Analyse van de drugsmarkten in de EU Belangrijkste inzichten voor beleid en praktijk

Voorwoord

De markt voor illegale drugs, die door criminele netwerken wordt beheerst, vormt een ernstige bedreiging voor de veiligheid van de Europese Unie. De drugshandel brengt de volksgezondheid en de openbare veiligheid in gevaar, bevordert extreem geweld en corruptie en ondermijnt de fundamenten van de samenleving, de democratie en de rechtsstaat. De toenemende diversiteit en complexiteit van de drugsmarkten in de EU brengt ook nieuwe uitdagingen met zich mee en vereist een uitgebreid Europees drugswaarschuwingssysteem om de respons te verbeteren en te voorkomen dat de situatie escaleert.

Een kritiek aspect van de dreiging van de drugsmarkten is het misbruik van belangrijke logistieke infrastructuur, met name zeehavens. Criminele netwerken infiltreren deze handels- en transportknooppunten en veranderen ze in kanalen voor het doorsluizen van ongekende drugsstromen. De economische en sociale gevolgen van deze ontwikkelingen zorgen voor dringende uitdagingen, zet de veiligheidsdreiging op scherp en vergroot de beschikbaarheid van illegale drugs in Europa verder. De Europese Unie moet daarom de veerkracht van deze en andere logistieke knooppunten versterken om te voorkomen dat zij verder worden misbruikt voor illegale drugshandel.

Deze crisis wordt nog verergerd door de rekrutering van jongeren door criminele netwerken die actief zijn op de drugsmarkten. Kwetsbare jongeren worden er door criminele organisaties toe verleid of gedwongen om deel te nemen aan gevaarlijke en illegale activiteiten. Hierdoor zetten zij hun toekomstkansen op het spel en raken zij verstrikt in een vicieuze cirkel van criminaliteit en geweld, wat een sterke focus op preventie des te noodzakelijker maakt.

Het ontwrichten van deze criminele netwerken vormt een complexe uitdaging, aangezien zij zich voortdurend aanpassen aan externe schokken en steeds vaker gebruik maken van gespecialiseerde criminele dienstverleners. Deze netwerken opereren wereldwijd, profiterend van technologische ontwikkelingen, en coördineren hun illegale drugshandelactiviteiten ook steeds vaker vanuit landen buiten de Europese Unie. Hieruit blijkt nog eens de cruciale rol van internationale samenwerking bij het aanpakken van criminele netwerken en het onderbreken van hun aanvoerroutes. Hoewel aanhoudingen van kopstukken belangrijk blijven, is het essentieel om de capaciteiten van de rechtshandhavings- en justitiële autoriteiten voor de ontmanteling van hele criminele netwerken te vergroten, met name waar het gaat om samenwerking met internationale partners.

Met de EU-drugsstrategie en het bijbehorende actieplan en de EU-strategie voor de veiligheidsunie beschikt de Europese Unie over de instrumenten om de veranderende dreigingssituatie aan te pakken en de lidstaten te ondersteunen bij het bevorderen van de veiligheid voor alle inwoners van de Europese Unie. Deze initiatieven worden aangevuld door het EU-stappenplan voor de bestrijding van drugshandel en georganiseerde criminaliteit. De succesvolle lancering van de Europese havenalliantie op 24 januari 2024 is een belangrijke stap in de uitvoering ervan. Daarnaast heeft de Commissie een thematische Schengenevaluatie uitgevoerd die gericht was op drugshandel en waarin beste praktijken werden geïdentificeerd op het gebied van politiesamenwerking, bescherming van de buitengrenzen en beheer van IT-systemen.

Het EMCDDA en Europol spelen een centrale rol in deze inspanningen door de lidstaten te ondersteunen en samen te werken met derde landen om de paraatheid van Europa voor en zijn respons op illegale drugsstromen te versterken. Deze strategische inzichten uit de gezamenlijke analyse van de drugsmarkten van beide agentschappen vormen een robuust kader voor de analyse van en reactie op drugsmarkten op EU- en internationaal niveau.

Ylva Johansson
Europees commissaris voor Migratie en Binnenlandse Zaken

Inleiding

Inzicht in de veelzijdige drugsmarkt in een geglobaliseerde wereld

Illegale drugshandel is nog steeds de belangrijkste tak van zware en georganiseerde criminaliteit in de Europese Unie, zowel wat betreft het aantal betrokken criminelen als wat betreft de omvang van de behaalde winsten. Deze markt maakt deel uit van een complexe wereldwijde criminele bedrijvigheid, waarbij grensoverschrijdende samenwerking via bemiddelaars en makelaars een vloeiende en genetwerkte omgeving creëert.

De mondialisering heeft een onveranderd grote impact: criminelen maken gebruik van de mogelijkheden die de onderling verbonden netwerken van communicatie, handel en vervoer bieden voor criminele samenwerking en integratie in de toeleveringsketens. Deze ontwikkelingen zijn van invloed op de samenhang tussen de illegale drugshandel en andere misdaadgebieden in de Europese Unie, zoals de handel in vuurwapens, aangezien drugshandelsnetwerken voor hun activiteiten bepaalde instrumenten en capaciteiten nodig hebben.

De beschikbaarheid van illegale drugs op de Europese markt heeft een ongekende toename doorgemaakt, wat tot uiting komt in de toegenomen zuiverheid van drugs, stabiele prijzen in de straathandel en een diversificatie van drugs en consumentenproducten. Deze situatie wordt ook bevorderd door de aanhoudend hoge vraag en criminele innovatie, die de markten voor illegale drugs zeer veerkrachtig en flexibel heeft gemaakt ten aanzien van onverwachte mondiale gebeurtenissen.

De drugsmarkt van de EU heeft verstrekkende gevolgen voor onze samenleving in de vorm van onder meer drugsgerelateerde sterfgevallen en een groot aantal mensen dat op zoek is naar behandeling. De drugshandel wakkert ook de groei van de georganiseerde misdaad, corruptie en uitbuiting van kwetsbare personen aan. Een groot deel van gewelddaden in verband met ernstige en georganiseerde misdaad in Europa heeft te maken met de drugshandel. Ondertussen leidt de productie van illegale drugs tot milieuschade, terwijl de economie en de rechtsstaat worden ondermijnd door misbruik van legale bedrijven.

De voortdurend evoluerende en complexe drugsmarkt vereist een veelzijdige aanpak die zich niet beperkt tot rechtshandhaving, maar zich ook uitstrekt tot volksgezondheid, onderwijs en internationale samenwerking. Het besef van de wereldwijde verwevenheid van markten en criminelen is cruciaal voor het ontwikkelen van effectieve reacties om huidige en toekomstige dreigingen aan te pakken, aangezien ontwikkelingen in andere delen van de wereld de drugsmarkten in de EU zullen blijven beïnvloeden.

Deze complexiteit onderstreept de noodzaak van krachtige antwoorden, zoals voorgesteld in het nieuwe EU-stappenplan voor de bestrijding van drugshandel en georganiseerde criminaliteit. Een prioritair actiegebied is het terugdringen van het aanbod door het aanpakken van criminele netwerken waarvan een hoog risico uitgaat, en van de belangrijkste bemiddelaars en facilitators, zoals witwassers, waarop zij vertrouwen, terwijl tegelijkertijd de toegang tot empirisch onderbouwde maatregelen voor schadevermindering, behandeling en rehabilitatie moet worden verbeterd. Uiteindelijk moeten we de sociale veerkracht in de Europese Unie versterken en de onderliggende sociaaleconomische factoren aanpakken die bijdragen aan en als motor fungeren van de schadelijke gevolgen van de illegale drugsmarkt.

Alexis Goosdeel
Directeur van het EMCDDA

Catherine De Bolle
Uitvoerend directeur van Europol

Het actuele landschap en belangrijkste dreigingen

De grote financiële impact van de drugsmarkt in de EU

Op basis van gegevens uit 2021 wordt geschat dat de drugsmarkt in de EU minimaal een straatwaarde van ten minste 31 miljard euro vertegenwoordigt. De drugshandel is een belangrijke bron van inkomsten voor de georganiseerde criminaliteit. Een belangrijk kenmerk van deze markt is de onderlinge verwevenheid van verschillende illegale drugs, aangezien criminele netwerken en belangrijke tussenhandelaren en facilitators zich vaak bezighouden met polydrugscriminaliteit. De grote drugsmarkt in de EU overlapt ook met en heeft een aanzienlijke impact op andere misdaadgebieden, zoals de handel in vuurwapens en het witwassen van geld.

Figuur 1. Ecosysteem van drugsmarkten in de EU

Ruime beschikbaarheid en productdiversificatie: toenemende risico’s voor gebruikers

Alle belangrijke drugs die in Europa worden gebruikt blijven in ruime mate beschikbaar, wat blijkt uit de grote en in sommige gevallen toenemende hoeveelheden die nog steeds in beslag worden genomen in de Europese Unie (figuur 2). Bovendien wordt de markt voor illegale drugs gekenmerkt door de diversificatie van consumentenproducten en de wijdverbreide beschikbaarheid van een breder scala aan drugs, waaronder nieuwe psychoactieve stoffen, vaak met een hoge sterkte of zuiverheid. Om de uitdagingen op het gebied van detectie en monitoring aan te pakken die deze diversificatie met zich meebrengt, kan gespecialiseerde apparatuur nodig zijn. De recente opkomst van zeer krachtige opioïden, met name benzimidazolen (nitazenen), vormt een bijzonder complexe bedreiging voor de volksgezondheid vanwege het verhoogde risico op levensbedreigende vergiftiging. Van de mogelijke opkomst van nieuwe gebruikspatronen in Europa gaat eveneens een belangrijke dreiging uit wegens de beschikbaarheid van goedkope en zeer krachtige of zuivere drugs. Dit geldt met name voor cocaïne, een drug die in ongekende hoeveelheden beschikbaar is.

Grotere efficiëntie van drugssmokkel: grotere druk op het logistieke knooppunt Europa

Een belangrijke factor die bijdraagt aan de toenemende efficiëntie is de trend om grotere afzonderlijke zendingen drugs over zee te smokkelen, waarbij gebruik wordt gemaakt van containers die via wereldwijde logistieke knooppunten worden verzonden. Als gevolg daarvan is de hoeveelheid in beslag genomen drugs in de Europese Unie de afgelopen tien jaar aanzienlijk toegenomen, terwijl het aantal inbeslagnames bij de meeste drugssoorten is afgenomen (figuur 2). De daling van het aantal inbeslagnames kan deels worden verklaard door een verminderde focus op en lagere prioritering van de handhaving van strafbare feiten in verband met drugsbezit en drugsgebruik in sommige lidstaten.

 

De brongegevens voor deze grafiek zijn beschikbaar in de brontabel op deze pagina.

Europa neemt een centrale positie in bij de productie van en handel in drugs

In de EU worden op industriële schaal cannabis en synthetische drugs, zoals amfetamine, methamfetamine, MDMA en cathinonen, geproduceerd voor zowel binnenlandse als internationale markten. De omvang en complexiteit van de productie van synthetische drugs in Europa wordt bepaald door innovatie op het gebied van methoden en apparatuur en de beschikbaarheid van de belangrijkste benodigde chemische stoffen. Grootschalige verwerking van cocaïne vindt inmiddels ook plaats binnen de Europese Unie. Europa is waarschijnlijk ook een belangrijke transitzone voor wereldwijde drugsstromen, met name cocaïne uit Latijns-Amerika en in mindere mate amfetamine in de vorm van captagontabletten uit Syrië en Libanon.

Aanpassingsvermogen van criminele organisaties: een grote uitdaging voor de rechtshandhaving

Op de drugsmarkt in de EU zijn uiteenlopende criminele netwerken actief. Deze netwerken geven blijk van een groot aanpassingsvermogen door in te spelen op technologische vooruitgang en bredere maatschappelijke veranderingen, door gebruik te maken van legale bedrijfsstructuren en door kansen te benutten in de traditionele en digitale economie. Criminelen nemen vaak andere netwerken of makelaars in de arm om hun illegale activiteiten te faciliteren. Dit biedt hun ook de nodige flexibiliteit om bronnen en producten, smokkelroutes en verhullingsmethoden te diversifiëren om zo hun efficiëntie en aanpassingsvermogen te vergroten met als doel risico’s tot een minimum te beperken en de winsten te maximaliseren.

Drugsmarkten: bestand tegen grote externe schokken

De drugsmarkt in de EU heeft opmerkelijke veerkracht laten zien in tijden van mondiale crises, instabiliteit en aanzienlijke politieke en economische veranderingen. Recente voorbeelden van dergelijke schokken zijn de COVID-19-pandemie, de Russische oorlog tegen Oekraïne en de machtsovername door de taliban in Afghanistan. Als reactie daarop hebben criminele netwerken zich aangepast, smokkelroutes gewijzigd en hun methoden gediversifieerd. Tegelijkertijd hebben deze ontwikkelingen ook het ontstaan van nieuwe markten beïnvloed en in sommige gevallen lijken ze de voorkeuren van consumenten te hebben veranderd.

Wisselwerking tussen legale en illegale markten: verhoging van de complexiteit

Illegale drugsmarkten en de reguliere economie hebben tal van belangrijke raakvlakken. Criminelen benutten bijvoorbeeld de commerciële vervoersinfrastructuur voor het smokkelen van drugs en gebruiken mazen in de wetgeving om toegang te krijgen tot chemische stoffen voor de productie van illegale drugs. Dergelijke raakvlakken zijn er ook op de cannabis- en opioïdenmarkten, waar sommige producten die legaal voor medische of industriële doeleinden beschikbaar zijn, worden misbruikt voor andere doeleinden. Zo kunnen legale, industrieel geteelde hennep en legaal geproduceerde CBD (cannabidiol) bijvoorbeeld worden gebruikt voor de vervaardiging van niet-toegelaten cannabisproducten.

Extreem geweld: druk op lokale gemeenschappen en de samenleving

Sommige EU-lidstaten hebben te maken met ongekend drugsgerelateerd geweld, veelal in verband met de cocaïne- en de cannabishandel. Dit lijkt geconcentreerd te zijn in distributiecentra en concurrerende detailhandelsmarkten. De geweldpleging omvat moorden, martelingen, ontvoeringen en bedreigingen, vaak tussen leden van verschillende criminele netwerken, hoewel ook onschuldige mensen hiervan het slachtoffer worden. Dit heeft ernstige gevolgen voor de samenleving als geheel en doet de perceptie van openbare onveiligheid toenemen.

Corruptie: facilitering van drugshandel en ondermijning van de rechtsstaat

Criminele netwerken gebruiken corruptie op alle niveaus van de drugsmarkt om hun activiteiten te faciliteren en risico’s te beperken, met inbegrip van het risico van strafvervolging. Drugsgerelateerde corruptie is ook gericht op personen met toegang tot belangrijke infrastructuur, zoals personen die werkzaam zijn in logistieke centra, juridische beroepen en de financiële sector. Corruptie, die vaak gepaard gaat met geweld, heeft een ondermijnend effect op de samenleving en ondermijnt het bestuur, creëert systeemkwetsbaarheden en dwingt mensen soms tot criminele activiteiten.

Technologie en innovatie: belangrijke aanjagers van de drugsmarkt

Innovatie bij de vervaardiging van illegale drugs resulteert in een hogere productie, toegenomen sterkte of zuiverheid en een breder scala aan consumentenproducten. Criminele netwerken blijven nieuwe chemische stoffen voor de productie van synthetische drugs introduceren, wat complexe uitdagingen voor de rechtshandhaving met zich meebrengt. Innovatie op het gebied van de chemische versluiering van drugs bemoeilijkt ook de opsporing en bestrijding van drugsverslaving in aanzienlijk mate. Tegelijkertijd maken criminele netwerken gebruik van digitale ontwikkelingen en technologische mogelijkheden om hun communicatie over illegale activiteiten te verbergen, drugsdistributiemodellen te verbeteren en risico’s te beperken. Een voorbeeld hiervan is de recente toename van het gebruik van sociale media en instant messaging-toepassingen voor de detailverkoop van drugs, waardoor een breed aanbod aan stoffen eenvoudiger toegankelijk wordt.

Belangrijkste ontwikkelingen per drug

Cannabis

Cannabis is de meest gebruikte illegale drug in de Europese Unie, die in het afgelopen jaar door naar schatting 22,6 miljoen volwassenen is geconsumeerd, en de cannabismarkt blijft de grootste drugsmarkt in de Europese Unie.

In 2021 hebben de in beslag genomen hoeveelheden cannabis in de Europese Unie recordniveaus bereikt: 256 ton marihuana en 816 ton hasj. Criminele netwerken die actief zijn op de illegale cannabismarkt zijn divers en flexibel en zijn vaak ook betrokken bij de handel in andere soorten drugs en bij geweld, corruptie en misbruik van legale bedrijfsstructuren. Een groot deel van het geweld tussen criminelen de afgelopen jaren hield verband met de cannabismarkt, deels vanwege de diversiteit en winstgevendheid van de markt.

De meeste cannabisbladeren die in de Europese Unie worden gebruikt, lijken hier te worden geproduceerd, met name in Spanje, waar grootschalige locaties voor de teelt van cannabis zijn ontmanteld. De westelijke Balkan speelt ook een rol in de aanvoer van cannabisbladeren, terwijl Marokko de grootste leverancier van cannabishars blijft. Er zijn echter aanwijzingen voor een toenemende productie van hars in de Europese Unie, en hoewel de productie waarschijnlijk nog klein is in vergelijking met die in Marokko, vormt dit een opkomende bedreiging. De productie van cannabis heeft een aanzienlijke invloed op het milieu als gevolg van energie- en waterverbruik en chemische verontreiniging.

De sterkte van cannabis is de afgelopen tien jaar zowel voor marihuana (wiet) als voor hasj (cannabishars) toegenomen. Er valt een toenemende diversiteit aan consumentenproducten waar te nemen. Hieronder vallen oliën, extracten, edibles en vapingproducten, die worden gesmokkeld vanuit Noord-Amerika en worden geproduceerd binnen Europa. Zowel synthetische als semi-synthetische cannabinoïden worden veelvuldig aangeboden in de vorm van allerlei soorten consumentenproducten.

Het beleidsdebat over cannabis dat thans wereldwijd en binnen de Europese Unie wordt gevoerd, heeft geleid tot een complex en voortdurend evoluerend wet- en regelgevingslandschap. Dit heeft geleid tot aanzienlijke nationale en soms lokale heterogeniteit, wat mogelijk extra uitdagingen met zich meebrengt voor de rechtshandhaving en strafvervolging.

Lees meer over de EU-drugsmarkt: Cannabis  

Cocaïne

Cocaïne is de op een na meest gebruikte illegale drug in de Europese Unie en de cocaïnemarkt is de op een na grootste illegale drugsmarkt wat betreft gegenereerde inkomsten. De consumentenmarkt voor cocaïne groeit, mogelijk mede door de ongekend grote beschikbaarheid van goedkope, zeer zuivere cocaïne. Er zijn ook aanwijzingen voor een mogelijke verschuiving in de rol van Europa in de wereldwijde cocaïnehandel. Dit valt af te lezen aan het toenemende gebruik van de Europese Unie als doorvoerhaven voor cocaïnezendingen naar andere regio’s en de groeiende trend om bepaalde fasen van de cocaïneproductie binnen de Europese Unie uit te voeren.

Er zijn aanwijzingen dat Latijns-Amerikaanse en Europese criminele netwerken samenwerken bij de productie van cocaïne in de Europese Unie. Hierbij gaat het om de (zelden ontdekte) smokkel van grote hoeveelheden cocapasta en cocaïnebase naar Europa voor verdere verwerking tot cocaïnehydrochloride. De invoer van cocaïnebase in de Europese Unie vergroot ook het risico dat nieuwe rookbare cocaïneproducten (bijv. crackcocaïne) in grotere mate zullen worden aangeboden op de Europese consumentenmarkten.

Sinds 2017 worden er in de Europese Unie jaarlijks recordhoeveelheden cocaïne in beslag genomen: in 2021 hebben de lidstaten 303 ton cocaïne onderschept. België, Nederland en Spanje rapporteren de grootste in beslag genomen hoeveelheden, wat duidt op het belang van deze landen als toegangspunten voor cocaïne. Voorlopige gegevens wijzen erop dat het aantal inbeslagnames in 2022 verder is toegenomen, ook op belangrijke punten van binnenkomst, zoals Antwerpen.

Via Europese zeehavens worden grote hoeveelheden cocaïne gesmokkeld in intermodale transportcontainers. Dit heeft geleid tot een ongekend grote beschikbaarheid van cocaïne in de Europese Unie. Omkoping en intimidatie van havenarbeiders spelen een belangrijke rol bij cocaïnesmokkel, hoewel corruptie met betrekking tot deze markt zich ook uitstrekt tot andere sectoren van de samenleving.

Criminele netwerken waarvan een hoog risico uitgaat, domineren de handel in cocaïne in de Europese Unie en behalen hoge winsten. Net als bij andere drugs worden de activiteiten van deze netwerken mogelijk gemaakt door facilitators en makelaars in een vloeiende en door nauwe verwevenheid gekenmerkte omgeving. Vooral op belangrijke toegangspunten lijkt er sprake van een toename van ernstig geweld in verband met de cocaïnehandel, dat echter een impact heeft op de samenleving als geheel.

Lees meer over de EU-drugsmarkt: Cocaïne  

Heroïne en andere opioïden

Heroïne is nog steeds de meest gebruikte illegale opioïde en draagt in aanzienlijke mate bij tot de schadelijke gevolgen van illegaal drugsgebruik in de Europese Unie. De situatie van het opioïdenprobleem in Europa ontwikkelt zich echter, wordt steeds complexer en wordt beïnvloed door ontwikkelingen wereldwijd, wat implicaties heeft voor de paraatheid en respons.

Een belangrijk aspect is dat politieke veranderingen in Afghanistan, de belangrijkste bron van de heroïne die in Europa wordt geconsumeerd, deze markt naar verwachting zullen verstoren. Het door de Taliban in april 2022 aangekondigde drugsverbod lijkt in werking te zijn getreden en de beschikbare gegevens wijzen op een aanzienlijke vermindering van de papaverteelt en de heroïneproductie in 2023. Dit kan leiden tot een afname van de beschikbaarheid van heroïne in de Europese Unie, waardoor tekorten op de markt kunnen ontstaan die worden opgevuld met andere drugs, waaronder krachtige synthetische opioïden, wat aanzienlijke negatieve gevolgen zou hebben voor de volksgezondheid en de veiligheid.

De heroïnesmokkel naar de Europese Unie is in toenemende mate afhankelijk van zeeroutes en in het bijzonder het gebruik van wereldwijd containervervoer en veerboten die vertrekken vanuit Turkije. Met deze methoden kunnen per zending grote hoeveelheden heroïne worden gesmokkeld, omdat de oorsprong en de aard van verdachte zendingen door het gebruik van overslagpunten worden versluierd.

Turkse criminele netwerken blijven de groothandel in heroïne op de Europese markt domineren, hoewel ook andere netwerken, die onder meer hun wortels hebben in de Westelijke Balkan, actief zijn in de heroïnehandel. Deze netwerken werken samen met leveranciers in de belangrijkste productieregio en met partners in belangrijke distributiecentra in de Europese Unie, waarbij zij voor hun doeleinden misbruik maken van legaal gevestigde, overgenomen of geïnfiltreerde bedrijven langs de smokkelroutes. De smokkel van azijnzuuranhydride, de belangrijkste chemische stof voor de productie van heroïne, vanuit de Europese Unie vindt ook nog steeds plaats via Turkije langs de ‘omgekeerde Balkanroute’. De recente vermindering van de heroïnesmokkel op de Balkanroute, die thans lijkt te worden waargenomen, kan in de toekomst echter tot veranderingen leiden.

Lees meer over de EU-drugsmarkt: Heroïne en andere opioïden  

Amfetamine

De Europese Unie is wereldwijd een belangrijke markt voor amfetamine, met een verbruik van ongeveer 90 ton van deze drug in 2021. Het is een relatief goedkoop stimulerend middel waarvoor er in de Europese Unie een grote stabiele markt is. Terwijl amfetamine over het algemeen laaggeprijsd is en een lage zuiverheid heeft, komt zeer zuivere en goedkope amfetamine voor in België en Nederland, de belangrijkste productiecentra. Amfetamine wordt deels ook in Duitsland en Polen geproduceerd en incidenteel in andere landen.

Criminele netwerken passen zich voortdurend aan en verbeteren de productiemethoden voor amfetamine. De levering van precursoren en essentiële chemische stoffen speelt hierbij een cruciale rol, hoewel de betrokken criminele infrastructuur grotendeels aan het zicht onttrokken blijft. Bij de meest voorkomende amfetamineproductiemethode wordt BMK gebruikt als uitgangsmateriaal, dat voornamelijk wordt verkregen uit designerprecursors. In de toekomst kunnen andere methoden echter een grotere rol gaan spelen, waardoor de afhankelijkheid van BMK mogelijk wordt verminderd. Het milieueffect van de amfetamineproductie is aanzienlijk als gevolg van de grote hoeveelheden chemisch afval die daarbij ontstaan.

De smokkel van amfetamine binnen de Europese Unie vindt voornamelijk plaats over land en soms in combinatie met andere drugs. Kleinere hoeveelheden worden gesmokkeld via post- en pakketdiensten, vaak in verband met onlinehandel. De smokkel van amfetamineolie vanuit Nederland en België naar andere EU-landen, waar het verder wordt verwerkt tot consumeerbaar amfetaminesulfaat, vormt een belangrijk onderdeel van de illegale amfetaminehandel in de Europese Unie en is in de loop der jaren toegenomen.

Grote zendingen captagontabletten die amfetamine bevatten, worden ook via EU-havens gesmokkeld vanuit productiecentra in Syrië en Libanon naar het Arabisch schiereiland, de belangrijkste consumentenmarkt ter wereld. Er wordt echter ook captagon geproduceerd in de Europese Unie, voornamelijk in Nederland, voor de export naar de grote consumentenmarkten. Hierbij lijkt het te gaan om een opportunistisch productie die inspeelt op specifieke verzoeken of een concrete vraag.

Lees meer over de EU-drugsmarkt: Amfetamine  

Methamfetamine

De methamfetaminemarkt in de Europese Unie is op wereldschaal gezien weliswaar relatief klein, maar is mogelijk wel aan het groeien. De gemiddelde zuiverheid van methamfetamine is de afgelopen tien jaar toegenomen, vooral sinds 2019, toen methamfetamine in kristalvorm meer en meer op grote schaal werd geproduceerd in Europa. In dezelfde periode zijn de prijzen licht gedaald. Hoewel de grootschalige productie van en handel in de Europese Unie voornamelijk voor de export bestemd lijkt te zijn, bestaat het risico dat ten minste een deel van de productie op de gebruikersmarkten in de EU terecht zal komen, waardoor de kans op verspreiding van methamfetamine, waaronder rookbare crystal meth, onder bredere gebruikersgroepen groter wordt.

De productie van methamfetamine op industriële schaal vindt plaats in Nederland en, in mindere mate, in België. Innovaties in de Europese methamfetamineproductie hebben de efficiëntie en de output verhoogd. Net als bij andere synthetische drugs blijft het moeilijk om de beschikbaarheid van precursoren te beperken, omdat criminele netwerken zich weten aan te passen aan de wetgeving. De productie van methamfetamine in de Europese Unie brengt aanzienlijke gezondheids-, veiligheids- en milieurisico’s met zich mee, bijvoorbeeld als gevolg van chemisch afval.

De grootschalige productie van methamfetamine in de Europese Unie werd gestimuleerd door de samenwerking tussen Europese producenten van synthetische drugs en Mexicaanse criminele netwerken. Met name kennisuitwisseling tussen Nederlandse en Mexicaanse criminelen heeft geleid tot meer geavanceerde en grotere productiefaciliteiten voor methamfetamine. Nu de grootschalige productie zich heeft gevestigd, worden nauwelijks nog Mexicaanse producenten aangetroffen in de laboratoria, omdat Europese producenten de technieken hebben geleerd. De samenwerking heeft echter een belangrijk precedent geschapen dat een significant risico voor de volksgezondheid en veiligheid zou kunnen opleveren, aangezien bekend is dat Mexicaanse criminele netwerken illegaal fentanyl produceren voor de Amerikaanse markt.

De hoeveelheid in beslag genomen methamfetamine in de Europese Unie is de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen, waarbij het zowel om methamfetamine uit binnenlandse productie gaat als gesmokkelde waar uit niet-EU-landen zoals Iran, Mexico en Nigeria. De productie van methamfetamine in Afghanistan vormt ook een bedreiging vanwege de mogelijke smokkel naar de Europese Unie via gevestigde heroïneroutes. De toename van de in beslag genomen hoeveelheden in Turkije kan een teken van een dergelijke ontwikkeling zijn.

Lees meer over de EU-drugsmarkt: Methamfetamine  

MDMA

MDMA blijft een populaire drug in de Europese Unie die over het algemeen wordt gebruikt in het kader van episodische consumptiepatronen in het nacht- en uitgaansleven. Over het geheel genomen wijzen de thans beschikbare gegevens op een betrekkelijk stabiele situatie met betrekking tot het gebruik van MDMA, hoewel er op nationaal niveau sprake is van aanzienlijke verschillen.

Europa is een grootschalige producent van MDMA en de binnenlandse consumentenmarkt wordt bevoorraad door Europese producenten. Net als bij de productie van andere synthetische drugs in Europa is de productie van MDMA grotendeels geconcentreerd in of rond Nederland. Grote hoeveelheden MDMA die in Europa worden geproduceerd, worden ook geëxporteerd naar markten buiten de Europese Unie, waaronder Australië en Noord- en Zuid-Amerika.

Net als bij andere synthetische drugs passen MDMA-producenten hun gebruik van chemische stoffen en precursoren regelmatig aan om controles te vermijden. Een andere ontwikkeling is de klaarblijkelijke toename van het aantal meldingen van ongevallen in MDMA-productiefaciliteiten, waaronder branden en explosies, mogelijk als gevolg van het gebruik van ontoereikende apparatuur en de betrokkenheid van onervaren producenten. Net als andere synthetische drugs veroorzaakt de productie van MDMA ook aanzienlijke milieuschade als gevolg van de grote hoeveelheid chemisch afval die daarbij wordt geproduceerd.

De sterkte van MDMA-pillen en poeders die op de consumentenmarkt verkrijgbaar zijn, blijft naar historische maatstaven over het algemeen hoog, hoewel er in sommige belangrijke landen sprake lijkt te zijn van een neerwaartse trend. Niettemin is de voortdurende beschikbaarheid van hooggedoseerde MDMA-tabletten bijzonder zorgwekkend. Een andere dreiging is de recente opkomst van nieuwe MDMA-consumentenproducten, zoals edibles en vloeistoffen, die nieuwe consumentengroepen zouden kunnen aantrekken.

Het versnijden van MDMA met andere schadelijke stoffen blijft ook een dringend probleem, gezien de mogelijke ernstige gevolgen voor de volksgezondheid. In MDMA-tabletten en -poeders worden vaak versnijdingsmiddelen aangetroffen, en incidenteel is er sprake van versnijding met nieuwe psychoactieve stoffen, met name cathinonen. Ook lijkt het erop dat “pink cocaine” of “tucibi”, een mengsel van MDMA met ketamine, cocaïne of 2C-B waarvan voor het eerst melding werd gemaakt in Latijns-Amerikaanse landen, de kop opsteken op de Europese markt. Alles bij elkaar laten deze ontwikkelingen zien dat de Europese MDMA-markt dynamisch en veerkrachtig is.

Nieuwe psychoactieve stoffen

De handel in nieuwe psychoactieve stoffen vormt een aanzienlijke en dynamische uitdaging voor de drugsmarkt in de EU, aangezien deze stoffen voortdurend worden gewijzigd om wettelijke beperkingen te omzeilen. In 2022 werd in Europa een recordhoeveelheid van 30,6 ton nieuwe psychoactieve stoffen in beslag genomen bij een relatief klein aantal grote onderscheppingen.

Hoewel het totale aantal nieuwe psychoactieve stoffen dat voor het eerst in Europa verschijnt, de afgelopen jaren is afgenomen, blijft de markt dynamisch: elk jaar worden honderden stoffen gesignaleerd en gemonitord door het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing. Doordat producenten gebruikmaken van mazen in de wet als gevolg van wijzigingen in de nationale drugsbestrijdingswetgeving, duiken sommige nieuwe psychoactieve stoffen na langere periodes van afwezigheid soms opnieuw op.

De digitalisering speelt een grote rol bij het faciliteren van de verkoop en distributie van nieuwe psychoactieve stoffen. De onlinebeschikbaarheid van deze stoffen brengt uitdagingen op het gebied van wet- en regelgeving met zich mee en maakt duidelijk dat doeltreffende maatregelen moeten worden genomen om de onlineverkoop te monitoren en te beperken.

Nieuwe psychoactieve stoffen worden voornamelijk vanuit landen buiten Europa naar de Europese Unie verscheept. Hoewel China nog steeds een belangrijke leverancier is, lijken beperkende maatregelen voor bepaalde synthetische stoffen (zoals cathinonen, cannabinoïden en opioïden) ertoe te hebben geleid dat een deel van de productie van nieuwe psychoactieve stoffen is verschoven naar India, dat zich heeft ontpopt als een belangrijke bron, waarschijnlijk vanwege het beperkte aantal controles in dat land.

In Europa worden ook synthetische cathinonen in zekere mate geproduceerd, waarbij het met name gaat om grote hoeveelheden 3-CMC en 4-CMC. Ook dreigt productie van andere stoffen, met name omdat er momenteel maar weinig precursoren van nieuwe psychoactieve stoffen aan beperkingen zijn onderworpen.

In sommige Europese landen, voornamelijk in Nederland en Spanje, zijn grote hoeveelheden cathinonen onderschept, waarbij het veelal gaat om massale invoer uit India die bestemd is voor distributie in heel Europa. Ook valt een stijgende trend waar te nemen in de levering van psychoactieve farmaceutische ingrediënten in bulk in poedervorm naar de Europese Unie, die vermoedelijk afkomstig zijn van chemische en farmaceutische bedrijven buiten Europa.

Sinds 2022 worden semi-synthetische cannabinoïden in Europa openlijk verkocht als “legale” vervangers voor cannabis en Δ9-THC. Zij worden vervaardigd van natuurlijk voorkomende cannabinoïden, zoals cannabidiol, dat wordt geëxtraheerd uit cannabis met een laag THC-gehalte (hennep). Hiervan zijn grote hoeveelheden ingevoerd uit de Verenigde Staten, maar zij worden ook in Europa geproduceerd. Ze worden verkocht als vapes, edibles en andere geavanceerde producten die aantrekkelijk kunnen zijn voor jongeren.

Er zijn tekenen dat nieuwe synthetische opioïden, zoals nitazenen, in sommige delen van Europa op grotere schaal beschikbaar. De misleidende verkoop van deze krachtige stoffen of het versnijden daarvan met traditionele opioïden kan ook toenemen. Dit verhoogt het risico op een overdoses, dat epidemische vormen kan aannemen. Deze veranderingen worden waarschijnlijk gedreven door factoren aan de aanbodzijde, zoals mogelijke verstoringen van de aanvoer van heroïne.

Onlangs zijn in Europa mengsels van nieuwe opioïden met benzodiazepinen (“benzo-dope”) of het dierlijke kalmeringsmiddel xylazine (“tranq-dope”) gemeld. Deze mengsels, die voor het eerst in Noord-Amerika zijn gesignaleerd, hebben bijzonder schadelijke gevolgen, waaronder een groot risico op een overdosis.

De schadelijke gevolgen van nieuwe psychoactieve stoffen blijven een belangrijke bron van zorg, met name in verband met acute vergiftigingen. Het bieden van effectieve schadebeperkende maatregelen blijft een complexe uitdaging, gezien de grote verscheidenheid en voortdurend veranderende samenstelling van deze stoffen en het feit dat consumenten zich mogelijk niet bewust zijn van de specifieke nieuwe psychoactieve stoffen die ze gebruiken, omdat ze vaak als andere drugs worden verkocht of worden gebruikt om andere drugs te versnijden.

Maatregelen om de dreigingen aan te pakken en de paraatheid te vergroten

Verbeteren van het inlichtingenbeeld: opsporing, monitoring en analyse

• Versterken van de systematische monitoring en analyse van de drugsmarkt in de EU, met inbegrip van de markt voor precursoren, illegale drugs en nieuwe psychoactieve stoffen, met gebruikmaking van geavanceerde methoden en technologieën, zoals artificiële intelligentie en analyse van satellietbeelden.
• Intensiveren van de opsporing en monitoring van bijzonder schadelijke stoffen met aanzienlijke negatieve gevolgen voor de volksgezondheid, zoals synthetische opioïden en nieuwe psychoactieve stoffen.
• Verder versterken van dreigingsanalyses in de hele toeleveringsketen van drugs, met aandacht voor de manier waarop ontwikkelingen buiten Europa van invloed kunnen zijn op de drugsmarkt in de EU.
• Verbeteren van de monitoring en analyse van drugsgerelateerd geweld met behulp van vergelijkbare indicatoren en instrumenten, met het oog op een beter inzicht in de oorzaken ervan. In samenhang daarmee prioriteit geven aan het in kaart brengen van criminele netwerken die de grootste bedreiging vormen.
• Versterken van de monitoring en analyse van het gebruik van onlineplatforms voor de handel in en de distributie van drugs. Er moet bijzondere aandacht worden besteed aan ontwikkelingen op het oppervlakteweb en socialemediaplatforms, vooral wat betreft het gebruik ervan door jongeren.
• Nieuwe kaders ontwikkelen om de potentiële impact van wetswijzigingen op illegale drugsmarkten te analyseren. Dit vereist een beter inzicht in de omvang van de drugsmarkt en de mogelijke gevolgen ervan voor het openbaar bestuur.

Versterken van de respons om het drugsaanbod te verminderen en de veiligheid te verbeteren

• Versterken van de operationele respons tegen criminele netwerken, met name tegen zeer risicovolle criminele netwerken en belangrijke doelpersonen. Tot deze laatste behoren makelaars en facilitators die illegale activiteiten mogelijk maken, zoals netwerken voor het witwassen van geld.
• Verder prioriteit geven aan operationele activiteiten om hele criminele netwerken en hun handlangers te ontmantelen.
• Ten volle gebruikmaken van relevante Europese instrumenten voor operationele coördinatie en internationale samenwerking, met name operationele taskforces en gemeenschappelijke onderzoeksteams.
• Verbeteren van de respons op de handel in en misbruik van precursoren en essentiële chemische stoffen bij de productie van drugs. Er zijn verbeterde strategieën nodig om te voorkomen dat criminele netwerken misbruik maken van de zwakke punten van de huidige controlemaatregelen en om het aanbod van precursoren te verminderen.
• Versterken van administratieve tegenmaatregelen om te voorkomen dat criminelen gebruik maken van mazen in de wet en de legale economie. Dit moet gepaard gaan met versterkte en gerichte maatregelen om corruptie aan te pakken om te voorkomen dat criminelen de rechtsstaat ondermijnen.
• Versterken van de capaciteiten in zeehavens en post- en pakketdistributiecentra in Europa om de aanvoer van drugs en precursoren te stoppen. Dit omvat de toepassing van geavanceerde bewakingstechnologieën en -instrumenten.
• Versterken en meer prioriteit geven aan het criminaliteitspreventiebeleid gericht op jongeren die het risico lopen te worden uitgebuit en gerekruteerd door criminele netwerken. Ook preventie- en bewustmakingsprogramma’s die gericht zijn op online risicogedrag van jongeren moeten worden versterkt.

Versterken van de internationale samenwerking

• 
  Versterken van de contacten en samenwerking met internationale organisaties en derde landen om criminele netwerken in de hele toeleveringsketen voor illegale drugs aan te pakken. Er moet bijzondere aandacht worden besteed aan het verbeteren van de samenwerking op belangrijke knooppunten voor drugsstromen die bestemd zijn voor de Europese Unie.
• Bevorderen van de uitwisseling van gegevens en inlichtingen over netwerken, routes en trends op het gebied van drugshandel om de situationele kennis en gecoördineerde maatregelen tussen de Europese Unie en derde landen te verbeteren.
• Verder ondersteunen van de uitvoering van relevante Europese regelgeving en internationale overeenkomsten met het oog op harmonisatie van de wettelijke kaders om de drugshandel te ontwrichten. Er moet bijzondere aandacht worden besteed aan de verbetering van kaders voor de overlevering en vervolging van criminelen die in derde landen actief zijn.
• Versterken van publiek-private partnerschappen om misbruik van legale bedrijfsstructuren en internationale handelsroutes te voorkomen. Dit houdt onder meer in dat op belangrijke logistieke knooppunten prioriteit wordt gegeven aan versterking van de weerbaarheid tegen criminele activiteiten.

Investeren in capaciteitsopbouw

• Verhogen van de personele en financiële middelen die bestemd zijn voor operationele en strategische reacties. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan capaciteitsopbouw op belangrijke toegangspunten voor drugsstromen naar Europa en aan het waarborgen van overeenstemming met en afstemming op gevestigde beste praktijken.
• Versterken van de investeringen in de ontwikkeling en toepassing van innovatieve detectie-, monitoring- en analysetechnologieën.
• Verder investeren in de opleiding van belangrijke werknemers en ambtenaren, zowel binnen Europa als in belangrijke derde landen, om het bewustzijn te vergroten en beste praktijken ter voorkoming van criminele activiteiten verder te verspreiden.
• Versterken van de bijstand en steun voor capaciteitsopbouw aan derde landen op belangrijke routes voor de drugshandel naar Europa, met bijzondere aandacht voor wetshandhaving, grenscontrole, drugsbehandeling en schadebeperkingsprogramma’s.

Versterken van de respons op het gebied van beleid, volksgezondheid en veiligheid

• Verder verbeteren van empirisch onderbouwde beleidsvorming om de negatieve gevolgen van illegale drugsmarkten voor de gezondheid en veiligheid te beperken. Met name zijn toekomstgerichte beleidsbenaderingen en -reacties nodig die zijn gebaseerd op gedetailleerde dreigingsevaluaties, om te anticiperen op nieuwe dreigingen en deze proactief tegen te gaan.
• Verbeteren van gerichte inspanningen op het gebied van criminaliteitspreventie, met bijzondere aandacht voor kwetsbare gemeenschappen.
• Versterken van de investeringen in gerichte en empirisch onderbouwde preventie, behandeling en schadebeperkende interventies om de schadelijke gevolgen van drugsgebruik te beperken.
• Verbeteren van het beleidsbewustzijn en de beleidsrespons op de milieurisico’s en -schade in verband met de drugsproductie, de drugshandel en het gebruik van drugs.

Naar een coherente aanpak

Het wetgevingskader van de EU is van cruciaal belang voor een coherente aanpak van rechtshandhavings- en justitiële autoriteiten bij de bestrijding van georganiseerde criminaliteit. Dit wetgevingskader biedt de lidstaten doeltreffende instrumenten, zoals het Europees multidisciplinair platform tegen criminaliteitsdreiging (EMPACT), om op te treden tegen criminele actoren in de hele toeleveringsketen van illegale drugs. In de toekomst is er behoefte aan versterking van andere geïntegreerde benaderingen die de onderliggende oorzaken van illegale drugsmarkten aanpakken. Daartoe moeten beleidsmaatregelen en reacties gericht zijn op de sociale, economische en psychologische oorzaken van illegale drugsmarkten. De verdere uitvoering van alle relevante maatregelen binnen het wetgevingskader van de EU, samen met de ontwikkeling van nieuw beleid en het aanpakken van opkomende dreigingen, is van groot belang om te zorgen voor een gecoördineerde bestrijding van georganiseerde criminaliteit.

Brongegevens

Over deze pagina 

Aanbevolen citeerwijze: Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving (2024), Analyse van de drugsmarkten in de EU: Belangrijkste inzichten voor beleid en praktijk, https://www.emcdda.europa.eu/publications/eu-drug-markets/analysis-key-insights-policy-and-practice_en

Identificatiecodes:

HTML: TD-05-23-510-NL-Q
ISBN: 978-92-9408-002-8
DOI: 10.2810/700534