε συνδυασμό με άλλα ναρκωτικά. Μικρότερες ποσότητες διακινούνται μέσω ταχυδρομικών υπηρεσιών και υπηρεσιών μεταφοράς δεμάτων, οι οποίες συχνά συνδέονται με το ηλεκτρονικό εμπόριο. Η διακίνηση ελαίου αμφεταμίνης από τις Κάτω Χώρες και το Βέλγιο προς άλλες χώρες της ΕΕ, όπου μεταποιείται περαιτέρω σε καταναλώσιμη θειική αμφεταμίνη, αποτελεί σημαντικό μέρος της παράνομης διακίνησης αμφεταμίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει αυξηθεί με την πάροδο των ετών.

Μεγάλα φορτία δισκίων captagon που περιέχουν αμφεταμίνη διακινούνται επίσης μέσω λιμένων της ΕΕ, από κέντρα παραγωγής στη Συρία και τον Λίβανο, προς την Αραβική Χερσόνησο, την κύρια παγκόσμια αγορά καταναλωτών. Ωστόσο, μέρος της παραγωγής του captagon πραγματοποιείται επίσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κυρίως στις Κάτω Χώρες, με σκοπό την εξαγωγή του στις μεγάλες αγορές καταναλωτών. Η παραγωγή αυτή φαίνεται να είναι ευκαιριακή και να βασίζεται σε συγκεκριμένα αιτήματα ή ζήτηση.

Μάθετε περισσότερα για την αγορά ναρκωτικών της ΕΕ: Αμφεταμίνη  

Μεθαμφεταμίνη

Η αγορά μεθαμφεταμίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και σχετικά μικρή σε παγκόσμιο επίπεδο, μπορεί να αυξάνεται. Η μέση καθαρότητα της μεθαμφεταμίνης αυξήθηκε την τελευταία δεκαετία, ιδίως από το 2019, όταν η μεγάλης κλίμακας ευρωπαϊκή παραγωγή κρυσταλλικής μεθαμφεταμίνης έγινε πιο συχνή. Την ίδια περίοδο, οι τιμές μειώθηκαν ελαφρώς. Ενώ η μεγάλης κλίμακας παρασκευή και διακίνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να προορίζεται κυρίως για εξαγωγή, υπάρχει ο κίνδυνος ένα μέρος της να επεκταθεί στις αγορές χρηστών της ΕΕ, αυξάνοντας το ενδεχόμενο εξάπλωσης της μεθαμφεταμίνης, συμπεριλαμβανομένης της καπνίσιμης κρυσταλλικής μεθαμφεταμίνης, σε ευρύτερη ομάδα χρηστών.

Η μεθαμφεταμίνη παράγεται σε βιομηχανική κλίμακα στις Κάτω Χώρες και, σε μικρότερο βαθμό, στο Βέλγιο. Οι καινοτομίες στην ευρωπαϊκή παραγωγή μεθαμφεταμίνης έχουν αυξήσει την απόδοση και την παραγωγή. Όπως και με τα άλλα συνθετικά ναρκωτικά, εξακολουθούν να υπάρχουν δυσκολίες στον έλεγχο της διαθεσιμότητας πρόδρομων ουσιών, καθώς τα εγκληματικά δίκτυα προσαρμόζονται στη νομοθεσία. Η παραγωγή μεθαμφεταμίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την υγεία, την ασφάλεια και το περιβάλλον, παραδείγματος χάρη λόγω των χημικών αποβλήτων.

Η μεγάλης κλίμακας παραγωγή μεθαμφεταμίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίχθηκε στη συνεργασία μεταξύ των ευρωπαίων παραγωγών συνθετικών ναρκωτικών και των μεξικανικών εγκληματικών δικτύων. Ειδικότερα, η ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ Ολλανδών και Μεξικανών έχει συμβάλει στην κατασκευή πιο εξελιγμένων και μεγαλύτερων εγκαταστάσεων παραγωγής μεθαμφεταμίνης. Ενώ η παραγωγή μεγάλης κλίμακας συνεχίζεται, οι μεξικανοί παραγωγοί δεν βρίσκονται συχνά στα εργαστήρια, καθώς οι ευρωπαίοι παραγωγοί έχουν μάθει τις τεχνικές. Ωστόσο, η συνεργασία αυτή έχει αποτελέσει σημαντικό προηγούμενο με δυνητικό σημαντικό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία και ασφάλεια, καθώς είναι γνωστό ότι τα μεξικανικά εγκληματικά δίκτυα παράγουν παράνομη φαιντανύλη για την αγορά των ΗΠΑ.

Οι κατασχέσεις μεθαμφεταμίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, λόγω της εγχώριας παραγωγής αλλά και της παράνομης διακίνησης από τρίτες χώρες όπως το Ιράν, το Μεξικό και η Νιγηρία. Η παραγωγή μεθαμφεταμίνης στο Αφγανιστάν συνιστά επίσης απειλή, λόγω της πιθανής διακίνησης προς την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των καθιερωμένων διαδρομών της ηρωίνης. Τα αυξανόμενα επίπεδα κατασχέσεων που παρατηρούνται στην Τουρκία ενδέχεται να αποτελούν ένδειξη αυτής της εξέλιξης.

Μάθετε περισσότερα για την αγορά ναρκωτικών της ΕΕ: Μεθαμφεταμίνη  

MDMA

Η ουσία MDMA παραμένει δημοφιλές ναρκωτικό που χρησιμοποιείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση και συνδέεται γενικά με περιστατικά ευκαιριακής υπερβολικής κατανάλωσης σε χώρους νυχτερινής διασκέδασης και ψυχαγωγίας. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, συνολικά η κατάσταση όσον αφορά την κατανάλωση MDMA είναι σχετικά σταθερή, ωστόσο υπάρχει σημαντική ανομοιογένεια σε εθνικό επίπεδο.

Η Ευρώπη είναι ένας μεγάλης κλίμακας παραγωγός της ουσίας MDMA, με την εγχώρια καταναλωτική αγορά να τροφοδοτείται από ευρωπαίους παραγωγούς. Παρόμοια με την παραγωγή άλλων συνθετικών ναρκωτικών στην Ευρώπη, η παραγωγή της ουσίας MDMA συγκεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στις Κάτω Χώρες ή στις γύρω περιοχές. Μεγάλες ποσότητες της ουσίας MDMA που παράγονται στην Ευρώπη εξάγονται επίσης σε αγορές εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ άλλων στην Αυστραλία και την αμερικανική ήπειρο.

Όπως συμβαίνει και με άλλα συνθετικά ναρκωτικά, οι παραγωγοί της ουσίας MDMA προσαρμόζουν συχνά τη χρήση των χημικών και πρόδρομων ουσιών τους προκειμένου να αποφύγουν τους ελέγχους. Μια ακόμα εξέλιξη είναι η εμφανής αύξηση των αναφερόμενων ατυχημάτων στις εγκαταστάσεις παραγωγής της ουσίας MDMA, μεταξύ άλλων των πυρκαγιών και των εκρήξεων, ενδεχομένως λόγω της χρήσης ακατάλληλου εξοπλισμού και της εμπλοκής μη έμπειρων παραγωγών. Όπως συμβαίνει και με άλλα συνθετικά ναρκωτικά, η παραγωγή της ουσίας MDMA προκαλεί επίσης σημαντική περιβαλλοντική ζημία λόγω της ποσότητας των παραγόμενων χημικών αποβλήτων.

Η συνολική ισχύς των διαθέσιμων στη λιανική αγορά ουσιών MDMA σε δισκία και σκόνη παραμένει υψηλή σε σύγκριση με το παρελθόν, παρότι σε ορισμένες βασικές χώρες η τάση φαίνεται να είναι πτωτική. Ωστόσο, η συνεχιζόμενη διαθεσιμότητα δισκίων MDMA υψηλής δόσης προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία. Μια άλλη απειλή είναι η πρόσφατη εμφάνιση νέων καταναλωτικών προϊόντων MDMA, όπως τα βρώσιμα και τα υγρά, τα οποία ενδέχεται να προσελκύσουν νέες ομάδες καταναλωτών.

Η νόθευση της MDMA με άλλες επιβλαβείς ουσίες εξακολουθεί άλλωστε να αποτελεί ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα, με δυνητικά σοβαρές συνέπειες για τη δημόσια υγεία. Παρότι οι νοθευτικές ουσίες εντοπίζονται συνήθως σε δισκία και σκόνες που περιέχουν MDMA, έχουν σημειωθεί περιστατικά νόθευσης με τη χρήση νέων ψυχοδραστικών ουσιών, ιδίως της καθινόνης. Φαίνεται επίσης ότι η «ροζ κοκαΐνη» ή «tucibi», ένα μείγμα MDMA σε συνδυασμό με την κεταμίνη, την κοκαΐνη ή την 2C-B που αναφέρθηκε για πρώτη φορά σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, αρχίζει σιγά-σιγά να διεισδύει στην ευρωπαϊκή αγορά. Συνολικά, οι εξελίξεις αυτές δείχνουν ότι η ευρωπαϊκή αγορά της MDMA είναι δυναμική και ανθεκτική.

Νέες ψυχοδραστικές ουσίες

Το εμπόριο νέων ψυχοδραστικών ουσιών (ΝΨΟ) αποτελεί σημαντική και δυναμική πρόκληση για την αγορά ναρκωτικών της ΕΕ, καθώς οι ουσίες αυτές αλλάζουν συνεχώς για να αποφύγουν τους νομικούς περιορισμούς. Το 2022 οι κατασχέσεις νέων ψυχοδραστικών ουσιών στην Ευρώπη ανήλθαν στον πρωτοφανή αριθμό των 30,6 τόνων εξαιτίας του σχετικά μικρού αριθμού κατασχέσεων μεγάλων ποσοτήτων ναρκωτικών.

Ενώ ο συνολικός αριθμός των νέων ψυχοδραστικών ουσιών που εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Ευρώπη έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, η αγορά παραμένει δυναμική, με εκατοντάδες ουσίες να εντοπίζονται και να παρακολουθούνται κάθε χρόνο από το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ. Η εκμετάλλευση των διαφορών που υπάρχουν μεταξύ των εθνικών νομοθεσιών σχετικά με τον έλεγχο των ναρκωτικών επιτρέπει την επανεμφάνιση ορισμένων νέων ψυχοδραστικών ουσιών μετά από παρατεταμένες περιόδους απουσίας.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός διαδραμάτισε μεγάλο ρόλο στη διευκόλυνση της πώλησης και διανομής νέων ψυχοδραστικών ουσιών. Η διαδικτυακή διαθεσιμότητα αυτών των ουσιών δημιουργεί κανονιστικές προκλήσεις, αναδεικνύοντας την ανάγκη λήψης αποτελεσματικών μέτρων για την παρακολούθηση και τον έλεγχο των διαδικτυακών πωλήσεων.

Οι νέες ψυχοδραστικές ουσίες αποστέλλονται κυρίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση από χώρες εκτός Ευρώπης. Ενώ η Κίνα εξακολουθεί να είναι σημαντικός προμηθευτής, τα μέτρα ελέγχου για ορισμένες συνθετικές ουσίες (όπως οι καθινόνες, τα κανναβινοειδή και τα οπιοειδή) φαίνεται να οδήγησαν στη μετατόπιση ενός ποσοστού της παραγωγής ΝΨΟ (νέων ψυχοδραστικών ουσιών) προς την Ινδία — η οποία έχει αναδειχθεί σε σημαντική πηγή, πιθανώς λόγω των περιορισμένων εγχώριων ελέγχων.

Συνθετική καθινόνη παράγεται επίσης και στην Ευρώπη, κυρίως μεγάλες ποσότητες 3-CMC και 4-CMC. Το ενδεχόμενο παραγωγής άλλων ουσιών εξακολουθεί να αποτελεί απειλή, πολύ δε περισσότερο που επί του παρόντος ελέγχονται ελάχιστες πρόδρομες ουσίες νέων ψυχοδραστικών ουσιών.

Κατάσχεση μεγάλων ποσοτήτων καθινόνης στην Ευρώπη, οι οποίες εισάγονται μαζικά από την Ινδία, παρατηρείται κυρίως στις Κάτω Χώρες και την Ισπανία, χώρες από τις οποίες η ουσία αυτή φαίνεται να διανέμεται σε όλη την Ευρώπη. Επίσης, εντείνεται η τάση προσφοράς ψυχοδραστικών φαρμακευτικών συστατικών σε μορφή σκόνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα οποία πιθανολογείται ότι προέρχονται από χημικές και φαρμακευτικές εταιρείες εκτός Ευρώπης.

Από το 2022 τα ημισυνθετικά κανναβινοειδή πωλούνται ανοικτά στην Ευρώπη ως «νόμιμα» υποκατάστατα της κάνναβης και της δέλτα-9-THC. Τα προϊόντα αυτά παρασκευάζονται από φυσικά κανναβινοειδή, όπως η κανναβιδιόλη που εκχυλίζεται από κάνναβη χαμηλής περιεκτικότητας σε THC. Μεγάλες ποσότητες έχουν εισαχθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά παράγονται και στην Ευρώπη. Πωλούνται ως προϊόντα ατμού, βρώσιμα και άλλα εξελιγμένα προϊόντα που μπορεί να είναι ελκυστικά για τους νέους.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα νέα συνθετικά οπιοειδή, όπως τα νιταζένια, είναι ευκολότερο να βρεθούν σε συγκεκριμένα μέρη της Ευρώπης. Επίσης, μπορεί να αυξάνεται η παραπλανητική πώληση ή η νόθευση καθιερωμένων οπιοειδών με αυτές τις δραστικές ουσίες. Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο υπερδοσολογίας και μπορεί να προκαλέσει επιδημίες. Οι εν λόγω αλλαγές είναι πιθανό να οφείλονται σε παράγοντες από την πλευρά της προσφοράς, όπως μεταξύ άλλων οι διαταραχές στην προμήθεια με ηρωίνη.

Πρόσφατα αναφέρθηκαν στην Ευρώπη μείγματα νέων οπιοειδών με βενζοδιαζεπίνες («benzo-dope») ή το ηρεμιστικό για ζώα ξυλαζίνη («tranq-dope»). Τα μείγματα που παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά στη Βόρεια Αμερική συνδέονται με αυξημένες βλάβες, μεταξύ άλλων με τον κίνδυνο υπερδοσολογίας.

Οι επιβλαβείς συνέπειες που συνδέονται με τις νέες ψυχοδραστικές ουσίες εξακολουθούν να αποτελούν σημαντική πηγή ανησυχίας, ιδίως σε σχέση με οξείες δηλητηριάσεις. Η λήψη αποτελεσματικών μέτρων μείωσης των επιβλαβών συνεπειών εξακολουθεί να αποτελεί σύνθετη πρόκληση, δεδομένης της ποικιλόμορφης και συνεχώς εξελισσόμενης φύσης των ουσιών αυτών, καθώς και του γεγονότος ότι οι καταναλωτές ενδέχεται να μην γνωρίζουν τις συγκεκριμένες νέες ψυχοδραστικές ουσίες που χρησιμοποιούν, καθώς οι ουσίες αυτές ενδέχεται να πωλούνται εσφαλμένα ως άλλα ναρκωτικά ή να χρησιμοποιούνται ως νοθευτικές ουσίες.

Μέτρα για την αντιμετώπιση των τρεχουσών απειλών και την αύξηση της ετοιμότητας

Βελτίωση της εικόνας των πληροφοριών: εντοπισμός, παρακολούθηση και ανάλυση

• Ενίσχυση της συστηματικής παρακολούθησης και ανάλυσης της αγοράς των ναρκωτικών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των πρόδρομων ουσιών, των παράνομων ναρκωτικών και των νέων ψυχοδραστικών ουσιών, με περαιτέρω χρήση προηγμένων μεθόδων και τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η δορυφορική απεικόνιση.
• Ενίσχυση του εντοπισμού και της παρακολούθησης ιδιαίτερα επιβλαβών ουσιών που έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, όπως τα συνθετικά οπιοειδή και οι νέες ψυχοδραστικές ουσίες.
• Περαιτέρω ενίσχυση των αξιολογήσεων των απειλών σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού ναρκωτικών, μεταξύ άλλων έμφαση στον τρόπο με τον οποίο οι εξελίξεις εκτός Ευρώπης μπορούν να επηρεάσουν την αγορά των ναρκωτικών της ΕΕ.
• Βελτίωση της παρακολούθησης και της ανάλυσης της βίας που σχετίζεται με την αγορά ναρκωτικών, με τη χρήση συγκρίσιμων δεικτών και εργαλείων, με σκοπό τη βαθύτερη κατανόηση των αιτιών της. Επικουρικά, προτεραιότητα στη χαρτογράφηση των εγκληματικών δικτύων που συνιστούν τη μεγαλύτερη απειλή.
• Ενίσχυση της παρακολούθησης και της ανάλυσης της χρήσης διαδικτυακών πλατφορμών για το εμπόριο και τη διανομή ναρκωτικών. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στις εξελίξεις στον επιφανειακό ιστό και στις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όσον αφορά κυρίως τη χρήση τους από τους νέους.
• Ανάπτυξη νέων πλαισίων για την ανάλυση των επιπτώσεων που είναι πιθανό να προκαλέσουν οι νομοθετικές αλλαγές στις αγορές παράνομων ουσιών. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να υπάρξει καλύτερη κατανόηση του μεγέθους της αγοράς φαρμάκων και των επιπτώσεών της στη διακυβέρνηση.

Ενίσχυση των μέτρων που αποβλέπουν στη μείωση της προσφοράς και στην ενίσχυση της ασφάλειας

• Ενίσχυση των επιχειρησιακών μέτρων για την ανάσχεση της δραστηριότητας των εγκληματικών δικτύων, ιδίως των εγκληματικών δικτύων υψηλού κινδύνου και σημαντικών στόχων. Στους στόχους αυτούς περιλαμβάνονται μεσάζοντες και διαμεσολαβητές που διευκολύνουν παράνομες δραστηριότητες, όπως τα δίκτυα νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
• Περαιτέρω προτεραιότητα σε επιχειρησιακές δραστηριότητες που εξαρθρώνουν ολόκληρα εγκληματικά δίκτυα και τους συνεργάτες τους.
• Πλήρης αξιοποίηση των σχετικών ευρωπαϊκών εργαλείων για τον επιχειρησιακό συντονισμό και τη διεθνή συνεργασία, ιδίως των επιχειρησιακών ομάδων δράσης και των κοινών ομάδων έρευνας.
• Ενίσχυση των μέτρων αντιμετώπισης της παράνομης διακίνησης και εκτροπής πρόδρομων ουσιών και βασικών χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ναρκωτικών. Πρέπει να εφαρμοστούν ενισχυμένες στρατηγικές ώστε να μην εκμεταλλεύονται τα εγκληματικά δίκτυα τις αδυναμίες των υφιστάμενων μέτρων ελέγχου και να μειωθεί η προσφορά πρόδρομων ουσιών.
• Ενίσχυση των διοικητικών φραγμών ώστε να μην εκμεταλλεύονται οι εγκληματίες νομικά κενά και τη νόμιμη οικονομία. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να ληφθούν ενισχυμένα και στοχευμένα μέτρα για την αντιμετώπιση της διαφθοράς, ώστε να μην υπονομεύουν οι εγκληματίες το κράτος δικαίου.
• Ενίσχυση των μέσων ανάσχεσης της διακίνησης μέσω των θαλάσσιων λιμένων, των ταχυδρομικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών μεταφοράς δεμάτων στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η χρήση προηγμένων τεχνολογιών και εργαλείων παρακολούθησης.
• Ενίσχυση και περαιτέρω έμφαση στις πολιτικές πρόληψης του εγκλήματος με επίκεντρο τους νέους που διατρέχουν κίνδυνο εκμετάλλευσης και στρατολόγησης από εγκληματικά δίκτυα. Θα πρέπει επίσης να ενισχυθούν τα προγράμματα πρόληψης και ευαισθητοποίησης που στοχεύουν στις επικίνδυνες συμπεριφορές των νέων στο διαδίκτυο.

Ενίσχυση διεθνούς συνεργασίας

• 
  Ενίσχυση της δέσμευσης και της συνεργασίας με διεθνείς οργανισμούς και τρίτες χώρες για την αντιμετώπιση εγκληματικών δικτύων σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού παράνομων ναρκωτικών. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στη βελτίωση της συνεργασίας σε βασικούς κόμβους ροής ναρκωτικών που προορίζονται για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
• Προώθηση της ανταλλαγής δεδομένων και πληροφοριών σχετικά με τα δίκτυα, τις διαδρομές και τις τάσεις διακίνησης ναρκωτικών για να αυξηθεί η επαγρύπνηση και να συντονιστούν τα μέτρα αντιμετώπισης που λαμβάνονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις τρίτες χώρες.
• Περαιτέρω υποστήριξη για την εφαρμογή συναφών ευρωπαϊκών κανονισμών και διεθνών συμφωνιών με σκοπό την εναρμόνιση των νομικών πλαισίων και την παρακώλυση του εμπορίου ναρκωτικών. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στη βελτίωση των πλαισίων που διέπουν την παράδοση και τη δίωξη εγκληματιών που δραστηριοποιούνται σε εξωτερικές χώρες.
• Ενίσχυση συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για να μην αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης οι νόμιμες επιχειρηματικές δομές και οι διεθνείς εμπορικές διαδρομές. Μεταξύ άλλων πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη βελτίωση της ανθεκτικότητας έναντι εγκληματικών δραστηριοτήτων σε βασικούς κόμβους της εφοδιαστικής αλυσίδας.

Επένδυση στη δημιουργία υποδομής

• Αύξηση των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων που διατίθενται για επιχειρησιακά και στρατηγικά μέτρα. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στη δημιουργία υποδομής σε βασικά σημεία εισόδου ναρκωτικών που κατευθύνονται προς την Ευρώπη, καθώς και στη διασφάλιση της συνοχής και της εναρμόνισης με τις καθιερωμένες βέλτιστες πρακτικές.
• Ενίσχυση των επενδύσεων στην ανάπτυξη και την εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογιών εντοπισμού, παρακολούθησης και ανάλυσης.
• Περαιτέρω επένδυση στην κατάρτιση εργαζομένων και υπαλλήλων σε νευραλγικές θέσεις, τόσο εντός της Ευρώπης όσο και σε βασικές εξωτερικές χώρες, με στόχο την ευαισθητοποίηση και την περαιτέρω διάδοση βέλτιστων πρακτικών για την πρόληψη εγκληματικών δραστηριοτήτων.
• Ενίσχυση της βοήθειας και της στήριξης για τη δημιουργία υποδομής σε τρίτες χώρες σε βασικές διαδρομές διακίνησης ναρκωτικών με προορισμό την Ευρώπη, με έμφαση στην επιβολή του νόμου, στον έλεγχο των συνόρων και στα προγράμματα απεξάρτησης και μείωσης των επιβλαβών συνεπειών.

Ενίσχυση των μέτρων πολιτικής, δημόσιας υγείας και ασφάλειας

• Περαιτέρω ενίσχυση για τη χάραξη τεκμηριωμένων πολιτικών και τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων που προκαλούν οι παράνομες αγορές ναρκωτικών στην υγεία και την ασφάλεια. Συγκεκριμένα, πρέπει να εφαρμοστούν διορατικές προσεγγίσεις πολιτικής και μέτρα που θα βασίζονται σε λεπτομερείς αξιολογήσεις απειλών και θα αποσκοπούν στην πρόβλεψη και τον προληπτικό μετριασμό των αναδυόμενων απειλών.
• Βελτίωση των στοχευμένων προσπαθειών πρόληψης του εγκλήματος, με έμφαση στις ευάλωτες κοινότητες.
• Ενίσχυση των επενδύσεων σε στοχευμένα και τεκμηριωμένα μέτρα πρόληψης, θεραπείας και μείωσης των επιβλαβών συνεπειών που προκαλεί η χρήση ναρκωτικών.
• Βελτίωση της ευαισθητοποίησης σε θέματα πολιτικής και των μέτρων αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών κινδύνων και των ζημιών που σχετίζονται με την παραγωγή, τη διακίνηση και τη χρήση ναρκωτικών.

Προς μια συνεκτική προσέγγιση

Το νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη συνεκτικής προσέγγισης από τις αρχές επιβολής του νόμου και τις δικαστικές αρχές για την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος. Αυτό το νομοθετικό πλαίσιο παρέχει στα κράτη μέλη αποτελεσματικά εργαλεία, όπως η ευρωπαϊκή πολυκλαδική πλατφόρμα κατά των εγκληματικών απειλών (EMPACT), για την εξάρθρωση των εγκληματικών παραγόντων σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού παράνομων ναρκωτικών. Στο μέλλον, καθίσταται αναγκαίο να ενισχυθούν άλλες ενιαίες προσεγγίσεις που θα αντιμετωπίσουν τις βαθύτερες αιτίες των αγορών παράνομων ουσιών. Για τον σκοπό αυτό, οι πολιτικές και τα μέτρα θα πρέπει να στοχεύουν στην αντιμετώπιση των κοινωνικών, οικονομικών και ψυχολογικών κινητήριων δυνάμεων των αγορών των παράνομων ουσιών. Η συνέχιση της εφαρμογής όλων των σχετικών μέτρων στο πλαίσιο του νομοθετικού πλαισίου της ΕΕ, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη νέων πολιτικών και μέτρων αντιμετώπισης των αναδυόμενων απειλών, έχει μεγάλη σημασία για τη διασφάλιση της συνοχής στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος.

Πρωτογενή δεδομένα

Σχετικά με αυτήν τη σελίδα 

Συνιστώμενη μνεία: Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας και Ευρωπόλ (2024), Ανάλυση των αγορών ναρκωτικών της ΕΕ: Βασικές πληροφορίες για την πολιτική και την πρακτική, https://www.emcdda.europa.eu/publications/eu-drug-markets/analysis-key-insights-policy-and-practice_en

Κωδικοί αναγνώρισης:

HTML: TD-05-23-510-EL-Q
ISBN: 978-92-9408-008-0
DOI: 10.2810/278663